Ein tydeleg medspelar. Arkeologisk rapport nr. 03/2012: Raknem bustadfelt. Raknem, gbnr. 120 i Rauma kommune. Kristoffer Dahle

Transkript

1 Ein tydeleg medspelar Arkeologisk rapport nr. 03/2012: Raknem bustadfelt Raknem, gbnr. 120 i Rauma kommune Kristoffer Dahle

2

3 Ein tydeleg medspelar Arkeologisk rapport nr. 3/2012: Raknem Bustadfelt Raknem, gnr. 120 i Rauma kommune Kristoffer Dahle

4 4

5 Innhald Forord Samandrag Bakgrunn og formål med undersøkinga Området Kulturhistorisk riss Automatisk freda kulturminne Nyare tids kulturminne Lausfunn Strategi og metode Visuell overflateregistering Undersøkinga Synlege strukturar Konklusjon Litteraturliste Vedlegg

6 Forord Eit kulturminne er eit spor etter menneskeleg liv og virke i vårt fysiske miljø, som til dømes ein bygning, ein veg, eit gravminne, ein steinalderbuplass, ei kokegrop eller eit jarnvinneanlegg, men også stader det knyter seg historiske hendingar, tru eller tradisjonar til. Kulturminna representerer både uerstattelege kjelder til kunnskap om fortidige samfunn, og ein ressurs for oppleving og bruk i dag og i framtida. Kulturminne frå forhistorisk tid og mellomalder (eldre enn 1537) er automatisk freda i kraft av sin høge alder, jf Kulturminneloven 4. Frå tida før skriftlege kjelder, er dei materielle leivningane dei einaste kjeldene til å forstå menneska og det samfunnet dei levde i. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1536) kan også ha høg verdi. Særleg verdifulle kulturminne kan bli vedtaksfreda, jf. Kulturminneloven 15 og 19. Alle type kulturminne kan dessutan bli verna som omsynssonar, jf. Plan og bygningsloven Dette gjeld også større kulturmiljø, der ulike kulturminne inngår i ein heilskap eller samanheng. ARKEOLOGISK PERIODE HOVEDPERIODE 14C-ÅR før nåtid 6 Kalenderår Tidlegmesolitikum Eldre steinalder b.p f.kr. Mellommesolitikum b.p f.kr. Seinmesolitikum b.p f.kr. Tidlegneolitikum Yngre steinalder b.p f.kr. Mellomneolitikum A b.p f.kr. Mellomneolitikum B b.p f.kr. Seinneolitikum b.p f.kr. Eldre bronsealder Bronsealder b.p f.kr. Yngre bronsealder b.p f.kr. Førromersk jarnalder Eldre jernalder b.p. 500 f.kr. 0 Eldre romartid b.p e.kr. Yngre romartid b.p e.kr. Folkevandringstid b.p e.kr. Merovingertid Yngre jernalder b.p e.kr. Vikingtid b.p e.kr. Mellomalder Mellomalder e.kr. Nyare tid Nyare tid 1537 e.kr. Figur 1. Kronologisk oversikt over tidsperiodene Då kun eit fåtal av alle kulturminne er kjent, er kulturminneforvaltninga avhengig av arkeologiske registreringar for å kunne uttale seg til plansakar, jf. Kulturminneloven 9. Om ei planlagt utbygging kjem i konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltakshavar søke om dispensasjon frå lovverket. Ved ei eventuell frigjeving» kan det bli føresett at tiltakshavaren dekkjer utgiftene til nødvendige arkeologiske undersøkingar, jf. Kulturminneloven 10. På den måten vil ikkje kunnskapen om kulturminna gå tapt, men bli dokumentert for framtidige generasjonar.

7 1.0 Samandrag Denne arkeologiske undersøkinga blei føreteke på garden Raknem, gnr. 120/11 i Rauma kommune, i samband med siste del av utbygginga av Raknem bustadfelt. Feltarbeidet blei utført av Kristoffer Dahle den 14. og 16. mai 2012, og rapporten blei ferdigstilt 4. juni Totalt blei det nytta 10 timar på saken. Av metodar blei det kun nytta visuell overflateregistrering. Figur 2. Oversikt over planområdet 7

8 2.0 Bakgrunn og formål med undersøkinga Bakgrunnen for denne arkeologiske registreringa er melding om opparbeiding av del 3 av Raknem bustadfelt, inkludert VA-anlegg, veger, gatelys og balløkke. Reguleringsplanen er tidlegare godkjent, men utan at det blei gjort arkeologisk registrering Figur 3. Kart over tiltaksområdet Før tiltaket kunne godkjennast blei det stilt krav om arkeologisk registrering, med formål å undersøke forholdet mellom planområdet og eventuelle automatisk freda kulturminne, jf 9 i kulturminneloven av 9. juni Garden Raknem er gamal, og det er både funne fleire graver og lause oldfunn her tidlegare. 8

9 3.0 Området Raknem eller Roknem ligg på nordvestsida av Måndalen, om lag 1 km frå E136 ved Vollabukta. Det meste av Raknem bustadfelt er alt utbygd, men den vestre delen står att. Figur 4. Oversiktskart Området består av breelv- og bresjøavsetningar, og har i seinare tid vore nytta som skog og beitemark. Som følgje av havstigning (transgresjon) og landheving (regresjon) har havnivået endra seg gjennom heile forhistoria. Då isen byrja å smelte etter sist istid steig havet relativt raskt, men samtidig byrja også landet å heve seg på grunn av mindre trykk frå isen. Resultatet blei ein påfølgande regresjon. I Møre og Romsdal ligg dei førhistoriske strandlinjene difor høgare enn dagens havnivå, men utviklinga er forskjellig frå område til område. David Simpson ved Bergen museum har utarbeida et program som gjer det mulig å skrive ut lokale strandforskyvingsdiagram. Kurvene er basert på arbeid av Stein Bondevik, John Inge Svendsen og Jan Mangerud frå Om ein føresett at fangstfolk i steinalderen busette seg nær sjøen, kan lokale strandlinjekurver både nyttast til å vurdere funnpotensial og til å datere eventuelle funn. 9

