MINIGRAMMATIKK Dei viktigaste reglane for nynorsk rettskriving i tråd med den gjeldande nynorskrettskrivinga som trådde i kraft 1. juli 2012. Systemet med sideformer blei avskaffa, slik at alle skrivemåtar og bøyingar er likeverdige. Nokre former gjekk ut av rettskrivinga, slik som: drømme, mye, bare og noen. Denne minigrammatikken tar for seg nokre av hovudreglane for nynorsk. 1. SUBSTANTIV 1.1 HANKJØNN FÅR ENDINGANE AR OG ANE I FLEIRTAL: Ein gut guten gutar gutane 1.1.2 Ord som ender på nad - vallfritt: er og ene ELLER ar og ane i fleirtal: Ein søknad søknaden søknader/-ar søknadene/-ane Ein lovnad lovnaden lovnader/-ar lovnadene/-ane 1.1.3 Uregelrett som bokmål: Ein far faren fedrar fedrane Ein mann mannen menn mennene 1.1.4. Med vokalskifte som bokmål: Ein fot foten føter føtene Ein bror broren brør brørne 1.1.5 Ikkje som bokmål: Ein nagl naglen negler neglene Ein son sonen søner sønene 1.2.HOKJØNNSORD FÅR ENDINGANE ER OG ENE I FLEIRTAL: Ei jente jenta jenter jentene 1.2.1 Ord som ender på ing, får ar og ane i fleirtal: Ei dronning dronninga fleire dronningar alle dronningane 1.3.INKJEKJØNN HAR INGA ENDING I UBESTEMT FLEIRTAL OG ENDINGA A I BESTEMT FLEIRTAL: Eit hus huset hus husa
1.4 ANNA KJØNN ENN PÅ BOKMÅL Ein medlem Ein bodskap Ein dialekt Ei utsegn
2. VERB 2.1 NÅR ER DET AR I PRESENS OG NÅR BLIR DET ER? A-ending i fortid gir ar i presens: Å slutte sluttar slutta slutta Å hoppe hoppar hoppa - hoppa te/de-ending i fortid gir er i presens: Å køyre køyrer køyrde køyrt Å begynne begynner begynte begynt 2.2. J ELLER IKKJE (DEI VIKTIGASTE) Valfritt: Å ønsk(j)e/ynsk(j)e Å merk(j)e Å styrk(j)e Å stykk(j)e opp Å skygg(j)e Å søkk(j)e Å tenk(j)e 2.3 ALLTID MED J. Desse har ofte berre éi staving i presens og kan vere vanskelege å få rett: Selje sel selde selt Telje tel talde talt Velje vel valde - valt Krevje krev kravde kravt Skilje skil skilde skilt Spørje spør spurde spurt Venje ven vande vant 2.4 ANDRE STERKE VERB I NYNORSK Drepe drep drap drepe Grave grev grov grave Lese les las lese Skine skin skein skine Vekse veks vakse/voks vakse Suge syg saug soge 2.5 SVAKE VERB I NYNORSK (STERKE I BOKMÅL): Hjelpe hjelper hjelpte hjelpt
Sleppe slepper sleppte sleppt Treffe treffer trefte treft Strekk(j)e strekk(j)er strekte strekt Tvinge tvingar tvinga tvinga
3. SAMSVARSBØYING På nynorsk bøyast verbet i kjønn og tal etter substantivet Hankjønn eintal: Villaen er bygd Hankjønn fleirtal: Tekstane er lesne Hokjønn eintal: Hytta er ferdig Hokjønn fleirtal: Hyttene er ferdige Inkjekjøn eintal: Huset er bygd Inkjekjøn fleirtal: Husa er bygde 4. ANDRE REGLAR 4.1 DETERMINATIV Hankjønn Hokjønn Inkjekjøn Fleirtal Nokon Noka Noko Nokre/nokon Annan Anna Anna Andre Ingen Inga Ikkje noko/inkje Ingen Eksempel: Ein annan gong i ei anna tid Nokon eg kjenner, skjønner ikkje noko Ingen kjenner dagen, før ein veit om noko skjer. 4.2 IKKJE DEN, MEN HO/HAN Du kan ikkje bruke det personlege pronomenet den på nynorsk. Når vi viser til eit substantiv, bruker vi han når vi viser til eit hankjønnsord og ho når vi viser til eit hokjønnsord. Eksempel: Eg måtte vaske bilen etter fjellturen fordi han hadde blitt så skitten. Dersom avisa ikkje ligg på den staden ho bruker ligge, har hunden tatt ho. 4.3 DE ELLER DYKK? De er subjektet i setninga, medan dykk er objektet. De er altså dei om står for/utfører ei handling, medan dykk er dei som handlinga rettar seg mot. Eksempel: Er de (subjekt) sikre på at det er slik? Meld ifrå dersom de (subjekt) ikkje kan komme. Eg (subjekt) såg dykk i går utanfor kinoen. Eg (subjekt) vil gjerne fortelje dykk noko. 5. KONSEKVENSLISTE Når du skriv, ikkje vakle mellom formene. Har du valt byggje i staden for bygge, må du fortsette å bruke forma utan j der det er mogleg.
Skriv du nynorsk basert på 2012-norma, bør du velje moderne nynorsk som løk i staden for lauk, allmenn i staden for ålmenn, da i staden for då og blir i staden for vert. Det er mest naturleg for oss på Vestlandet å velje infinitiv som ender på - e (høyre) i staden for a (høyra). Ver konsekvent og vel det som ligg nærast dialekta di! 6.MEIR HJELP Her er ein litt større gramatikk og fine øvingar: http://elevrom.sprakradet.no/skolen/minigrammatikk Bruk ordlista flittig øving gjer meister og det går fortare etter kvart. Last gjerne ned appen på telefonen eller ha ho open på PCen når du skriv. ordbok.uib.no Lukke til! Kjelder: Språkrådet sin minigramatikk på nettstaden Språkrådet.no På saklista Språk og saksbehandling på papir og nett av Jan Olav Fretland VGskole.no