Økonomiplan med budsjett for 2011

Transkript

1 Ein tydeleg medspelar Økonomiplan med budsjett for 2011 Fylkesrådmannen sine kommentarar SKAL BEHANDLAST I: Hovudutvala 15. november 2010 Fylkesutvalet 23. november 2010 Fylkestinget 7. desember 2010

2 INNHALD 1 INNLEIING 1.1 Utfordringar Sentrale problemstillingar 3 2 OPPSUMMERING OG TALDEL 2.1 Balansering av økonomiplanen Kort oppsummering av framlegget Hovudtal Sjølve taldelen av framlegget 11 3 INNTEKTER 3.1 Frie inntekter Finansinntekter 23 4 LØNS- OG PRISVEKST, PENSJONSUTGIFTER OG BUDSJETTRESERVAR 4.1 Løns- og prisføresetnader Pensjonspremiar Budsjettreservar 25 5 HOVUDMÅL 5.1 Fylkesplan Side 6 ØKONOMISK STRATEGI 6.1 Status ved inngangen til økonomiplanperioden Dei økonomiske utsiktene framover Profilen i framlegget Hovudoversikt Kort om driftsrammene Kort om investeringane Tiltak for å få balanse 36 7 INVESTERINGAR OG FINANSIERING 7.1 Framlegg til investeringar Dei enkelte investeringsprosjekt Kapitalinnskott i KLP Forskottering av riksvegar Finansiering Kommunale forskotteringar av fylkesvegar 56 8 FINANSIERINGSUTGIFTER OG GJELD 8.1 Lånegjeld Rente- og avdragsutgifter 59 9 FOND 9.1 Generelt Avsetning og bruk Utviklinga i fondsmidlane OVERFØRINGAR TIL INVESTERINGSBUDSJETTET GENERELT OM DRIFTSRAMMENE 66

3 2 II 12 SENTRALE STYRINGSORGAN OG FELLESUTGIFTER VIDAREGÅANDE OPPLÆRING TANNHELSE 14.1 Innleiing Mål for sektoren Budsjettrammer for tannhelsesektoren Styringsmål Andre oppgåver og tiltak KULTUR 15.1 Innleiing/generelt om ansvarsområdet Fylkesplan /Hovudmål, resultat og status Handlingsplan kultur Framlegg til økonomiplan for ansvarsområde Investeringstiltak og utviklingsoppgåver REGIONAL- OG NÆRINGSUTVIKLING SAMFERDSEL SENTRALE KONTROLLORGAN 138

4 3 MØRE OG ROMSDAL FYLKESKOMMUNE ØKONOMIPLAN MED BUDSJETT INNLEIING 1.1 UTFORDRINGAR Møre og Romsdal er ein vekstkraftig region, og skal utviklast vidare. Vår utfordring er å sikre livsgrunnlag og trivsel. Satsingsområde for å oppnå dette er kultur, kompetanse og verdiskaping. Vårt virkemiddel er å bidra med kompetanse og ulike andre verkemiddel i partnarskap med kommunar, næringsliv og organisasjonar i fylket, og legitimitet til å tale fylkets sak overfor sentrale styresmakter. 1.2 SENTRALE PROBLEMSTILLINGAR Den økonomiske situasjonen for fylkeskommunen har følgjande sentrale problemstillingar: I løpet av økonomiplanperioden vil mesteparten av driftsfonda vere oppbrukt. Framover er ei av dei sentrale utfordringane for å kunne oppretthalde gode tenester i heile den fylkeskommunale drifta, å kunne rekruttere og halde på motivert og kompetent arbeidskraft. Innrettinga i økonomiplanarbeidet må ta omsyn til dette. Kompetanse og økonomiske ressursar er dei verkemidla fylkeskommunen har som regional utviklingsaktør. Handlefridommen her blir vesentleg redusert i forhold til den perioden vi har bak oss. Frå 2003 er avdragstida på lån auka frå 11 til 30 år. Samtidig har vi i gjeldande økonomiplan eit investeringsbudsjett med ein auke i fylkeskommunens lånegjeld ved utgangen av 2013 på om lag 52 % frå utgangen av 2009, og med meir enn ei tredobling frå utgangen av Noko av auken kan forklarast med utvida ansvar for fylkesvegar. Låneopptaka som blir gjort no, låser fylkeskommunens økonomi for 30 år framover. I dette framlegget til økonomiplan aukar lånegjelda med 48,8 % frå utgangen av 2010 til utgangen av Fylkeskommunen har vedteke rammebudsjettering. Det betyr at verksemder/ sektorar får med seg innsparingar i forhold til årsbudsjett og må ta inn meirforbruk. Samtidig framstår oppsparte midlar over fleire år som ein vesentleg del av årsresultatet. Av årsresultatet er det generelt hovudsakleg meirinntekter på fellesinntektene som kan brukast til å støtte drifta seinare år.

5 4 Dessutan vil Møre og Romsdal fylkeskommune, saman med resten av kommunesektoren, frå 2012 stå overfor ei ekstra utfordring som det ikkje er teke omsyn til i dette framlegget, og som gjer at den økonomiske situasjonen kan bli vanskelegare enn det som går fram av dette framlegget. Pensjonskostnadene vil frå 2012 auke med anslagsvis 10 % i følgje opplysningar frå KLP. For Møre og Romsdal fylkeskommune vil ein auke i pensjonskostnadene på 10 % utgjere ei årleg meirutgift på om lag 15 mill. kr. Bakgrunnen for auken er at Finanstilsynet har bestemt at den garanterte avkastninga i livforsikring skal setjast ned frå 3 til 2,5 % frå (Pensjonskostnadene blir finansiert dels gjennom premiebetalingar og dels gjennom den avkastninga som blir oppnådd på pensjonsmidlane. Dess lågare avkastning som blir oppnådd på pensjonsmidlane, dess større blir behovet for innbetaling av premie.) Vi vil kome nærare tilbake til dette ved neste rullering av økonomiplanen, når storleiken på auken og konsekvensane av den er meir avklart.

6 5 2 OPPSUMMERING OG TALDEL 2.1 BALANSERING AV ØKONOMIPLANEN Møre og Romsdal fylkeskommune har ei rekkje år hatt positive driftsresultat og økonomiplanar i balanse. Det handlingsrommet ein har hatt dei seinare åra er i stor grad eit resultat av god økonomistyring i heile organisasjonen samt auka rammeoverføringar frå staten. Det er imidlertid òg gjort vedtak som har bidratt til at drifts- og investeringsnivået har vore halde kunstig høgt dei siste åra, og utan at dette er fundert på den årlege tilgangen på driftsinntekter. Dette er vedtak som mellom anna omfattar utviding av avdragstida på låna frå 11 år til 30 år og bruk av kapitalfondet og dei øvrige frie fonda i vesentleg grad. Ved behandlinga av gjeldande økonomiplan vart det gjort vedtak om å høgde drifts- og investeringsnivået, noko som auka utgiftsnivået ytterlegare. Dei auka driftsrammene som har dei største økonomiske konsekvensane, er i hovudsak knytt til vidaregåande opplæring og samferdselssektoren. Fordi fylkestinget har funne det rett å vedta eit drifts- og investeringsnivå som dei forventa framtidige inntektene truleg ikkje er i stand til å bere, blir den økonomiske situasjonen for fylkeskommunen for åra framover stram. Det auka utgiftsnivået, saman med stadig minkande fondsreservar, har ført til at vi i dette framlegget har måtta foreslå eit noko redusert driftsnivå i høve til gjeldande økonomiplan for å få balanse. 2.2 KORT OPPSUMMERING AV FRAMLEGGET Møre og Romsdal fylkeskommune vil i økonomiplanperioden ha satsingsområde på opprusting og nybygg til skolesektoren, investeringar i vegprosjekt, kulturtiltak og ein del andre utviklingstiltak. Satsinga på skolebygg og fylkesvegar krev lånefinansiering som vil binde opp økonomien i lang tid framover. I framlegget er følgjande tiltak prioritert: Investeringar i skolebygg med 364,5 mill. kr og i fylkesvegar (inkl. rassikring som for ein stor del blir finansiert med statlege midlar) med 1 336,1 mill. kr i perioden. Det er ført opp 40 mill. kr i 2012 i forskottering av riksveg E39 Harangen- Høgkjølen i samsvar med avtale inngått mellom Sør-Trøndelag og Møre og Romsdal fylkeskommunar og Statens vegvesen Region midt. Mange tannklinikkar har flytta inn i nye eller oppussa, moderne lokale dei seinare åra, noko som har medført vesentleg auka husleigeutgifter. For å ta høgde for dette har vi auka ramma til tannhelsetenesta med 2,0 mill. kr frå Fylkestinget godkjente i sak T-37/09 ein selskapsavtale vedrørande etablering av tannhelsetenesta sitt kompetansesenter for Midt-Noreg. Avtalen inneber m.a. eit årleg driftstilskott frå fylkeskommunen på 0,5 mill. kr. Av den grunn er ramma for tannhelsetenesta høgda med 0,5 mill. kr frå 2011.

7 6 Frå 2011 er ramma for tannhelsetenesta høgda med 0,360 mill. kr i samband med at 60 % engasjementstilling for folkehelsekoordinator blir gjort om til fast stilling. Stillinga skal vere drivkrafta i satsinga på det helsefremmande og førebyggjande arbeidet. Ramma for tannhelsetenesta er frå 2011 auka med 0,120 mill. kr i samband med at Nasjonal helsenett som fylkeskommunen er pålagt av staten vil vere på plass i byrjinga at Dessutan er det for året 2011 teke med kr i samband med implementeringsfasen. Ramma for tannhelsetenesta er høgda med 0,5 mill. kr i kvart av åra 2011 og 2012 i samband med at papirjournalar frå alle tannklinikkar blir samla inn og digitalisert og deretter fjernarkivert i sentralt arkiv. Løyvinga til God Helse partnarskapen blir trappa ytterlegare opp med 0,5 mill. kr i 2011 og med ytterlegare 0,5 mill. kr frå 2012, slik at alle kommunar som ønskjer det kan delta i partnarskapen om folkehelse. Frå 2011 er ramma for kultursektoren høgda med 0,5 mill. kr i samband med at næmingeordninga (utdanning av restaureringshandverkarar) blir etablert som ei fast ordning. Dessutan blir 0,5 mill. kr finansiert av regionale utviklingsmidlar (prosjektmidlar). Då det ikkje er høve til å bruke regionale utviklingsmidlar i meir enn tre år, er ramma høgda med ytterlegare 0,5 mill. kr frå Ramma for kultursektoren er frå 2011 auka med 0,653 mill. kr til årleg tilskott til Operaen i Kristiansund, Teatret vårt og Molde Internasjonale Jazz Festival. Denne auken skuldast at i framlegget til statsbudsjett for 2011 vart tilskotta til desse institusjonane auka. Dette gir automatisk konsekvens for fylkeskommunen med bakgrunn i avtale mellom dei offentlege tilskottspartane. Ramma for kultursektoren er frå 2012 høgda med 2,890 mill. kr i årleg tilskott til AS Regionteatret i Møre og Romsdal og til Molde Internasjonale Jazz Festival. Tilskottet skal dekkje renter og avdrag vedkomande 30 mill. kr i lån til investering i nytt Teater- og jazzhus i Molde. Ramma for kultursektoren er frå 2013 høgda med 1,927 mill. kr til dekning av årleg tilskott til det eigedomsselskapet som skal eige Distriktsoperaens hus i Kristiansund. Endra planar kan endre finansieringsopplegg. Frå 2011 er ramma for samferdselssektoren auka med 11,263 mill. kr som følgje av at ferjerute 09 Hundeidvik Festøy og ferjerute 34 Molde Sekken startar opp som anbodssamband frå Frå 2011 er ramma for samferdselssektoren auka med 4,2 mill. kr som følgje av fylkestingets vedtak i sak T-44/10 om løysing av reserveferjesituasjonen i Møre og Romsdal. Vi konstaterer at det på samferdselsavdelinga er behov for å byggje opp kapasiteten som ein konsekvens av at fylkeskommunen fekk ansvaret for øvrige riksvegar og riksvegferjer frå Vi foreslår derfor oppretting av inntil to stillingar frå finansiert av løyvinga til fylkesvegar. Frå 2012 er ramma for samferdselssektoren auka med 8,248 mill. kr som følgje av at ferjerute 32 Småge-Orten-Finnøy-Sandøy-Ona startar opp som anbodssamband frå I 2011 er ramma for fylkesvegar auka med 7,707 mill. kr, i 2012 med ytterlegare 8,224 mill. kr, i 2013 med ytterlegare 6,781 mill.kr og i 2014 med ytterlegare 0,677 mill. kr. Dette er i samsvar med vedteken økonomiplan. I samsvar med vedteken økonomiplan er løyvinga til OU-midlar auka med 0,9 mill. kr frå I samsvar med gjeldande økonomiplan er løyvinga til sentrale opplæringsmidlar auka med 0,7 mill. kr frå 2011.

8 7 Driftsramma til IT-seksjonen er frå 2011 høgda med 1 mill. kr på grunn av større behov for utskifting av pc-ar enn tidlegare. Av auken er 0,5 mill. kr flytta over frå investeringsbudsjettet. Frå 2011 er ramma til IT-seksjonen høgda med 1,2 mill. kr til oppretting av to nye stillingar, jf. kapittel 12. Ut frå eit ønskje om å styrke kompetansen i fylkeskommunen innanfor miljøfunksjonen, er det i ramma for administrativ seksjon lagt inn midlar for ein ny miljørådgivar, 0,6 mill. kr frå Frå 2011 er ramma for informasjonsseksjonen høgda med 0,5 mill. kr til oppretting av fast stilling som vevsutviklar, jf. kapittel 12. Kvart av åra 2011 og 2012 er det lagt inn kr til finansiering av fylkeskommunens del av utgiftene med regional plan for Ottadalen villreinområde, jf. sak U-109/10. Fylkeskommunen ønskjer å etablere to ute-kontor, eller regionale kontor, i byane Ålesund og Kristiansund. Helst ønskjer vi desse lokalisert til eit av utviklingsmiljøa i desse byane. Målet er at fylkeskommunen skal vere meir tilgjengeleg og synleg for næringslivet og andre interesser i desse to byane. Fylkesrådmannen ser verdien av å vere fast til stades i dei to byane. Dette kan gi auka legitimitet for fylkeskommunen og kan verke samlande for fylket. Samtidig kan dette vere eit kontor som kan brukast av tilsette i vår organisasjon som bur i nærleiken av desse byane. Det blir også lagt vekt på at lokala har eigna møterom som kan brukast for møte i regi av fylkeskommunen. ********************** Vi forventar eit mindreforbruk (driftsoverskott) på 22 mill. kr i I høve til nivået på dei frie inntektene i 2010 etter årsprognosen pr korrigert med 9 mill. kr i auka skatteinngang, inneber regjeringas framlegg til statsbudsjett 2011 ein realnedgang for 2011 på 4,8 mill. kr eller 0,2 %.

9 8 I vårt framlegg er det foreslått følgjande investeringar på 1 789,5 mill. kr i heile økonomiplanperioden slik: (inkl. moms) PROSJEKT Sum Opprusting av bygningsmassen 15,0 15,0 15,0 15,0 60,0 IT infrastruktur og nettverk 0,5 0,5 0,5 0,5 2,0 Sum sentrale styringsorg./fellesutg. 15,5 15,5 15,5 15,5 62,0 Utstyr/universell utforming 13,0 13,0 13,0 13,0 52,0 Borgund vgs, restaurant- og matfag 34,0 36,0 4,0 74,0 Kristiansund vgs, bygg 3 29,5 29,5 Kristiansund vgs, bygg 4 20,0 20,0 Gjermundnes vgs, vidare opprusting teori/adm bygg 15,0 15,0 Ålesund vgs, Volsdalsberga 2,0 27,0 29,0 Romsdal vgs, byggjesteg 2 15,0 15,0 15,0 45,0 Molde vgs, byggesteg 2 inkl kantine 15,0 15,0 10,0 40,0 Rauma vgs, brannsikring/opprusting 13,0 13,0 Gjermundnes vgs, ridehall 12,0 12,0 Kristiansund vgs, bygg 8, byggjesteg 1 5,0 30,0 35,0 Sum vidaregåande opplæring 93,5 126,0 52,0 93,0 364,5 Nasjonalt helsenett 0,3 0,3 Tannhelse utstyr 2,0 2,0 2,0 2,0 8,0 Nye/opprusting av klinikkar 3,0 3,0 3,0 9,0 Sum tannhelse 2,3 5,0 5,0 5,0 17,3 Ruteopplysning - oppgradering 0,6 0,6 0,6 0,6 2,4 Ruteplanleggingsverktøy 1,2 1,2 Sanntidsinformasjon 1,0 1,0 Transportadministrasjon 1,0 1,0 Elektronisk billetteringssystem 4,0 4,0 Fylkesvegar ("gamle" og "nye") 257,3 290,4 278,3 188,2 1014,2 Rassikring fylkesvegar 87,1 127,1 97,4 10,3 321,9 Sum samferdsel/fylkesvegar 352,2 418,1 376,3 199,1 1345,7 SUM INVESTERINGAR 463,5 564,6 448,8 312,6 1789,5 Fylkeskommunen vil etter dette ha ei lånegjeld på heile 2 969,5 mill. kr ved utgangen av Dette er ein auke på 974,2 mill. kr samanlikna med utgangen av Fylkesrådmannen er uroa over utviklinga av lånegjelda. Dagens investeringsnivå bind opp betydelege driftsmidlar for å kunne betjene lånegjelda, jf. kapittel 8. Dessutan er fylkeskommunen med ei så stor lånegjeld svært utsett ved ein eventuell renteauke. Ein renteauke på 1 prosentpoeng ut over det som ligg i dette framlegget, vil såleis auke renteutgiftene i perioden med 68 mill. kr.

10 9 Det vil såleis ikkje vere rom for ytterlegare investeringar i økonomiplanperioden. Når dei investeringsprosjekta som er foreslått i dette framlegget er realisert, bør investeringsnivået for ein periode trappast ned til eit absolutt minimum, og slik at ein ikkje foretar låneopptak. Dei inntekter, driftsrammer (før reduksjonar) og investeringsrammer som er lagt til grunn i framlegget, resulterer i slik ubalanse: År mill. kr , , , Sum 71,6 141,3 Dette betyr at drifts- og investeringsnivået er for høgt i høve til inntektene. Vi har fått framlegget i balanse ved følgjande tiltak: 2013 og 2014 er dei vanskelegaste åra i dette framlegget. For å kunne frigjere driftsfondsmidlar til salderinga for desse to åra har vi derfor måtta kutte i drifta allereie frå I framlegget har vi lagt inn slik tilføring og bruk av driftsfondsmidlar (+=tilføring/-=bruk): mill. kr Saldo pr ,7 År , , , ,1 Saldo pr ,3 Netto bruk av driftsfondsmidlar i framlegget er 22,3 mill. kr. Dessutan gjer vi framlegg om reduksjon i driftsrammene. Fylkesrådmannen legg opp til at denne reduksjonen skal skje ved ein generell reduksjon i rammene til alle sektorane. Sektorrammene er redusert med 0,7 % i 2011 og med ytterlegare 0,5 % frå For vidaregåande opplæring er det naturleg at reduksjonen ikkje skjer frå og frå , men frå nytt skoleår og For at vidaregåande opplæring for heile perioden sett under eitt skal ta ein relativt sett like stor reduksjon som dei andre sektorane, er reduksjonen for denne sektoren på 0,78 % frå og ytterlegare reduksjon på 0,62 % frå

11 10 Reduksjonane i framlegget utgjer følgjande beløp for den enkelte sektor i høve til 2010-rammene (mill. kr): Fellesutgifter 0,268 0,459 0,459 0,459 Politisk verksemd 0,159 0,272 0,272 0,272 Stabsfunksjonar 0,402 0,689 0,689 0,689 Utdanning 4,561 14,573 19,649 19,649 Tannhelse 0,709 1,215 1,215 1,215 Kultur 0,577 0,990 0,990 0,990 Regional og næring 0,358 0,614 0,614 0,614 Samferdsel/fylkesvegar 7,347 12,595 12,595 12,595 Sentrale kontrollorgan 0,037 0,063 0,063 0,063 Sum 14,418 31,470 36,546 36,546 Balanseringa av økonomiplanen kan oppsummerast slik: Bruk av driftsfondsmidlar Reduksjon i driftsrammene Sum 22,3 mill. kr 119,0 mill. kr 141,3 mill. kr Elles vil fylkesrådmannen ta initiativet til oppstart av eit arbeid med gjennomgang av nivået på drifta i fylkeskommunen i løpet av HOVUDTAL Mill. kr Økonomiske hovudtal Framlegg 2011 Framlegg 2014 %-vekst Frie inntekter (skatt og statleg rammetilskot m.m.) 3 068, ,2 0,7 Sektoranes netto driftsutgifter 2 877, ,3-0,3 Brutto driftsresultat 190,6 219,9 15,4 Brutto rente- og avdragsutgifter 162,9 247,0 51,6 Brutto finansinntekter 44,1 51,1 15,9 Netto driftsresultat 71,8 24,0-66,6 Netto avsetningar 10,8-22,0-303,7 Brutto investeringar 463,5 312,6-32,6 Låneopptak 326,5 247,8-24,1 Anna finansiering investeringar 137,0 64,8-52,7 Budsjettframlegget for 2011 blir lagt fram med 3 068,3 mill. kr i frie inntekter med tillegg av bruk av tidlegare avsetningar på 10,8 mill. kr. Saman med brutto finansinntekter på 44,1 mill. kr går desse inntektene med til dekning av netto driftsutgifter i sektorane med 2 877,7 mill. kr, brutto rente- og avdragsutgifter med 162,9 mill. kr (som gir rom for ei brutto investering på 463,5 mill. kr).

