Skredvarslaren. kom deg ut

kom deg ut INFORMASJON FYLKESMAGASINET for MØRE OG ROMSDAL Nr. 1 2011 Gjennom året arrangerer Turistforeningene i Møre og Romsdal hundrevis av fellesturer under ledelse av erfarne turledere. Her er et lite utvalg av vårens turer: Dato: Aktivitet: Arrangør: 10.03 Toppturhelg på Standalhytta Ålesund-Sunnmøre Turistforening 25. 27.03 Helgaskitur i Aureområdet Kristiansund og Nordmøre Turistforening 10.04 Morgådalstindan (1.232 moh), tinderangling Molde og Romsdal Turistforening 09.04 Neådalsnota (1.621 moh) fra Todalen Kristiansund og Nordmøre Turistforening 10.04 Randers Topp (1.414 moh) og Bladet Ålesund-Sunnmøre Turistforening 08.05 Skjorta (1.711 moh) i Eresfjord Molde og Romsdal Turistforening Les mer om disse og andre turer på våre nettsider. Her kan du også melde deg inn og se medlemsfordelene. www.mrtur.no www.turistforeningen.no/alesund www.kntur.no MeLd deg inn Skredvarslaren 1

Møremakta SPOR Fylkesmagasin for Møre og Romsdal Nr 1 2011 Ansvarleg utgivar: Møre og Romsdal fylkeskommune Ansvarleg redaktør: Fylkesrådmann Ottar Brage Guttelvik Redaksjonsgruppe: Svein Magne Harnes, Terje Heggem, Per Vidar Kjølmoen, Ingrid Kvande, Vidar Ryther Myklebust, Ove Rødal. Grafisk utforming: TIBE Reklamebyrå AS Trykk: Mediatrykk Opplag: 121.000 eks Foto framside: Ingrid Kvande Framsidemotiv: Solveig Kosberg På hyttetur s. 24-25 Turar på nettet s. 10 Molde: Byen for store og små opplevelser s. 36-37 Skredvarslaren s. 6-8 Møremakta s. 28-31 Overvaker skredfjell s. 12-20 Ti ting å gjere i vinter s. 32-33 Fem i tiende s. 42-45 Møre og Romsdal ligg på topp i verdiskaping. Vi har eit næringsliv i verdsklasse, og er eit av dei største eksportfylka i Noreg. Ei fersk undersøking plasserer Møre og Romsdal mellom dei mest attraktive områda i Noreg, ved sida av storby-regionane Oslo, Bergen og Stavanger og framfor trondheimsregionen! Likevel opplever vi innafor mange område at ein mindre del av offentlege ressursar tilfell vårt fylke. Aldri tidlegare har det vore så sterk sentralisering. Avstanden mellom sentrum og periferi aukar, og det er dei sentrale stroka som set dagsorden. Møre og Romsdal hamnar lenger bak i køen når samfunnsgodene blir fordelt. Korleis kan vi i denne situasjonen styrkje Møremakta? Vi må lære oss å jobbe saman på ein heilt annan måte enn tidlegare. Vi må forstå at saman er vi sterkare. Sagt på ein folkeleg måte; vi må slutte å krangle med naboen. Når alle gode krefter i fylket tek tak saman, når heile fylket står bak avgjerdsler, prioriteringar og tiltak, kan vi få til endå mykje meir enn vi har greidd hittil og vi har greidd mykje allereie. Ikkje minst innanfor samferdsel har vi sett at politisk semje utløyser auka ressursar. Greier vi å synleggjere endå betre alt som blir skapt i Møre og Romsdal, får vi til å skryte av kvarandre i dei tre fogderia, maktar vi å stå saman og jobbe mot eit felles mål då styrkjer vi Møremakta. Paradoksalt nok ligg eksportfylket Møre og Romsdal i svært krevjande naturomgjevnader. Vi er eit skredutsett fylke. Ingen andre fylke har så høge tapstal etter skred som Møre og Romsdal. Vegstyresmaktene, fylkeskommunen, fylkesmannen og kommunar arbeider med ulike tiltak for å minske denne risikoen. Målet er å sikre liv og medverke til ei positiv samfunnsutvikling, også i dei skredutsette delane av fylket. Den største innsatsen er retta mot vegane. Oppdølstranda og Stranda- Hellesylt er to viktige vegsamband som for tida er under ombygging for skredsikring. Vårt fylke står sentralt i utviklinga av eit nasjonalt system for varsling av snøskred. Foruten vegsektoren, vil denne tenesta også vere til nytte for andre brukarar. Snø- og steinskred er dei langt vanlegaste skreda i vårt fylke, men dei to største ulukkene har kome ved fjellskred. I 1996 sette Møre og Romsdal fylkeskommune denne riskoen på nasjonal dagsorden, og som ei oppfølging av dette opna Åknes/ Tafjord Beredskap IKS på Stranda i 2008 eit høgteknologisk senter for overvaking og varsling av fjellskred, det andre av sitt slag i Europa. I denne utgåva av SPOR ser vi nærare på skredfylket; kva historia viser, kva trugsmål vi lever under men ikkje minst; kor mange viktige nye tiltak som blir sett inn for å tøyle naturkreftene og gjere det trygt og framtidsretta å bu i Møre og Romsdal. Ottar Brage Guttelvik Fylkesrådmann Kontakt: spor@mrfylke.no Visste du at... For 100 år sidan SPOR på nett: www.mrfylke.no/spor MILJØMERKET 241 Trykksak 599 ISSN 0809 9340 Skredvarslaren... 6-8 Turar på nettet... 10 Overvaker skredfjell... 12 20 Kort sagt... 22 23 På hyttetur... 24 25 Ærlig talt: Ton Hazez... 27 Møremakta... 28 31 Ti ting å gjere i vinter... 32 33 Spaltist: Inga Dalsegg... 35 Molde: Byen for store og små opplevelser... 36 37 Kort sagt... 38 39 Fem i tiende... 42 45 Hjernetrim... 46 Møre og Romsdal fylkeskommune kvart år deler ut ei rekkje prisar knytt til ulike satsingsområde innan fylket; slik som trafikktryggingsprisen, Årets bedrift, fylkeskulturprisen, likestillingsprisen, Årets ungdomskommune m.fl. Føremålet med prisane er å motivere og inspirere til innsats for samfunnet. Møre og Romsdal fylkeskommune er tilretteleggjar i arbeidet med å gje ungdom i fylket reell medverknad i dei sakene som angår dei: Ungdomspanelet er eit aktivt bindeledd mellom ungdom, Møre og Romsdal fylkeskommune og ulike partnarskap. Panelet skal drive lobbyverksemd overfor politiske styresmakter og iverksetje Ungdommens fylkesting sine intensjonar. Ungdomspanelet består av ni representantar, som blir valde på Ungdommens fylkesting kvar haust. Ungdomspanelet møtest omlag 9 gonger gjennom året. Møre og Romsdal fylkeskommune er aktiv på den internasjonale arenaen: Ein stor del av det internasjonale samarbeidet går føre seg på regions- og fylkesnivå, særleg i europeisk samanheng. Transport og energi, ungdom og utdanning, klima og miljø, nærings- og lokalsamfunnsutvikling, felles fiskeressursar og sjøtryggleik er tema som går ut over landegrensene og som er viktige for vårt fylke. Romsdals Amtstings forhandlinger for aaret 911 omfatta 131 ulike saker. Sak nr. 1 galdt Antegnelser til amtskommuneregnskaperne for 1909, der post 11 handla om tilsetjing og arbeidsoppgåver for desinfektør Tiset. Desinfektøren skriv: Jeg er ganske ukjendt efter godt og vel 26 timer i et døgn. Ved mindre beregninger tror jeg det sædvanlige her er at regne døgnet til nøiagtigt 24 - fire og tyve = timer. Hvad der er over dette henføres uværgerlig til et nyt døgn. Af min skrivelse til distriktslægen af 6/9 09 citerer revisionen at jeg fremholder, at jeg ikke anser mig forpligtet til personlig at deltage i arbeidet. Skal jeg citeres eller refereres vil jeg helst blive gjengivet korrekt, hvad der ikke er skeet her. Jeg skrev, at jeg ikke anser mig forpligtet til at utføre vasket. Hermed menes vask af tag, vægge og gulv. At jeg, naar jeg finder det paakrævet, er behjælpelig dermed er selvfølgeligt, men jeg er fremdeles ikke overbevist om, at udførelsen af vasket paahviler mig personlig. Saadant arbeide udføres her væsentligt af kvinder og med dem har jeg endnu ikke tænkt at konkurere. Jeg tror mig desuden ansat sam desinfektør (ikke trice), men er mig ikke bevist at have søgt eller modtaget ansættelse som vaskerkone i Tusteren. 2 3