10 moh Raknem (ca 82) C år bp Figur 5. Strandlinjekurve for Raknem, Rauma kommune (kurve 82), etter skjema utarbeidet av David N. Simpson, mars 2001 (jf, Svendsen & Manglerud 1987, Bondevik, Svendsen og Manglerud 1998). Figur 6. Oversikt over planområdet. 10

11 4.0 Kulturhistorisk riss Garden Raknem er nemnt i Aslak Bolts jordebok frå ca 1430, og er ein såkalla heim-gard. Ut frå namnet er desse gjerne datert til folkevandringstida. Figur 7. Historisk kart over Måndalen 4.1 Automatisk freda kulturminne Ei oversikt over freda kulturminne er å finne på eller som wmsteneste i ein andre nettportalar (t.d. Det finnes ikke lengre bevart noen gravhauger på Raknem, men i årsberetninga for 1878 til Foreningen for Norske Fortidsmindemerkers bevaring skreiv kaptein Reinhold von Ziegler følgjande om Raknem: «Omtr. 200 alen vestfor husene ligger to hauge og ved en ladebygnings tæt ved vejen en alle urørte. Lidt nordenfor og lige ved vejen er nok en, og henover markerne sydfor gaarden skal fines en mængde hauge samtlige urørte». Alle desse gravhaugane er seinare sletta ved dyrking, men det er levert inn mange funn (sjå 4.3). 11

12 4.2 Nyare tids kulturminne Ei oversikt over ein del verneverdige bygningar og andre byggverk frå nyare tid er å finne i det såkalla SEFRAK-registeret. Dette er tilgjengeleg som wms-teneste, mellom anna på og Det er ikkje registeret bygningar i SEFRAK i det aktuelle planområdet, men det er registrert ruinar etter tre kvernhus ( ), -227 og -228) og ei pelsingsbu ( ) ved Tørla like aust for området. Like nedanfor byggefeltet ligg også tunet på Roknemsmyra, der stua ( ) og stabburet ( ) er registrert i SEFRAK. Løa på tunet ( ) er fjerna. Figur 8. Tunet på Roknemsmyra, med byggefeltet bak. 4.3 Lausfunn Ei oversikt over gjenstandar som er innlevert til museum er tilgjengeleg på Ein del av desse er også kartfesta og fotografert. I 1872 blei det sendt inn ein del funn til Kristiania frå Raknem og Voll. Disse stammet frå to ulike graver, men var blitt sammenblandet. En regner likevel med at ein kunne henføre eit tveggja sverd med sølvbelagte hjalter og femdobbel knapp (C6149), en til begge sider utsvinga øks (C6151), en lang, smal spydspiss (C6154), en paalstavsspiss (C6160), samt rester etter eit eineggja sverd. Grava er rekna til å vere frå yngre jarnalder. 12

13 5.0 Strategi og metode Strategi og metode blei valt ut frå terreng, arealbruk og vegetasjon i området. Heile området blei visuelt synfart, og maskinelle sjakter blei anlagt i område med dyrka mark. Høgda over havet gjorde at potensialet for bevarte fangstbuplassar frå steinalderen vart rekna som lågt. 5.1 Visuell overflateregistrering Metoden inneber at markoverflata blir registrert for å påvise funn av tufter, gravminner, dyrkingsspor o.s.b. Grunnen blir sondert ved hjelp av sonderingsbor, ei ca 1 meter lang metallstang der det er frest ut eit spor som gjer det mogleg å ta ut en profil av grunnen der ein stikk. Ved moglege funn blir det gjerne opna ei sjakt eller eit prøvestikk for å påvise eldstader, golvnivå, dyrkingslag el.l, avgrense kulturminna, og eventuelt ta ut kolprøver for datering. 13

14 6.0 Undersøkinga Registreringsarbeidet blei utført av Kristoffer Dahle i perioden , mai 2012, og utgjorde totalt 7 timer i felt. Det var skiftande vêr, utan at dette påverka undersøkingane. Figur 9. Flyfoto over planområdet, med registrerte strukturar 6.1 Synlege strukturar Området blei undersøkt visuelt for å påvise hittil ukjente kulturminne som var synlege på overflata. Det blei påvist ein del hauger og groper, men alle strukturane blei tolka å vere naturlege. Like utanfor planområdet blei det påvist ein steingard (nr 1, fig. 9), sannsynlegvis den gamle utgarden på Raknem. Denne er rekna til å vere frå nyare tid. Det blei også påvist ei sirkulær oppmuring ved elva (nr 2, fig. 9), moglegvis ei kverntuft. Heller ikkje dette kulturminnet er rekna til å vere automatisk freda. 7.0 Konklusjon Heile området er visuelt overflateregistrert jf. Kulturminneloven 9, utan funn av automatisk freda kulturminne. 14

15 8.0 Litteraturliste Bondevik, Stein, John Inge Svendsen og Jan Mangerud (1998). Distinction between the Storegga tsunami and the Holocene marine transgression in coastal basin deposits of western Norway. Journal of Quaternary Science, 13(6): Svendsen, John Inge og Jan Mangerud (1987). Late Weichselian and Holocene sea-level history for a cross section of western Norway, Journal of Quaternary Science, 2: Vedlegg 1. Fotoliste 15

16 16

17 17

18 18

19

20 Møre og Romsdal fylkeskommune Fylkeshuset 6404 Molde Telefon: E-post: