Arkeologisk rapport 2014 Reguleringsplan for Eidsvåg sentrum. Eidsvåg gbnr. 29/193 i Nesset kommune

Transkript

1 Ein tydeleg medspelar Arkeologisk rapport 2014 Reguleringsplan for Eidsvåg sentrum Eidsvåg gbnr. 29/193 i Nesset kommune Johanne Ranvik

2 2

3 Innhald Innhald... 3 Figurliste... 4 Forord Samandrag Bakgrunn og formål med undersøkinga Området Kulturhistorisk riss Automatisk freda kulturminne Nyare tids kulturminne Lausfunn Strategi og metode Visuell overflateregistrering Maskinell sjakting Strandlinekurver Undersøkinga Sjakter Dokumentasjon Litteraturliste Vedlegg - fotoliste

4 Figurliste FIGUR 1: KRONOLOGISKE PERIODER... 5 FIGUR 2: PLANKART. DET NYE OMRÅDET LIGG RETT NORD FOR COOP PRIX FIGUR 3: OVERSYNSKART. EIDSVÅG ER MARKERT MED RAUD SIRKEL. KART HENTA FRÅ GISLINK FIGUR 4: KART SOM SYNER PLANOMRÅDET PÅ ORTOFOTO FIGUR 5: SKJERMBILETE FRÅ GISLINK SOM SYNER PLANOMRÅDET PÅ EIT FLYFOTO AV OMRÅDET FRÅ FIGUR 6: SKJERMBILETE FRÅ ASKELADDEN SOM SYNER KJENTE KULTURMINNER I NÆRLEIKEN AV PLANOMRÅDET FIGUR 7: SKJERMBILETE FRÅ UNIMUS AV SPYDSPISS I SKIFER MED TILVEKSTNUMMER T12378 OG DEL AV FLINTDOLK MED TILVEKSTNUMMER T SISTNEMNTE ER FUNNE RETT UTANFOR PLANOMRÅDET. FOTO OLE BJØRN PEDERSEN FIGUR 8: STRANDLINEKURVE FOR EIDSVÅG, NESSET KOMMUNE (KURVE 90=, ETTER SKJEMA UTARBEIDA AV DAVID N. SIMPSON, MARS 2001 (JF, SVENDSEN & MANGLERUD 1987, BONDEVIK, SVENDSEN OG MANGLERUD 1998) FIGUR 9: BILETE FRÅ SJØLVE UNDERSØKINGA. FOTO JOHANNE RANVIK FIGUR 10: OVERYSNSKART MED DEI TO SØKESJAKTENE FIGUR 11: OVERSYNSBILETER AV SJAKT 1. BILETE TIL VENSTRE ER TEKE MOT SØR OG BILETET TIL HØGRE ER TEKE MOT NORD. FOTO JOHANNE RANVIK FIGUR 12: OVERSYNSBILTER AV SJAKT 2. BILETET TIL VENSTRE ER TEKE MOT VEST OG BILETET TIL HØGRE ER TEKE MOT AUST. PÅ BILETET TIL VENSTRE SER EIN GODT KORLEIS DEI MODERNE DRENERINGSGRØFTENE GÅR PARALLELT I BAKKEN. FOTO JOHANNE RANVIK. 17 4