Logistikkstudier Økonomistudier Husk søknadsfrist 15. april. www.himolde.no Helse- og sosialfagstudier ålesund kunstfagskole 2-årig kunstfagskole sats kreativt - få mer ut av livet Ingar, student på Kunstskolen Å R S S T U D I E R - B A C H E L O R - M A S T E R Idrettsstudier Juss og samfunnsfag IT-studier tegning farge 3D form grafikk grafisk Design kunsthistorie kreativ kommunikasjon murale malingsteknikker søknadsfrist 15.mai 2011 www.alesundkunstfagskole.no ELLE melle TURPROGRAM 2011 Utland: Avr. Dagar Rhindalen og Moseldalen 05.07 10 Wismar og Østersjøkysten 18.07 7 Salzkammergut/Østerrike 30.07 11 Balatonsjøen, Budapest og Praha 19.09 13 Innland Lofoten og Helgelandskysten 11.07 10 Oslofjorden, Fredrikstad og Drammen 23.07 7 Lillehammer med Skibladner 01.08 5 Beitostølen 05.09 4 0324-04 grafisk.senter@vegvesen.no Foto: Massimo Leardini Det spiller ingen rolle om du bare skal på en kort kjøretur hvis du ikke kommer tilbake. Kollisjon i 50 km/t tilsvarer et fall på 10 meter Usikret person i baksetet er til stor fare for de foran, og kan selv bli skadet eller drept Airbag er et supplement til bilbelte - ikke en erstatning Fjord1 Buss Møre AS For katalog, informasjon og påmelding: Sjå www.fjord1.no eller ring 70 07 47 00 / 70 13 30 40 Husk bilbelte! vegvesen.no/bilbelte 4 5

Skredvarslaren Solveig Kosberg har utvikla snøskredvarsel på nett tilpassa skiløparar. Informasjonen på nettstaden skal gjere det lettare å ta tryggare val på skitur i fjellet. testar snøen: Vegar Bellingmo ved Møre og Romsdal fylkeskommune og Solveig Kosberg testar snøen i Urdfjellet i Fræna. Tekst og foto: Ingrid Kvande Gründer: Solveig Kosberg kom med ideen til snøskredvarsel for skiløparar. Resultatet er www.snoskredvarsel.no Eg tok til å sjekke interessa for nettbasert snøskredvarsling hausten 2009. I alpane, USA, Canada, Spania og til og med Skottland har ein slike varsel, men det fantest ikkje tilsvarande i Noreg. Eg hadde sjølv sakna info som gjer at ein kan forhalde seg til snøskreddrisiko på ein fornuftig måte å kunne ta klokare val, seier Solveig Kosberg, som står bak nettstaden www.snoskredvarsel.no. Nettsida inneheld mykje informasjon om korleis ein kan ferdast tryggare i fjellet, og blir oppdatert med ferske snøskredvarsel for Romsdal fleire gonger i veka. Mykje kompetanse i Romsdal Interessa frå undersøkinga i marknaden var så god at eg ville jobbe meir med dette. Det er mange topptur-folk i Romsdal og interessa er sterkt aukande. Eg skjønte også at det var nok kompetanse i området til å etablere eit snøskredvarsel med god kvalitet. Men kvalitet kostar ein kan ikkje berre basere seg på frivillighet i lengda. Difor var det nødvendig å skaffe pengar, seier Kosberg. Det lukkast ho med, og den 4. januar i år kom det første varselet. Kunnskap i staden for turnekt Møre og Romsdal fylkeskommune støttar prosjektet med 100.000 i året i tre år. Dét og bidrag frå Innovasjon Norge og lokale bedrifter var avgjerande. Vi meiner det er viktig at folk kan ein del om skredfare for å førebygge ulukker, seier Vegar Bellingmo ved Møre og Romsdal fylkeskommune. Vi veit at det er fleire som går på topptur no enn før, og folk er ute på tur tidlegare om vinteren, når snøen er skumlast. Parkeringsplassane ved utfartsområda er gjerne fulle ein tysdag i januar. Samtidig er det mange som er gode på ski og kan renne bratt, men som ikkje har like god kunnskap om faremomenta i fjellet. Dette var bakgrunnen for at fylkeskommunen gjekk inn i dette. Vi forstår at folk kjem til å gå på topptur, og kan ikkje anbefale folk å sitje inne til etter påske. Difor treng vi prosjekt som kan gi oss meir kunnskap, seier Bellingmo. Varsel Oppi ei bratt helling på veg mot toppen av Urdfjellet i Fræna grev Solveig Kosberg eit djupt hol i snøen, slik at dei ulike laga i snøen vises godt. Dette er ein del av forarbeidet med eit snøskredvarsel. I tillegg til å ta ei generell vurdering av stabiliteten, tek vi graveprøver for å sjå laga, og standardiserte stabilitetsprøver for å sjekke kor stor belastning snøen toler, forklarar Kosberg. Som ingeniør tykkjer ho snø er eit interessant stoff teknisk sett. Vi veit at snøfall i kombinasjon med vind gir stor snøskredfare, men også rask temperaturstig- Solveigs 3 S-ar Spade Skredsøkjar (elektroniske sendar og mottakar) Søkestong Det må alle alltid ha med på tur. Det hjelper lite at berre ein i følgjet har med seg spade, dersom det er han med spaden som har hamna under snøen. Snøskredvarsel www.snoskredvarsel.no Nettstad med snøskredvarsel to gonger i veka i januar og februar, tre gonger i veka i mars og april Støtta av Møre og Romsdal fylkeskommune, Innovasjon Norge og fleire lokale bedrifter i Romsdal. Blir drive av Solveig Kosberg. 6 7

2030 HAVNEVIK FOTO: TONY HALL SNØRSKREDROSE: Illustrasjonen frå nettsida snøskredvarsel, viser eit fjell sett ovanifrå, der det er størst skredfare (faregrad 3) på den austlege sida av fjellet, over 800 meter over havet. -Utdanna i Volda, sa du? resultat: Info om stabiliteten til snøen er eitt element i eit snøskredvarsel. (Foto: Helge Gussiås) ning aukar risikoen. Skiftande vérforhold gjennom vinteren skaper lagdeling i snøen. Når dei ulike laga er dårleg festa til kvarandre, aukar risikoen for skred. Til dømes gjer lange kuldeperiodar kombinert med tynt snødekke, slik vi hadde i november, at det blir danna farlege ustabile lag nede ved bakken. Dette ligg lagra i snøen og kan halde seg i fleire månader. Utover våren, når snøen blir tung og våt, kan dette ustabile laget gjere seg gjeldande ved at snøskred kjem på uventa plassar. Dei første ordentlege vårdagane i år gjeld det difor å velje slake turar, anbefalar Solveig. Tindevegleder I samband med eit varsel vurderer ein også vérdata, og då spesielt vindretning og nedbørsmengde. Vermeldinga gir oss info for å kunne seie noko om om utviklinga av snøskredfaren. Ein må ha erfaring og kunnskap for å vurdere snøskredfare, og om lag seks personar er med i teamet som leverer dei varsla som blir publisert på snøskredvarsel.no. Dei fleste er tindevegledere, og er i tillegg lokalkjent, slik at dei veit kor dei skal teste og under kva for forhold. Det er svært kvalifiserte folk, noko som er avgjerande for kvaliteten på varsla. I januar og februar blir det lagt ut ferske varsel to gonger i veka, og frå mars vil det bli tre gonger i veka. Når vi legg ut varsel er det basert på feltarbeid frå to personar i indre og ytre Romsdal. Informasjonen er relevant også for dei som bur utanfor området, sidan vérforholda ofte liknar. Tekstvarselet er også utforma slik at alle kan lære noko og lettare gjere sine eigne vurderingar. Det er spesielt viktig å oppdatere seg på forholda dersom ein kjem utanfrå eller har vore borte ei stund, meiner Kosberg. 