Helse og sosialforsikring Pensum i Stiglitz & Rosengard (kap 13,15 og 16) svært mykje om Amerikanske ordninger. Forventar ikkje at de skal pugge dei. Forstå prinsippa som ligg bak ordningane.
Big potatoes
Helseutgifter
Helseutgifter
Trygdede
Historie Støtte til dei som har høge helseutgifter, og til dei som manglar evne til å skaffa eige inntekt, har røter tilbake til 1601: The Poverty Law Act i England Norge fekk me fattiglover i 1845. Tre klasser av støtteverdige gamle, syke personer med legems eller forstandsfeil som ikkje kunne arbeide barn uten forsørgere arbeidstakere som tente for lite til å kunne brødfø familien Kommunalt ansvar. På slutten av 1800 tallet og utover 1900 ei gradvis utbygging av sosial og helseforsikring ordninger som kuliminerer med lov om folketrygd (1967) Bygger på Beveridge rapporten (1942): statlig ansvar å garantere en minsteinntekt og tilby grunnleggende helse og omsorgstjenester til alle borgere.
Forsikring og omfordeling Alle kan oppleve ulykker og høge helsekostnader. Alle kan oppleve tap av arbeidsevne 7! helse og sosialforsikring. Ein helsrisiko: Blindtarmbetennelse. Operasjon koster rundt 38000 kroner. Det er rundt 5000 som trenger kirurgi: sannsynligheten for å trenge kirurgi 0, 1% Forventa utgifter er 38 kroner per år. Vil du teikne forsikring? Dei fleste vil > me er risikoaverse, villige til å betale meir enn forventa tap i premie, villige til å betale ein risikopremie
Forsikring og omfordeling helse- og sosialforsikring betalar ikkje folk aktuarisk riiktig premie (sjanse for uhell utgifter ved uhell (+ administrasjonskostnader) Det er med andre ord ein stor grad av omfordeling i helse og sosialforsikring. premie varierer ikkje med sjansen for inntektsbortfall. Utgifter til helsevesen og sosialforsikring vert finansiert av progressive skatter og delt nokonlunde flatt ut - også mange som ikkje betaler inn som får velfredstøtte.
Kvifor tilbyr staten denne typen forsikring? Omfordelingsbiten er det lett å forstå at staten - me som eit kollektiv - tar seg av. Men kva med forsikringa, kunne ikkje private aktører på ein fri marknad tilby helse og sosialforsikring. Det er mange aspekt ved forsikringstransaksjoner som gjer at ein privat marknad ikkje fungerer så bra. Asymmetrisk informasjon Transaksjonskostnad Sertifisering Manglande konkurranse
Kvifor er asymmetrisk informasjon eit problem? To problem Asymmetrisk informasjon om kvaliteten til eit produkt kan skape utvalgsproblem på ein marknad: Når ein øker forsikringspremien forsvinn dei med låg risiko. Gode bruktbiler kjem berre på marknaden om prisen vert tilstrekkeleg høg. Høgare rente reduserer kvaliteten på låneprosjekt. Asymmetrisk informasjon om handling: ikkje er mogeleg observere og kontraktfeste kva ein som utførerer eit tjeneste; tilbyr eit produkt skal foreta seg. Principal-Agent problem)
Klassisk artikkel: Akerlof og markets for lemons (1971) Ei vare med to kvalitetsnivå H(høg kvalitet) og L (låg kvalitet), alle veit at ein andel av varene er L og ein andel (1 )avh varer i populasjonen ( er eit tall mellom 0 og 1). Mange som kjøper og sel vara; alle kjøparane verdset vare av type L til w L og ei vare av type H til w H > w L. Seljarane verdset kvalitet L til v L og kvalitet H til v H. Det er gevinstar ved handel (effektiv ressursutnytting krev at begge kvalitetar vert handla): v L < w L og v H < w H. Ved full informasjon: Dersom både kjøper og seljar kunne observere kvalitet ville ( forutset at det er fleire som kjøper enn som sel) låg kvalitet vert selt til pris w L og høg kvalitet til w H.
