Innhald i kapitla. Innleiing 25 Tove Bull

Transkript

1 Innhald i kapitla Innleiing 25 Tove Bull 1 Opptakt Å skrive historia på nytt Tidsperspektivet Ideologi Definisjonar Fleire konkrete døme Kvifor eit eige band om ideologi? Talespråk og skriftspråk Kapitla i dette bandet Oddmund Løkensgard Hoels kapittel om norsk språkhistorieskriving Helge Sandøys kapittel om idéhistoria om norsk språk Brit Mæhlum og Stian Hårstads kapittel om nasjonale og regionale identitetar Lars S. Vikørs kapittel om standardspråk og normering Tore Jansons kapittel om forandring av oppfatningar om språk i Noreg og omverda Konklusjon Kapittel 1: Norsk språkhistorieskriving 51 Oddmund Løkensgard Hoel 1 Innleiing Norsk språkhistorie blir emne for vitskapleg gransking (før 1830) Islandsk Det norske allmugespråket Synet på det nyare skriftspråket i Noreg Historismen ( )... 64

2 18 innhald i kapitla 3.1 Gjennombrotet for den nasjonale filologien Munch og den historisk-komparative lingvistikken Historia til det moderne talemålet Evolusjonismen ( ) Spesialisering og ekspansjon Sophus Bugge som overgangsfigur Evolusjonismen Junggrammatikken Det levande språket, og språkhistoria som ikkje vart Max Müllers visitt i norsk språkdebatt Dansk-norskens historie Landsmålsperspektivet Marius Hægstad Diakron dialektforsking Språkhistorie og språkstrid ( ) Danske eller norske former i austnorsk? Språkhistorieforskinga i vekst Jakta på norskheter Lagnaden til Achille Burgun og storverket hans Bergen som alternativt språkhistoriesentrum Konsolideringa av nynorskparadigmet Empirismen ( ) Den diakrone dialektforskinga utfordra av strukturalismen Hegemoniet til Seip-paradigmet Meir kunnskap om mellomnorsk Kulturhistorisk språkhistorie Den sosiolingvistiske vendinga ( ) Integrasjonsperspektivet utfordra Språkplanleggingshistorie Språkhistorie på masseuniversitetet Nyorienteringa Talemålsforskinga Språkkontakt og språkhistorie Lingvistikkhistorie Den kulturhistoriske og tverrfaglege vendinga (etter 1990) Ordskifte om nasjonsbygginga Nasjonalisme- og identitetsforskinga tverrfagleg orientering Språkhistorie som kulturhistorie Historisk sosiolingvistikk og indre språkhistorie Norrøn filologi og internasjonaliseringa

3 innhald i kapitla 19 Kapittel 2: Idéhistoria om norsk språk 149 Helge Sandøy 1 Språk og kultur Språket som kulturelt objekt Kulturelt hegemoni Norsk språk i uskyldstida Frå dǫnsk tunga til norrønt. Vikingtid og høgmiddelalder Noreg blir rike. Høg- og seinmiddelalder Adjektivet norrǿnn blir norskr Statsdanninga og språkomgrepet ( ) Reformasjonen med ny ideologi: folkespråket Språkpolitisk mål og språkstandard Standarddansken reinsa og styrkt (sirka ) Førestilling om norsk etter Norsk som dialekt eller særspråk? Oppfatninga om dialekt i Oslofjorden og Fjell-Noreg Standssamfunn og sosial variasjon? Variasjon, men innanfor kva språk? Synet på og interessa for språkendring Språkdilemmaet ( ) Bondemålet Ægte norsk Syn på språkendringar Sosial verdisetting : Fridommen i gåve? åra: Kvar finn vi nasjonalarven og norsken? Syn på språkleg variasjon Ivar Aasen og sosial verdisetting Moderniseringa ( ) Nasjon og språknamn Den språksosiale appellen Knud Knudsen og norsk-dansken Kompromiss mogleg? Moderniseringa: Nynorsken oppfatta som gammaldags Talestandard Seinmoderniteten (1970 ) Språkpraksisen Haldningane

4 20 innhald i kapitla 7 Oppsummering Kapittel 3: Nasjonale og regionale identiteter 245 Brit Mæhlum og Stian Hårstad 1 Introduksjon Territoriell tilhørighet og språk Nasjonal og regional identitet på norsk territorium Innledning Utviklingen og konsolideringen av et nasjonalt norsk territorium Utviklingen og konsolideringen av ulike regionale nivåer Illustrerende punktstudier Langsomt ble språket vårt eget Om språkets rolle i (re)etableringen av Norge som nasjon Introduksjon Forspillet til 1814: Patriotisme og tidlige nasjonsfølelser Nasjonen og språket i allianse Den norske nasjonsbyggingen og språkproblemet Et nærmere blikk på språknasjonalistene Fra nasjonsspråk til regionspråk? Regionalisering av nynorsken Og norsk skal du bli. Om inkluderingen av minoriteter i det norske storsamfunnet Innledning Lappefolket er et barnefolk i mer end en henseende. Assimilasjonspolitikk i praksis Etableringen av Sápmi. En samisk nasjon vokser fram Fortsatt monokultur? Språk og stedstilhørighet i en globalisert tidsalder Innledende om globalisering Allesteds og ingensteds Avlokalisering som forklaring på språklig endring Stedet består Kulturell glokalisering

5 innhald i kapitla 21 Kapittel 4: Standardspråk og normering 327 Lars S. Vikør 1 Innleiing Standardspråks- og korrektheitsomgrepet, i skrift og tale Korrektheit og normer Korrektheit: Definisjonar Norm: Definisjonar To slag språknormer Normkonfliktar Tilhøvet mellom normtypar og språknivå Norm, normkompleks og normsystem Standardspråk Definisjonar og kjenneteikn Fire kriterium Norsk standardspråk i skrift Norsk standardspråk i tale Språknormering Innleiing Subjektet: Kven normerer? Verbal: Kva er å normere? Objektet: Kva blir normert? Omsynsledd: Korfor og for kven? Tidledd: Når blir språket normert? Stadledd: Kor skjer normeringa? Måtesadverbial: Korleis blir språket normert? Framvoksteren av overdialektalt skrift- og talemål frå norrøn tid til moderne tid Normeringa av moderne norsk: Språkplanlegging og språkstrid Normgrunnlaget for moderne bokmål og nynorsk Innleiing Normgrunnlaget for bokmålet Normgrunnlaget for nynorsken Kodifisering Innleiing Institusjonane bak kodifiseringa Rettskrivingsarkitekturen Substantiv Adjektiv Verb: Infinitiv

6 22 innhald i kapitla Presens Preteritum av svake verb Perfektum partisipp: Samsvarbøying Langform vs. kortform S-form av verb j- i endingar etter velar konsonant Diftongar o u y ø jo ju y Stum d Enkel vs. dobbel konsonant, særleg m vs. mm g v hv kv mn vn Implementering Innleiing Skolen Statsforvaltninga Utvikling av språket til nye funksjonar: Terminologi og ordtilfang Innleiing Ordtilfangsnormering i bokmål Ordtilfangsnormering i nynorsk Tabuord av ymse slag Banning, tabuord knytt til avføring og sex Veike grupper Folkeslag Kjønn Varemerke Mottaking og evaluering Innleiing Språkbruksundersøkingar som evalueringar Evaluering i språksamfunnet: Språkstrid

7 innhald i kapitla 23 Kapittel 5: Förändring av uppfattningar om språk i Norge och omvärlden 421 Tore Janson 1 Introduktion Språk, språknamn och metaspråk i språkhistorien Språk och skriftspråk Språkliga och metaspråkliga förändringar Från germanska till nordiska språk Uppkomsten av dǫnsk tunga Norra Europa före kristendomen Språk, språknamn och skrift i tidiga germanska språk Uppkomsten av dǫnsk tunga som språknamn Från dǫnsk tunga till nordiska språk Språk och stater i Europa Från dǫnsk tunga till norrǿna Från dǫnsk tunga till svenska Från dǫnsk tunga till danska Från norrǿna till isländska Från norrǿna till dansk i Norge Från danska till norska Språk och stater i Europa Norska i två stater Förändringar i Norge och i omvärlden Situationen för grupper med obsoleta skriftspråk Skapande av nya språknamn Utarbetande av nya skriftspråksnormer Val mellan flera skriftspråksformer Norska som ett europeiskt språk Sammanfattning