1 til 5 Nettstaden skal vere for folk flest, med info som folk flest forstår. Vi graderer frå 1 til 5 jf. den internasjonale fareskalaen. På faregrad 4 og 5 er veret så dårleg at folk uansett ikkje dreg på fjelltur. Difor er det faregrad 2 og 3 som er skumlast for skiløparar, og slik er det dei fleste dagane, seier Solveig som understrekar at det ikkje er anten eller med rasfare. Det snøskredvarselet seier noko om, er kor sannsynleg det er at det vil gå skred, og kva for type skred som kan gå. Dette er ingen fasit, ein har alltid ansvaret sjølv, men vi vil gi folk oppdatert informasjon om snøskredfaren, og opplæring i korleis ein best kan bruke kunnskapen til å gjere fornuftige val på ski, seier Solveig Kosberg. Tryggleikstips Sjekk snøskredvarselet og vel tur utifrå det. Øv på å vurdere kor bratt det er. Som regel må det vere brattare enn 30 grader for at det skal gå skred. Men ein skal vere oppmerksam på at ein kan fjernutløyse skred lenger opp, sjølv om ein går slakare. Gjer fornuftige sporval, ikkje forser dei brattaste hellingane, men vel slakare løype. Faresignal Det har nyleg gått skred Det er tydeleg drønnelyd i underlaget Det er sprekker i snøen Størst fare for snøskred Stort snøfall i kombinasjon med vind, eller når det er rask temperaturstigning. Bachelor og profesjonsutdanninger: Lærerutdanning, Førskolelærerutdanning Animasjonsutdanning Drama/teater, Kunst og håndverk, Musikk Historie, kultur og samfunn, Språk og litteratur Idrett og friluftsliv Planlegging og ledelse Sosionom og barnevernspedagog PR, kommunikasjon og media Media, IKT og design Journalistikk Gir du litt av deg selv, får du mye tilbake! Aktive og kreative studenter Rimelige hybler og levekostander Inkluderende og godt studentmiljø Utenlandsutveksling i alle studium Dokumentarfilmfestivalen Animasjonsfestivalen VEKA og vekerevyen Volda det største studiestedet mellom Bergen og Trondheim med over 3800 studenter www.hivolda.no mørestipend Lone Torvik mottok kr 10.000 i GNIST mørestipend i 2010. Gnist er synonymt med glød, inspirasjon og evne. Vi har startet jakten på flere unge talent med vilje til å utvikle gnisten til flammer. Er du en av dem som brenner for noe som du har lyst til å utvikle til noe mer? Er du mellom 15 og 35 år, skapende, kreativ og vil litt mer enn alle andre? Da kan du søke om GNIST mørestipend fra Sparebanken Møre. Søknadsfrist er 1. mars 2011. 8 9

HAVNEVIK FOTO: TONY HALL Prosjektering Helhetlig styring av store og små prosjekter. Administrasjon Salg og administrasjon av reklame på flyplasser, ferger og trafikkterminaler. Produksjon Skilt, selvklebende dekor, storformat print, displaysystemer og digital reklame. Montering Erfarne montører. Egen liftbil for effektiv montering i høyden. Turar på nettet Ny nettstad med massevis av turmål i Møre og Romsdal skal inspirere folk til meir aktivitet. Reklameservice AS Eikremsvingen 5-6422 Molde Telefon: 71 20 19 00 - post@reklameservice.no www.reklameservice.no Tekst: Ingrid Kvande Vegar Bellingmo ved friluftslivsatsinga. www.morotur.no blir lansert i desse dagar. Her er det oversikt over og beskriving av korte og lange turar i heile fylket. Frå kvar kommune er det lagt inn turar, og fleire skal det bli. Sida er laga for at innbyggjarane i Møre og Romsdal skal få betre oversikt over dei turmulegheitene som finst, og at det slik vil bli lettare å kome seg ut på tur. Det vil igjen gjere det enklare å oppnå Statens anbefalingar for fysisk aktivitet, som er 30 minutt pr dag. Dette er eit bidrag til betre folkehelse, rett og slett, seier Vegar Bellingmo ved Friluftslivsatsinga i Møre og Romsdal fylkeskommune. Gradering av turane Det finst fleire nettstader som fortel om ulike turmål i fylket, men det som er spesielt for www.morotur.no er graderinga og inndelinga. Vi har delt inn i fire typar turar: Fottur, sykkeltur, skitur og padletur. Desse er igjen delt inn i vanskegradene grøn, blå, raud og svart frå dei enklaste til de mest krevjande turane. Det er viktig at vi har ein standard for gradering. Det handlar om meistring. Dersom ein har klart ein blå tur tidlegare, veit ein at ein klarar ein ny. Når det gjeld skilting og merking følgjer vi same mal over heile Vestlandet, der vi tek utgangspunkt i Innovativ Fjellturisme sin måte å gjere det på, seier Bellingmo. Skiturfokus no Nettstaden beskriv turar som passar alle frå dei aller sprekaste til dei aller svakaste. Den enklaste turen vi har så langt, er ein fottur rundt stadion i Molde. Den er på heilt flat asfalt, med benkar sett opp regelmessig langs ruta, seier Bellingmo. No om vinteren kjem det sjølvsagt til å bli mykje fokus på skiturar, og her har vi lagt inn ein link til nettstaden www.snoskredvarsel.no, slik at folk skal kunne få meir kunnskap om ras. Alle kan leggje ut Det er frivillige lag og organisasjonar som har gjort jobben med å leggje inn turmåla så langt. Framover skal det også vere muleg å leggje inn for folk flest, men Vegar Bellingmo opplyser at Møre og Romsdal fylkeskommune vil ha redaktøransvaret, og dermed godkjenne det som blir lagt ut. Her frå Øverberg Rota, rute 55 c i Vanylven på Søre Sunnmøre. Turen er 10 km t/r og er gradert som grøn tur. (Foto: John Willy Klungre) www.morotur.no Nettstad som blir lansert 25. februar Ein del av God Helse ved Møre og Romsdal fylkeskommune, under leiing av Vegar Bellingmo Inneheld turmål frå alle kommunane i Møre og Romsdal Beskrivinga består av tekst og foto, kart, gps-koordinatar, lengde på turen og vanskegrad. Ein kan skrive ut turbeskrivingane frå nettsida. VIDAREGÅANDE OPPLÆRING FOR VAKSNE Vaksne som har fullført grunnskolen eller tilsvarende, men som ikkje har fullført vidaregåande opplæring, har rett til vidaregåande opplæring frå og med det året dei fyller 25 år. Kva tyder dette for deg? Du har rett til informasjon og rettleiing om vidaregåande opplæring. Du har rett til å få din realkompetanse (samla kompetanse frå utdanning og praksis) vurdert og godkjend. Du har rett til avkorta opplæring tilpassa ditt behov når det gjeld tid og stad for opplæringa. Du kan få opplæring med sikte på generell studiekompetanse (allmennfag) eller yrkeskompetanse (til dømes fag- eller sveinebrev). Ta kontakt med næraste vidaregåande skole/ressurssenter for fleire opplysingar. Meir info på våre heimesider: www.mrfylke.no Sjå under vidaregåande opplæring/ vaksenopplæring mørestipend Marius Helseth Hansen mottok kr 50.000 i GNIST mørestipend i 2010. Gnist er synonymt med glød, inspirasjon og evne. Vi har startet jakten på flere unge talent med vilje til å utvikle gnisten til flammer. Er du en av dem som brenner for noe som du har lyst til å utvikle til noe mer? Er du mellom 15 og 35 år, skapende, kreativ og vil litt mer enn alle andre? Da kan du søke om GNIST mørestipend fra Sparebanken Møre. Søknadsfrist er 1. mars 2011. 10 11