Akerlof og markets for lemons SENTRALT: Dersom berre seljar kjenner kvaliteten på vara lyt begge kvaliteter bli selt til samme pris P. Fundamental innsikt: gjennomsnittskvaliteten i marknaden for vara er no ein funksjon av prisen P. Låg kvalitet vert tilbydt om P > v L. Høg kvalitet vert berre tilbydt om P > v H. Det er ikkje sikkert at konsumentane vil betala ein så høg pris (v H ). Det maksimale dei vil betale er P maks = w L +(1 )w H. Dersom P maks < v H (og det vil han vera om er nær 1) så fins det ikkje ein marknad for høgkvalitets varer! Einaste jamvekta er då at låg kvalitet vert handla til P = w L. Talleksempel: v L = 20, w L = 25, v H = 50, w H = 60 og = 0, 5. Her er P maks = 0, 5(25 + 60) =42, 5 < v H = 60
Akerlof og markets for lemons Kontinum av kvalitetsgrader; v (verdien for seljar) er fordelt uniformt mellom 0 og 100. Me antek at verdien for kjøpar er høgare for alle kvalitetar: w = 3 /2v. La oss sjå på ein pris P mellom 0 og 100. Alle potensielle seljarar med ein kvalitet v apple P legg vara ut for sal, dei med v > P legg ho ikkje ut for sal: her ser me tydeleg at kvaliteten stig i pris. Til ein pris P er gjennomsnittskvaliteten på eit produkt (forventa kvalitet om ein trekk ei vare tilfeldig ut av hylla) lik 1/2P. Det maksimale risikonøytrale kjøparar vil gje for vara er 3 /2 ( 1 /2P) = 3 /4P. Men til den prisen vil jo alle seljarar som har kvalitet mellom 3 /4P og P trekkja vara si. kkje ei jamvekt. Sidan dette gjeld for alle P tyder det at marknaden for denne vara kollapsar fullstendig.
Akerlof og markets for lemons Sjølvsagt stiliserte enkle modeller (eksempel) - men dei illustrerer eit generelt poeng: Når seljar kjenner kvaliteten betre enn kjøper varierer gjennomsnittskvaliteten med prisen på vara eit ugunstig utval av kvalitet på marknaden: modellen ovanfor vil det for P < 100 vil kvaliteten på marknaden vera uniformt fordelt mellom 0 og P: god kvalitet vert ikkje lagt ut for sal. Relevant i mange marknader; kreditt, forsikring,... Kan rekne med å observere åtferd eller institusjoner som reduserer/eliminerer informasjonsproblemet.
Skeivt utval og forsikring Heilt klart ein relevant modell for forsikring: Den som sel risiko (kjøper forsikring) har ofte privat informasjon om kor sannsynlig at det skjer ei ulykke. ein marknad der det fins ulik risiko vil forsikringsselskapa prøve å skille dei ulike kundane (variere eigendel og premie). Prøver å skumme fløyten. Mulig å vise at konkurranse kan føre til dårlige forsikringskontrakter og at det kan vera betre for staten å tilby ei universell løysing (som ingen kan trekke seg frå)
Skjult handling; forsikring kan ta bort insentiv til redusert risiko Eit anna problem som kan oppstå i forsikringstransaksjoner: Moralsk hasard (åtferdsrisiko) Ex-ante: Dersom ein person er fullforsikra for eit inntektsbortfall så kan denne personen legge ned for liten eigeninnsats for å hindre at eit inntektsbortfall faktisk skjer. Ex-post: Etter ein skade, men før regningen er sendt til forsikringsselskap er kostnaden for pasienten å utføre ekstra behandling lik null, legen har heller ingen økonomiske incentiver for å si nei (får betalt av forsikrer) > kan føre til overkonsum av helsetjenester (vis figur). Empirisk test? Disse problemene kan gjera det lite attraktivt å tilby generell privat grunnleggende helseforsikring, kan forklare kvifor staten tilbyr grunnleggende helseforsikring. Staten står overfor samme problem og vil utvikle ordninger og institusjoner for å redusere problemene (DRG)
Moralsk hazard i sosialforsikring (trygd til de som får/har nedsatt arbeidsevne) Ein fundamental spenning i økonomiske trygdeordninger: Ynskjer å forsikre mot tap av arbeidsevne. Men det kan føre til at fleire blir diagnostisert med redusert arbiedsevne. Sjukpenger = 100% av lønn i eitt år. Fantastisk forsikring, men fører det til for mykje sjukefråvær. Er eigenandel eit alternativ? Aktivering, oppfølging, tilrettelegging, gradvis sykemeldt? Arbeidsavklaringspenger om arbeidsevne er redusert utover eitt år. Aktivering oppfølging for øke arbeidsevne men og så for å redusere moralsk hazard.
Mange ulike tiltak: Tillitsprosjektet i Mandal 2008 innfører Mandal kommune ubegrensa eigenmelding av sykefravær (eitt år). Treng ikkje gå til legen. Strammare oppfølging frå arbeidsgiver.
Aktivering og in kind overføringar Spenninga mellom ei god forsikring for dei som faktisk mister arbeidsevne og problemet at generøse ordningar kan føre til at fleire melder om redusert arbeidsevne er fundamental. Hjelper oss å forstå utforminga av mange velferdsordninger negativ inntektsskatt aktivering (arbeidsplikt) in kind overføringer