5 Forord Eit kulturminne er eit spor etter menneskeleg liv og virke i vårt fysiske miljø, som til dømes ein bygning, ein veg, eit gravminne, ein steinalderbuplass, ei kokegrop eller eit jarnvinneanlegg. Det kan også vere stader det knyter seg historiske hendingar, tru eller tradisjonar til. Kulturminna representerer både uerstattelege kjelder til kunnskap om fortidige samfunn, og ein ressurs for oppleving og bruk i dag og i framtida. Kulturminne frå forhistorisk tid og mellomalder (eldre enn 1537) er automatisk freda i kraft av sin høge alder, jf. Kulturminneloven 4. Frå tida før skriftlege kjelder, er dei materielle leivningane dei einaste kjeldene til å forstå menneska og det samfunnet dei levde i. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1536) kan også ha høg verdi. Særleg verdifulle kulturminne kan bli vedtaksfreda, jf. Kulturminneloven 15 og 19. Alle type kulturminne og kulturmiljø kan dessutan bli verna som omsynssonar, jf. Plan og bygningsloven HOVEDPERIODE UNDERPERIODAR 14C-ÅR (før notid) KALENDERÅR Eldre steinalder Tidlegmesolitikum b.p f.kr. Mellommesolitikum b.p f.kr. Seinmesolitikum b.p f.kr. Yngre steinalder Tidlegneolitikum b.p f.kr. Mellomneolitikum A b.p f.kr. Mellomneolitikum B b.p f.kr. Seinneolitikum b.p f.kr. Bronsealder Eldre bronsealder b.p f.kr. Yngre bronsealder b.p f.kr. Eldre jarnalder Førromersk jarnalder b.p. 500 f.kr. 0 Eldre romartid b.p e.kr. Yngre romartid b.p e.kr. Folkevandringstid b.p e.kr. Yngre jarnalder Merovingertid b.p e.kr. Vikingtid b.p e.kr. Mellomalder Mellomalder e.kr. Nyare tid Nyare tid 1537 e.kr. Figur 1: Kronologiske perioder Då kun eit fåtal av alle kulturminne er kjent, er kulturminneforvaltninga avhengig av arkeologiske registreringar for å kunne uttale seg til plansakar, jf. Kulturminneloven 9. Om ei planlagt utbygging kjem i konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltakshavar søke om dispensasjon frå lovverket. Ved ei slik «frigjeving» blir det føresett at tiltakshavaren dekkjer utgiftene til nødvendige arkeologiske undersøkingar, jf. Kulturminneloven 10. På denne måten vil ikkje kunnskapen om kulturminna gå tapt, men bli dokumentert for framtidige generasjonar. 5

6 1.0 Samandrag Denne arkeologiske undersøkinga blei føreteke på Eidsvåg gbnr. 29/193 i Nesset kommune, i samband med detaljregulering av reguleringsplan for Eidsvåg sentrum. Feltarbeidet blei utført av Johanne Ranvik 26.juni, og rapporten blei ferdigstilt Totalt blei det nytta 9 timar på saken. Av metodar blei det nytta visuell overflateregistrering og maskinell sjakting. Det vart korkje påvist nye automatisk freda kulturminne eller kulturminne frå nyare tid. 6

7 2.0 Bakgrunn og formål med undersøkinga Bakgrunnen for denne arkeologiske registreringa er detaljregulering av reguleringsplan for Eidsvåg sentrum. Aktuelt område kom inn som nytt areal ved offentleg ettersyn. Figur 2: Plankart. Det nye området ligg rett nord for Coop Prix. 7

8 Før planarbeidet kunne godkjennast blei det stilt krav om arkeologisk registrering: «Vi registrerer at planområdet er utvida etter varsel om oppstart, og at det i det utvida området er gjort funn av ein flintdolk frå overgangen mellom steinalder og bronsealder (ID ). Dette er registrert som eit uavklart kulturminne, noko som inneber at det kan vere fleire funn under markoverflata. Funnet er i Askeladden kartfest til eit område som truleg er skadd under opparbeiding av området i moderne tid, men kartfestinga er svært unøyaktig. Vi vurderer områda nedanfor Nesset omsorgssenter til å ha eit høgt potensial for funn av automatisk freda kulturminne.» Formålet med registreringa var å undersøke forholdet mellom planområdet og eventuelle automatisk freda kulturminne, jf 9 i kulturminneloven av 9. juni

9 3.0 Området Eidsvåg er ein tettstad som ligg eit godt stykke inne i Langfjorden, om lag 5mil aust for Molde. Planområdet består i dag av NOS og plen med noko planta trær. Tidlegare har dette området vore dyrka mark under garden Myra. Planområdet måler om lag 14530kvm, men området som kunne sjaktast målte ikkje meir enn om lag 3300kvm. Figur 3: Oversynskart. Eidsvåg er markert med raud sirkel. Kart henta frå GisLink. Figur 4: Kart som syner planområdet på ortofoto. 9

10 4.0 Kulturhistorisk riss Roaldset skriv i bygdeboka at tydinga av gardsnamnet grei: Garden ligg ved den vågen av Langfjorden som går inn til eidet (Tiltereidet) som førar over til Sunndalsfjorden. Vidare skriv han at dette er ein gamal gard og at den truleg er ein av dei fyrtse bustadane i Nesset. I dei skriftlege kjeldene er garden nemnt heilt attende i Garden er i dag delt opp i mange bruk og Eidsvåg sentrum lokalisert her. Oppdelinga går langt attende og allereie på 1600-talet var det kjent sju bruk (Roaldset: ). Figur 5: Skjermbilete frå Gislink som syner planområdet på eit flyfoto av området frå Automatisk freda kulturminne Ei oversikt over freda kulturminne er å finne på eller som wmsteneste i ein andre nettportalar (t.d