Kartlegg Astor Furseth har fått ukjende skredkatastrofar fram i lyset. Mange av dei er snøskred. skredkatastrofene Tafjord: Slik såg det ut i Tafjord etter ulukka 7. april 1934. 40 personar omkom. Foto utlånt av Astor Furseth Tekst: Ove Rødal største snøskredulukke: Natt til 6. februar 1679 kom Brekkefonna frå fjellet Slogen over Skylstad i Norangsdalen. 28 omkom. Alle veit om Tafjordulukka i 1934, då Langhammaren lausna, tok med seg Heggura og 3 millionar kubikkmeter stein trefte fjorden. 40 mennesker miste livet i flodbølgjene. Mange har også høyrt om Tjelleskredet i Nesset i 1756. 32 omkom. Men få kjenner til dei store snøskredulukkene i Møre og Romsdal i historisk tid. Berre på ei natt, 6. februar 1679, døydde 140 menneske etter snøras, dei fleste i bygder i Norddal og Ørsta. Indre Sunnmøre, spesielt Ørsta, har vore hardt råka, både i eldre tid og heilt opp til våre dagar, med Vesteråsskreda i 1907 med 13 omkomne og Molaupen-ulukka med sju omkomne i 1971 som dei største i fylket vårt i nyare tid, fortel skredekspert Astor Furseth i Valldal. Få eller ingen har større kunnskap om skredulukker i Noreg opp gjennom tidene enn gamletannlegen i Valldal. Frå arbeidsrommet sitt i huset ved Fjøra, 50 høgdemeter frå fjorden, har han utsikt innover mot Langhammaren og Hegguraksla der eit stort framtidig skred i Tafjorden kan kome. Han har skrive mange bøker; romanar, noveller, krimbøker i Knut Gribb-serien, bedriftshistorie, om vargtid og bjørne- og ulvedrap, bygdebøker, bøker om tannhelse og lokal idrettshistorie. Men skred nasjonalt og lokalt har tatt meir og meir av tida. To bøker om Tafjordulukka, ei om skredulukker i Noreg og fleire bøker om lokal skredhistorie har det blitt. Sjølv om han for lengst er pensjonist, er lysta til å utforske emnet like levande. Han har eit stort kontaktnett over heile landet, og dagleg får han tilsendt informasjon om alle nye skredulykker. Han sender inn meldingar til NGU og NVE - via PC-en, etter lønna avtale med NGU. Han er også ein populær kåsør. Innsatsen har gjeve han Kongens fortenestmedalje i gull! Lite om skred Eg undersøkte kva som fanst av bøker og stoff om skred i Møre og Romsdal, og det var nesten ingen ting, seier Furseth. Han oppdaga snart at dette var eit landsomfattande problem. Natur- katastrofe-historia i Noreg var eit forsømt kapittel. I eit femtenbindsverk om noregshistoria var ikkje ein gong dei største skreda i landet nemnt med eitt ord. I Gauldal omkom 500 i leirskred, i Verdalen 116. Gnisten til det som har vorte ei livsoppgåve for Furseth var tent, og NGU ville vere med på eit kartleggingsprosjekt. 4500 hendingar Eg starta med fjellskred i Møre og Romsdal. Ta med alle andre skred også og resten av landet, var meldinga frå NGU, fortel Furseth. Han har reist land og strand rundt på jakt etter norske skredhistorier, og til no har han avdekt over 4.500 hendingar. Mange tusen har omkome i skreda! Og stadig kjem han over nye historier. Skredarbeidet har også vist at Møre og Romsdal og Sogn og Fjordane er dei mest råka fylka i landet. Medan Trøndelag har opplevd dei store mange bøker: Astor Furseth har gjeve ut mange bøker om skred. Foto: Ove Rødal. leirskreda, er det fjellskred, men først og fremst snøskred, som pregar rashistoria i vårt fylke. Av dei 11 største enkeltulukkene Furseth omtalar, er fem frå vårt fylke; to fjellskred med 72 omkomne og tre snøskred med 82 omkomne. I dag er skredulukker med tap av liv relativt sjeldne. 8-10 menneske døyr kvart år, dei fleste i fritidsulukker. Berre ein til to personar mistar livet på grunn av skred på vegane. Skredforsking, god samfunnsplanlegging, sikringstiltak og betre varslingsrutinar er mykje av årsaka. Vi vil aldri få bort ulukkene. Enkelte vil alltid søkje mot farlege situasjonar, seier 70-åringen. Snakka ikkje om ulukker Det har ikkje vore lett for Astor Furseth å finne ut av dei gamle skredulukkene, heilt attende til 1100-talet. For folk i gamle dagar snakka ikkje om ulukkene. Det var ein overlevingsmekanisme i ei tid der skred, pest og andre fatale hendingar ikkje var uvanlege. Livet måtte gå vidare etter dramatiske hendingar. Minna gjekk i gløymeboka. Ei god kjelde har vore Avtagsforretninger, ei kongeleg forordning som tok sikte på å gi bønder reduksjon i skatten når garden vart forringa. Ulukkesnatta Ulukkesnatta 6. februar 1679 står som eitt av dei svartaste kapittla i norsk skredhistorie. Aldri har snøskred ramma så synkront og voldsomt, etter tre dagar med kraftig snøfall og full storm. I alle bygdelag i Norddal kom det store skred. Minst 70 menneskeliv gjekk tapt, frå Kilsti i vest til Kaldhussæter i aust. Grenda Skylstad på Øye i Ørsta blei utsletta då snømassar frå heile sørveggen av Slogen glei ut. 28 omkom (ei kjelde seier 37). På garden Valset i Bondalen, mellom Sæbø og Ørsta, mista 27 menneske livet i eit enkeltskred over heile dalen. Frå fjellet Otola på vestsida av Hjørundfjorden har det kome fire fatale snøskred, det verste 1. januar 1770 då tre kyrkjebåtar blei tekne og 27 omkom. Fjellskreda er færre, men store. Tafjordulykka er den største i tapstal. Tjellafonna i Nesset er det største fjellskredet i noregshistoria, då 15 millionar kubikkmeter steinmasse fall ut frå 400 meters høgde. Men det var heldigvis eit grisgrendt område, og det hindra at langt fleire enn 32 menneske miste livet, seier skredeksperten. Fjellskredprosjekt Astor Furseth har brukt mykje tid på å gå attende i historia. Men har er også oppteken av å sjå framover. Han har følgt med i fjellskredprosjektet i Møre og Romsdal heilt sidan starten. Eg er viss på at det kjem nye store fjellskred i vår tid. Det er over 70 år sidan dei siste store fjellskreda i Tafjord og Loen. Spesielt skummelt er fjellet Mannen i Romsdalen. Men eg trur ikkje vi får ulukker som i Tafjord og Loen på nytt. Gode varslingsrutiner gjer at liv og helse ikkje er i same fare som tidlegare. Men nokon garanti, det kan ingen gje! Furseth har eiga heimeside http://home.c2i.net/astorfurseth/ Dei største kjende skredulukkene i Noreg: Gauldalsskredet 1345: 500 omkomne Verdalsskredet 1893: 116 omkomne Loenulukka 1936: 73 omkomne Loenulukka 1905: 61 omkomne Arnafjordulukka 1811: 45 omkomne Tafjordulukka 1934: 40 omkomne Tjellafonna 1756: 32 omkomne Kletthamranskredet 1868: 32 omkomne Skylstadskredet 1679: 28 omkomne Valsetskredet 1679: 27 omkomne Otalaulukka 1770: 27 omkomne 12 13

Kjempa fram farleg veghistorie: Strekninga frå Åndalsnes til Innfjorden ser idyllisk ut frå andre sida av Romsdalsfjorden. Men det var ei av dei farlegaste stamveg-partia i landet før vegen vart erstatta av ferje i 1989 og tunnel to år seinare. rassikring som fast post Dei sette omgrepet rassikring på det politiske noregskartet, arbeidsgruppa som jobba for ein tryggare stamveg langs sørsida av Romsdalsfjorden på 80- og 90-talet. Tekst: Ove Rødal Foto: Espen A. Istad For første gong kom då rassikring inn som eigen post i statsbudsjettet, fortel to av dei mest aktive i gruppa, leiar Rolf Ivar Moen og Knut Stenerud, til SPOR. Det er utruleg at det er gått snart 20 år sidan Innfjorden-tunnelen vart opna, seier duoen ein fin vinterdag på Gridset i Innfjorden, der vestre tunnelinnslag ligg. Tunnelen skapte ei heilt ny tid for dei køyrande og sikker skoleveg for barna. Tida då ungane måtte skunde seg til bussen for å kome seg heim før vegen vart stengt, var historie. Nye verkemiddel Arbeidsgruppa for rassikring av E69, som var namnet på stamvegen den gong, kjempa ein gamlevegen: Slik ser starten på gamle E69 forbi Gridsetskolten ut i dag. heroisk kamp frå tidleg 80-tal for å påverke ei offentleg kvern som mala seint. Men god støtte frå vegstyresmaktene i fylket varma godt. Gruppa på seks-sju bedriftsleiarar frå lokalt næringsliv tok også i bruk nye verkemiddel for å få tryggare veg. Vi møtte departementet med eigen film laga av Oddgeir Bruaset. Det kom så uventa på departementet at tilsette måtte ut å kjøpe videospelar og TV for å kunne sjå filmen, fortel Rolf Ivar Moen med eit smil! Kvantesprang Arbeidet til gruppa ga resultat. Med opninga av den 6,5 kilometer lange Innfjorden-tunnelen i 1991 tok tryggleiken langs gamle E69 eit kvantesprang framover. Stamvegen, og ikkje minst strekninga frå Veblungsnes til Innfjorden, var rekna som ei av de farlegaste i heile landet. Men det skjedde ei tragisk skredulukke i november 1989, der ein person kom, før planane om betre rassikring mellom Innfjorden og Åndalsnes skaut skikkeleg fart. Ei svært trist hending. På denne tida hadde likevel planane om rassikring modna i systemet, seier Moen og Stenerud. Vegen mellom Innfjorden og Åndalsnes vart etter ulukka stengd og ferjesamband oppretta. Frå arbeidet på tunnelen starta våren 1990 til han vart opna, gjekk det berre halvtanna år! venter på tunnel: Europavegen mellom Måndalentunnelen og Vågstranda er smal og rasutsett, men ny tunnel kjem om få år. Glad for tunnelvalet Fleire alternativ var framme og ennå ikkje avklara da ulukka skjedde, seier Moen. Både han og Stenerud er glad politikarane valde ei relativt dyr og sikker tunnelløysing med tunnelinnslag i Innfjorden og Veblungsnes, i staden for ei billig klatteløysing langs den gamle traseen. Næringslivet i Ålesund ville helst ha ein snarveg med tunnel til Isterdalen. Vi pressa hardt på for å få tunnel der han ligg i dag og er glade for at politikarane la pengane, rundt 200 millionar kroner, på bordet. For oss i arbeidsgruppa var det viktigaste å få god og sikker veg til og frå kommunesenteret Åndalsnes. Vi hadde mange tilsette i bedriftene våre som køyrde rassikring: Leiar Rolf Ivar Moen og t.v. medlem Knut Stenerud i arbeidsgruppa for rassikring av E69 som vegen heitte den gongen, attende på gamle tomter ved Innfjorden-tunnelen snart 20 år etter opninga. Dei er glade for at politi-karane valde lang tunneltrase mellom Innfjorden og Veblungsnes i staden for eitt av dei billigare alternativa. den farlege strekninga kvar dag, seier Moen og Stenerud. Moen dreiv då Måndalen Bygg, Stenerud leia Plasto på Åndalsnes. Ny tunnel og bru To år etter Innfjorden-tunnelen, stod Måndalentunnelen klar. Men så tok det offentlege si satsing på meir rassikring langs europavegen ei lang pause. Om to-tre år er det venta at Vågetunnelen og ny bru over Tresfjorden vil vere ein realitet. Det er ei anna og meir politisk samansett gruppe som jobbar med dette prosjektet enn med forgjengarane Innfjorden-tunnelen og Måndalentunnelen. Det einaste negative i denne saka er den lange tida det har teke å sikre heile strekninga mellom Vestnes og Åndalsnes. Rassikring har store samfunnsmessige fordelar. Når ein veit ressursane samfunnet rår over, med 3.000 milliardar på bok, er det skuffande at det ikkje vert lagt endå meir til rette for prosjekt som sikrar trygge vegar. 20 år frå Måndalen-tunnelen til neste sikringsprosjekt på europavegen er for lang tid, meiner Moen og Stenerud. Som likevel gler seg til den dagen ny tunnel og bru kan opnast på den viktige eksportvegen ut frå fylket. Den gamle, smale, krunglete tyskerbygde strekninga mellom Måndalen-tunnelen og Våge er rasutsett, og vegen rundt Tresfjorden lite tilpassa trailerar. Mange dødsulukker har skjedd på strekninga. ras: I september 1987 raste E69 ut mellom Åndalsnes og Innfjorden. Tre sjåførar redda seg så vidt, medan to lastebilar og ei gravemaskin blei tekne av skredet. To år seinare kom eit nytt skred, der ei kvinne i bil omkom. Då vart vegen stengd for godt. Foto: Sunnmørsposten. 14 15

Kjem 2030 aldri dit at alt kan rassikrast Det har skjedd mykje dei siste tiåra. Det er stor betring av rassikringa i Møre og Romsdal. Politikarane har prioritert arbeidet veldig høgt. Men ein kjem aldri dit at alt kan sikrast. Vi må ta dei verste og viktigaste strekningane, seier seksjonsleiar Ivar Hol i Statens Vegvesen. Tekst og foto: Ove Rødal Seksjonsleiar Ivar Hol i Statens Vegvesen har jobba med rassikringarbeid i Møre og Romsdal sidan 80-talet, og vore på dei fleste plassar der det er fare for eller har skjedd stein- og snøras. Det er ikkje ei ufarleg oppgåve. Av og til har det vore nær at Hol sjølv har vorte råka av steinsprang og snøras under synfaring. Ekstremver Nye tunnelar og skredoverbygg har skapt ein ny tidsalder mange stader. Men at det står mykje att å sikre fekk Hol og kollegane oppleve i fjor, då vinteren viste seg frå ei ekstrem side 8. - 19. mars. Den verste perioden på 30 år, ifølgje Hol. Opp mot 30 vegar måtte stengast over heile fylket. Bygder vart isolerte, folk kom seg ikkje på arbeid og skoleungar vart haldne heime. Klimaendringar gjer også at skred no kjem andre stader og på andre tidspunkt enn før. Det skaper ekstra utfordringar i rassikringsarbeidet. Til dømes gjekk eit ras ved Ellingsgarden på Ørskogfjellet to gonger. Ein kjenner ikkje til at det er gått ras tidlegare på denne staden. Med dei store snømengdene som kom før jul, ser ikkje Hol bort frå at liknande situasjonar kan kome også denne vinteren. Vi måler skredfaren i tal frå ein til fem. I mars i fjor var talet fire, det vil seie sers stor rasfare, seier Hol. Det vanskelegaste er ikkje å avgjere at ein veg skal stengast, men velje rett tidspunkt for når han kan opnast att. Det er mange interessegrupper som pressar på og som taper mykje pengar på stengt veg. Kolonnekøyring Det verste er når vi må stenge stamvegane gjennom Romsdalen, Sunndalen og mellom Ørsta og Festøya, fordi gjennomgangstrafikken vert råka. Gjeld det blindvegar, så er verknaden av stenging mykje mindre, seier Hol. Vegvesenet lærte mykje av rasmånaden i fjor. Ei heilt ny løysing blei prøvd ut for å halde næringshjula i gang bokstaveleg talt. Vi gjennomførte kolonnekøyring med vogntog i ei retning om gongen mellom Åndalsnes og Bjorli og stengte vegen for all anna trafikk, med mannskap som passa på begge stader. Det var eit minutt mellom bilane, dei kunne halde god fart og sjåførane trong ikkje ta omsyn til motgåande trafikk. Same ordninga vart gjennomført i Sunndal og på Ørskogfjellet. Erfaringane var positive, seier Hol. Men han var ikkje nøgd med alt han såg ved stengde vegar. Han meiner folk sin respekt for skilting og fysiske sperringar har vorte dårlegare. Spesielt er det ein del utanlandske vogntog-sjåførar som tek farlege val. Mykje tryggare enn før Medan snøras i tidlegare tider tok svært mange liv i Møre og Romsdal, er situasjonen ein heilt annan i dag. Betre rassikring kombinert med nye varslingsrutinar, rask informasjon gjennom radio, tv og andre kanalar og eit stort nett med lokalkjende informantar og entreprenørar har gjeve resultat. Vi har vore heldige når det gjeld snøskred på veg. Det har ikkje vore dødsfall i Møre og Romsdal på fleire tiår, seier Hol. Rassikringa sig jamt i riktig retning. Skrøotunnelen har betra sikkerheita på vegen mellom Molde og Sunndalsøra. Forlenga Viketunnel har gjort kvardagen sikrare for folk i Eikesdal. I Ørsta kommune er det også nett opna tunnel forbi eit rasutsett parti mellom Bjørke og Viddal. Hol ser fram til at rassikringa i fylket tek nye sprang framover dei komande åra. Den første av tre etappar på den rasutsette vegen mellom Stranda og Hellesylt er i gang. To-tre år fram i tid blir også rassikringa mellom Eidsdal og Geiranger mykje betre enn i dag. Desse stadene har opplevd stengde vegar i vinter, der ferje har vore redninga. Om få månader vert det også klart kven som får byggje den 7,4 kilometer lange tunnelen langs Oppdølstranda. Eg er glad det vert lang tunnel langs Oppdølstranda, at ein ikkje starta ved Horrvika, slik mange ville, for at turistane skulle få sjå utover fjorden. I mars i fjor gjekk det eit stor snøras der. Etter det vart det stilt om den løysinga, seier Hol. Tunnel klar i 2013/2014 Ivar Hol har driftsansvaret for riksvegen langs Oppdølstranda til ny tunnel står klar. Både sleggerens med helikopter og eit fem meter høgt tunnel: Kart som viser traseen for den nye tunnelen som om få år vil erstatte den rasfarlege strekninga langs Oppdølstranda i Sunndal. fanggjerde har gjort situasjonen såpass trygg at vegstrekninga no er open for normal trafikk. Prosjektleiar for det nye tunnelprosjektet, Per Bjørn Gjelsten, har tru på at bygginga kan starte til sommaren, om alt går som forventa. Tunnelen, med innhogg like bak Hydro på Sunndalsøra og Nylykkja ved Oppdøl, kan då bli opna ved årsskiftet 2013/2014. Prislappen er på nærare 900 millionar kroner. Tunnelen er kvalitetssikra både internt og eksternt. Det er noko sprakefjell langs traseen. Det er tatt høgde for ein del ekstra sikringstiltak av den grunn. Men generelt er fjellforholda bra. Tunnelen har tverrsnitt T-9,5, det vil seie mål i meter. Køyrebanen blir 2 x 3,5 m. Dette blir noko større enn dei fleste andre av våre tunneler. Tunnelen blir lys Per Bjørn Gjelsten. (Foto: Espen A. Istad) og fin, fastslår den rutinerte prosjektleiaren. stengt: Kartet syner strekningane i Møre og Romsdal som var stengt/nattestengt på grunn av ras og rasfare PRIORITERAR RASSIKRING: Seksjonsleiar Ivar Hol i Statens Vegvesen 16. mars i fjor. Det er ofte dei same stadane som går att, er glad for at politikarane prioriterar rassikring høgt. Nattestengt mellom anna Oppdølstranda, Måndalen-Våge, Stranda Stengt Hellesylt og Eidsdal-Geiranger, strekningar som vil 16 bli endå betre rassikra dei komande åra. 17

Nøye granska Overvaker: Lene Kristensen, ei av dei ti som jobber ved skredsenteret i Stranda, ute i felten. Foto: Tore Bergeng. Møre og Romsdal er eit føregangsfylke innan skredsikring. Aldri har fjell blitt meir fingranska for skredfare. Tekst: Ove Rødal Risikofjell: Førebels klassifisering som syner raude høgrisikofjell, gule middelsrisikofjell og trekantar med lågrisikofjell. Fylkesgeolog Einar Anda. (Foto: Espen A. Istad) Til påske er ROSanalyse for fjellskred i Møre og Romsdal, ei risiko- og sårbarheitsanalyse, klar, etter snart sju års arbeid, seier fylkesgeolog Einar Anda. Fjellskred er nedfall av store fjellvolum, i dette prosjektet definert til volum over 100 000 m 3, som tilsvarar 1,3 fylkeshus. Slike skred er sjeldne, men regelmessige over tid, og dei har ført til mange av dei største skred-ulukkene i Noreg. Dei to nordlege vestlandsfylka har vore hardast råka, med to til tre store ulukker for kvart hundreår. I løpet av 1900-talet tok tre slike skred 174 menneskeliv på Nordvestlandet (Loen, 1905/1936 og Tafjorden, 1934). Etter dette starta Norges geologiske undersøkelse (NGU) kartlegging og målingar av ustabile fjellsider på Vestlandet (mellom anna Bendsethornet i Midsund), men dette arbeidet opphøyrde under krigen og vart ikkje teke opp att. 1996 Systematisk arbeid på fjellskred i Noreg kom først i gang att i 1996, etter eit initiativ frå Møre og Romsdal fylkeskommune overfor NGU. Etter eit fylkestingsvedtak i 2004, vart arbeidet i 2005 formalisert gjennom ROS-analyse for fjellskred i Møre og Romsdal med fylkeskommunen, fylkesmannen og NGU som prosjekteigarar. Målet med ROS-analysen er å sikre menneskeliv og medverke til positiv samfunnsutvikling i dei utsette områda. Gjennom kunnskap og aktive beredskapstiltak, lærer vi å leve med dei farlege fjella, seier Anda. Erfaringar viser at dei store fjellskreda nesten alltid varslar seg sjølv ved langvarige oppsprekkingar og utglidingar i fjellsidene. I Tafjorden var ein vitne til dette over ein periode på 60 år før skredet i 1934. Vi legg til grunn at framtidige fjellskred også har slike forstadier, seier Anda. Gjennom detaljert kartlegging basert på flyfoto, satellittdata og feltkartlegging har vi identifisert rundt 80 slike fjell, med potensial for skred over 100 000 m 3. Vi klassifiserer dei ustabile fjella i tre nivå, med høg, middels og låg risiko. Risiko handlar både om sannsyn for skred og konsekvensar. Høgrisikofjell Åknes, Hegguraksla og Mannen er kjende raude høgrisikofjell, og er allereie underlagt full overvaking, i regi av Åknes/Tafjord Beredskap IKS på Stranda. Beredskapen er basert på overvaking med mellom anna GPS, radar, laser, strekkstag, seismikk, tidleg varsling og beredskapsplanar som involverer ei rekkje aktørar (beredskapssenteret, politi, kommunar, fylkesmannen, m.fl.). I alle desse fjella er det avdekt rørsler, ved Åknes opptil 10-15 cm i året. Eit skred frå Åknes kan gi flodbølgjer som råkar inntil ti kommunar på Sunnmøre. I Hellesylt kan bølgjene rekkje i overkant av 80 høgdemeter mot land, i Geiranger over 60 meter. Vi veit ikkje om det går skred frå desse fjella dei næraste ti eller hundre åra, men når eit skred er under utvikling, vil fjellet gi klare signal fleire døgn, truleg også fleire veker, på førehand. Desse signala vil overervakingssystema registrere, slik at ein kan varsle eit nært føreståande skred. I Alpane er det fleire døme på et ein, ved hjelp av tilsvarande overvakingsteknologi, har varsla fjellskred, seier Anda. Risikofjell Seks til åtte gule fjell (middels risiko) er avdekt. Dette er fjell der skredfaren er svært låg, men konsekvensane kan bli svært dramatiske. I denne kategorien ligg mellom anna Opstadhornet i Midsund, med ei omfattande faresone for flodbølgjer rundt Romsdalsfjorden, til dømes Molde sentrum. For desse fjella tilrår ROS-analysen ein lågkostnads beredskap, basert på periodiske målingar. Dei fleste risikofjella tilhøyrer lågrisikoklassen, rundt 70 stk. For desse er det ikkje behov for beredskap, men ein bør vurdere dei i forhold til arealplanar og byggesaker, seier Anda. Ved fylkeshuset er arbeidet med ROS-analysen utført av fylkesgeolog Einar Anda (fylkeskommunen), seniorrådgjevar Stine Sætre (fylkesmannen) og prosjektleiar (samfinansiert) Hallgeir Dahle, alle med hovudutdanning i geologi eller naturgeografi. Arbeidet med ustabile fjellsider i Møre og Romsdal, i regi av Åknes/Tafjord Beredskap IKS og ROS-analysen, har resultert i sju doktor- og ti mastergradar. Det har også vore samarbeid med internasjonal ekspertise (Italia, Sveits, Canada og Chile). I tillegg til prosjekteigarane, er ROS-analysen også finansiert av Åknes/Tafjord Beredskap IKS, Statens Naturskadefond og Direktoratet for samfunnssikkerhet og beredskap. Romsdalen: Høgrisikofjellet Mannen har ei årleg rørsle på 5 cm. Skredovervaking i verdsklasse Fjellskredsenteret i Stranda vil få ei formell, nasjonal rolle ved at Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) no ønskjer å ta over drifta, meiner styreleiar Frank Sve. Tekst: Ove Rødal styreleiar i fjellskredsenteret: Frank Sve. (Foto: Stranda kommune) Med den sterke rolla som NVE har fått innan skredsikring er dette ei naturleg utvikling, seier Sve. Tidlegare var ansvaret for skred fragmentert i seks-sju ulike departement. No er ansvaret samla hos Olje og Energidepartementet og NVE, seier han. Senteret har allereie i dag landsdekkande oppdrag. Men med staten som ny eigar vil senteret få ei meir formell nasjonal rolle, legg Sve til. Saka ligg no i Olje- og energidepartementet til avgjerd. Fjellskredsenteret i Stranda - Åknes/Tafjord Beredskap IKS er eit interkommunalt selskap, eigd av kommunane Stranda, Norddal, Stordal, Ørskog, Sykkylven, Ålesund, Rauma og Møre og Romsdal fylkeskommune. Ørsta kommune er på veg inn i selskapet. Senteret har som si primære oppgåve å overvake dei rasutsette fjellpartia Åknes (Stranda), Heggurdaksla (Norddal) og Mannen (Rauma). Styreleiar Frank Sve i Åknes/Tafjord Beredskap IKS er svært nøgd med senteret si utvikling. Det har ti tilsette og folk på vakt heile døgnet. Senteret, oppretta i 2004, har eit av dei fremste fagmiljøa på sitt felt, og samarbeider over heile verda. Skredekspertar frå Noreg, Sveits, Italia, og Kanada møtast jamleg. Senteret på Stranda er det einaste av sitt slag i Norden og eitt av to i Europa. Ved å hente det beste av det beste frå andre fjelland og få tilpassa utstyret til norske forhold, er overvakinga av dei tre fjellområde i Stranda, Norddal og Rauma av høgste kvalitet. Kjerneboringar gjer at senteret kan overvake glidesoner som ligg 200 meter ned i fjellet, seier Sve, som har kjempa for betre overvaking av skredutsette fjell i regionen heilt sidan han var fersk ordførar i Stranda. Snøskred fører til store påkjenningar på utstyr, og det krevst mykje pengar for å halde oppe beredskapen og kvaliteten på målingane. Samstundes er det ofte fire-fem system som overlappar kvarandre, slik at sikkerheita heile tida er god, fortel styreleiaren. 18 19

Romsdal videregående skole Med NVE i førarsetet vert det no jobba for å etablere ei betre varsling av fare for snøskred og lausmasseskred i Norge. Desse tre jobbar med det nye skredsvarslingssystemet: frå venstre Tore Humstad (prosjektleiar for Statens Vegvesen i snøskredprosjektet), Knut Inge Orset og Solveig Kosberg (40 prosent stilling). Betre snøskredvarsling Romsdal videregående skole - et godt valg for deg? Vårt mål er å være best når det gjelder kvalitet, kreativitet og kultur for læring - en skole som gjør deg ettertraktet og kvalifisert for framtida. Programområder ved skolen: Bygg- og anleggsteknikk Design og håndverk Elektrofag Helse- og sosialfag Idrettsfag Tekniske almenne fag (TAF) Teknikk og industriell produksjon Service og samferdsel Studiespesialisering - påbygging til generell studiekompetanse Romsdal videregående skole - Ressurssenteret Vi har kurstilbud til deg som vil litt mer, og har lyst til å kombinere jobb med etter- og videreutdanning! Helsearbeiderfaget Barne- og ungdomsarbeiderfaget Kurs som gir generell studiekompetanse (six-pack) Studieforberedende forkurs i IKT, engelsk, matematikk og norsk Ulike praksiskandidatkurs Du finner informasjon om det enkelte kurset og påmeldingsskjema på nettsida vår: www.romsdal.vgs.no www.romsdal.vgs.no Respekt Likeverd Åpenhet Medråderett Felleskapsansvar Tekst: Ove Rødal Foto: Espen Istad I dag blir det berre varsla for skredfare når ein har store snøfall eller flaum. I framtida ville ein kunne varsle for alle faregrader. No er ein inne i ein lengre testperiode. Målet er å ha eit landsdekkande varslingssystem tilgjengeleg for alle om eit par år. To av testområda for prosjektet ligg i Møre og Romsdal. Samarbeid Initiativet til ei betre skredvarslingsteneste kom frå regjeringa i 2009. Prosjektet er eit samarbeid mellom Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE), Meteorologisk institutt, Norges Geotekniske Institutt, Statens vegvesen og Jernbaneverket. NVE sette det nye skredvarslingsprosjektet i Molde i verk i januar. Då vart det halde eit metodekurs for ei stor gruppe erfarne fjellfolk frå heile landet. På Vegkontoret i Molde sit prosjektleiar i Vegdirektoratet, ingeniørgeolog Tore Humstad og to kollegaer i prosjektet, Knut Inge Orset og Solveig Kosberg. Eg har ansvar for Statens vegvesen sine prosjektbidrag på nasjonalt nivå, seier Humstad. Han er godt i gang med arbeidet, og planen er at testarbeidet skal føre til ei varslingsteneste som blir tilgjengeleg for alle frå vinteren 2012/2013. Testområdet Romsdalen-Trollheimen omfattar kommunane Molde, Gjemnes, Vestnes, Rauma, Nesset, Sunndal i tillegg til delar av Oppdal. Det andre testområdet i fylket omfattar indre Sunnmøre og Strynefjellet. Dei tre andre områda er Langfjella aust og vest og Troms. Felles varslingssystem Eit mål om betre beredskap, tryggleik og framkomst på vegane er grunnen til at Statens vegvesen er med. Vi får eit felles varslingssystem med èin fareskala som gjeld for alle, men dei ulike aktørane set i verk sjølvstendige tiltak ut frå sine tolkingar av snøskredvarslinga, seier Humstad til SPOR. Skredfareskalaen går frå 1 til 5, med 5 som høgste faregrad. Vegvesenet vil sette i verk tiltak når skalaen går frå 3 og oppover, medan vegstenging er mest aktuelt på grad 4 og 5. For skiløparar er det faregrad 3 som er rekna for vere mest trugande, og det er på denne faregraden at ein har flest skredulukker i fjellet. Ved høgare faregrad vil det ofte vere så dårleg ver, at majoriteten held seg heime. Dermed blir det óg færre ulukker. Tre grupper Humstad fortel at dei vil ha tre observatørgrupper som alle rapporterer inn til det same systemet for å få mest mogleg presise varsel. Dette gjeld personar som ser situasjonen frå veg og busetjing, til dømes brøytesjåførar og oppsynsmenn. Ein del bebuarar i kommunane, tilsette hos samarbeidspartnarane, vil melde inn målingar gjort frå målestav i hagen eller andre faste punkt. Den tredje gruppa er skiog fjellfolk som tar profilprøver av snøen, det vil seie at dei gjer vurderingar frå fysiske testar som dei sender inn resultata frå. Verstasjonar i området vil også vere kopla opp mot same kartsystem, som har fått namnet Føre var. Frå testprogrammet: Figuren syner oppsamla snø i løpet av dei tre siste dagane fram mot 16. mars 2010 då Møre og Romsdal skilde seg kraftig ut. Dette er eit av fleire vurderingskriteriar for å fastsette graden av snøskredfare. Raudt utslag på kartet viser at det har kome meir enn éin meter snø dei siste tre dagane i store deler av fylket, og dette gir skredekspertane eit raskt overblikk over var dei skal fokusere farevurderinga for det komande døgnet. SOMMERCHARTER FRA MOLDE 2011 MOLDE - TYRKIA Torsdager, 19. mai - 7. oktober MOLDE - KRETA Lørdager, 4. juni - 13. august MOLDE - RHODOS Lørdager, 28. mai - 24. september Årø - den raske vei ut i verden. 20 21

Kort sagt Ungdomspanelet klar for ny sesong Ungdomspanelet, som skal vere eit aktivt bindeledd mellom ungdom i fylket og Møre og Romsdal fylkeskommune, er klar for ein ny aktiv sesong. I januar kom panelet saman til oppstartseminar i Halsa, der ein drøfta dei viktigaste ungdomssakene dette året og vart betre kjent med fylkeskommunen, politiske utval og prosessar. Under samlinga vart prisen Årets ungdomskommune 2010 overrekt til ungdomsrepresentantar frå Halsa kommune. www.ungweb.no Regionale forskningsmidlar til Møre og Romsdal Møre og Romsdal profilert på Grüne Woche 2011 Verdsarv, kulturlandskap og gode matopplevingar langs dei nasjonale turistvegane var tema for profileringa av Møre og Romsdal under Grüne Woche i Berlin tidlegare i vinter. På Møre og Romsdal sin stand var det lagt opp til å profilere ei rundreise gjennom fylket med utgangspunkt i dei to strekningane som er prioritert til å få status som Nasjonal Turistveg. Møre og Romsdal var samla under paraplyen Explore the Top of Fjord Norway, som også blir nytta på den internasjonale marknaden i reiselivssamanheng. Møre og Romsdal sin stand var sett saman av svært gode representantar/ ambassadørar både innan mat og reiseliv. Grüne Woch er ei av verdas største forbrukarmesser for landbruk, mat og reiseliv.messa hadde nær 400.000 tusen besøkande og ca 1600 utstillarar frå 60 land, og omlag 4000 journalistar besøkte messa. Med dei gode erfaringane vi hausta etter deltakinga i fjor, var det eit ønskje om at vi også i år kunne få til ein felles stand på Grüne Woche, med profilering av fylket som reisemål, seier Lillian Sæther Sørheim, rådgivar i fylkeskommunen. www.gruenewoche.com Bulyst 2011 47 millionar til gode prosjekt Kommunal og regionaldepartementet inviterer kommunar, lag og organisasjonar til å søkje om pengar til prosjekt som skal skape bulyst i distrikta. I år skal det konkurrerast om ein pott på 47 millionar på landsbasis. Departementet vil i år støtte gode tiltak for integrering av innflyttarar, kulturbasert stadsutvikling, ungdomstiltak, omdømmearbeid og nye løysingar for offentleg tenesteproduksjon. Det er viktig at prosjekta er forankra i lokale strategiar, og at det gjerne er samarbeid mellom fleire kommunar eller organisasjonar. Prosjekta bør ha eit visst omfang, slik at dei kan tene som regionale og nasjonale fyrtårn innan utvikling av attraktive stader. Send søknad til fylkeskommunen innan 01. april 2011. www.mrfylke.no Regionalt forskningsfond Midt-Norge innvilga nyleg støtte til 41 forskingsprosjekt, med samla støttebeløp i overkant av 42 millionar kroner. Møre og Romsdal er ein vinnar i denne tildelingsrunden, sier styreleiar i fondet, Bergljot Landstad (bildet). Heile 19 prosjekt frå fylket har fått støtte på til saman 18,8 mill kroner. Dette utløyser forskingsprosjekt på totalt 62,5 mill. kroner. I tillegg er bedrifter og forskingsinstitusjonar i Møre og Romsdal også med som samarbeidspartar i andre prosjekt som har fått støtte på 9,8 mill kroner. www.regionaleforskningsfond.no Bokbåten Epos på vintertur 1. februar la Bokbåten ut på vintertur, og vil denne gongen besøke til saman 79 skular og barnehagar over heile fylket. Teaterframsyningar, forteljarstunder og bokutlån inngår i tilbodet. Vinterturen til Bokbåten starta frå Ålesund tysdag 1. februar og gjekk først nordover i fylket. 16. februar starta turen til stadane som ligg sør for Ålesund. I år kunne Bokbåten tilby Forteljarstund med Amir Mirzai og Sara Birgitte Øfsti Nesje, begge frå Fortellerhuset. På turen sør i fylket kunne ein oppleve den humoristiske og sjarmerande framsyninga BOKstavlig talt med Abrakadabra Teater. Fleire av dei 46 skulane som bokbåten besøkjer kombinerer bokbåtbesøket med leseprosjekt. Slunkne skulebibliotek og bokhyllene i barnehagen får kjærkomne tilskot. www.bokbaten.no Mange forslag til Årets bedrift Då fristen gjekk ut 1. februar var det kome inn 15 forslag til Årets Bedrift. Møre og Romsdal fylkeskommune oppretta prisen i 1991, og den blir delt ut kvart år til ei bedrift i Møre og Romsdal som på ein eller fleire måtar har merka seg ut. Føremålet med prisen er å motivere og inspirere næringslivsbedrifter i fylket til innsats for samfunnet. Siste års vinnarar: 2009: Saferoad AS Ørsta kommune 2008: Odim AS Hareid kommune 2007: Brunvoll AS Molde kommune www.mrfylke.no Ønskjer gode framlegg til ungdomsmidlar! Har du gode idear til kva grupper/organisasjonar som fortener å få støtte gjennom ungdomsmidlane? No har du sjansen! Ungdomspanelet i Møre og Romsdal skal i april fordele kr. 125.000, til ekstraordinære ungdomsaktivitetar. Ungdomsmidlane blir gjevne til prosjekt som stimulerer til ungdomsengasjement, og dei skal gå til alternative ungdomsaktivitetar som elles ikkje får støtte frå det ordinære budsjettet i fylkeskommunen. Søknadsfrist: 1. april. www.ungweb.no Spennande kulturtorg Kulturtorget 2011 vart arrangert i slutten av januar. Her kunne ein oppleve mange av dei profesjonelle kunst- og kulturtilboda som kjem til barnehagane og skolane i fylket i løpet av hausten 2011/våren 2012. For første gong var alle barnehagane i fylket i år invitert til Kulturtorg. I inneverande skuleår startar ein opp med tilbod til 9 kommunar. Fylkeskommunen har som mål å ha ein fullt utbygd Kultursekk for barnehagane innan utgangen av 2012. www.kultursekken.no Fylkeskommunen vil opprette kontor i Kristiansund og Ålesund Møre og Romsdal fylkeskommune ønskjer å opprette eigne kontor i Kristiansund og i Ålesund. Kontora skal medverke til at fylkeskommunen skal vere meir tilgjengeleg og synleg for næringslivet, kommunen og andre interesser i desse to byane, seier fylkesrådmann Ottar Brage Guttelvik, som legg til at ein helst ønskjer kontora lokalisert til eit av utviklingsmiljøa i desse byane. www.mrfylke.no 22 23