11 Figur 6: Skjermbilete frå Askeladden som syner kjente kulturminner i nærleiken av planområdet. Følgjande automatisk freda kulturminne ligg i nærleiken til planområdet: ID Busetnads- og aktivitetsområde ID Busetnads- og aktivitetsområde Begge desse lokalitetane ligg til venstre i kartet i Figur Nyare tids kulturminne Ei oversikt over ein del verneverdige bygningar og andre byggverk frå nyare tid er å finne i det såkalla SEFRAK-registeret. Dette er tilgjengeleg som wms-teneste, mellom anna på og Det ligg ingen nyare tids kulturminne, eller SEFRAK-registrerte bygg innanfor planområdet, men garden Myra låg tidlegare her før NOS vart bygd. I SEFRAK-registeret ligg difor tre av bygningane frå denne garden inne markert som ruin sjølv om dei ikkje lenger eksisterar: Eldhus?, Myra Våningshus, Myra Driftsbygning, Myra 4.3 Lausfunn Ei oversikt over gjenstandar som er innlevert til museum er tilgjengeleg på Ein del av desse er også kartfesta og fotografert. 11

12 Figur 7: Skjermbilete frå Unimus av spydspiss i skifer med tilvekstnummer T12378 og del av flintdolk med tilvekstnummer T Sistnemnte er funne rett utanfor planområdet. Foto Ole Bjørn Pedersen. Desse lausfunna inne med følgjande ID nummer: ID Funnstad for del av flintdolk, T ID Funnstad for bautastein ID Funnstad for spydspiss i skifer, T

13 5.0 Strategi og metode Strategi og metode blei valt ut frå terreng, arealbruk og vegetasjon i området. Planområdet har tidlegare vore dyrka mark og lausfunnet frå området tyda på bruk i yngre steinaler/bronsealder. Det vart difor naudsynt å leite etter busetnadsspor under markoverflata med gravemaskin. 5.1 Visuell overflateregistrering Metoden inneber at markoverflata blir registrert for å påvise funn av tufter, gravminner, dyrkingsspor osb. Grunnen blir sondert ved hjelp av sonderingsbor, ei omlag 1 meter lang metallstang der det er frest ut eit spor som gjer det mogleg å ta ut en profil av grunnen der ein stikk. Ved moglege funn blir det gjerne opna ei sjakt eller eit prøvestikk for å påvise eldstader, golvnivå, dyrkingslag ell., avgrense kulturminna, og eventuelt ta ut kolprøver for datering. 5.2 Maskinell sjakting Metoden inneber at ein nytter gravemaskin med flatt graveskjær/pusseskjær til forsiktig å skrape av det øvste matjordslaget. Spor etter blant anna eldstader og stolpehol etter hus er ofte synlege rett i overkant av den sterile overgrunnen under. Sjaktene har ei bredde på om lag 3 meter. Ved undersøking av større område blir sjaktene lagt parallelt, med innbyrdes avstand på om lag meter. 5.3 Strandlinekurver Som følgje av havstigning (transgresjon) og landheving (regresjon) har havnivået endra seg gjennom heile forhistoria. Då isen byrja å smelte etter sist istid steig havet relativt raskt, men samtidig byrja også landet å heve seg på grunn av mindre trykk frå isen. Resultatet blei ein påfølgande regresjon. I Møre og Romsdal ligg dei førhistoriske strandlinjene difor høgare enn dagens havnivå, men utviklinga er forskjellig frå område til område. David Simpson ved Bergen museum har utarbeida et program som gjer det mulig å skrive ut lokale strandforskyvingsdiagram. Kurvene er basert på arbeid av Stein Bondevik, John Inge Svendsen og Jan Mangerud frå Om ein føresett at fangstfolk i steinalderen busette seg nær sjøen, kan lokale strandlinjekurver både nyttast til å vurdere funnpotensial og til å datere eventuelle funn. 13

14 moh Eidsvåg, Isobase ,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20, ,00 14C år bp Figur 8: Strandlinekurve for Eidsvåg, Nesset kommune (kurve 90=, etter skjema utarbeida av David N. Simpson, mars 2001 (jf, Svendsen & Manglerud 1987, Bondevik, Svendsen og Manglerud 1998). 14

15 6.0 Undersøkinga Registreringsarbeidet blei utført av Johanne Ranvik 26.juni, og utgjorde totalt 4,5 timar. Maskinfører var Thomas Bugge som stilte med en Volvo EC1400L gravemaskin med en ca. 120 cm bred pusseskuff. Veret var godt under heile registreringa. Figur 9: Bilete frå sjølve undersøkinga. Foto Johanne Ranvik Sjakter Det blei totalt opna 2 sjakter med maskin innafor planområdet. Figur 10: Overysnskart med dei to søkesjaktene. 15

16 Sjakt 1 Sjakta var negativ, og det ble verken funne strukturar eller funn som er tolka som automatisk freda kulturminne. Figur 11: Oversynsbileter av sjakt 1. Bilete til venstre er teke mot sør og biletet til høgre er teke mot nord. Foto Johanne Ranvik. Lengde: 51m Bredde: 2,5m Dybde: 20-50cm Retning: NØ-SV Lag Nr. Tykkelse Beskrivelse Prøve Kommentar cm Matjord: Brun porøs sandjord med ein del grus. 2 Undergrunn: Grov grus med småstein til fin sand. Raudoransje mor grågul på farge. Grovast grus mot nordaust og finast sand mot sørvest. Struktur Type Beskrivelse Prøve Kommentar Drennerings- Steinsette dreneringsgrøfter fylt med matjord. Truleg frå då området vart grøfter 3stk. dyrka. Kloakkledningar Leirfylte nedskjeringar i grunnen. 2stk. 16

17 Sjakt 2 Sjakta var negativ, og det ble verken funne strukturar eller funn som er tolka som automatisk freda kulturminne. Figur 12: Oversynsbilter av sjakt 2. Biletet til venstre er teke mot vest og biletet til høgre er teke mot aust. På biletet til venstre ser ein godt korleis dei moderne dreneringsgrøftene går parallelt i bakken. Foto Johanne Ranvik. Lengde: 48m Bredde: 2,5m Dybde: 30cm Retning: Ø-V Lag Nr. Tykkelse Beskrivelse Prøve Kommentar 1 30cm Matjord: Brun porøs sandjord med ein del grus. 2 Undergrunn: Grov grus med småstein til fin sand. Raudoransje mot grågul på farge. Grovast grus mot vestog finast sand mot aust. Struktur Type Beskrivelse Prøve Kommentar Drennerings- Truleg frå då området vart grøfter Steinsette dreneringsgrøfter fylt med matjord. 4stk. dyrka. 6.4 Dokumentasjon Sjaktene vart fotografert og kartfesta. Det blei nytta eit Nikon D3000 digitalt speilreflekskamera, og teke 8 bilete (sjå vedlegg 1). Bileta er sortert, merka og arkivert ved bruk av Fotostation. Kartfestinga blei gjort av Håvard Tjelle-Sørvik, ved CPOS og bearbeida av Johanne Ranvik ved hjelp av ArcMap. Det vart ikkje teke nokon vitskapelege prøver. 17

18 7.0 Resultat og konklusjon Heile området er registrert jf. Kulturminneloven 9. Av metodar blei det både nytta visuell overflateregistrering og maskinell sjakting. Undersøkinga resulterte ikkje i funn av nye automatisk freda kulturminne. 18

19 8.0 Litteraturliste Bondevik, Stein, John Inge Svendsen og Jan Mangerud 1998: Distinction between the Storegga tsunami and the Holocene marine transgression in coastal basin deposits of western Norway. Journal of Quaternary Science, 13(6): GISLink kartteneste: Norgeskart Statens Kartverk, Historiske kartserier, Amtskart: Riksantikvarens kulturminnedatabase Askeladden: Roaldset, Ottar 1974: Gards- og ættesoge for Nesset II. Utgjeve av Nesset Bygdeboknemnd. Trykt av Jan Bettens Trykkeri, Tingvoll. Simpson, D. N. 2001: Excel spreadsheet prepared March Svendsen, John Inge og Jan Mangerud 1987: Late Weichselian and Holocene sea-level history for a cross section of western Norway, Journal of Quaternary Science, 2: Universitetsmuseenes arkeologiske gjenstandssamlinger: 19

20 9.0 Vedlegg - fotoliste 20