12 2.4 SJØLVE TALDELEN AV FRAMLEGGET 11

13 12

14 13

15 14

16 15

17 16

18 17

19 18

20 19 3 INNTEKTER 3.1 FRIE INNTEKTER INNLEIING Frie inntekter er samansett av skatteinntekter, statleg rammetilskott, momskompensasjon frå investeringar, rentekompensasjon for investeringar i skoleanlegg, rentekompensasjon for investeringar i det nye fylkesvegnettet og overskott av konsesjonskraftinntekter SKATTEINNTEKTER OG STATLEG RAMMETILSKOTT Fylkeskommunens skatteinntekter og det statlege rammetilskottet utgjer hovuddelen av fylkeskommunens inntekter. Staten ser på desse inntektene og andre frie inntekter samla når inntektsrammene for kommunesektoren blir fastsett. I tillegg er det ei nær kopling mellom skatteinntektsnivået og rammetilskottet ved at alle fylkeskommunane er garantert ei minsteinntekt pr. innbyggjar. I høve til nivået på dei frie inntektene i 2010 etter årsprognosen pr korrigert for auka skatteanslag med 9 mill. kr, inneber regjeringas framlegg til statsbudsjett ein realnedgang for 2011 på 4,8 mill. kr eller 0,2 %. Ut frå m.a. forventa endring i befolkningsutviklinga har vi også stipulert frie inntekter for åra Vi har då lagt inn ein forventa realvekst på 0,3 % pr. år Skatteinntekter Det kan gjevast følgjande oversikt over føresette endringar i skatteinntektene: Mill. kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Framlegg Budsjett Skatteinntekter Vår planleggingsstrategi inneber at det blir budsjettert med ein auke i skatteinngangen i samsvar med føresetnadene i regjeringas økonomiske opplegg for kommunesektoren. Som følgje av løpande inntektsutjamning kan vi ved budsjetteringa ikkje sjå på fylkesskatten isolert, men må sjå på summen av skatt og det inntektsutjamnande tilskottet i inntektssystemet. Denne summen vil endre seg lite uansett korleis utviklinga i fylkeskommunens eigne skatteinntekter vil bli. Det er utviklinga av skatteinntektene for fylkeskommunane samla som vil vere avgjerande for kor stor summen av skatteinntekter og inntektsutjamnande tilskott for vår fylkeskommune skal bli. KS har ein prognosemodell for berekning av skatt og inntektsutjamnande tilskott for den enkelte fylkeskommune med utgangspunkt i oppdaterte kriterium i inntektssystemet, skatteinntekter i prosent av landsgjennomsnittet og dei inntektsføresetnader som ligg i regjeringas framlegg til statsbudsjett. Berekningane i KS-modellen, som vårt framlegg er basert på, viser for Møre og Romsdal fylkeskommune eit skatteanslag for 2011 på 1,110 mrd. kr.

21 Statleg rammetilskott Rammetilskottet frå staten er samansett av tre komponentar: Eit utgiftsutjamnande tilskott (innbyggjartilskott) som jamnar ut berekna forskjellar i kostnader ved tenesteproduksjonen mellom fylkeskommunane. Eit skjønstilskott som Kommunal- og regionaldepartementet gjer seg bruk av for å korrigere for utilsikta effektar av inntektssystemet, supplere utgiftsutjamninga og motverke ekstraordinær forverring i ein fylkeskommunes økonomi. Eit inntektsutjamnande tilskott som jamnar ut forskjellar i skatteinntekter pr. innbyggjar. Fylkeskommunane vil bli kompensert med 90 % av forskjellen mellom eigen skatt pr. innbyggjar og 120 % av landsgjennomsnittet. Det samla rammetilskottet til Møre og Romsdal fylkeskommune for 2011 er i regjeringas framlegg til statsbudsjett sett til 1,836 mrd. kr ekskl. det inntektsutjamnande tilskottet. Grunnen til at det inntektsutjamnande tilskottet ikkje er medteke i framlegget til statsbudsjett, er at inntektsutjamninga blir utrekna fortløpande gjennom året. Dette medfører at det ikkje er mogleg å berekne nøyaktig tilskottet til den enkelte fylkeskommune på førehand. Det faktiske tilskottet for år 2011 vil først vere klart i februar år Det inntektsutjamnande tilskottet for 2011 som KS har berekna i sin prognosemodell, er på 42 mill. kr. Når vi legg til dette beløpet, blir rammetilskottet inkl. det inntektsutjamnande tilskottet på 1,878 mrd. kr. Oppsummering Som oppsummering kan vi setje opp slikt oversyn over forventa statleg rammetilskott i 2011: Mrd kr Rammetilskott ekskl. inntektsutjamnande tilskott slik det går fram av regjeringas budsjettframlegg for , 836 Inntektsutjamnande tilskott 0,042 Forventa rammetilskott ,878 Det kan gjevast følgjande oversikt over stipulert forventa statlege rammetilskott i perioden: Mill. kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Framlegg Budsjett Statleg rammetilskott Sektorbudsjetta i framlegget er justert som følgje av endringane i statsbudsjettet. Ramma til vidaregåande opplæring er redusert med 7,070 mill. kr som tilsvarar reduksjonen til fagskolar i statsbudsjettet fordi utgiftene til private fagskolar ikkje lenger skal finansierast over fylkeskommunens budsjett. Dessutan er ramma til samferdsel høgda med 0,250 mill. kr til dekning av heilårsverknaden som følgje av at det frå vart innført ein rett til skoleskyss for funksjonshemma til og frå SFO i skoleåret.

22 Sum skatt og statleg rammetilskott Ut frå anslaga ovanfor for skatteinntekter og rammetilskott legg fylkesrådmannen til grunn følgjande nivå på frie inntekter i : Mill. kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Framlegg Budsjett Skatteinntekter Rammetilskott Sum frie inntekter MOMSKOMPENSASJON FRÅ INVESTERINGAR Investeringane ført opp brutto, dvs. inkl. moms, i investeringsbudsjettet. Staten kompenserer den utgifta fylkeskommunen har til moms. Denne inntekta blir ført opp i driftsbudsjettet. Kompensasjonen blir overført til investeringsbudsjettet og brukt til delvis finansiering av dei investeringsprosjekta som har generert kompensasjonen, dvs. at den blir brukt same året som fylkeskommunen får kompensasjonen. Vi har ført opp følgjande beløp: Mill. kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Framlegg ØP Budsjett Momskompensasjon frå investeringar 48,5 61,0 74,0 52,0 46, RENTEKOMPENSASJON FOR SKOLEANLEGG Stortinget vedtok i statsbudsjettet for 2002 ei statleg finansieringsordning der kommunar og fylkeskommunar får kompensert renteutgifter knytt til nybygg og utbetring av skoleanlegg. Total låneramme for ordninga er 15 mrd. kr. Møre og Romsdal fylkeskommunes del av dei 15 mrd. kr er 191 mill. kr. Berekningsgrunnlaget for rentekompensasjonen er dei godkjente investeringar i dei enkelte prosjekt, avgrensa oppover til investeringsramma til den enkelte kommune og fylkeskommune. Kompensasjonen utgjer renter rekna ut på grunnlag av eit serielån i Husbanken med 20 års løpetid inklusiv 5 års avdragsfri periode og med den til ei kvar tid gjeldande flytande rente. Investeringsramma for ordninga, som vart innført for , vart oppfylt og fullt fasa inn allereie i I statsbudsjettet for 2009 vedtok Stortinget ei ny, identisk ordning over 8 år frå 2009 med ei total låneramme på nye 15 mrd. kr. Det er lagt opp til at 2 mrd. kr blir fasa inn kvart av åra i denne 8-årsperioden.

23 I dette framlegget er det ført opp forventa rentekompensasjon både etter gamal og ny ordning, og då med følgjande beløp: 22 Mill. kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Framlegg ØP Budsjett Rentekompensasjon for skoleanlegg 14 9,0 9,0 9,0 9, RENTEKOMPENSASJON FOR INVESTERINGAR I DET NYE FYLKESVEGNETTET I samband med at fylkeskommunane tok over ansvaret for nye fylkesvegar og nye fylkesvegferjer frå har Stortinget innført ei rentekompensasjonsordning for transporttiltak i fylkeskommunane. Dette må m.a. sjåast på bakgrunn av at årlege rammer gjennom rammetilskottsordninga kan bli for små i forhold til at fylkeskommunane står overfor utfordringar knytt til rasjonell framdrift for store investeringstiltak på fylkesvegnettet eller i kollektivtransporten. Denne rentekompensasjonsordninga er lagt opp tilsvarande ordninga for skoleanlegg. Det er lagt til grunn ei årleg låneramme på 2 mrd. kr for perioden Dette utgjer for Møre og Romsdal fylkeskommune ei låneramme på 1,3 mrd. totalt for perioden. Fylkeskommunane kan på grunnlag av godkjent ramme for rentekompensasjon søkje om utbetaling av rentekompensasjon innanfor kvart år. Vi har ført opp ein rentekompensasjon til Møre og Romsdal fylkeskommune ut frå ei stipulert årleg investeringsramme på 131 mill. kr. Mill. kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Framlegg ØP Budsjett Rentekomp. for nye fylkesvegar 1,639 3,278 6,556 9,834 13,112 Det er føresett at den rentekompensasjonen som fylkeskommunen får utbetalt, blir inntektsført i driftsbudsjettet og at tilsvarande beløp blir sett av til eit fond som skal brukast til delvis finansiering av Nordøyvegen OVERSKOTT AV KONSESJONSKRAFTINNTEKTER Det er førebels noko usikkert kva overskottet av konsesjonskraftinntektene vil bli i perioden. I framlegget har vi ført opp same beløp som for 2010, dvs. følgjande beløp: Mill. kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Framlegg ØP Budsjett Overskott konsesjonskraftinntekter 7,058 7,058 7,058 7,058 7,058

24 3.2 FINANSINNTEKTER INNTEKTER AV LIKVIDITET OG KAPITALFOND 23 Samla forventa renteinntekter av likviditeten og kapitalfondet er ført opp med 29 mill. kr i 2011, 33 mill. kr i 2012 og 36 mill. kr i 2013 og Det er stor uvisse knytt til finansavkastninga AKSJEUTBYTTE Vi har ført opp inntekt av aksjeutbytte. Samla inntekter for 2011 er ført opp med 15,05 mill. kr. Vi føreset då aksjeutbytte frå Fjord 1 Nordvestlandske og frå Svorka Energi AS. 4 LØNS- OG PRISVEKST, PENSJONSUTGIFTER OG BUDSJETTRESERVAR 4.1 LØNS- OG PRISFØRESETNADER Budsjettrutinen for lønspostane er slik: 1. Den enkelte verksemd (skole, avdeling m. v.) får full dekning av dei faktiske meirutgiftene som følgje av lønsoppgjer. 2. Ressursar til å møte lønsoppgjer i budsjettåret med skal ikkje fordelast på den enkelte sektor eller verksemd ved utarbeidinga av budsjettet, men skal setjast av på ein sentral lønsreservepost. Seinare, når resultatet av lønsforhandlingane er kjent og dei økonomiske konsekvensane er rekna ut, skal budsjettramma til den enkelte verksemd høgdast tilsvarande ved overføring av midlar frå lønsreserveposten. 3. Fylkeskommunen sentralt har dermed risikoen for meir-/mindreutgifter i forhold til budsjett for lønspostane. 4. Verksemdene får ikkje dekning for auka lønskostnader som verksemda sjølv har skapt (lønsgliding og konsekvensane av nye stillingar som det ikkje er gjeve dekning for i budsjettet) LØNS- OG PRISVEKST Prisveksten varierer frå postgruppe til postgruppe (løn har ein annan vekst enn varekjøp som igjen har ein annan vekst enn postar som er samansett av både løn og varekjøp (t.d. kjøp av samferdselstenester)). Samtidig varierer den relative fordelinga mellom postane frå budsjettramme til budsjettramme (den relative fordelinga mellom postane er annleis for t.d. ein vidaregåande skole enn for fylkesvegane). Utrekninga av løns- og prisveksten skjer ved at den relative fordelinga mellom postane i 2010-rekneskapen er kopla opp mot vekstanslaga i framlegget til statsbudsjett 2011.

25 24 I samsvar med framlegget til statsbudsjett 2011 er følgjande vekstanslag frå 2010 til 2011 lagt til grunn for rammene i driftsbudsjettet: %-vekst Vekt Løn Vareinnsats 3,25% 1,80% 0,65 0,35 Gjennomsnitt 2,80% 1, LØNER I framlegget er rammene til dei enkelte verksemder ikkje justert for lønsoppgjeret for Inntil vidare er det sett av 58 mill. kr på lønsreserveposten til å dekkje heilårsverknaden av resten av oppgjeret. Desse midlane vil bli fordelt på dei enkelte verksemder seinare. I regjeringas framlegg til statsbudsjett er årslønsveksten anslått til 3,25 %. Av dette utgjer overhenget frå 2010 i følgje KS om lag 2,7 %. Resten av årslønsveksten , dvs. 0,55% - som utgjer 8 mill. kr, er sett av på lønsreserveposten til å møte lønsoppgjeret 2011 med. Samla er det på lønsreserveposten sett av 66 mill. kr til å møte lønsoppgjer med. I tillegg er det på posten sett av 21 mill. kr til reguleringspremie i KLP, jf. kapittel 4.2, slik at totalt er det på lønsreserveposten ført opp 87 mill. kr. 4.2 PENSJONSPREMIAR For 2011 gjeld følgjande satsar på arbeidsgivarpremie til dei ymse pensjonskassene (i % av grunnlaget): KLP - fellesordninga 8,60 % ekskl. arbeidstakardel og reguleringspr. Statens pensjonskasse (lærarar) 12,48 % ekskl. arbeidstakardel KLP -sats for folkevalde 23,75 % ekskl. arbeidstakardel For KLP s fellesordning kjem i tillegg reguleringspremie. Reguleringspremien er basert på den enkelte arbeidsgjevars premiereserve i KLP. I sektorrammene ligg det ikkje midlar til å dekkje reguleringspremien med, fordi storleiken på reguleringspremien ikkje blir kjent før på hausten det året premien gjeld for. For kvart av åra har vi derfor lagt inn 21 mill. kr på lønsreserveposten til å møte reguleringspremien med. Premien i Statens pensjonskasse blir redusert med 1,7 prosentpoeng frå 2010 til Dette vil redusere driftsutgiftene til vidaregåande opplæring med om lag 10,9 mill. kr. Rammene til vidaregåande opplæring er derfor redusert med 10,9 mill. kr frå Reglane for rekneskapsføring av pensjon i kommunar og fylkeskommunar inneber følgjande: Pensjonskostnadene blir berekna etter gitte reglar. Innbetalt pensjonspremie blir utgiftsført, og i tillegg skal eventuelt avvik mellom premie og kostnad (premieavvik) rekneskapsførast. (Dersom premien t.d. overstig kostnaden, skal (positivt) premieavvik inntektsførast.) Etter reglane kan premieavvik dekkjast i neste års budsjett eller fordelast over 15 år. I økonomiplanen for var det føresett at premieavvik blir dekt fullt ut i neste års budsjett. Dette vedtaket er bindande også for framtidige budsjett og kan ikkje endrast.

26 BUDSJETTRESERVAR Det kan gjevast følgjande oversikt over framlegget til reservepostar: 1000 kr Framlegg ØP kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr Reservepost Herav: Avsetning til lønsoppgjer Avsetning til reguleringspremie KLP Fylkesutvalets disposisjonskonto Ramme reservepost Det er sett av 66 mill. kr på lønsreserveposten til å dekkje konsekvensane av lønsoppgjer med, jf. kapittel Som kommentert under kapittel er det sett av 21 mill. kr på lønsreserveposten til å dekkje forventa reguleringspremie i KLP med ut over det som ligg i sektorrammene. Fylkesutvalets disposisjonskonto er ført opp med 2,0 mill. kr kvart av åra

27 26 5 HOVUDMÅL 5.1 FYLKESPLAN Fylkesplan inneheld følgjande: VISJON: Vi vågar litt meir! Vidare inneheld den følgjande: SATSINGSOMRÅDE: KULTUR Hovudmål Møre og Romsdal er ein levande, framtidsretta og dynamisk kulturregion der tradisjon, mangfald, nyskaping og verdiskaping går hand i hand, og der kultur er tilgjengeleg for alle. Fanesak Kultur kultursekk til alle barnehagane i Møre og Romsdal KOMPETANSE Hovudmål Oppvekst- og utdanningssystemet i Møre og Romsdal skal opplevast som attraktivt og godt tilrettelagt for brukarane. Det skal vere god samanheng mellom utdanningsnivåa, og skolane skal levere kompetanse næringslivet og offentleg sektor har bruk for. Fanesak Kompetanse eit samordna etter- og vidareutdanningssystem i Møre og Romsdal VERDISKAPING Hovudmål Møre og Romsdal har eit attraktivt, internasjonalt og nyskapande næringsliv og ein utviklingsorientert offentleg sektor, som saman medverkar til berekraftig utvikling gjennom større breidde i arbeidslivet og livskraftige lokalsamfunn. Fanesak Verdiskaping Møre og Romsdal regional forsking i verdsklasse

28 27 6 ØKONOMISK STRATEGI 6.1 STATUS VED INNGANGEN TIL ØKONOMIPLANPERIODEN Møre og Romsdal fylkeskommunes økonomi har vore i balanse dei seinare åra. Dei gode rekneskapsresultata må tilskrivast auka rammeoverføringar, rammestyringssystemet og god økonomistyring i heile organisasjonen, samt gode renteinntekter på likviditet og kapitalfond. Mindreforbruket (driftsoverskottet) for 2009 var på 59,3 mill. kr. Ei viktig årsak til mindreforbruket var at i samband med evalueringa av 2008-rekneskapen vart 36,6 mill. kr av mindreforbruket frå 2008 overført som ei styrking av 2009-rammene. På kapitalfondet og andre disponible fond (ekskl. fond tilhøyrande sektorane) står det pr ,8 mill. kr i driftsfondsmidlar og 137,4 mill. kr i investeringsfondsmidlar. Av desse investeringsfondsmidlane er 50 mill. kr reservert til Såkornfond i dette framlegget. Ein stor del av dei resterande driftsfondsmidlane blir foreslått disponert til saldering av dette framlegget til økonomiplan. I 2010 forventar vi eit mindreforbruk (driftsoverskott) på om lag 22 mill. kr. 6.2 DEI ØKONOMISKE UTSIKTENE FRAMOVER Vi legg til grunn ein auke i dei frie inntektene på 0,3 % for kvart av åra PROFILEN I FRAMLEGGET PRIORITERING Prinsipp: Investeringar kontra drift Det er ein nær samanheng mellom investeringsnivået i fylkeskommunen og dei midlar ein kan bruke til drift. For kvar ekstra krone som går til dekning av renter og avdrag, blir det ei krone mindre til drift, og omvendt. Dersom nivået på låneopptak eit år blir redusert med 100 mill. kr, betrar dette ubalansen på årsbasis med om lag 7 mill. kr. Det er vanskelegare å tilpasse drifta til investeringane enn omvendt (sjølv om investeringar i ein del samanhengar kan føre til ei meir effektiv drift). Fylkestinget har likevel gitt signal om at investeringsnivået i økonomiplanperioden ikkje bør reduserast i høve til gjeldande økonomiplan Mål nr. 1: Halde oppe driftsnivået Mål nr. 1 bør vere å halde drifta på nivået i gjeldande økonomiplan. Fylkestinget har likevel gitt signal om at dersom det er nødvendig å redusere utgiftene for å få balanse i økonomiplanframlegget, bør dette gjerast ved å redusere driftsutgiftene.

29 Mål nr. 2: Ta inn av etterslepet på nye fylkesvegar og auke investeringane Når mål nr. 1 er nådd, foreslår vi å prioritere å ta inn av etterslepet av forfallet på dei nye fylkesvegane og å auke investeringane Forslag til balansering av økonomiplan Ut frå dei signala fylkestinget har kome med, rår vi til at økonomiplanen kjem i balanse ved følgjande grep: Mesteparten av resterande driftsfondsmidlar blir brukt. Dei driftsfondsmidlane som etter framlegget står udisponert, er tenkt brukt til initiering av nye, viktige regionale tiltak for å utvikle fylket vidare. Som følgje av sin sentrale rolle som regional utviklingsaktør er Møre og Romsdal fylkeskommune ein igangsetjar av nye tiltak ved at fylkeskommunen går inn med midlar i ein oppstartperiode til andre partar kan kome inn med meir permanent finansiering. Etter kvart som fylkeskommunen får frigjort midlar i eit prosjekt, kan midlane brukast til igangsetjing av nye tiltak. Denne måten å vere regional utviklar på bør fylkeskommunen framleis gjere seg bruk av, men dette er avhengig av at ikkje alle ressursane blir låst opp på lang sikt, t.d. i investeringar. For å få balanse vil det òg vere nødvendig å redusere driftsnivået noko i høve til vedteken økonomiplan, jf. kapittel

30 HOVUDOVERSIKT Hovudtala for driftsdelen i framlegget til økonomiplan ser slik ut : 1000 kr ØKONOMIPLAN kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr DRIFTSBUDSJETT Skatteinntekter Statleg rammetilskott Statleg refusjon m.v SUM FRIE INNTEKTER Sektoranes netto driftsutgifter: Sentr. styr.organ/fellesutg m.v Utdanning Tannhelse Kultur Regional- og næringsutvikling Samferdsel/Fylkesvegar Sentrale kontrollorgan NETTO DRIFTSUTGIFT BRUTTO DRIFTSRES Renteinntekter og utbytte Renteutgifter Avdrag NTO RENTER/AVDRAG NTO DRIFTSRESULTAT Inndekn. tidl. underskott Netto avsetningar Overf. til investeringsbudsj SUM DISPOSISJONAR

31 KORT OM DRIFTSRAMMENE FRAMLEGG TIL NETTO DRIFTSRAMMER Framlegget inneber følgjande reelle endringar i netto driftsrammer i høve til rammene (mill kr): Fellesutgifter 2,7 2,5 2,4 2,4 Politisk verksemd 0,6-0,3 0,5-0,3 Stabsfunksjonar 0,1 0,6 0,1 0,1 Utdanning -8,3-18,3-23,3-23,3 Tannhelse 0,9-0,6-1,1-1,1 Kultur 0,9 3,9 3,9 5,0 Regional og næring -0,4-1,0-1,0-1,0 Samferdsel/fylkesvegar -6,1-11,3-11,3-11,3 Sentrale kontrollorgan Sum -9,6-24,5-29,8-29,5 Reduksjon av driftsrammene For å få balanse er det nødvendig å redusere driftsutgiftene. Fylkesrådmannen legg opp til at denne reduksjonen skal skje ved ein generell reduksjon i rammene til alle sektorane. Sektorrammene er redusert med 0,7 % i 2011 og med ytterlegare 0,5 % frå For vidaregåande opplæring er det naturleg at reduksjonen ikkje skjer frå og frå , men frå nytt skoleår og For at vidaregåande opplæring for heile perioden sett under eitt skal ta ein relativt sett like stor reduksjon som dei andre sektorane, er reduksjonen for denne sektoren på 0,78 % frå og ytterlegare reduksjon på 0,62 % frå Reduksjonane i framlegget utgjer følgjande beløp for den enkelte sektor i høve til rammene (mill. kr): Fellesutgifter 0,268 0,459 0,459 0,459 Politisk verksemd 0,159 0,272 0,272 0,272 Stabsfunksjonar 0,402 0,689 0,689 0,689 Utdanning 4,561 14,573 19,649 19,649 Tannhelse 0,709 1,215 1,215 1,215 Kultur 0,577 0,990 0,990 0,990 Regional og næring 0,358 0,614 0,614 0,614 Samferdsel/fylkesvegar 7,347 12,595 12,595 12,595 Sentrale kontrollorgan 0,037 0,063 0,063 0,063 Sum 14,418 31,470 36,546 36,546 ********************

32 31 Andre viktige årsaker til endringane i driftsrammene er: Fellesutgifter I 2010 er det budsjettert med 0,2 mill. kr i tilskott til forprosjektet Berekraftige Bustader Frå 2011 er desse midlane trekte ut igjen. I samsvar med vedteken økonomiplan er løyvinga til OU-midlar auka med 0,9 mill. kr frå I samsvar med gjeldande økonomiplan er løyvinga til sentrale opplæringsmidlar auka med 0,7 mill. kr frå Driftsramma til IT-seksjonen er frå 2011 høgda med 1 mill. kr på grunn av større behov for utskifting av pc-ar enn tidlegare, jf. kapittel 12. Av auken er 0,5 mill. kr flytta over frå investeringsbudsjettet. Frå 2011 er ramma til IT-seksjonen høgda med 1,2 mill. kr til oppretting av to nye stillingar, jf. kapittel 12. Av utgiftsauken er 21 mill. kr av rekneskapsteknisk art føring av premieavvik. (Premieavviket er eit estimert netto avvik mellom betalt pensjonspremie og berekna pensjonskostnader. Dersom pensjonspremien overstig årets netto pensjonskostnad, skal årets premieavvik førast til inntekt. Motsett skal årets premieavvik førast til utgift dersom pensjonskostnaden er større enn pensjonspremien. Premieavviket eit år blir utlikna året etter.) Politisk verksemd I 2011 er det budsjettert med 0,8 mill. kr i samband med nytt fylkestingsval. Desse midlane er trekte ut igjen frå I 2013 er det ført opp 0,8 mill. kr i samband med nytt stortingsval. Desse midlane er trekte ut igjen i Stabsfunksjonar I 2010 er det ført opp 0,1 mill. kr til å satse ekstra på kompetanseheving av merkantilt personale. Desse midlane er trekte ut igjen frå I 2010 er det oppretta ei stilling for rådgjevar i administrativ seksjon. I 2010 er stillinga finansiert av OU-midlar. I 2011 skal berre 50% av stillinga finansierast av OU-midlar. Ramma er derfor høgda med 0,3 mill. kr i Finansieringa av OUmidlar fell bort frå Ramma er derfor høgda med ytterlegare 0,3 mill. kr frå I 2010 er det budsjettert med 0,5 mill. kr til ei engasjementsstilling ved Byggje- og vedlikehaldsseksjonen. Frå 2011 er desse midlane trekte ut igjen. Ut frå eit ønskje om å styrke kompetansen i fylkeskommunen innanfor miljøfunksjonen, er det i ramma for administrativ seksjon lagt inn midlar for ein ny miljørådgivar, 0,6 mill. kr frå Frå 2011 er ramma for informasjonsseksjonen høgda med 0,5 mill. kr til oppretting av fast stilling som vevsutviklar, jf. kapittel 12. I 2010-ramma ligg det inne 0,35 mill. kr til klimaplanen. Planen vart ferdig i 2010 og desse midlane er trekte ut igjen frå Kvart av åra 2011 og 2012 er det lagt inn i ramma kr til finansiering av fylkeskommunens del av utgiftene med regional plan for Ottadalen villreinområde, jf. sak U-109/10. Frå 2010 ligg det inne i ramma 0,4 mill. kr til universell utforming. Desse midlane er trekte ut igjen frå 2013.

33 Vidaregåande opplæring 32 I høve til 2010 er rammene høgda med følgjande beløp på grunn av netto redusert inndekning av underskott ved vidaregåande skolar: 0,545 mill. kr 4,049 mill. kr 4,474 mill. kr 5,064 mill. kr Ramma er frå 2011 redusert med 10,9 mill. kr som følgje av tilsvarande venta innsparing på grunn av redusert premie til Statens Pensjonskasse frå Tannhelse Mange tannklinikkar har flytta inn i nye eller oppussa, moderne lokale dei seinare åra, noko som har medført vesentleg auka husleigeutgifter. For å ta høgde for dette har vi auka ramma med 2,0 mill. kr frå Fylkestinget godkjente i sak T-37/09 ein selskapsavtale vedrørande etablering av tannhelsetenesta sitt kompetansesenter for Midt-Noreg. Avtalen inneber m.a. eit årleg driftstilskott frå fylkeskommunen på 0,5 mill. kr. Av den grunn er ramma høgda med 0,5 mill. kr frå Frå 2011 er ramma høgda med 0,360 mill. kr i samband med at 60 % engasjementstilling for folkehelsekoordinator blir gjort om til fast stilling. Stillinga skal vere drivkrafta i satsinga på det helsefremmande og førebyggjande arbeidet. Ramma er frå 2011 auka med 0,120 mill. kr i samband med at Nasjonal helsenett som fylkeskommunen er på lagt av staten vil vere på plass i byrjinga at Dessutan er det for året 2011 teke med kr i samband med implementeringsfasen. Ramma er høgda med 0,5 mill. kr i kvart av åra 2011 og 2012 i samband med at papirjournalar frå alle tannklinikkar blir samla inn og digitalisert og deretter fjernarkivert i sentralt arkiv. I 2013 ligg det inne eit siste trekk på 0,949 mill.kr i inndekning av underskott frå Ettersom dette trekket fell vekk frå 2014, er ramma høgda tilsvarande frå Kultur Løyvinga til God Helse partnarskapen blir trappa ytterlegare opp med 0,5 mill. kr i 2011 og med ytterlegare 0,5 mill. kr frå 2012, slik at alle kommunar som ønskjer det kan delta i partnarskapen om folkehelse. Frå 2011 er ramma høgda med 0,5 mill. kr i samband med at næmingeordninga (utdanning av restaureringshandverkarar) blir etablert som ei fast ordning. Dessutan blir 0,5 mill. kr finansiert av regionale utviklingsmidlar (prosjektmidlar). Då det ikkje er høve til å bruke regionale utviklingsmidlar i meir enn tre år, er ramma høgda med ytterlegare 0,5 mill. kr frå Ramma for kultursektoren er frå 2011 auka med 0,653 mill. kr til årleg tilskott til Operaen i Kristiansund, Teatret vårt og Molde Internasjonale Jazz Festival. Denne auken skuldast at i framlegget til statsbudsjett for 2011 vart tilskotta til desse institusjonane auka, dette gir automatisk konsekvens for fylkeskommunen med bakgrunn i avtale mellom dei offentlege tilskottspartane. Ramma er frå 2012 høgda med 2,890 mill. kr i årleg tilskott til AS Regionteatret i Møre og Romsdal og til Molde Internasjonale Jazz Festival. Tilskottet skal dekkje renter og avdrag vedkomande 30 mill. kr i lån til investering i nytt Teater- og jazzhus i Molde. Ramma er frå 2013 høgda med 1,927 mill. kr til dekning av årleg tilskott til det eigedomsselskapet som skal eige Distriktsoperaens hus i Kristiansund. Endra planar kan endre finansieringsopplegg. I 2013 ligg det inne 1,333 mill. kr i tilskott til Skimuseum i Rindal. Desse midlane er trekte ut igjen i Regional og næringsutvikling

34 33 For ligg det inne 0,4 mill. kr i tilskott til Bioforsk. Frå 2012 er desse midlane trekte ut igjen. Samferdsel For 2010 ligg det inne 0,4 mill. kr til utvida rutetilbod Atlanterhavstunnelen, 0,350 mill. kr til utvida flyferjetilbod Årvik-Koparnes og 0,5 mill. kr til ekstern gjennomgang av kollektivtrafikken. Desse midlane er trekte ut igjen frå Frå 2011 er ramma auka med 11,263 mill. kr som følgje av at ferjerute 09 Hundeidvik Festøy og ferjerute 34 Molde Sekken startar opp som anbodssamband frå Frå 2011 er ramma auka med 4,2 mill. kr som følgje av fylkestingets vedtak i sak T-44/10 om løysing av reserveferjesituasjonen i Møre og Romsdal. Vi konstaterer at det på samferdselsavdelinga er behov for å byggje opp kapasiteten som ein konsekvens av at fylkeskommunen fekk ansvaret for øvrige riksvegar og riksvegferjer frå Vi foreslår derfor oppretting av inntil to stillingar frå finansiert av løyvinga til fylkesvegar. Frå 2012 er ramma auka med 8,248 mill. kr som følgje av at ferjerute 32 Småge- Orten-Finnøy-Sandøy-Ona startar opp som anbodssamband frå I 2011 er ramma for fylkesvegar auka med 7,707 mill. kr, i 2012 med ytterlegare 8,224 mill. kr, i 2013 med ytterlegare 6,781 mill.kr og i 2014 med ytterlegare 0,677 mill. kr. Dette er i samsvar med vedteken økonomiplan SEKTORANES BUDSJETTDELAR Fylkesrådmannens framlegg til økonomiplan gir følgjande netto utgiftsdelar for den enkelte sektor i 2011: Netto driftsramme 2011 Mill. kr % av total Sentrale styringsorgan/fellesutgifter 1) 2) 145,1 5,2 Utdanning 1 342,4 48,1 Tannhelse 97,9 3,5 Kultur 80,9 2,9 Regional- og næringsutvikling 50,4 1,8 Samferdsel/fylkesvegar 1 066,8 38,3 Sentrale kontrollorgan 5,2 0,2 Sum 2) 2 788,7 100,0 1) Av dette utgjer fellesutgifter som gjeld heile organisasjonen 66,2 mill. kr eller 2,4 %- poeng, politisk verksemd 22,2 mill. kr eller 0,8 %-poeng og stabsfunksjonar (inkl. planavdelinga) 56,7 mill. kr eller 2,0 %-poeng. 2) Reserveposten er halden utanom.

35 KORT OM INVESTERINGANE GJELDANDE ØKONOMIPLAN Møre og Romsdal fylkeskommune har samla seg opp eit udekt investeringsbehov innanfor fleire sektorar, og dette behovet er så stort at det vil vere nødvendig å bruke ein del år for å få løyst det. Behovet er særleg stort når det gjeld investeringar i nye skolebygg og fylkesvegar. Investeringane i gjeldande økonomiplan utgjer 1 799,3 mill. kr.

36 6.6.2 OVERSIKT OVER INVESTERINGSFRAMLEGGET 35 Vårt framlegg inneber investeringar på 1 789,5 mill. kr i perioden , jf kapittel 7. Oppsummert ser framlegget til investeringsprogram slik ut (mill. kr): PROSJEKT Sum Opprusting av bygningsmassen 15,0 15,0 15,0 15,0 60,0 IT infrastruktur og nettverk 0,5 0,5 0,5 0,5 2,0 Sum sentrale styringsorg./fellesutg. 15,5 15,5 15,5 15,5 62,0 Utstyr/universell utforming 13,0 13,0 13,0 13,0 52,0 Borgund vgs, restaurant- og matfag 34,0 36,0 4,0 74,0 Kristiansund vgs, bygg 3 29,5 29,5 Kristiansund vgs, bygg 4 20,0 20,0 Gjermundnes vgs, vidare opprusting teori/adm bygg 15,0 15,0 Ålesund vgs, Volsdalsberga 2,0 27,0 29,0 Romsdal vgs, byggjesteg 2 15,0 15,0 15,0 45,0 Molde vgs, byggesteg 2 inkl kantine 15,0 15,0 10,0 40,0 Rauma vgs, brannsikring/opprusting 13,0 13,0 Gjermundnes vgs, ridehall 12,0 12,0 Kristiansund vgs, bygg 8, byggjesteg 1 5,0 30,0 35,0 Sum vidaregåande opplæring 93,5 126,0 52,0 93,0 364,5 Nasjonalt helsenett 0,3 0,3 Tannhelse utstyr 2,0 2,0 2,0 2,0 8,0 Nye/opprusting av klinikkar 3,0 3,0 3,0 9,0 Sum tannhelse 2,3 5,0 5,0 5,0 17,3 Ruteopplysning - oppgradering 0,6 0,6 0,6 0,6 2,4 Ruteplanleggingsverktøy 1,2 1,2 Sanntidsinformasjon 1,0 1,0 Transportadministrasjon 1,0 1,0 Elektronisk billetteringssystem 4,0 4,0 Fylkesvegar ("gamle" og "nye") 257,3 290,4 278,3 188,2 1014,2 Rassikring fylkesvegar 87,1 127,1 97,4 10,3 321,9 Sum samferdsel/fylkesvegar 352,2 418,1 376,3 199,1 1345,7 SUM INVESTERINGAR 463,5 564,6 448,8 312,6 1789,5 Dette framlegget inneber isolert sett ein auke i investeringsvolumet for åra på 117,5 mill. kr i høve til vedteken økonomiplan. Vi har då korrigert for dei statlege midlane til rassikring av fylkesvegar.

37 36 Med det forventa inntektsnivået fylkeskommunen vil få i åra framover, kan vi ikkje tilrå større låneopptak enn det nemnde investeringar inneber. Fylkeskommunen vil etter framlegget ha ei lånegjeld på 2 969,5 mill. kr ved utgangen av Dette er ein auke på 974,2 mill. kr samanlikna med utgangen av Mesteparten av dei investeringane som er ført opp under sentrale styringsorgan og fellesutgifter gjeld opprusting av bygningsmassen (stort sett skolar). Mesteparten av dei foreslåtte investeringane i perioden er tenkt finansiert ved nye låneopptak og momskompensasjon. Dessutan vil fylkeskommunen få statstilskott til rassikring. Når dei investeringsprosjekta som er foreslått i dette framlegget er realisert, bør investeringsnivået for ein periode trappast ned til eit absolutt minimum, slik at ein ikkje foretar låneopptak. 6.7 FORSKOTTERING AV RIKSVEGAR Vi viser til kapittel 7.4 lenger bak. 6.8 TILTAK FOR Å FÅ BALANSE INNLEIING I gjeldande økonomiplan er drifts- og investeringsnivået for høgt i høve til dei framtidige inntektene slik dei var forventa ved behandlinga av økonomiplanen. Økonomiplanen vart derfor saldert ved bruk av mesteparten av dei resterande driftsfondsmidlane. Dei inntekter, netto driftsrammer (før reduksjonar) og investeringsrammer som vi gjer framlegg om, resulterer i slik ubalanse: År mill. kr , , , ,7 Sum 141,3 I det vi viser til kapittel rår vi til at økonomiplanen blir balansert ved følgjande grep:

38 BRUK AV DISPONIBLE DRIFTSFONDSMIDLAR Pr står det 43,8 mill.kr igjen av driftsfondsmidlane. Desse midlane kan eventuelt brukast til saldering av økonomiplanen. I framlegget har vi lagt inn slik tilføring og bruk av driftsfondsmidlar (+=tilføring/-=bruk): mill. kr Saldo pr ,7 År , , , ,1 Saldo pr , og 2014 er dei vanskelegaste åra i dette framlegget. For å kunne frigjere driftsfondsmidlar til salderinga for desse to åra har vi derfor måtta kutte i drifta allereie frå Netto bruk av driftsfondsmidlar i framlegget er 22,3 mill. kr REDUKSJON AV DRIFTSRAMMENE Dessutan rår vi til at driftsrammene blir redusert med 119 mill. kr samla for perioden. Fordelinga av dei foreslåtte reduksjonane går fram av kapittel Dei konkrete tiltaka som følgje av reduksjonane går fram av omtalen under den enkelte sektor lenger bak OPPSUMMERING Balanseringa av økonomiplanframlegget kan oppsummerast slik: Netto bruk av driftsfondsmidlar Reduksjon av driftsrammene Sum 22,3 mill. kr 119,0 mill. kr 141,3 mill. kr

39 7 INVESTERINGAR OG FINANSIERING FRAMLEGG TIL INVESTERINGAR Investeringane i gjeldande økonomiplan utgjer 1 799,3 mill. kr. Framlegget til økonomiplan for dei neste fire åra inneheld investeringstiltak for til saman 1 789,5 mill. kr. Investeringsbeløpa i framlegget er inkl. 25 % moms. Dette gjeld likevel ikkje fylkesveginvesteringane som er momsfrie når det gjeld tenestedelen. For fylkesveginvesteringane er det derfor berre den delen som vareinnsatsen utgjer som er tillagt 25 % moms. I framlegget er det lagt til grunn at momsen utgjer 9 % av bruttoinvesteringane i fylkesveg.

40 39 Vi rår til slike investeringar i perioden (inkl. moms): PROSJEKT Sum Opprusting av bygningsmassen 15,0 15,0 15,0 15,0 60,0 IT infrastruktur og nettverk 0,5 0,5 0,5 0,5 2,0 Sum sentrale styringsorg./fellesutg. 15,5 15,5 15,5 15,5 62,0 Utstyr/universell utforming 13,0 13,0 13,0 13,0 52,0 Borgund vgs, restaurant- og matfag 34,0 36,0 4,0 74,0 Kristiansund vgs, bygg 3 29,5 29,5 Kristiansund vgs, bygg 4 20,0 20,0 Gjermundnes vgs, vidare opprusting teori/adm bygg 15,0 15,0 Ålesund vgs, Volsdalsberga 2,0 27,0 29,0 Romsdal vgs, byggjesteg 2 15,0 15,0 15,0 45,0 Molde vgs, byggesteg 2 inkl kantine 15,0 15,0 10,0 40,0 Rauma vgs, brannsikring/opprusting 13,0 13,0 Gjermundnes vgs, ridehall 12,0 12,0 Kristiansund vgs, bygg 8, byggjesteg 1 5,0 30,0 35,0 Sum vidaregåande opplæring 93,5 126,0 52,0 93,0 364,5 Nasjonalt helsenett 0,3 0,3 Tannhelse utstyr 2,0 2,0 2,0 2,0 8,0 Nye/opprusting av klinikkar 3,0 3,0 3,0 9,0 Sum tannhelse 2,3 5,0 5,0 5,0 17,3 Ruteopplysning - oppgradering 0,6 0,6 0,6 0,6 2,4 Ruteplanleggingsverktøy 1,2 1,2 Sanntidsinformasjon 1,0 1,0 Transportadministrasjon 1,0 1,0 Elektronisk billetteringssystem 4,0 4,0 Fylkesvegar ("gamle" og "nye") 257,3 290,4 278,3 188,2 1014,2 Rassikring fylkesvegar 87,1 127,1 97,4 10,3 321,9 Sum samferdsel/fylkesvegar 352,2 418,1 376,3 199,1 1345,7 SUM INVESTERINGAR 463,5 564,6 448,8 312,6 1789,5 Dei enkelte byggjeprosjekt kan ikkje realiserast før fylkestinget har godkjent kostnadsramme m.v. i samsvar med retningslinjene for fylkeskommunens byggjeprosjekt.

41 7.2 DEI ENKELTE INVESTERINGSPROSJEKT SENTRALE STYRINGSORGAN OG FELLESUTGIFTER Opprusting av bygningsmassen I investeringsbudsjettet for økonomiplanperioden er det årleg ført opp 15 mill. kr til opprusting av bygningsmassen, som i hovudsak består av skolebygg. Dette nivået, dvs. 15,0 mill. kr årleg, er vidareført i økonomiplanperioden It-infrastruktur og nettverk Det er ført opp 0,5 mill. kr kvart av åra til nødvendig IT-infrastruktur og nettverk VIDAREGÅANDE OPPLÆRING INNLEIING I dei ni siste økonomiplanane frå og til har Møre og Romsdal fylke satsa offensivt på nybygg og opprusting av dei vidaregåande skolane med ei gjennomsnittleg investeringsløyving på ca 130 mill. kr (inkl. mva) pr. år. Fordeling av løyvingane har m.a. teke utgangspunkt i dei årlege rulleringar av skolebruksplanen og utviklinga av samansetjinga av elevtalet, samt ei generell vurdering av status og behov for oppgradering av eksisterande bygningsmasse ved skolane. RAMMER Ved siste rullering av investeringsplanen for utdanningssektoren i samband med økonomiplanen for (T-75/09), vedtok fylkestinget ei ramme på 381,0 mill. kr inkl. mva. for heile økonomiplanperioden. Fylkestinget gjorde i sak T-75/09 også følgjande vedtak: «18. a) Fylkestinget ber utdanningsutvalet utarbeide ei prioriteringsliste over investeringar i 2013 innafor ei ramme på 70 mill kr utover førebels totalramme vidaregåande opplæring i 2013 på 33 mill kr.» I sak Ud-19/10 gjorde utdanningsutvalet slikt samrøystes vedtak: «Ved rullering av økonomiplan blir følgjande prioriteringsliste for tilleggsløyvingar i 2013 lagt til grunn: Kristiansund vgs opprusting/nybygg: Molde vgs byggjesteg 2 : Romsdal vgs byggesteg 2 : Gjermundnes vgs ridehall : Rauma vgs brannsikring/opprusting : Sum 10 mill kr (Tot. 30 mill kr) 15 mill kr 20 mill kr 12 mill kr 13 mill kr 70 mill kr»

42 41 I sak T-40/10 Strategi og rammer for arbeidet med økonomiplan var det lagt fram ei oversikt over samla investeringsprogram for perioden, som for utdanningssektoren sin del låg på 332,5 mill kr inkl. mva., med følgjande fordeling pr år (mill. kr): 2011: 95,5 2012: 117,0 2013: 60,0 2014: 60,0 SUM: 332,5 I saka var 27 mill kr av dei prioriterte tiltaka på totalt 70 mill kr i sak Ud-19/10 lagt inn i ramma for Resten var førebels lagt inn i ramma for Dette betyr eit snitt på 83,125 mill kr pr. år, og ein nedgang i investeringane f.o.m Konsekvensane av eit minkande investeringsnivå mot slutten av planperioden, vil vere at vi hovudsakleg berre kan drive brannslokking i høve til dei behova som framleis står att for nybygg og opprusting av bygg og tekniske anlegg, og for dei nye behova som vil oppstå i perioden innanfor dei delar av eigedomsmassen som etter kvart har oppnådd ein høg alder. GRUNNLAG FOR PRIORITERINGAR: Vi har i arbeidet med økonomiplan , funne det nødvendig å auke dei rammene for investeringar i skolesektoren som var teke inn i sak T-40/10. Dette gjeld særskilt rammene i 2013 og Hovudsakleg er dette gjort for sikre kontinuitet og gjennomføring av investeringstiltak knytt til Kristiansund vgs, Romsdal vgs og Molde vgs. Bortsett frå framlegg om ei ny løyving i 2011 for å utløyse ein opsjon på sluttføring av sterkt nødvendige rehabiliteringsarbeid på adm./teori-bygget ved Gjermundnes vgs, ei eiga løyving i 2014 for å løyse behovet for ny ridehall ved Gjermundnes og brannsikring/opprusting ved Rauma vgs, og løyvingar til eit byggjesteg 1 for eit nytt bygg 08 ved Kristiansund vgs, er det ikkje gjort framlegg om nye prosjekt/tiltak utover dei som låg i økonomiplan For dei vidaregåande skolane utanom byane som har småskalatilbod, er det grunn til å utgreie nærare korleis ein ved å nytte meir fleksible fleirbruksverkstader og meir fleksible undervisningsareal kan utnytte betre eksisterande bygningsmasse. Eit utgreiingsarbeid på dette område, som også bør omfatte tilbodsstrukturen ved dei same skolane, vil bli sett i gang i Dei einskilde byggeprosjekta er omtala i samband med saker om skisseprosjekt/førebels program og forprosjekt. Som følgje av dette er byggjeprosjekta berre kort kommenterte i dette framlegget til investeringsplan. Det er til vanleg knytt stor uvisse til investeringsbehovet i eit tidleg stadium i planleggingsprosessen for kvart prosjekt. Fram til forprosjekt er ferdig, må tala difor berre sjåast på som ein peikepinn på kva ein kan vente når planlegginga er ferdig.

43 42 STØRRE INVESTERINGAR I ØKONOMIPLANPERIODEN: BORGUND VIDAREGÅANDE SKOLE: Borgund vgs, restaurant og matfag Fylkestinget godkjente i sak T-13/10 førebels program/utviklingsplan for lokalisering av RM-fag for Nordre Sunnmøre ved Borgund vgs. Investeringsramma for prosjektet vart i vedtaket sett til 70 mill kr inkl. mva. (2009-kroner). Forprosjekt for dette prosjektet vil bli lagt fram for fylkestinget parallelt med økonomiplansaka i desember Vi reknar førebels med, og inntil endeleg kalkyle for prosjektet ligg føre, at endeleg kostnadsramme for prosjektet vil liggje på ca 74 mill kr inkl. prisstigning og mva. Årsaka til at kostnadsramma no er justert i høve til det som vart lagt til grunn i sak T-13/10, er at den no er justert for prisstigning. Vi har teke inn prosjektet under Borgund vgs med 34 mill kr i 2011, 36 mill kr i 2012 og 4 mill kr i Etter framdriftsplanen som blir lagt til grunn i forprosjektet, er det planlagt byggjestart i mai 2011, og innflytting og klargjering til skolestart august I den reviderte utviklingsplanen som er vedteken for Borgund vgs var det også med eit byggjesteg 5, som m.a. inneheldt eit eige nybygg for elektrofaga ved skolen. Med dei løysingane vi no er i ferd med å etablere for elektrofaga innanfor ramma av byggjesteg 3, og med reduserte totalrammer som bakgrunn, finn vi det ikkje mogleg å setje opp nokon eiga startløyving for eit byggjesteg 5 i dette økonomiplanframlegget. KRISTIANSUND VIDEREGÅENDE SKOLE: Grunnlaget for utviklinga av bygningsmassen ved Kristiansund vgs ligg i den reviderte utviklingsplanen som vart vedteken av fylkestinget i sak T-18/09. Utfordringane er store når det gjeld den etappevise opprustinga som pågår ved skolen, særskilt når det gjeld det å minimalisere ulempene for den løpande skoledrifta. Med dei løyvingane som ligg inne i gjeldande økonomiplan tom 2012 vil ein i 2012 ha gjennomført i stor grad opprusting av følgjande eksisterande bygg: Bygg 01, 02, 03, 04 og 07. Kristiansund vgs, Bygg 03 Ombygging er oppstarta i 2010 og vil pågå i 2011, og vi held derfor fast på løyvinga på 29,5 mill kr i 2011 i eksisterande økonomiplan. Kristiansund vgs, Bygg 04 Vi held her fast ved løyvinga på 20,0 mill kr i 2012 i eksisterande økonomiplan. Denne løyvinga skal i utgangspunktet dekke ei lett ombygging av Bygg 04 samt garasje og miljøstasjon. Kristiansund vgs, Bygg 08 Ifølgje den reviderte utviklingsplanen skulle eit nytt bygg 08 ha vore under bygging i Dette bygget skal, i tillegg til verkstad for kjøretøy og bygg og anlegg, innehalde viktige sentralfunksjonar som administrasjon, kantine og bibliotek. Bygget er foreslått oppført i to byggjesteg, med ein totalkostnad på ca 140 mill kr inkl. mva. Det er ikkje rom for oppstart så tidleg etter gjeldande økonomiplan.

44 43 Vi har i denne økonomiplanen lagt til grunn at byggjearbeidet for 1. byggjesteg for eit nytt Bygg 8 først kan oppstartast i Kostnadsoverslag for eit byggjesteg 1 inklusiv riving er i utviklingsplanen førebels estimert til ca 65 mill kr. Vi har lagt inn 5 mill kr i 2013 og 30 mill kr i 2014, og føreset førebels at resten av det estimerte kostnadsoverslaget blir lagt inn ved neste rullering av økonomiplanen. GJERMUNDNES VIDEREGÅENDE SKOLE Gjermundnes vgs, vidare opprusting av bygg A (teori/adm.bygget) I 2010 er fase 1 av ei opprusting av bygg A (teori/adm.bygget) ved skolen sluttført. Prosjektet som er basert på eit eige skisseprosjekt, er hovudsakleg finansiert av dei statlege tiltaksmidlane frå 2009, jf. sak Pn-09/09 og Pn-13/09 i plannemnda. Det er eit sterkt behov for å nytte opsjon i inngått kontrakt med utbyggar, og den kontinuitet i arbeidet det medførar, for den siste delen (fase 2) av skisseprosjektet. Vi rår til at det blir løyvd 15 mill kr i 2011 til denne fasen, som m.a. omfattar fullføring av varme- og ventilasjonsanlegg, brannteknisk opprusting og generell bygningsmessig opprusting. Gjermundnes vgs, ridehall Vi legg opp til å utarbeide ein eigen utviklingsplan for skolen i løpet av Eit av behova for utvikling ved skolen er bygging av ein ny ridehall. Vi har teke med ei løyving på 12 mill kr til dette formålet i ÅLESUND VIDEREGÅENDE SKOLE: Som kommentert i vårt framlegg til økonomiplan , er det både eit behov for opprusting av sørfløya ved Ålesund vgs, Volsdalsberga, og eit behov for å løyse behova for kroppsøvingslokale ved same skole. Behovet for lokale til kroppsøving reknar vi med vil kunne løysast gjennom innleige av lokale. Ålesund vgs, Volsdalsberga, sørfløy Eiga planlegging vedrørande opprusting av sørfløya vil først bli sett i gang i Løyvingane som står i gjeldande økonomiplan, dvs. samla 29 mill kr i åra , er for små i høve til ei full opprusting av sørfløya. Vi rår likevel til at midlane blir ståande i økonomiplanen, med 27 mill kr i Vi vil kome attende til nærare kostnadsramme/inndekning i samband med behandling av skisseprosjekt/forprosjekt og neste rullering av økonomiplanen. ROMSDAL VIDEREGÅENDE SKOLE: Romsdal vgs, Opprusting G-blokka Med utgangspunkt i avsett løyving på 15 mill kr i 2010 i økonomiplan , og fullmakt frå fylkestinget i same sak, vedtok plannemnda i sak Pn-01/10 skisseprosjekt for opprusting av G-blokka ved Romsdal vgs. Opprustinga blir ferdigstilt i løpet av 2010.

45 Romsdal vgs, byggjesteg 2 Den vidare utviklinga av bygningsmassen ved Romsdal vgs må avklarast gjennom utarbeiding av ein revidert utviklingsplan, som vil bli lagt fram i Løyvingar i eksisterande økonomiplan til formålet byggjesteg 2, dvs. 15 mill kr i 2011 og 10,0 mill kr i 2012, vil etter dette kunne forskyvast med 1 år, til respektive. 15 mill kr i 2012 og 10,0 mill kr i Ut frå ei førebels vurdering er det å forvente at samla 25 mill kr neppe er nok til å starte opp fysisk med dei tiltak som er nødvendige. Dette gjeld i første rekke utbetring av verkstadene ved skolen. Vi vil derfor førebels foreslå at det blir teke inn ei ny løyving til dette formålet i 2014 på 15 mill kr. Vi vil måtte kome attende til endeleg dimensjonering av eit byggjesteg 2 i samband med neste rullering av økonomiplanen. MOLDE VIDEREGÅENDE SKOLE: Molde vgs, byggjesteg 2 inkl. kantine Utviklingsplanen for bygningsmassen for skolen, som m.a. inneheldt eit byggjesteg 2, er frå 2004, og vi vil i løpet av 2011 starte revisjon av denne utviklingsplanen. I eksisterande økonomiplan vart det avsett 15 mill kr i 2012 til vidareføring av eit byggjesteg 2 inkl. kantine ved skolen. Ut frå ei førebels vurdering er 15 mill kr neppe nok til å starte opp fysisk med dei tiltak som ein revisjon av utviklingsplanen vil avdekke. Vi vil derfor førebels foreslå at det i tillegg blir avsett 15 mill kr i 2013 og 10 mill kr i 2014 til dette formålet. RAUMA VIDAREGÅANDE SKOLE: Rauma vgs, brannsikring/opprusting Behovet for oppgradering av brannsikring og inneklima er stort ved skolen, og vi vil derfor foreslå ei eiga løyving til dette formålet på 13 mill kr i VEDLIKEHALD / OPPRUSTING OG OMBYGGING Møre og Romsdal fylkeskommune har innanfor utdanningssektoren ein bygningsmasse med eit bruttoareal på om lag m 2. I tillegg kjem leigd areal. I tillegg til investeringsprosjekta med særskilte løyvingar i investeringsbudsjettet føregår det eit kontinuerlig vedlikehalds- og opprustings- og tilpassingsarbeid retta mot bygningsmassen ved dei vidaregåande skolane. Dette er dels finansiert gjennom eigne samleløyvingar i investeringsbudsjettet (opprusting av bygningsmassen og mindre ombygging pedagogiske formål/funksjonshemma/utstyr), dels gjennom sentrale og lokalt avsette midlar til vedlikehald i driftsbudsjettet. Dei mindre og mellomstore prosjekta som blir gjennomført, blir søkt samordna med dei større investeringsprosjekta. Samla er det til ei kvar tid ca prosjekt under arbeid innanfor dei ulike typar formål.

46 45 I investeringsbudsjettet er to samleløyvingar retta mot opprusting og ombygging: Under sentrale styringsorgan og fellesutgifter er det i gjeldande økonomiplan ført opp 15 mill kr pr. år i økonomiplanperioden til opprusting av fylket sin bygningsmasse. Vi har som nemnt under kapittel føresett same nivå i dette framlegget. Under utdanningssektoren er det i gjeldande økonomiplanar ført opp 13 mill kr pr. år til ombygging pedagogiske formål, lærararbeidsplassar, tilrettelegging for elevar med funksjonshemming og utstyr. Vi har føresett same nivå vidareført i dette framlegget. For dei andre vidaregåande skolane som ikkje er nemnt i framlegget under særskilt avsette løyvingar, vil vi løpande vurdere dei akutte behova for vedlikehald/opprusting/ombygging. INVESTERINGAR DET IKKJE ER FUNNE ROM FOR I DENNE ØKONOMIPLANEN Vi viser kommentarane ovanfor når det gjeld særskilte løyvingar. I tillegg til dei skolane som er nemnde, har ei rekke vidaregåande skolar behov for opprusting/eventuelt nybygg pga anten den negative tidsmessige utviklinga av bygg og tekniske anlegg, og/eller at strukturendringane i skolen krev det. For desse skolane er det ikkje avsett eigne særskilte løyvingar i framlegget til økonomiplan Ved hjelp av sentrale opprustingsmidlar/vedlikehaldsmidlar vil vi likevel setje i gang avgrensa opprustings-/vedlikehaldsarbeid ved dei skolane det hastar mest med, og der ulike tilsynsstyresmakter krev endringar TANNHELSE Investeringsområde Det er på tre område tannhelsetenesta har behov for investeringar i økonomiplanperioden: 1. Nasjonalt helsenett 2. Operativt tannlegeutstyr og OPG-røntgen (OPG=ortopantomogram) ved dei store klinikkane 3. Nye tannklinikkar/opprusting av eksisterande klinikkar som følgje av fylkestinget sitt vedtak i 2002 om framtidig tannklinikkstruktur Nasjonalt helsenett Vi viser til kapittel om statleg pålegg om Nasjonalt helsenett. På grunn av dette vil det vere behov for å investere i IT-utstyr (maskinar, programvare m.v.) for kr i 2011, og vi rår til investeringar i samsvar med dette.

47 Tannlegeutstyr Vi foreslår vidareføring av investeringar i tannlegeutstyr på det nivået som ligg inne i vedtatt økonomiplan, 2,0 mill. kr årleg. Dette inneber at vi i åra framover i rimeleg grad kan gjennomføre eit ønskjeleg fornyingsprogram for utstyr Nye tannklinikkar/opprusting av eksisterande klinikkar På bakgrunn av fylkestinget sitt vedtak i 2002 om framtidig klinikkstruktur i tannhelsetenesta vil vi vidareføre planleggingsarbeid og iverksetjing når det gjeld etablering av nye klinikkar og klinikkoppgradering. På grunn av at nye klinikklokale eller oppgradering av klinikklokale fører til auka årlege driftsutgifter, finn vi ikkje å kunne rå til nye investeringar i klinikklokale før i 2012, og då med 3 mill. kr kvart av åra KULTUR Vi har førebels ikkje ført opp investeringsmidlar til kultursektoren. Vi viser likevel til kommentarane under kapittel SAMFERDSEL Vi rår til slike investeringar i perioden (i mill 2011-kroner): PROSJEKT Sum Ruteopplysning - oppgradering 0,6 0,6 0,6 0,6 2,4 Ruteplanleggingsverktøy 1,2 0,0 0,0 0,0 1,2 Sanntidsinformasjon 1,0 0,0 0,0 0,0 1,0 Transportadministrasjon 1,0 0,0 0,0 0,0 1,0 Elektronisk billetteringssystem 4,0 0,0 0,0 0,0 4,0 Fylkesvegar ("gamle" og "nye") 257,3 290,4 278,3 188,1 1014,1 Rassikring fylkesvegar 87,1 127,1 97,4 10,3 321,9 SUM INVESTERINGAR SAMFERDSEL 352,2 418,1 376,3 199,0 1345,6 Ruteopplysning - oppgradering Utvikling og utbetring av ruteopplysningstenesta i fylket er eit prioritert område. Ny teknologi og betre ruteinformasjonsteneste krev årlege investeringar. Det er derfor sett av 0,6 mill kroner kvart år til føremålet i framlegget. Ruteplanleggingsverktøy Grunna overgang til bruttoinnkjøp av kollektivtransport får samferdselsavdelinga ansvar for ruteplanlegginga. Til dette er det nødvendig med et egna verktøy. Det er derfor sett av 1,2 mill kroner i 2011 til dette i framlegget.

48 Sanntidsinformasjon Det er et ønske om å betre publikumsinformasjonen på kollektivtrafikken. Det er derfor sett av 1 mill kroner i 2011 til å arbeide med framtidige løysingar på sanntid, samt investeringar på eksisterande utstyr i framlegget. 47 Transportadministrasjon Samferdselsavdelinga blir i aukande grad ansvarleg for oppfølging av skoleskyss, TT og sjuketransport. Det er behov for innkjøp av dataverktøy for å forbetre og forenkle oppfølging og administrasjon av TT-ordninga. I tillegg ser ein at det er tilsvarande behov for endringar i samband med skoleskyss. Det er derfor sett av 1 mill. kr for 2011 til prosjektet i framlegget. Elektronisk billetteringssystem Ein satsar på at utrullinga av det elektroniske billetteringssystemet skal vere på plass i slutten av Til å ferdigstille prosjektet er det derfor sett av 4 mill kroner for 2011 i framlegget. INVESTERING I FYLKESVEGAR Investeringsbudsjettet for fylkesvegar er rekna fram til 2011-kroner basert på ein forventa inflasjon på 2,5%. Det er tilrådd følgjande investeringar for økonomiplanperioden: Tal oppgitt i mill 2011-kroner Sum "Gamle" fylkesvegar 68,9 53,9 51,6 54,1 228,6 "Nye" fylkesvegar 188,4 236,5 226,6 134,0 785,5 Sum investering fylkesvegar (eksklusiv rassikring) 257,3 290,4 278,3 188,1 1014,1 Rassikring (Røyr - Hellesylt) 87,1 127,1 97,4 10,3 321,9 Sum investering i rassikring 87,1 127,1 97,4 10,3 321,9 Sum investering i fylkesvegar 344,4 417,5 375,7 198,4 1336,0 Det er gjort framlegg om at investeringane i fylkesvegar blir delt inn i to hovudprosjekt: Investering i fylkesvegar ( gamle og nye samla) Investering i rassikring fylkesvegar Framlegg til økonomiplan for med budsjett for 2011 er gjort i 2011-kroner slik det er vist ovanfor. Mykje av det praktiske arbeidet og detaljerte berekningar er likevel gjort i 2010-kroner. Framskriving til 2011-kroner er gjort heilt avslutningsvis i arbeidet med framlegget. I tabellane og forklaringane under er derfor alle investeringsbeløp oppgitt i 2010-kroner, og omregna kroneverdi for dei samla investeringane blir da som følgjer: Tal oppgitt i mill 2010-kroner Sum "Gamle" fylkesvegar 67,2 52,6 50,4 52,9 223,1 "Nye" fylkesvegar 183,8 230,7 221,1 130,7 766,3 Sum investering fylkesvegar (eksklusiv rassikring) 251,0 283,3 271,5 183,6 989,4 Rassikring (Røyr - Hellesylt) 85,0 124,0 95,0 10,0 314,0 Sum investering i rassikring 85,0 124,0 95,0 10,0 314,0 Sum investering i fylkesvegar 336,0 407,3 366,5 193,6 1303,4 Det er naudsynt å ta opp lån til investeringar i vegbygging kvart år i økonomiplanperioden. Låneopptaka medfører store årlege kapitalkostnader for fylkeskommunen. Låneopptak til investeringar har såleis ein konsekvens for dei midlar fylkeskommunen maktar å sette av til drift og vedlikehald av fylkesvegane kvart år.

49 48 Fylkeskommunen får rentekompensasjon frå staten på investeringar på inntil 131 mill kroner årleg, men det er vedteke (jf. T-33/09 og U-91/10) at desse midlane skal settast av til et eige fond som skal brukast til delvis finansiering av Nordøyvegen. Som følgje av utviklinga i driftskontraktane er ikkje dei midlane som var sett av til drifta i økonomiplanen for tilstrekkelege, jf. handlingsprogrammet for nye fylkesvegar for (med planleggingsprogram for sak T-86/09) og økonomiplanen for (sak T-75/09). Med unntak av økte midlar til grusvegpakka og forskottering av rassikring (Røyr Hellesylt) er investeringane foreslått redusert i høve til gjeldande økonomiplan for å frigjere midlar til drift og vedlikehald av fylkesvegane gjennom reduserte kapitalkostnader. Sjølv etter desse kutta er midlane til drift og vedlikehald langt i frå tilstrekkelege. Vi viser til kommentarane som er gitt under ramme 70 i kapittel 17. Sparte kapitalkostnader ved å kutte i investeringane er marginal dei første åra og blir størst mot slutten av perioden. Effekten er sjølvsagt også avhengig av framtidig rentenivå. Konsekvensen blir at ein ikkje greier å setje av så mykje midlar kvart år til programområda som fylkestinget la til grunn ved behandlinga av handlingsprogrammet for nye fylkesvegar for (med planleggingsprogram for sak T-86/09 i desember 2009) og økonomiplanen for (sak T-75/09 også i desember 2009). Dei midlane som i handlingsprogrammet er sett av til store prosjekt, er å vurdere som bundne midlar bortsett frå dei midlane det er gjort framlegg om til Nordøyvegen på fv 659. På programområda definerer vi tiltak på sjølve ferjekaiene som bindingar, som må gjennomførast til fastsette tider. Tiltak på landsida kan derimot utsetjast. Også nødvendige midlar til dei svake bruene (prioritet 1, 2 og 3 under mindre utbetringar andre tiltak) er vurdert å vere bindingar. Nødvendig oppgradering av tunnelar, jf. Fannefjordtunnelen på fv 64 og Godøytunnelen på fv 658 kan derimot utsetjast. Også på dei andre programområda er det fleire prosjekt som må definerast som bundne prosjekt, m.a. må ein skaffe midlar til restfinansiering av prosjekt som er i gang. Dersom det då blir disponible midlar att til andre tiltak, er prioriteringane i handlingsprogrammet lagt til grunn, med nokre forslag til unntak som blir omhandla nedanfor. Investeringar i gamle fylkesvegar Vi foreslår dette budsjettet for 2011 med økonomiplan for : Prosjekt (tal i mill 2010-kroner) Sum Tiltak for universell utforming 0,5 0,5 0,5 0,5 2,0 Fortsterkningar / utbetringar (50/50-post) 2,5 0,0 0,0 0,0 2,5 Kartlegging (Geovekst) 0,5 0,5 0,5 0,5 2,0 Planleggingsmidlar 0,1 0,1 0,1 0,1 0,4 Fv 18 Leinebygda i Hærøy kommune (+kommuale midlar) 0,0 0,0 0,0 1,0 1,0 Fv 81 Fursetbrua i Stranda kommune 6,0 0,0 0,0 0,0 6,0 Fv 405 Knausenlinja i Molde (kostnadsdeling, totalkostnad 75 mill kr) 0,0 0,0 0,0 1,0 1,0 Fv 405 Frænavegen ved Eikrem (tilskott) 0,0 0,0 0,0 1,0 1,0 Ferjekaier i rute 32 (kostnaden er usikker) 18,0 12,0 0,0 0,0 30,0 Grusvegpakka 39,6 39,5 49,3 48,8 177,2 Sum investering i gamle fylkesvegar 67,2 52,6 50,4 52,9 223,1

50 49 Posten forsterkingar/utbetringar (50/50-post) blir foreslått sløyfa frå Denne posten blir no nytta for å delfinansiere tiltak innanfor vegområdet. Kommunane må derfor finansiere delen sin over driftsbudsjettet eller over driftsfond. Lånemidlar eller midlar frå kapitalfond kan ikkje nyttast til å finansiere slike tiltak. Pga den økonomiske situasjonen er det gjort framlegg om at dei tre prosjekta på fv 18 og fv 405 får seinare oppstart enn rekna med i økonomiplanen for Vi viser til omtalen som er gitt av prosjekta der. Fursetbrua på fv 81 kom opp som prosjekt vinteren 2010, og det var heilt nødvendig å byggje om brua nærast umiddelbart. Ved å låne midlar frå andre prosjekt, jf. sak SA- 16/10A som vart vedteke i samferdselsutvalet 19. april 2010, er no arbeidet med å byggje ny bru starta opp. Som følgje av innsetting av ny og større ferje enn dagens Midøy i rute 32, ser det ut til at det må gjerast ombyggingar av alle ferjekaiene i sambandet. Kostnadene er framleis usikre, spesielt der det må mudrast. Kostnaden er truleg størst på Ona. Totalt kan kostnaden kanskje kome opp mot 30 mill. kr. Det er gjort framlegg om 18 mill kroner i 2011 og 12 mill kroner i Det er eit håp om at dette er tilstrekkjeleg til at ferja kan anløpe alle kaiene ved start av anbodet 1. januar Kostnaden for å byggje om grusvegar har stadig auka, og for 2010 blir det eit meirforbruk på denne posten. Ein del av beløpet som er foreslått, vil derfor gå med til å dekkje dette meirforbruket. Vi reknar med at det 1. januar 2011 vil stå att å utbetre og leggje fast dekke på om lag 100 km, og kostnadene er førebels estimert til omlag mill kroner. Statens vegvesen har kapasitet til å fullføre grusvegpakka på 3-4 år og det er i framlegget lagt til grunn at grusvegpakka skal fullførast i økonomiplanperioden. Investeringar i nye fylkesvegar Vi foreslår følgjande budsjett for 2011 med økonomiplan for : Prosjekt (tal i mill 2010-kroner) Sum Fv 659 Nordøyvegen 0,0 0,0 115,0 100,0 215,0 Fv 661 Straumsbrua (refusjon) 12,4 0,0 0,0 0,0 12,4 Fv 661 Straumsbrua, delprosjekt Skodje sentrum (refusjon) 5,0 11,2 0,0 0,0 16,2 Fv 661 Straumsbrua, byggetrinn 2 og 3 35,0 48,0 0,0 0,0 83,0 Fv 662 Haukabøen (refusjon) 29,9 29,9 0,0 0,0 59,8 Sum til store prosjekt 82,3 89,1 115,0 100,0 386,4 Mindre utbetringar inkl. ferjekaier 56,0 55,0 51,0 3,5 165,5 Gang- og sykkelanlegg 8,7 29,3 8,7 0,0 46,7 Trafikktryggleikstiltak 4,0 28,0 24,7 7,0 63,7 Miljø- og servicetiltak 2,4 7,8 3,7 4,2 18,1 Kollektivtiltak og universell utforming 3,3 9,5 6,0 4,0 22,8 Planlegging 25,1 10,0 10,0 10,0 55,1 Grunnerverv (utanom til definerte prosjekt) 2,0 2,0 2,0 2,0 8,0 Sum til programområda 101,5 141,6 106,1 30,7 379,9 Sum investeringar i nye fylkesvegar 183,8 230,7 221,1 130,7 766,3

51 50 Store prosjekt Forslaget er i samsvar med vedteke handlingsprogram, men det ser ut til at kostnaden med å fullføre prosjektet Straumsbrua på fv 661 kjem på 83 mill kroner mot 70 mill kroner i handlingsprogrammet. Det fører til at løyvinga til prosjektet må aukast frå 35 mill kroner til 48 mill kroner i Det er sett av 15,1 mill kroner til planlegging av Nordøyvegen i budsjettframlegget for Dei siste utrekningane frå Statens vegvesen viser at utarbeiding av reguleringsplan for Nordøyvegen truleg kan kome til å koste om lag 35 mill kroner. I 2009 vart det brukt 0,834 mill kroner, i 2010 er beløpet venta å bli om lag 10 mill kroner og i 2011 vil det truleg vere behov for om lag 24 mill kroner. I desse beløpa ligg det kostnader til kjerneboringar for tunnelar og grunnundersøkingar for om lag 16 mill kroner. Hittil har fylkeskommunen sett av ca 3,4 mill. kr til denne planlegginga, som er finansiert av dei midlane som er sett av til planlegging av fylkesvegane (10 mill. kr i 2010). Resten av kostnaden er finansiert av Nordøyvegen AS. Kostnaden med å utarbeide reguleringsplan blir normalt dekt av veghaldar. Som følgje av den økonomiske ramma er det ikkje rom for å setje av meir enn 15,1 mill kroner til planlegging av Nordøyvegen i budsjettframlegget for Vi gjer derfor framlegg om at Nordøyvegen AS får høve til å forskottere dei resterande midlane som trengst til planlegging i Forskotteringsavtale vil bli lagt fram for fylkestinget i april Programområda Mindre utbetringar ferjekaier Prioriteringane i handlingsprogrammet blir følgd, bortsett frå at det i handlingsprogrammet var rekna med at tiltak på Edøya ferjekai på fv 669 skulle utførast i Her vart det dessverre gjort ein feil. Tiltaket må vere utført til ny ferje blir sett inn i sambandet Sandvika-Edøya 1. januar I perioden fram til 2014 er det berre nødvendige tiltak på kaiene som blir prioriterte, og alle tiltak på landsida blir derfor utsett til etter For 2011 blir det gjort framlegg om at midlane blir brukt slik: Tal i mill 2010-kroner Prioritet Fv Prosjekt Budsjett 2011 Binding 662 Aukra og Hollingsholmen ferjekaier (refusjon) 10, Kvanne ferjekai, utbetring av dagens kai 8, Sæbø ferjekai, ny kai 16, Edøya ferjekai, ny bru 8,0 Sum Ferjekaier 42,0 I 2012 blir resten av refusjonen til fv 662 løyvd, prioritet 4 blir fullført og prioritet 5 og 6 blir starta opp. I 2013 blir prioritet 5, 6 og 11 fullførte. Det blir også sett av ein del midlar til ferjekaiene i rute 21 prioritet 8, 9 og 10 - som blir nedlagte når Nordøyvegen kjem, og desse midlane er dermed å sjå på som tilskott til Nordøyvegen. I 2014 held ein fram med å betale sparte investeringar i desse ferjekaiene som tilskott til Nordøyvegen.

52 51 Mindre utbetringar andre tiltak For 2011 blir det gjort framlegg om at midlane blir brukt slik: Tal i mill 2010-kroner Prioritet Fv Prosjekt Budsjett Kallarsundbrua, 7 mill. kr i løyving i , Foldfjordbrua, 29 mill. kr i løyving i , Drivabrua, Sunndalsøra 5,0 Sum Andre tiltak 14,0 I 2012 må nødvendige restmidlar løyvast til Drivabrua, no rekna til 20 mill. kr. Når det gjeld 2012 bør det vurderast å foreta følgjande investeringar sjølv om desse ikkje ligg inne i vedteke handlingsprogram: 3 mill kroner til variable trafikkreguleringsskilt i Trollstigen på fv 63 7 mill kroner til omlegging av denne vegen på Trollstigplatået. Behovet for skiltinga har etter kvart vorte stort pga trafikken. Omlegginga av fylkesvegen burde i utgangspunktet vore eit delprosjekt i Nasjonal turistveg, men Nasjonal turistveg - har så knapt med midlar at det er spurt om fylkeskommunen kan ta kostnaden med denne vegomlegginga, ei omlegging som er heilt nødvendig for at trafikkreguleringa på Trollstigplatået skal bli brukbar. Midlar til denne vegomlegginga vart foreslått i riksvegbudsjettet for 2009, men alt i 2008 stod det på marginallista. Fylkestinget slutta seg til dette, men det kom ikkje løyvingar til formålet over statsbudsjettet. Tiltaket bør vere utført til fv 63 Geiranger Trollstigen venteleg blir nasjonal turistveg i Det har no kome sterke ønske om at det må bli tillate å kjøre med 13,1 m lange bussar med svingbar boggi i Trollstigen. Maksimal lengde i dag på bussar som kan kjøre i Trollstigen er 12,4 m. Skal ein opne Trollstigen for slike kjøretøy, må det investerast om lag 14 mill. kr til tiltak i sju svingar (slyngar), i møteplassar og til oppsetting av rekkverk. I perioden er det neppe mogleg å skaffe desse midlane over fylkesvegbudsjettet. Pga. rammene er det ikkje gjort framlegg om oppstart av prioritet 4 fv 64 Fannefjordtunnelen - i perioden Gang- og sykkelvegar For 2011 blir det gjort framlegg om at midlane blir brukt slik: TAL I MILL 2010-KRONER Prioritet Fv Prosjekt Budsjett Røvika, restløyving 0, Steinholtbrua, restløyving 0, Kårvåg, restløyving 3, Straumgjerde - Strongarneset, restløyving 4,7 Sum Gang- og sykkelvegar 8,7 Finansiert med midlar løyvd i 2010 (som ein legg opp til blir overført) held ein i 2011 fram med arbeidet på prosjekta med prioritet 8, 9 og 10. I 2012 er det rekna med løyvingar til fullføring av prioritet 10, samt løyvingar til prioritet 11, 12 (refusjon), 13 og start på prioritet 14. I 2013 er det midlar til fullføring av prioritet 14 og 15 og oppstart på prioritet 16. I 2014 er det ikkje sett av midlar til bygging av gang- og sykkelvegar.

53 52 Trafikktryggleikstiltak For 2011 blir det gjort framlegg om at midlane blir brukt slik: Tal i mill 2010-kroner Prioritet Fv Prosjekt Budsjett Div. Tiltak etter ts-inspeksjonar 4,0 Sum Trafikktryggleikstiltak 4,0 I 2011 er det berre rom til 4,0 mill kroner til ulike tiltak etter trafikktryggleiksinspeksjonar, prioritet 5. I 2012 blir dette arbeidet vidareført med 8,7 mill kroner, prioritet 6 blir starta opp og prioritet 7 blir fullført. I 2013 blir prioritet 6 fullført og prioritet 8 starta opp. Ut frå dei økonomiske rammene er det neppe mogleg å finansiere heile prioritet 8 i perioden Miljø- og servicetiltak For 2011 blir det gjort framlegg om at midlane blir brukt slik: Tal i mill 2010-kroner Prioritet Fv Prosjekt Budsjett Bud, restkostnad 2,3 Div. Støytiltak 0,1 Sum Miljø- og servicetiltak 2,4 I 2011 er det sett av 2,3 mill kroner til å sluttfinansiere prioritet 1 fv 664 i Bud. I tillegg er det sett av 0,1 mill kroner kr til støytiltak. Også i åra framover må det setjast av eit mindre beløp til slike tiltak. Midlar til støytiltak er ikkje inne i det vedtekne handlingsprogrammet. I 2012 er det sett av midlar til tiltaka på prioritet 2, 3 og 4. I tillegg bør det vurderast å ta inn eit nytt prosjekt, nemleg midlar til å fullføre eit omfattande tettstadstiltak i Stranda sentrum på fv 60. Det trengs 1,6 mill kroner til dette prosjektet slik at eit parti kan bli forsterka og nytt fortau kan bli bygd. Prioritet 5 og 6 får midlar i 2013, men prioritet 6 vil først få nødvendig restløyving etter Rasteplassen på Eldhusøya ved fv 64 Atlanterhavsvegen er no så nedsliten at den treng omfattande oppgradering. Kostnaden for dette er i dag rekna til 7,0 mill kroner. Vi har fått opplyst at det neppe vil vere midlar til dette over budsjettet til Nasjonale turistvegar. Dette tiltaket burde ha vore utført til Atlanterhavsvegen venteleg blir nasjonal turistveg i Ut frå rammene i økonomiplanen ser vi det vanskeleg å setje av midlar til dette tiltaket i perioden Prosjektet ligg ikkje inne i vedtatt handlingsprogram. Kollektivtiltak og universell utforming For 2011 blir det gjort framlegg om at midlane blir brukt slik: Tal i mill 2010-kroner Prioritet Fv Prosjekt Budsjett 2011 Div. Diverse stader 3,3 Sum Miljø- og servicetiltak 3,3 Til dette formålet er det sett av 3,3 mill kroner i 2011, 9,5 mill kroner i 2012, 6 mill kroner i 2013 og 4 mill kroner i 2014.

54 53 I handlingsprogrammet er det konkret peika på behov for å byggje bussomstigningsplass ved Garneskrysset, kryss mellom fv 61 og fv 653. Den truleg beste løysinga for dette er å byggje om krysset til rundkjøring og kople haldeplassen til dette krysset. Søre Sunnmøre Regionråd har saman med fylkeskommunen og Fjord1 Buss Møre AS starta eit prosjekt for å betre kollektivtilbodet i regionen. Prosjektet er støtta med KID-midlar frå samferdselsdepartementet. Gjennomføringa av prosjektet avheng av at det blir bygd bussknutepunkt på Garnes. Statens vegvesen har satt opp 2 alternative løysingar for kryss/bussknutepunkt på Garnes: 1) Todelt løysing med totalkostnad 22,6 mill kroner, av dette 16,8 mill kroner til bussoppstillingsplass 2) Samordna løysing med totalkostnad 19, 7 mill kroner, av dette 8,4 mill kroner til bussoppstillingsplass. Forskottering av prosjektet kan bli aktuelt dersom kommunane i området har moglegheit. Kostnadene kan reduserast ved å ta bort parkeringsplassen. Det kan elles bli aktuelt å søkje om BRA-midlar til prosjektet. Investeringar i rassikring Dei planlagde investeringane er knytt til rassikringsprosjektet Røyr Hellesylt byggesteg I og II. Desse byggestega er finansiert av staten gjennom statstilskott, men tilskotta er ikkje gitt rettidig til å sikre kontinuerlig drift. Fylkeskommunen må forskottere delar av midlane dersom kontinuerlig drift skal sikrast. Byggesteg III er førebels ikkje finansiert og det er heller ikkje behandla i framlegget til økonomiplan for 2011 til Vi reknar med at byggesteg I i dette prosjektet (parsellen Hellesylt Streketunnelen) no blir fullfinansiert og arbeidet kan gjennomførast effektivt. Tilskottet er gitt rettidig og det er i utgangspunktet ikkje behov for forskottering for å få denne delen av prosjektet ferdig. Det er ønskjeleg at byggesteg II (parsellen Streketunnelen Ljøen) kan startast opp i 2011 slik at det blir kontinuerleg anleggsdrift og full utnytting av den byggherreorganisasjonen som no er bygd opp. Skal ein få til kontinuerleg drift av prosjektet, trengst slike midlar i perioden : Tal i mill 2010-kroner SUM Fv 60 Røyr-Hellesylt byggesteg I 60,0 19,0 0,0 0,0 79,0 Fv 60 Røyr-Hellesylt byggesteg II 25,0 105,0 95,0 10,0 235,0 Årlig investeringsbudsjett (inkl mva) 85,0 124,0 95,0 10,0 314,0 I brev frå Statens vegvesen datert 9. juni 2010 er det angitt føljande tidspunkt for utbetaling av tilskott frå staten knytt til det same prosjektet: Tal i mill kroner SUM Statleg tilskott byggesteg I 100,0 70,0 19,0 0,0 0,0 189,0 Statleg tilskott byggesteg II 0,0 0,0 50,0 60,0 125,0 235,0 Sum statleg tilskott 100,0 70,0 69,0 60,0 125,0 424,0 Dette betyr at tilskottet knytt til byggesteg II det enkelte år ikkje er tilstrekkelig til å sikre kontinuerlig drift sjølv om tilskottet totalt sett i utgangspunktet skal finansiere totalkostnaden i prosjektet (fylkeskommunen bærer likevel risikoen for kostnadsauke i forhold til det kostnadsoverslaget som ligg til grunn for tilskottet).

55 54 For å kunne drive rassikringsprosjektet Røyr-Hellesylt kontinuerleg er det derfor nødvendig at fylkeskommunen går inn og forskotterer betydelege beløp. Ettersom prosjektet tross alt er fullfinansiert frå staten tilrår vi at det blir gjort. Tabellen nedanfor viser kva for beløp det er lagt til grunn at fylkeskommunen må forskottere ved utarbeidinga av budsjett og økonomiplan: Tal i mill 2010-kroner SUM Årleg behov for investeringsmidlar ved kontinuerlig drift (inkl. mva) 85,0 124,0 95,0 10,0 314,0 Mva-kompensasjon på årleg investering 9% (7,7) (11,2) (8,6) (0,9) (28,3) Årleg behov for investeringsmidlar ved kontinuerleg drift (eks mva) 77,4 112,8 86,5 9,1 285,7 Statstilskott (70,0) (69,0) (60,0) (9,1) (208,1) Årlig lånebehov (forskottering) 7,3 43,8 26,5 0,0 77,6 Det forskotterte beløpet vil medføre auka kapitalkostnader (i dette tilfelle berre rentekostnader). Det må nemnast at fylkestinget 20. april 2010 i sak T-14/10 gjorde dette vedtaket samrøystes: Møre og Romsdal fylke løyver inntil 40 mill kroner som forskottering i 2010, til oppstart av andre byggesteg på fylkesveg 60, Røyr Hellesylt. Det føreset at regjeringa sett av 50 mill kroner i budsjettet for 2011, til framhaldande arbeid ved andre byggesteg på fylkesveg 60, Røyr Hellesylt. I tillegg vedtok fylkestinget dette oversendingsforslaget: Når forskotterte midlar blir kompensert med statleg løyving til fullfinansiering av vegprosjekt, skal heile beløpet nyttast til å slette fylkeskommunal lånegjeld. Det må her arbeidast for at dei statlege midlane til fv 60 Røyr-Hellesylt kjem tidlegare enn vist i handlingsprogrammet for dei statlege rassikringsmidlane, og særleg vil det vere viktig for fylkeskommunen at dei 125 mill. kr som er sett av i kjem alt i KAPITALINNSKOTT I KLP Som eit ledd i styrking av KLP sin soliditet har fylkeskommunen i 2010 betalt inn til selskapet om lag 2 mill. kr i eigenkapitaltilskott. Vi går ut frå at det vil bli kravd inn eigenkapitalinnskott av tilsvarande storleik også i åra som kjem. Det er ført opp 2 mill. kr kvart år i eigenkapitalinnskott i KLP. 7.4 FORSKOTTERING AV RIKSVEGAR I samsvar med fylkestingets vedtak i sak T-15/10 er det inngått avtale mellom Sør- Trøndelag og Møre og Romsdal fylkeskommunar og Statens vegvesen Region midt om forskottering av delar av dei statlege løyvingane i alt 100 mill. kr til bygging av E39 Harangen-Høgkjølen. Det er lagt til grunn at Sør-Trøndelag fylkeskommune skal forskottere 20 mill. kr i 2011 og 40 mill. kr i 2012, og at Møre og Romsdal fylkeskommune skal forskottere 40 mill. kr i Ein tek sikte på at staten skal refundere Møre og Romsdal fylkeskommunes forskottering i 2015.

56 FINANSIERING Investeringar, kapitalinnskott i KLP og forskottering av riksvegar, jf. kap. 7.1, 7.3 og 7.4, er i framlegget føresett å ha slik finansiering: Sum Investeringar 463,5 564,6 448,8 312,6 1789,5 Forskottering av riksvegar: E39 Harangen-Høgkjølen 40,0 40,0 Kapitalinnskott KLP 2,0 2,0 2,0 2,0 8,0 Utlån til Såkornfondet 25,0 25,0 50,0 Finansieringsbehov 490,5 631,6 450,8 314,6 1887,5 Finansiering: Driftsfondsmidlar 1) 8,0 8,0 Overføring frå driftsbudsjettet 1) 61,0 74,0 52,0 46,0 233,0 Investeringsfondsmidlar 2) 25,0 25,0 50,0 Statstilskott til rassikring av 70,0 69,0 60,0 20,8 219,8 fylkesvegar 3) Nye låneopptak 326,5 463,6 338,8 247,8 1376,7 Sum finansiering 490,5 631,6 450,8 314,6 1887,5 1) Gjeld momskompensasjon frå investeringar 2) Gjeld finansiering av utlån til Såkornfond 3) Gjeld Fv 60 Hellesylt-Røyr, byggjesteg I og II Mesteparten av dei investeringane som er ført opp under sentrale styringsorgan og fellesutgifter gjeld opprusting av bygningsmassen (stort sett skolar). Mesteparten av dei foreslåtte investeringane i perioden er tenkt finansiert ved nye låneopptak og momskompensasjon. Dessutan vil fylkeskommunen få statstilskott til rassikring.

57 7.6 KOMMUNALE FORSKOTTERINGAR AV FYLKESVEGAR 56 For at ein skal få momskompensasjon på ei fylkesveginvestering som blir forskottert av ein kommune, må investeringa utgiftsførast i fylkesrekneskapen det året den blir gjennomført. Det inneber at investeringa i realiseringsåret også må førast opp i budsjettet (eventuelt ved budsjettendring dersom investeringa skal skje same året som forskotteringa blir godkjent). Forskotteringa blir ført som langsiktig gjeld til kommunen. Fylkestinget vedtok i sak T-36/06 å delegere til samferdselsutvalet å gjere endeleg vedtak om kommunale forskotteringar av prosjekt i grusvegpakka. Desse forskotteringane vil kome i tillegg til dei ordinære fylkesveginvesteringane. For at vedtaket ikkje skal kome i strid med lov og forskrift, om at det er fylkestinget som skal vedta det totale omfanget både når det gjeld inntekter og utgifter, vil det vere nødvendig at fylkestinget i økonomiplanen vedtek ei årleg totalramme for slike forskotteringar som samferdselsutvalet må halde seg innanfor. I samsvar med vedteken økonomiplan rår vi til at den totale ramme for kommunale forskotteringar blir sett til 8 mill. kr pr. år. Til orientering kan vi opplyse at ingen kommune har den seinare tid vist interesse for forskottering av dekkelegging av grusvegar.

58 57 8 FINANSUTGIFTER OG GJELD 8.1 LÅNEGJELD Ved utgangen av 2010 vil fylkeskommunens lånegjeld vere på 1 995,3 mill. kr. I framlegget til økonomiplan er det føresett slik utvikling av lånegjelda (pr ): Mill. kr År Nye låneopptak Betalte avdrag Lånegjeld , ,5 81, , ,6 92, , ,8 108, , ,8 119, ,4 Figuren under viser utviklinga av lånegjelda i perioden etter dette framlegget (mill. kr) Ovanståande figur viser at fylkeskommunens lånegjeld er sterkt stigande i heile perioden Ettersom fylkeskommunen tok over dei nye fylkesvegane frå , kan imidlertid ikkje låneutviklinga samanliknast direkte før og etter Av den grunn vil det vere meir relevant å sjå på utviklinga i lånegjelda i høve til fylkeskommunens inntekter. Gjeldsgrad i figuren under er her definert som lånegjeld målt mot fylkeskommunens frie driftsinntekter. Gjeldsgraden gir utrykk for lånegjeldas belastning på fylkeskommunens drift. Gjeldsgraden har i dei seinare åra vore stigande, vesentleg på grunn av auka investeringar til skolebygg og fylkesvegar.

59 58 Figuren viser at ved uendra rentesats og avdragstid vil ein stadig større del av fylkeskommunens inntekter måtte brukast til å dekkje utgiftene til renter og avdrag i økonomiplanperioden. Dessutan er det grunn til rekne med at rentenivået vil stige i åra framover. Oversendingsforslag Under behandlinga av sak T-14/10 Forskottering av rassikringsprosjektet ved fylkesveg 60, Røyr Hellesylt, i møte , fremma Steinar Reiten (Krf) følgjande oversendingsforslag: Når forskotterte midlar blir kompensert med statleg løyving til fullfinansiering av vegprosjekt, skal heile beløpet nyttast til å slette fylkeskommunal lånegjeld. Oversendingsforslaget var samrøystes vedtatt oversendt fylkesutvalet utan realitetsbehandling. I møte vedtok fylkesutvalet samrøystes å oversende forslaget til fylkesrådmannen for vidare vurdering. Fylkesrådmannen sluttar seg til oversendingsforslaget og rår til at dette blir lagt til grunn for ettertida.

60 RENTE- OG AVDRAGSUTGIFTER Med bakgrunn i den alltid usikre renteutviklinga har fylkeskommunen valt å spreie risikoen gjennom ulik bindingstid på ein del av låneporteføljen. Framlegget inneber slike rente- og avdragsutgifter i perioden: Mill. kr RENTEUTGIFTER Budsjett2010 Framlegg Renter lån tatt opp før ,9 77,7 76,8 77,8 75,6 Renter nye lån ,2 17,4 37,5 51,8 Sum renteutgifter 72,9 80,9 94,2 115,3 127,4 Mill. kr AVDRAG Budsjett Framlegg Avdrag lån tatt opp før ,3 81,9 81,9 81,9 81,9 Avdrag nye lån ,9 26,3 37,6 Sum avdragsutgifter 73,3 81,9 92,8 108,2 119,5 Det er føresett at låneopptaka blir gjort pr i investeringsåret og at låna vedrørande dei foreslåtte investeringane i det enkelte år har ei avdragstid på 30 år. I framlegget er det lagt til grunn slike satsar på lånerenta: År ,0 % p.a ,0 % p.a ,5 % p.a ,5 % p.a. Økonomiplanframlegget gir slike samla utgifter til renter og avdrag i perioden: Mill. kr Renter og avdrag Lån før Lån ÅR Sum ,2 146, ,6 3,2 162, ,7 28,3 187, ,7 63,8 223, ,5 89,4 246,9

61 60 Den heiltrekte linja i ovanståande figur viser summen av renter og avdrag i framlegget, mens den stipla linja viser kor stor summen av renter og avdrag vil bli dersom lånerenta skulle vise seg å bli liggjande eitt prosentpoeng over det som er lagt til grunn i framlegget. I så fall vil renteutgiftene vedrørande låna overstige utgiftene i framlegget med følgjande beløp: År mill. kr , , , ,5 Sum 68,0

62 61 9 FOND 9.1 GENERELT Etter reglane i budsjett- og rekneskapsforskriftene skal fylkeskommunens fond delast i bundne og ubundne driftsfond (disposisjonsfond) og bundne og ubundne investeringsfond. Med bundne fond er å forstå midlar til formål som er bestemt av styresmakt utanfor organisasjonen. 9.2 AVSETNING OG BRUK DRIFTSFOND Vi har ført opp følgjande avsetjingar til/bruk av ubundne driftsfond: Framlegg Mill. kr Bruk av skadefond til delvis finansiering av tryggingstiltak på IT-området -0,300-0,300-0,300-0,300-1,200 Bruk av momskompensasjonsfond -8,000-8,000 investeringar Avsetn av rentekompensasjon 3,278 6,556 9,834 13,112 32,780 "nye" fylkesvegar Bruk av frie driftsfond til å få -11,451-35,118-46,569 balanse i økonomiplanframlegget Til gode på balansen - avsetjing 7,823 16,352 24,175 Sum 2,801 22,608-1,917-22,306 1,186 Avsetning av momskompensasjon frå investeringar Staten gir eit tilskott (momskompensasjon) tilsvarande den utgifta fylkeskommunen har til moms. Den delen av momskompensasjonen som kjem frå investeringar, er for 2009 og tidlegare år sett av til fond og skal brukast til delvis finansiering av seinare års investeringar. Det er bruk frå desse avsetningane som er ført opp i ovanståande oversikt, og som vi foreslår blir brukt til delvis finansiering av investeringane i dette framlegget. (Momskompensasjonen for investeringar frå og med 2010 skal handterast på ein annan måte. Årsaka til det er ei ny forskrift om budsjettering og føring av momskompensasjon frå investeringar som gjeld frå 1. januar Den medfører at momskompensasjonen frå og med 2010 skal overførast til investeringsbudsjettet og brukast same året som fylket får kompensasjonen, til delvis finansiering av dei investeringsprosjekta som har generert kompensasjonen. Momskompensasjonen frå desse investeringane er omtalt i kapittel 10 og kjem i tillegg til ovanståande fondsavsetningar.)

63 62 Avsetning av rentekompensasjon for investeringar i det nye fylkesvegnettet Av kapittel går det fram at Stortinget har innført ei statleg finansieringsordning der fylkeskommunar får kompensert renteutgifter for investeringar i det nye fylkesvegnettet. Det er føresett at den rentekompensasjonen fylkeskommunen får utbetalt, blir inntektsført i driftsbudsjettet og at tilsvarande beløp blir sett av til eit fond som skal brukast til delvis finansiering av Nordøyvegen. Til gode på balansen avsetning Framlegget inneber at det er 7,823 mill. kr gode på balansen i 2011 og 16,352 mill. kr i Desse midlane er sett av til driftsfond til å møte ubalansen med dei to neste åra. Bruk av frie driftsfond For å få balanse i økonomiplanframlegget dei to siste åra i perioden har vi måtta føre opp bruk av 11,451 mill. kr i 2013 og 35,118 mill. kr i INVESTERINGSFOND Vi har ført opp følgjande bruk av ubunde investeringsfond: Framlegg Mill. kr Bruk av kap.fond til Såkornfondet -25,0-25,0-50,0 Sum -25,0-25,0-50,0 Bruk av kapitalfondet til såkornfond Fylkestinget vedtok i sak T-16/06 at fylkeskommunen skal delta med eit utlån til Møre og Romsdal Såkornfond AS med totalt 75 mill. kr. Dei første 25 mill. kr vart utbetalt til fondet i Det er svært uvisst om det blir utbetalingar i Vi har derfor ført opp 25 mill. kr i 2011 og 25 mill. kr i UTVIKLINGA I FONDSMIDLANE GENERELT Vi har delt inn fondsmidlane slik Kapitalfondet Andre fond 1) 1) Vi har då halde utanom dei fonda som tilhøyrer sektorane KAPITALFONDET Pr stod det udisponert 160,4 mill. kr på kapitalfondet. Fylkestinget har gjort vedtak som inneber bruk av kapitalfondet både i 2010 og seinare år. Dessutan foreslår vi ytterlegare bruk av kapitalfondet i dette framlegget, m.a. for å få økonomiplanframlegget i balanse. Saldo på fondet vil vere vesentleg redusert innan utgangen av Utviklinga i kapitalfondet kan spesifiserast slik:

64 63 Kapitalfondet Investering Drift Totalt Mill. kroner Udisponert saldo pr ,0 42,4 160,4 Disponert i 2010: Sak T-43/10 Fagskolane -4,5-4,5 Saldo pr ,0 37,9 155,9 Disponert i 2011: Framlegg til ØP : -Såkornfond -25,0-25,0 Saldo pr ,0 37,9 130,9 Disponert i 2012: Framlegg til ØP : -Såkornfond -25,0-25,0 Saldo pr ,0 37,9 105,9 Disponert i 2013: Framlegg til ØP : - Saldering av ØP Saldo pr ,0 37,9 105,9 Disponert i 2014: Framlegg til ØP : - Saldering ØP -20,0-20,0 Saldo pr ,0 17,9 85,9

65 ANDRE FOND På andre fond (ekskl. dei fonda som tilhøyrer sektorane og ekskl. fond der midlane allereie er vedtatt disponert) stod det 49,6 mill. kr pr Etter framlegget vil vi ha 21,5 mill. kr på desse fonda ved utgangen av Utviklinga av fondet kan spesifiserast slik: Andre disponible fond Investering Drift Totalt Mill. kroner Saldo pr ,7 29,9 49,6 Disponert i 2010: Evaluering R ,3 16,3 Saldering av ØP ,3-38,3 Sak T-44/10 Reserveferjer -1,7-1,7 Sak U-113/10 Regional transportplan -0,3-0,3 T-58/10 Aksjar i Hareid fastlandssamband -0,3-0,3 Saldo pr ,4 5,9 25,3 Disponert i 2011: Framlegg til ØP Saldering av ØP 7,8 7,8 Saldo pr ,4 13,7 33,1 Disponert i 2012: Framlegg til ØP ,4 16,4 Saldo pr ,4 30,1 49,5 Disponert i 2013: Framlegg til ØP Saldering av ØP -11,5-11,5 Saldo pr ,4 18,6 38,0 Disponert i 2014: Framlegg til ØP Saldering av ØP -15,1-15,1 Saldo pr ,4 3,5 22, OPPSUMMERING På kapitalfondet og andre fond (ekskl. fond tilhøyrande sektorane og ekskl. fond der midlane allereie er vedtatt disponert (t.d. til såkornfond)) stod det pr ,3 mill. kr i driftsfondsmidlar og 137,7 mill. kr i investeringsfondsmidlar. Dette framlegget inneber at det ved utgangen av 2014 vil stå igjen 108,8 mill. kr på kapitalfondet og andre fond, og då fordelt med 21,4 mill. kr i driftsfondsmidlar og 87,4 mill. kr i investeringsfondsmidlar. Dette er eit minimum for å kunne møte den usikkerheita som ein står overfor dei komande åra. Dessutan treng fylkeskommunen handlingsrom for initiering av nye, viktige regionale tiltak for å utvikle fylket vidare.

66 10 OVERFØRINGAR TIL INVESTERINGSBUDSJETTET MOMSKOMPENSASJON FRÅ INVESTERINGAR Momskompensasjonen for 2010 og seinare år blir overført til investeringsbudsjettet og brukt til delvis finansiering av dei investeringane som har generert kompensasjonen. Dette framlegget inneber slike overføringar til investeringsbudsjettet: År Mill. kr , , , ,0 I tillegg gjer vi framlegg om bruk av midlar frå mva-kompensasjonsfondet til delvis finansiering av dei foreslåtte investeringane, jf. kapittel

67 66 11 GENERELT OM DRIFTSRAMMENE På grunn av tekniske endringar frå 2010 til 2011, m.a. som følgje av framlegget til statsbudsjett, vil ikkje alle driftsrammene i framlegget for kunne samanliknast direkte korkje med opprinneleg budsjett 2010 eller korrigert budsjett I kolonnen budsjett 2010 er det korrigert budsjett 2010 pr. 1. oktober som er lagt til grunn både i tabellane i kommentarane og i taldelen framme i dokumentet. Utgangspunktet for framlegget til driftsrammer er opprinneleg budsjett I høve til opprinneleg budsjett 2010 er det i framlegget justert for: Endringar i inndekning av meirforbruk i høve til det som ligg inne i dei opprinnelege 2010-rammene, jf. sak T-5/10. Endringar i 2010-budsjettet som er vedtatt i løpet av 2010 og som skal vidareførast seinare år. Endringar som følgje av oppgåveendringar, regelendringar m.v. som er foreslått i framlegget til statsbudsjett 2011, jf. kap Det er lagt inn prisvekst frå 2010 til 2011 på alle utgifts- og inntektsartar med unntak av lønspostane, jf. kapittel 4.1. Andre endringar i driftsrammene. Dei reelle endringane av driftsnivået er omtalt både under kapittel og gjort nærare greie for i kommentarane til den enkelte sektor lenger bak. I driftsrammene er det derimot ikkje teke omsyn til følgjande: Konsekvensane av lønsoppgjeret 2010 og 2011, jf. kapittel Manglande kompensasjon for reguleringspremie til KLP, jf. kapittel 4.2. Det er førebels sett av midlar på lønsreserveposten til å møte desse meirutgiftene til lønsoppgjer og manglande kompensasjon for reguleringspremie til KLP med, jf. kapittel 4.2. Desse midlane vil bli fordelt på rammene til den enkelte verksemd når ein har oversikt over konsekvensane for den enkelte verksemd.

68 67 12 SENTRALE STYRINGSORGAN OG FELLESUTGIFTER Utvalsramme 01 Fellesutgifter og utgifter til fordeling 01 Fellesutgifter og utgifter til fordeling 1000 kr 2009-kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKNE- SKAP BUDSJETT FYLKESRÅDMANNENS FRAMLEGG Resultat/ramme På denne utvalsramma blir det budsjettert med fellesutgifter som gjeld heile fylket. Av slike fellesutgifter kan vi nemne Organisasjonsutvikling Sentrale opplæringsmidlar Tillitsvaltordning IT-tenester for heile fylket Bygg, spesielle eigedomar Bygg, lokale til vidareutleige Vedlikehaldsmidlar for heile fylket Andre fellesutgifter for heile fylket Tilskott utanfor fylkeskommunens ansvarsområde Andre fellesutgifter for heile fylket Løyvinga skal m.a. dekkje kontingentar til KS, Landslaget for nynorskkommunar, bedriftsidrettslaget, tilskott til Interkommunalt arkiv for Møre og Romsdal og tilfeldige utgifter som t.d. tinglysingsutgifter og advokathonorar m.v. i samband med rettssaker fylkeskommunen er involvert i. Andre døme er drifting av elektronisk sak- og arkivsystem. Heile sentraladministrasjonen og dei fleste skolane er no inne på Ephorte Web sak- og arkivsystem. Dette fører med seg ein auke i vedlikehaldsutgifter. I løpet av dei siste åra har vi fått ein auke i nye elektroniske system/modular som fører med seg ein auke i årlege kostnader knytt til vedlikehald/lisensar. Eit døme er den nye kompetansemodulen. Det er ein elektronisk modul der alle tilsette skal registrere sin kompetanse. Ein annan er tilskottsmodulen. Utgifter og inntekter som ikkje høyrer heime under nokon av dei andre rammene, blir ført her, m.a. løyvinga som fylkesutvalet disponerer til fordeling på den årlege TV-innsamlinga og diverse organisasjonar. Endring i driftsramma Årsakene til endringane er følgjande: I 2010 er det budsjettert med 0,2 mill. kr i tilskott til forprosjektet Berekraftige Bustader Frå 2011 er desse midlane trekte ut igjen. I samsvar med vedteken økonomiplan er løyvinga til OU-midlar auka med 0,9 mill. kr frå I samsvar med gjeldande økonomiplan er løyvinga til sentrale opplæringsmidlar auka med 0,7 mill. kr frå Av utgiftsauken er 21 mill. kr av rekneskapsteknisk art føring av premieavvik. (Premieavviket er eit estimert netto avvik mellom betalt pensjonspremie og berekna pensjonskostnader. Dersom pensjonspremien overstig årets netto

69 68 pensjonskostnad, skal årets premieavvik førast til inntekt. Motsett skal årets premieavvik førast til utgift dersom pensjonskostnaden er større enn pensjonspremien. Premieavviket eit år blir utlikna året etter.) Driftsramma til IT-seksjonen er frå 2011 høgda med 1 mill. kr på grunn av større behov for utskifting av pc-ar enn tidlegare. Av auken er 0,5 mill. kr flytta over frå investeringsbudsjettet for IT-utstyr. Bakgrunnen for auken er at ein stor del av pcparken er eldre enn tre år. Vi har gjort det slik at vi har maskinane så lenge vi kan, og skiftar ut når dei blir trege eller ikkje fungerer på nyare programvare. Driftsmessig er det rasjonelt å ha ein arbeidsstasjon i tre år, og så skifte ut. Vi har også fått ein sterk auke i behovet for berbare pc-ar det siste året. Ein kraftig berbar pc er langt dyrare enn ein stasjonær pc. Frå 2011 er ramma til IT-seksjonen høgda med 1,2 mill. kr til oppretting av to nye stillingar. Bakgrunnen for dette er at ressurssituasjonen på IT-seksjonen er vanskeleg. Dei siste åra har vi hatt ei utvikling på IT-tenestene i fylkeskommunen der vi har fått: nye tenester (sentralisering av tenester frå dei vidaregåande skolane, print, web-drifting, nettkontroll etc.) talet på brukarar er utvida til stadig nye brukargrupper på dei vidaregåande skolane nye krav til oppetid, tryggleik etc. større kompleksitet på grunn av mange tenester (mange nett, mange serverar, failoverløysingar, virtualisering etc.) mangedobling av datamengda dei siste tre åra store endringar i infrastrukturen Dette har generert ei stor mengde nye oppgåver og ansvarsområde på IT-sida. Det har etter kvart blitt meir synleg at vi manglar dei nødvendige ressursane for å gjennomføre dei nødvendige oppgåvene. Vi registrerer ein konstant auke i talet på supportsaker. Ressursbruken blir stadig meir orientert mot brannsløkking. Vi ser også at funksjonar som endringskontroll, kvalitetssikring og kontrollert innfasing av nye versjonar og tenester blir vanskeleg å få gjort tilfredsstillande på grunn av stadige avbrot. Konsekvensar av generell reduksjon i driftsramma Konsekvensane av den generelle reduksjonen på 0,7% frå 2011 og ytterlegare 0,5% frå 2012 er følgjande for ramme 01 Fellesutgifter (for heile organisasjonen) Mindre kjøp av oppdateringar av programvare/nye lisensar, noko som gjer at effektiviteten kan bli svekka Mindre midlar til kompetansetiltak Mindre midlar til gjennomføring av vedlikehalds- og enøktiltak Kommentarar vedk. søknad frå Norddal kommune om fylkeskommunalt tilskot til etablering av skredsenter i Tafjord Norddal kommune har søkt fylkeskommunen om 1 mill. kr i tilskot til etablering av skredsenter i Tafjord. Senteret er tenkt å ha tre hovudfunksjonar: Museal funksjon Attraksjons-/opplevingsfunksjon Naturinformasjon/dokumentasjon Investeringsbudsjettet og finansieringsplanen balanserer på nærare 9 mill. kr. Tafjord Kraft og Norddal kommune vil, etter dei framlagde planane, stå for om lag 88 % av finansieringa. Kommunestyret i Norddal kommune har i møte den gjort intensjonsvedtak om å løyve 3,6 mill. kr til etablering og driftstilskot på kr pr. år i 5 år frå oppstart.

70 69 Fylkesrådmannen si vurdering: Det vil m.a. vere naturleg og sjå denne satsinga i samanheng med fylkeskommunen sitt engasjement/si deltaking i verdsarvsatsinga, reiselivssatsinga i området og Åknes/Tafjord Beredskap IKS. Fylkeskommunen har hatt god dialog med Norddal kommune om handsaminga av denne søknaden, m.a. vart det etter initiativ frå Norddal kommune halde eit møte om prosjektet i juni d.å. der fylkesordføraren og fylkesrådmannen deltok. Søkjaren er informert om at søknaden vert handsama i samband med økonomiplanrulleringa og budsjettet for I vurderinga av denne søknaden har fylkesrådmannen bedt om synspunkt både frå kulturavdelinga og regional- og næringsavdelinga. Fylkeskultursjefen si vurdering: Fylkesplan for Møre og Romsdal med handlingsprogram for kultur fokuserer m.a. på viktige kulturinvesteringar. Det ligg omfattande prosessar bak dei prioriteringar som er gjort i planverket både administrativt og politisk, og saman med aktørar som kommunar, staten og kulturinstitusjonar. Det blir derfor feil å prioritere dette tiltaket med investeringsmidlar ut frå ei kulturgrunngjeving før gjeldande tiltak i handlingsplanen er fullført eller gjennom prosess er vedteken endra. Regional- og næringssjefen si vurdering: Eit eventuelt skredsenter i Tafjord må ikkje gå ut over fylkeskommunen sitt engasjement i og si prioritering av Åknes/Tafjord Beredskap IKS (ÅTB). Det må heller ikkje bli noko organisatorisk kopling mellom ÅTB og det planlagde skredsenteret då det kan medføre økonomiske konsekvensar som går ut over ÅTB sine kjerneoppgåver. Avdelinga er dessutan skeptisk til dei besøks- og salsprognosane som ligg i søknaden. Konklusjon: Fylkesrådmannen finn ut frå ei samla vurdering ikkje å kunne tilrå tilskot til dette prosjektet. Utvalsramme 02 Politisk verksemd 02 Politisk verksemd 1000 kr 2009-kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKNESKAP BUDSJETT FYLKESRÅDMANNENS FRAMLEGG Resultat/ramme Utvalsramma omfattar heile den politiske verksemda med unntak av kontrollutvalet. Endring av driftsramma

71 70 Årsakene til endringane er følgjande: I 2011 er det budsjettert med 0,8 mill. kr i samband med nytt fylkestingsval. Desse midlane er trekte ut igjen frå Ved behandlinga av gjeldande økonomiplan vedtok fylkestinget at Ungdommens fylkesting skal vere eit årleg arrangement og at midlar til dette skal tilførast. I tillegg til det som allereie er tilført ekstra til ungdomspanelet, er det lagt kr til dette formålet i ramma frå For å løysa alle oppgåvene til det som ligg til politisk verksemd, er ramma auka med kr Satsen for møtegodtgjersle og ulegitimert tapt arbeidsforteneste blir regulert kvart år pr 1. januar. Dette blei også gjort i år, men det blei ikkje søkt om ekstra midlar til dette. Då det også er val neste år pleier det erfaringsvis å bli fleire møte, opplæring til folkevalde, reiseutgifter mm. Kva følgjer endringar i utvalsstrukturen fører med seg er litt usikkert, sidan nye utval kjem til og nokon fell frå. I 2013 er det ført opp 0,8 mill. kr i samband med nytt stortingsval. Desse midlane er trekte ut igjen i Utvalsramme 03 Stabsfunksjonar 03 Stabsfunksjonar 1000 kr 2009-kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011kr REKNESKAP BUDSJETT FYLKESRÅDMANNENS FRAMLEGG Resultat/ramme Felles mål Når det gjeld felles mål for verksemda viser vi til at administrasjonsavdelinga, plan- og analyseavdelinga og juridisk avdeling er stabsavdelingar som yter tenester til den øvste politiske og administrative leiinga, sektoravdelingane og den ytre tenesteytande verksemda. Aktiviteten er såleis i stor grad styrt av dei behov som til ei kvar tid oppstår i verksemda. Under kvar seksjon er det sett opp kva område ein reknar med å prioritere arbeidsinnsatsen på i året som kjem. Raske omskiftingar og endringar som ligg utanfor desse avdelingane sin kontroll gjer det imidlertid vanskeleg å planlegge aktiviteten konkret langt framover, og det kan vere nødvendig å endre fokus undervegs. Administrasjonsavdelinga sitt hovudmål er: Avdelinga skal ha kapasitet, struktur, kompetanse, tilgjenge og service som er tilpassa behova til fylkesordførar og fylkesrådmann, avdelingar, sektorar og andre brukarar. I tillegg skal administrasjonsavdelinga: utvikle og halde system á jour, vere pådrivar og iverksetjar av tiltak innanfor avdelinga sitt ansvarsområde. sørgje for gode styringsdata innanfor avdelinga sitt fagfelt. Juridisk avdeling sine hovudoppgåver er: Juridisk avdeling skal yte fagleg bistand til den øvste politiske og administrative leiinga, sektoravdelingane og den ytre tenesteytande verksemda. I tillegg til

72 71 handsaming av til døme forsikringsordninga, skadesaker, klagesaker, avtalar m.m. Aktiviteten er såleis i stor grad styrt av dei behov som til ei kvar tid oppstår rundt om i verksemda. Innkjøpsseksjonen som ligg under juridisk avdeling, skal organisere innkjøpsfunksjonen og inngå større avtalar og rammeavtalar. Seksjonen har også ansvar for innføring av e-handel i fylkeskommunen. Innkjøpsseksjonen har ansvar for å gjennomføre regjeringas handlingsplan for miljø og samfunnsansvar i Møre og Romsdal Knutepunkt Møre og Romsdal. Plan- og analyseavdelinga sine hovudoppgåver er: Plan- og analyseavdelinga skal vere ein aktiv medspelar i utviklinga av regionen Møre og Romsdal. Møre og Romsdal fylkeskommune er regional planstyresmakt, jf. plan- og bygningslova. Plan- og analyseavdelinga har ansvar for og leiar arbeidet med regional planstrategi, regionale planar og regional planføresegn. Avdelinga skal medverke til å styrke den heilskaplege samfunnsplanlegginga i Møre og Romsdal: styrke plansamordninga, vere plan- og prosessleiar, mellom anna i eigen organisasjon og for kommunane. Avdelinga skal utarbeide og formidle aktuell statistikk og analyser om Møre og Romsdal, som grunnlag for politiske vedtak og for fylkeskommunen sitt arbeid. Endring av driftsramma Årsakene til endringane er følgjande: I 2010 er det ført opp 0,1 mill. kr til å satse ekstra på kompetanseheving av merkantilt personale. Desse midlane er trekte ut igjen frå I samsvar med økonomiplan vedteken under fylkestinget i desember 2009, blei det i 2010 oppretta ei stilling for rådgjevar i administrativ seksjon. I 2010 er stillinga finansiert av OU-midlar. I 2011 skal berre 50% av stillinga finansierast av OUmidlar. Finansieringa av OU-midlar fell bort frå Ramme er derfor auka med 0,3 mill kr i 2011 og ytterlegare 0,3 mill kr i Ut ifrå eit ønske om å styrke kompetansen i fylkeskommune innanfor miljøfunksjonen, er det i ramma for administrativ seksjon lagt inn midlar for ein ny miljørådgivar, 0,6 mill kr frå I 2010 er det budsjettert med 0,5 mill. kr til ei engasjementsstilling ved Byggje- og vedlikehaldsseksjonen. Frå 2011 er desse midlane trekte ut igjen. Frå 2011 er ramma for informasjonsseksjonen høgda med 0,5 mill. kr til oppretting av fast stilling som vevsutviklar. Bakgrunnen for dette er følgjande: Informasjonsseksjonen har kjørt eit prosjekt for å lage nye nettenester for Møre og Romsdal fylkeskommune. Den nye løysinga er basert på open programvare og inneber at heile organisasjonen no vil ta i bruk same plattform, ez-publish, som dei vidaregåande skolane er på i dag. Open programvare og opne standardar er ønska i offentleg sektor. Dette er nedfelt i sentrale retningsliner, og ikkje minst i vår egen IKT-strategi og utkast til ny kommunikasjonsstrategi. Vi har så langt løyst behovet for vevsutvikling ved å nytte ein vevsutviklar tilsett på prosjekt. Vevsutviklaren har bla fått laga til nye nettenester for fylkeskommunen, har vore involvert i prosjekt som (som td Demokrati 09), ungweb og organisasjonen har drege stor nytte av den kompetansen vi har fått tilgjengeleg.

73 72 Andre områder er rammeverk for skjemafangst på nett, som vi har integrert med fagsystemløysingar. Dette mogleggjer td svært brukarvenlege og rasjonelle nettløysingar for kurspåmelding, søknader, etc. Her ser vi berre byrjinga på nye potensiale for verdiaukande tenester i høve til dei fleste oppgåvene fylkeskommunen er sett til å løyse. Vi ser at behovet for utvikling av tenester på nett er aukande. Vi vil ha eit stadig behov for å kunne endre og betre dei nettenestene vi gir både til publikum og eigne tilsette. Aller størst vil kanskje behovet ved dei 24 ulike skolane vere framover. Dei har til dels utdaterte tenester i dag og ein kan gjere store innsparingar ved å samle utviklinga i felles prosjekt som kan nyttast av alle skolane. IT-seksjonen har på sin side behov å kunne tilby stadig fleire verkty via nettet. Det vil også ligge store effektiviseringsgevinstar i å kunne integrere fagsystema langt tettare gjennom web-baserte løysingar. Dei neste åra vil fylkeskommunen få mange utfordringar i samband med elektronisk informasjonsflyt som må løysast. Organisasjonen vil kunne spare ressursar ved å byggje opp eigen kompetanse, spesielt ettersom alle tenestene no blir samla under ei felles teknisk plattform. Det gjer det mogleg med gjenbruk over alt av alt som blir produsert og fylkeskommunen får rom til å lage både betre og fleire tenester. Det at brukarane våre opplever brukarvenlege, funksjonelle og praktiske tenester på web er eit stadig viktigare element også i vår regionalpolitiske utviklingsrolle ramma ligg det inne 0,35 mill. kr til klimaplanen. Planen vart ferdig i 2010 og desse midlane er trekte ut igjen frå Kvart av åra 2011 og 2012 er det lagt inn i ramma kr til finansiering av fylkeskommunens del av utgiftene med regional plan for Ottadalen villreinområde, jf. sak U-109/10. Frå 2010 ligg det inne i ramma 0,4 mill. kr til universell utforming. Desse midlane er trekte ut igjen frå Konsekvensar av generell reduksjon av driftsramma Den generelle reduksjonen på 0,7 % frå 2011 og ytterlegar 0,5 % frå 2012 har følgjande konsekvensar: Mindre midlar til deltaking på kurs, konferansar, opplæring osv., dvs. mindre høve til kompetanseoppbygging Mindre midlar til reiseverksemd. Dette vil ha negative konsekvensar for vårt tenestetilbod, m.a. til kommunane (planprosessar m.v.), og dette kan gi som resultat at fylkeskommunen blir ein mindre tydeleg medspelar Fylkeskommunale ute-kontor Fylkeskommunen ønskjer å etablere to ute-kontor, eller regionale kontor, i byane Ålesund og Kristiansund. Helst ønskjer vi desse lokalisert til eit av utviklingsmiljøa i desse byane. Målet er at fylkeskommunen skal vere meir tilgjengeleg og synleg for næringslivet og andre interesser i desse to byane. Fylkesrådmannen ser verdien av å vere fast til stades i dei to byane. Dette kan gi auka legitimitet for fylkeskommunen og kan verke samlande for fylket. Samtidig kan dette vere eit kontor som kan brukast av tilsette i vår organisasjon som bur i nærleiken av desse byane. Det blir også lagt vekt på at lokala har eigna møterom som kan brukast for møte i regi av fylkeskommunen. Demokrati 11:

74 73 Det er sendt søknad til Kommunal- og regionaldepartementet om tilskott til informasjonstiltak for kommunestyre- og fylkestingsval Dette er ei vidareføring av demokrati 09, (no demokrati 11) som var eit populært tiltak blant dei unge. Det er søkt om ei prosjektstilling for ½ år - kr , kr til marknadsføring og kr til it-teknologiske tilpassingar. Om dette går i orden, må ein pårekna at det også blir behov for ekstra ressursar frå fylkeskommunen si side. Vi tar sikte på å kunne greie det innanfor eksisterande rammer. Skoledagboka: Elev- og lærlingombodet har dei to siste åra fått trykt opp og gitt skoledagboka gratis til alle vidaregåande elevar og lærlingar i fylket. Skoledagboka har vore godt motteke ute ved skolane. Utgiftene har vore fordelt på forskjellige bidragsytarar. Vi satsar på å få dette til også neste år innanfor noverande rammer. Utvalsramme 04 Reservepost Vi viser til kapittel 4.3.

75 13 VIDAREGÅANDE OPPLÆRING 74 Mål for perioden Den årlege plan- og resultatvurderingssyklusen i utdanningssektoren er for budsjettåret 2010 innretta slik: Apriltinget Årsmelding og økonomisk resultatvurdering for føregåande kalenderår. Junitinget Kvalitetsutviklingsplan for fire år og handlingsplan for neste skoleår. Desembertinget Økonomiplan for åra og årsbudsjett for Kvalitetsmelding for skoleåret 2009/2010. I budsjettsamanheng vil ein først og fremst ha fokus på strukturkvalitet (driftsrammer til ulike formål, skole- og tilbodsstruktur, bygningar og utstyr) mens ein i junitinget vil ha ein gjennomgang av andre sider ved kvalitetsomgrepet (prosesskvalitet og resultatkvalitet). Fylkesrådmannen har derfor i denne planen vald å halde seg til mål knytt til: - skole- og tilbodsstrukturen - lærebøker og datautstyr til elevane - søking og inntakskapasitet o tilbod i vidaregåande skole o læreplassar i bedrift o spesialpedagogiske opplæringstilbod o fagskoletilbod o vaksenopplæringstilbod - økonomiske driftsmål for skolane og ymse andre tenester - investeringar i skolebygg og utstyr DIMENSJONERING AV OPPLÆRINGSTILBODET I SKOLE Situasjon Dei siste åra har ein i skolebruksplanen redusert talet på elevplassar for å få ei betre tilpassing mellom økonomiske rammer, kapasitet og søkjarar til vidaregåande opplæring. Ein må ha ein kapasitet som sikrar god ressursutnytting samtidig som ein kan oppretthalde målsettinga om at dei fleste elevane skal få sitt primære utdanningsønske oppfylt. Samstundes må kapasitet og tilbodsstruktur tilpassast tronge økonomiske rammer. Med ein stram økonomi er det ikkje mogleg å oppretthalde ein stor klassereserve. Dette kan bety at færre søkjarar kan få oppfylt sitt første utdanningsønske. I 2010 fekk 88,5% av søkjarane til vidaregåande 1 innfridd førsteønsket sitt om utdanningsprogram. Tabellen nedanfor syner utviklinga med omsyn til innfriing av førsteønske for vg1 elevane % 87% 88,5% I planperioden vil talet på åringar auke noko fram til 2013, og ein må difor kvart år tilpasse kapasiteten for å sikre god utnytting av dei økonomiske ressursane i sektoren, jf. figuren nedanfor.

76 75 Samstundes som det samla elevtalet aukar, vil det vere regionale forskjellar. Figuren nedanfor illustrerer dette. Ein konsekvens av at det samla ungdomstalet veks, samstundes som det vil gå ned i nokre regionar, vert at det blir svært vanskeleg å stramme inn berre på tilbodsstrukturen utan samtidig å vurdere andre strukturelle tiltak.

77 76 Den planlagde kapasiteten hausten 2011 innanfor vidaregåande opplæring for aldersgruppa år er: Fylkeskommunale vidaregåande skolar: 9911 skoleplassar Private vidaregåande skolar: ca. 450 skoleplassar Inngåtte lærekontraktar vg2 elevar: ca. 650 lærlingekontraktar Skole- og lærlingplassar til saman: Dette betyr at ein i planperioden vil ha nok skole- og lærlingplassar i høve til talet på åringar i fylket. Mål Reduksjonen i inntakskapasiteten skal ikkje innebere at færre søkjarar med ungdomsrett skal få innfridd førsteønsket sitt. DIMENSJONERING AV OPPLÆRINGSTILBODET I BEDRIFT Situasjon Pr 15. oktober 2010 har 554 primærsøkjarar med ungdomsrett fått lærekontrakt. Det vil seie 65%. På same tid i fjor hadde 63% fått lærekontrakt. På same tid i 2008 hadde 73% fått lærekontrakt. Dette viser at det framleis er noko vanskelegare å skaffe lærekontraktar enn det var i tida før finanskrisa. Tilgangen på læreplassar er i ein del fag bestemt av situasjonen på arbeidsmarknaden, og finanskrisa kan ha ført til at bedriftene no tek inn færre lærlingar. Det kan heller ikkje utelukkast at det kan verte enda vanskelegare å skaffe læreplassar frå hausten Dersom ein ikkje er i stand til å skaffe læreplass til alle ungdomsrettssøkjarane, er fylkeskommunen pliktig til å opprette opplæringstilbod i skole. Utviklinga i årgangstala kan tyde på at talet på søkjarar til læreplass kan auke noko utover i planperioden. Mål I planperioden skal ein søkje å oppfylle førsteønsket til søkjarane til læreplass i same omfang som i 2009 og Føresetnad Ein må truleg intensivere arbeidet mot opplæringskontora og lærebedriftene for å nå dette målet. SPESIALPEDAGOGISKE OPPLÆRINGSTILBOD Situasjon Talet på søkjarar med behov for spesialundervisning har halde seg stabilt og ikkje blitt redusert i takt med reduksjonen i elevtalet. I perioden har talet på dei spesialundervisningselevane som har størst trong til hjelp, auka frå 122 til 198. Tabellen nedanfor syner utviklinga i talet på elevar med størst trong til hjelp /1 elevar Auke frå året før Auke i % 15,6 % 17,7 % 19,3 % Mål Løyvingane til spesialundervisning skal stå i forhold til dei faktiske behova for slik undervisning.

78 77 Føresetnad For å kunne halde forbruket innanfor den ramma som er foreslått er det ein føresetnad at den ordinære opplæringa blir organisert og leia slik at elevar med mindre lærevanskar ikkje treng spesialundervisning. Skoleeigar vil i 2011, i samband med utviklinga av eit totalt kvalitetssystem for opplæringa, følgje opp den måten sektoren brukar denne budsjettramma på, både i forhold til sakkunnige utgreiingar, forvaltingsmessige vedtak, økonomiske disposisjonar og pedagogisk arbeid. FAGSKOLETILBOD Situasjon I framlegget til statsbudsjett for 2011 er det i rammeoverføringane til Møre og Romsdal fylkeskommune lagt inn 32,950 mill. kr til tekniske fagskolar. Når ein justerer for prisvekst er dette ein reduksjon i ramma på omlag 3,7 mill. kr. Fagskolen i Ålesund dreg også med seg eit rammetrekk frå 2009 på om lag éin mill. kr som må dekkast gjennom trekk i fagskoleramma for Den økonomiske situasjonen for dei tekniske fagskolane er difor svært alvorleg. Med den struktur, kapasitet og bruk av lærartimar som fagskolen i Ålesund og fagskolen i Kristiansund har i dag, er det ikkje mogleg å få balanse i drifta innanfor dei statlege rammeoverføringane. For nærare orientering om situasjonen for fagskolane viser vi til eiga sak som blir lagt fram for fylkeskommunens politiske organ samtidig med dette økonomiplanframlegget. I tillegg vil ein i perioden og drifte helsefaglege tilbod innanfor fagskolen i fylket. Midlar til helsefaglege tilbod er haldne utanom økonomiplanen fordi tilboda vert finansiert med øyremerka tilskott. Mål Drifta av fagskolane skal tilpassast til den statlege finansieringa av fagskolane, jamfør fylkestingets vedtak i sak T-75/09 (punkt 18a). VAKSENOPPLÆRINGSTILBOD Situasjon Ramma vart for budsjettåret 2010 auka med 1,5 mill. kr ut over ordinær pris- og lønsjustering. I forslaget for 2011 vert denne auken vidareført. Mål Effektiv utnytting av budsjettramma retta mot dei som har lovfesta rett. Føresetnad Organiseringa av vaksenopplæringa i skole vert no gjennomgått med sikte på å få til regional samordning av opplæringstilboda og dermed meir effektiv utnytting av dei midlane som står til rådvelde. LÆREMIDDEL FOR ELEVANE Situasjon Frå skoleåret 2009/10 omfattar gratisprinsippet alle elevane i vidaregåande skole (også vaksne som har rett til slik opplæring). I dette budsjettframlegget er det, når ein òg reknar med utgiftene til elev-pc/pc-stipend, sett av 18 mill. kr til dette formålet. Mål Alle elevar skal få tilfredsstillande gratis læremiddel.

79 78 Føresetnad For å halde kostnadene innanfor budsjettramma er det nødvendig å halde fram med den utlånsordninga for lærebøker som vart innført i Dei trykte læremidla vil bli supplert med mellom anna digitale læremiddel gjennom aktiv deltaking i NDLA (Nasjonal Digital Læringsarena) ØKONOMISKE DRIFTSMÅL FOR SKOLANE Situasjon Mindreforbruket på skolerammene har minka jamt frå 19 mill. kr i 2005 til 6,7 mill. kr i Fleire skolar hadde eit relativt stort meirforbruk i 2009, og nokre skolar vil også få relativt store meirforbruk i Mål Reduksjon av driftsrammene må unngåast. Skolar som har problem med å halde rammene, skal følgjast tett opp frå skoleeigar. Føresetnad Frå skoleeigar vil det bli lagt vekt på at alle skolar må ha nødvendig kompetanse i økonomiforvalting og økonomistyring. INVESTERINGSPLANEN Ein viser til kapittel der det vert gjort greie for dei planlagde investeringane i perioden. TEKNISK DRIFT AV DEI VIDAREGÅANDE SKOLANE Situasjon Kostratal for 2009 kan tyde på at dei vidaregåande skolane i Møre og Romsdal brukar noko mindre enn landet elles til drift og vedlikehald av skolebygg. Møre og Romsdal Gj.snitt alle fylkeskommunar Korrigerte brutto driftsutgifter til skolelokale per kvadratmeter Utgifter til vedlikehaldsaktivitetar, skolelokale per kvadratmeter Utgifter til driftsaktivitetar, skolelokale per kvadratmeter Samla areal på skolelokale i kvadratmeter per elev 25,7 22,8 Mål Byggje- og vedlikehaldsseksjonen har sett i gang eit prosjekt der ein ser på drift og vedlikehald av skolebygga. I samband med dette vil ein vurdere om ein frå skoleeigar si side skal innføre tiltak for å sikre at skolane i tilstrekkeleg grad held i stand bygningsmassen.

80 79 ØKONOMISKE RAMMER Ekspansiv investeringsplan Det er i økonomiplanperioden lagt opp til ein investeringsplan på i alt 364,5 mill. kr. Flytting av restaurant- og matfag frå Ørskog til Borgund vidaregåande skole vil bety ei innsparing i årlege driftsutgifter på omlag 3 mill. kr. Flyttinga er planlagt gjennomført frå hausten Mange grupper Ein har i dag eit omfattande system av grupper der ei gruppe kan ha 30(28) eller 15(12) elevar. Ein har og halve grupper som kan ha 7 eller 15 elevar, og ein har småskalatilbod. Skolane vert tildelt økonomiske rammer etter kva utdanningsprogram dei ulike gruppene høyrer til. Med eit så omfattande system av grupper kan budsjettkonsekvensane av kapasitetsreduksjonar verte uoversiktlege. Desentralisert skole- og tilbodsstruktur Dagens skole- og tilbodsstruktur inneber at oppfyllinga i gruppene ved mange skolar er dårlegare enn ynskjeleg. Dette gjeld særleg dei mindre skolane ute i distrikta. Dersom ein ser på kor store budsjettmidlar som blir stilt til rådvelde for dei ulike skolane pr elev, ser ein at dei små distriktsskolane i mange høve disponerar vesentleg meir midlar pr elev enn dei store skolane i byane. Utgiftsnivå Ut frå dei føresetnadene som vart lagt til grunn i sak U-19/02 om kriteria for budsjettering, har ein måtta kutte i den berekna ramma for å tilpasse ho til dei økonomiske føresetnadene som har vore lagt fram i perioden frå Sektoren har gjennom fleire år måtta effektivisere drifta utan å gjere noko med strukturen i vidaregåande opplæring, jf. sakene T-74/04 (økonomiplanen ) med vedtak om effektivisering av skoleadministrasjonane og sak T-58/05 om innsparing i administrative ressursar i sentraladministrasjonen. For å tilpasse sektoren sine rammer til fylkeskommunens driftsøkonomi er dei økonomiske rammene for sektoren foreslått redusert, jf. kapittel Rammekuttet gjev utdanningssektoren strukturelle utfordringar. Møre og Romsdal har ein høgare del yrkesfagelevar enn landet sett under eitt. Sidan det er dyrare å drive opplæring i yrkesfag enn studiespesialiserande fag, vert fylkeskommunen kompensert for dette gjennom rammetildelinga i statsbudsjettet med omlag 43 mill. kr. Den høge delen av yrkesfagelevar skulle åleine tilseie at Møre og Romsdal skulle ha høgare driftsutgifter pr elev enn landsgjennomsnittet. Kostratal for 2009 viser noko anna. Brutto driftsutgifter pr elev i Møre og Romsdal er lågare enn landsgjennomsnittet. Figuren nedanfor syner dette.

81 80 Sektoren har for å få budsjettbalanse redusert talet på klassar, slik at kapasitetsutnyttinga vert betra. Budsjettforslaget for 2011 viser ein reduksjon i skolerammene (utanom fagskolane) på om lag 22,5 mill. kr frå opphavleg budsjett 2010 (justerer ein for at ramma for 2011 er auka for venta prisvekst, vert reduksjonen på om lag 26,3 mill. kr). Dette viser noko av dei innsparingane som er gjort for å møte dei innsparingskrava som er lagt på sektoren dei seinaste åra. Fylkesrådmannen ser ikkje vekk frå at ein for å møte dei nye innsparingskrava som er foreslått lagt på sektoren i denne økonomiplanen frå 2012, må stramme inn tilbodsstrukturen ytterlegare. Det kan bety at ein må leggje ned tilbod i distrikta og sentralisere tilbodsstrukturen for å få betre oppfylling av klassane. Eit anna alternativ kan vere å legge ned ein eller fleire skolar. Eit tredje alternativ kan vere å redusere talet på elevplassar innanfor særleg kostnadskrevjande tilbod. Ein kan òg tenkje seg at ein kan nytte kombinasjonar av desse verkemidla. I sak T-81/07 om førebels økonomiplan vedtok fylkestinget at ein står fast på ein desentralisert skolestruktur. Difor legg vi ikkje fram forslag om avvikling av skolelokalitetar no.

82 Skolerammer 81 Opphaveleg budsjett 2010 Ramme Budsjettforslag 2011 Budsjettforslag 2012 Budsjettforslag 2013 Budsjettforslag Atlanten vgs Borgund vgs Fagerlia vgs Fannefjord vgs Fræna vgs Gjermundnes vgs Haram vgs Herøy vgs Kristiansund vgs Molde vgs Rauma vgs Romsdal vgs Spjelkavik vgs Stranda vgs Sunndal vgs Surnadal vgs Sykkylven vgs Tingvoll vgs Ulstein vgs UPA-skolen Volda vgs Ørskog vgs Ørsta vgs Fagskolene i Møre og 31 Romsdal Ålesund vgs Sum skolerammer Andre rammer 34 Felleskostnader vgs Fagopplæring Spesialundervisning PP-tenesta Oppfølgingstenesta Vaksenopplæring i skole Utdanningsavdelinga Eksamen Opplæringskontoret Gjesteelevar Oppl. i institusjonar Internat Kompetanseheving Sum andre rammer Sum rammer Det er foreslått slike driftsrammer i økonomiplanperioden: 2011-kr (gjeld for åra ) I tabellen er rammene for åra auka med venta prisvekst for 2011

83 Ramme 34 Felleskostnader Ramma inneheld mellom anna klassereserve, ordningane for lærebøker og PC, og felles utgifter til dataverktøy (Vigo, Extens, m.m.), digitale læremiddel, stillingsbanken,) 82 Alle elevane er no omfatta av utlånsordninga for lærebøker. I budsjettframlegget ligg det ikkje midlar inne til større innkjøp av lærebøker. Skolane har no kjøpt inn lærebøker for alle årstrinn. Det er difor berre avsett midlar til suppleringskjøp. Skolane har signalisert at dei midlane som vert stilt til rådvelde til suppleringskjøp ikkje er tilstrekkeleg i høve behovet. Klassereserven er oppretta for å kunne ivareta eit fleksibelt inntak slik at ein kan tilpasse kapasiteten etter søkjarane sine preferansar. I perioden må ein ha stramme inntak fordi klassereserven er svært knapp. For budsjettåret 2011 er det lagt inn ein klassereserve på 3,6 mill. kt til klassar som vert oppretta hausten For 2012 er ramma redusert med 12,6 mill. kr i høve ramma for For 2012 er ramma redusert med ytterlegare 4,8 mill. kr. Dette er gjort for å saldere budsjettet. Fylkesrådmannen har enno ikkje teke stilling til korleis innsparingskrava som er lagt på sektoren frå 2012 kan møtast. Ramme 35 Fagopplæring Ramma dekkjer tilskot til lærebedrift, fagprøver/drift av prøvenemnder og fagopplæring i skole. I tillegg til lærlingordninga har ein ei lærekandidatordning der ein kandidat kan inngå ein opplæringskontrakt med sikte på ei mindre omfattande prøve enn fag- eller sveineprøve. Innanfor desse ordningane har fylket eit ansvar for å dekkje kostnader til tilskott til bedriftene som tek imot lærekandidatar. Ramma er redusert med 3,8 mill. kr i høve til ramma for Ramma er redusert av di ein reknar med at talet på lærekontraktar minkar. I ramma ligg det inne 10,9 mill. kr som skal dekkje den førebelse auken i tilskottet til lærebedrifter som vart innført i 2009 og som er foreslått vidareført i Dersom tilgangen på læreplassar blir redusert, må ein tilby alternativ opplæring vg3 i skole for fleire søkarar som søker læreplass. Ramme 37 Spesialundervisning Utvalsramma omfattar eksterne tenestekjøp, elevar/lærekandidatar med behov for særskilt tilrettelegging og rett til spesialundervisning og spesialklassar og smågrupper for dei elevane som etter lova har rett til spesialundervisning. Ramma er auka med 18,5 mill. kr i høve opphavleg budsjett for Auken skuldast: Overføringa til skolane pr 1/1-elev er auka frå kr til kr Ein venta auka i elevtalet på 10 elevar Generell løns- og prisvekst Ramme 38 PPT Ramma omfattar kjøp av pedagogisk-psykologiske tenester og audio- og synspedagogtenester. Sektoren sin PPT-koordinator er lagt inn under ramme 41 Utdanningsavdelinga. Ein venter for 2011 ein reduksjon i utgiftene til kjøp av syns-og audiopedagogtenester. Ramma er difor redusert med om lag 1,4 mill. kr. Ramme 39 Oppfølgingstenesta Tenesta er bemanna med 6 stillingar fordelt på 4 regionar i fylket. Ressursinnsatsen må sjåast i samanheng med korleis ein skal utvikle fleksibiliteten og mangfaldet innanfor opplæringssystemet, slik at ein kan gi eit utdanningstilbod til dei aller fleste. For denne elevgruppa er samhandlinga med lokalt arbeidsliv, NAV og kommunane svært viktig.

84 83 Ramme 40 Vaksenopplæring Opplæringa er ein viktig del av fylkeskommunen sine tiltak for regional utvikling. Tilstrøyminga av vaksne med rett til vidaregåande opplæring har stabilisert seg dei siste åra. Ramma vart for budsjettåret 2010 auka ramma med 1,1 mill. kr i høve til løyvingane for Denne auken er foreslått vidareført. Ramme 41 Utdanningsavdelinga Utdanningsavdelinga skal sette i verk tiltak som støttar opp under nasjonale utdanningspolitiske målsettingar og fylkeskommunen sine utdanningspolitiske målsettingar og tiltak. Dette set store krav til administrasjonen, både når det gjeld utviklings- og driftsoppgåver. I tillegg til dei oppgåvene avdelinga tradisjonelt utfører, har det blitt oppretta fleire prosjekt for å ivareta nasjonale målsettingar og fylkeskommunes sine målsettingar i opplæringa, m.a. Ung i Møre og Romsdal, Ungt entreprenørskap, Ung medverknad og karriererettleiing. Ung i Møre og Romsdal vart avslutta hausten 2009, og karriererettleiingsprosjektet blir avslutta i perioden. Delar av arbeidet som er/blir utført gjennom desse prosjekta må vidareførast gjennom ordinær drift. Ramme 42 Eksamen Ein skal kvalitetssikre eksamensarbeidet for elevar og privatistar i den vidaregåande opplæringa i fylket. Kvart år blir det avvikla vel privatisteksamenar i fylket. Inntektene til desse eksamenane er regulert av Kunnskapsdepartementet som fastset prøveavgifta. Prøveavgifta dekkjer berre ein del av utgiftene fordi eksamensavgifta ikkje er i samsvar med kostnadene ved gjennomføring av eksamen for privatistane. Det er ti skolar som har fått ansvar for å gjennomføre eksamen for privatistar. Det administrative arbeidet omfattar både bruk av personalressursar, materiell og utstyr. Godtgjersla til skolane for dette eksamensarbeidet har ikkje følgt normal kostnadsutvikling, og dei avsette økonomiske ressursane er for små i høve faktiske kostnader. Det vert difor foreslått å auke denne med 0,26 mill. kr. Ramme 43 Opplæringskontoret Opplæringskontoret er oppretta av Møre og Romsdal fylkeskommunne i samarbeid med helseføretaket for Midt-Norge. Driftsutgiftene til kontoret blir fordelt etter talet på lærlingar i helseføretaket og Møre og Romsdal fylkeskommune. Ramme 44 Gjesteelevar For å gje eit skoletilbod til elevar som ønskjer ei opplæring som vi ikkje kan tilby i Møre og Romsdal, betaler fylkeskommunen for skoleplassen i gjestefylket etter gitte satsar. Møre og Romsdal har mange elevar som tek opplæring i andre fylke, spesielt i Sør-Trøndelag. I tillegg kan elevar som av t.d. sosiale grunnar ikkje kan ta imot eit skoletilbod i heimfylket, få tilbod om opplæring i andre fylke. Talet på gjesteelevar vart redusert i 2007, og i perioden legg ein til grunn at talet på gjesteelevar held seg på 2007-nivå. Ramme 45 Undervisning ved helse- og sosialinstitusjonar (barnevern) Det er i hovudsak talet på barn i grunnskolealder og behovet det einskilde barnet har for tilpassa opplæring/spesialundervisning som legg grunnlaget for ramme 45. Vedtak om institusjonsplassering blir gjort av barnevernet, noko som gjer at det er uråd på førehand å sjå dei budsjettmessige konsekvensane år for år framover. Ramme 46 Internat Det er budsjettert med internatdrift ved Gjermundnes vgs, Romsdal vgs og Ørskog vgs. Sjølv om internatdrift ikkje er ei lovpålagd oppgåve for fylkeskommunen, har ein årleg sett av midlar til å oppretthalde internattilboda for elevane, og ein gjer framlegg om å oppretthalde det same nivået som i 2010.

85 84 Ramme 47 Kompetanseheving I statsbudsjettet for 2009 la regjeringa inn midlar for å innføre eit varig system for etterog vidareutdanning av lærarar og rektorar. Denne satsinga forpliktar skoleeigar. Med vedteken plan for kvalitetsutvikling i perioden, saman med den årlege handlingsplanen, vil ein leggje grunnlaget for dei prioriteringane ein gjer i perioden. Det er difor viktig at ein i alle fall opprettheld same nivå i perioden.

86 85 14 TANNHELSE INNLEIING TANNHELSETILBODET Tannhelsetenesta har 38 tannklinikkar i 34 av dei 36 kommunane i fylket og gir tannhelsetenester til klientell som er prioritert i tannhelsetenestelova: barn og ungdom 0-18 år, psykisk utviklingshemma, eldre og uføre i institusjon og heimesjukepleie og ungdom år. I tillegg har rusmisbrukarar i institusjon, personar som på grunn av eit rusmiddelproblem mottar tenester etter sosialtenestelova og personar under legemiddelassistert rehabilitering (LAR) rett til frie tannhelsetenester. Klinikkane gir også tilbod til vaksent, betalande klientell. Om lag personar eller 37 prosent av befolkninga i fylket var i 2009 brukarar i tannhelsetenesta ST.MELD. NR. 35 ( ) OM TANNHELSETENESTA St.meld. nr. 35 ( ) Tilgjengelighet, kompetanse og sosial utjevning - Framtidas tannhelsetjenester blei vedtatt av Stortinget 7. mars Meldinga inneheld ei rad forslag, mellom anna om regionalpolitiske tiltak, styrking av forvaltningsnivået, folkehelsearbeidet, kunnskapsoppbygging, utdannings- og personelltiltak og offentleg finansiering av tannhelsetenester til nye grupper. Regjeringa opplyser at den vil kome tilbake til dei forslaga som vil gå ut over dagens budsjettramme i samband med dei årlege, ordinære budsjettprosessane. Dagens tannhelsetenestelov tok til å gjelde 1. januar Slik regjeringa vurderer det, er lova forelda. Det vil derfor vere behov for ein omfattande gjennomgang og revisjon av lova. Ei ny lov om tannhelsetenesta vil såleis vere ei nødvendig oppfølging av meldinga FYLKESTANNHELSEPLANEN Fylkestinget vedtok 10. desember 2003 tannhelseplan for perioden Kravet i tannhelsetenestelova om at fylkeskommunen skulle utarbeide ein tannhelseplan for heile befolkninga i fylket blei oppheva i Vi har likevel sett det som føremålstenleg framleis å ha ein tannhelseplan som ein styringsreiskap for drift og utvikling av tannhelsetenesta. I påvente av behandlinga av St.meld. nr. 35 ( ) blei arbeidet med ny tannhelseplan utsett. Sidan det framleis var uklart kva konsekvensar oppfølginga av stortingsmeldinga og revisjonen av tannhelsetenestelova ville få, vedtok fylkestinget i samband med behandlinga av sak T-70/08 (U-113/08 A) Økonomiplan med budsjett for 2009 at tannhelseplan blei forlenga med to år fram til og med På grunn av at det i 2009 var skifte i stillingane som fylkestannlege og ass. fylkestannlege vart ikkje arbeidet med ny tannhelseplan starta opp. Vi arbeider med å få sett ned ei gruppe som skal arbeide fram ein ny tannhelseplan heretter kalla strategiplan - for Møre og Romsdal fylkeskommune Saker vedkomande tannhelsesektoren som ville blitt drøfta og vedtatt i samband med behandlinga av ny tannhelseplan vil derfor bli tatt opp i økonomiplansamanheng eller lagt fram til politisk behandling som enkeltsaker.

87 MÅL FOR SEKTOREN Mål for tannhelsetenesta er nedfelt i tannhelseplanen: HOVUDMÅL Alle i Møre og Romsdal skal ha kunnskap nok eller få hjelp til sjølve å kunne førebyggje sjukdom i munnen og ta ansvaret for eiga tannhelse Alle i Møre og Romsdal skal få nødvendig behandling for sjukdom i munnen, uavhengig av medisinske, geografiske og sosiale tilhøve Tannhelsetenesta i Møre og Romsdal skal ha høg kvalitet og tilfredsstillande kapasitet i alle geografiske område av fylket Tannhelsetenesta i Møre og Romsdal skal samarbeide med andre deler av helsetenesta med det mål at alle i fylket skal få det tannhelsetilbodet dei har krav på Styrking av fagkompetanse med spesial- og spesialistkompetanse for betre å kunne møte dei faglege utfordringane og å ytterlegare styrke kvaliteten på tenesta HOVUDUTFORDRINGAR FOR ÅRA Styrke det helsefremjande og førebyggjande arbeidet gjennom prosjektet Tenner for livet og samarbeide med andre delar av helsetenesta Rekruttere tannlegar og tannpleiarar og oppnå større stabilitet i stillingane Styrke tannhelse som ein viktig del av folkehelsearbeidet og sørgje for at dette blir integrert i den generelle partnarskapen for folkehelse Styrke og kvalitetssikre tilbodet til alle dei frie gruppene Opprusting av klinikkar og utstyr BUDSJETTRAMMER FOR TANNHELSESEKTOREN Tannhelsesektoren får etter dette framlegget tildelt flg. driftsrammer for økonomiplanperioden : 1000 kr 2009-kr 2010-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr FYLKESRÅDMANNENS REKNESKAP BUDSJETT FRAMLEGG Fylkestannlegen Tannhelsetenester D09 Tannhelseten

88 KONSEKVENSAR AV DRIFTSRAMMENE I ØKONOMIPLANPERIODEN Tannhelsetenesta har 170 stillingsheimlar. Med dei rammer som blei gitt av fylkestinget i 2010, må om lag 15 årsverk eller 9% av alle stillingane stå ledige av spareomsyn i økonomiplanperioden, slik det også har vore tilfellet siste åra. Stillingar må stå ledige for kortare eller lengre periodar med dei konsekvensar dette får for tannhelsetilbodet til befolkninga. Forslaget for inneber ytterlegare reduksjon i rammene på 0,7% frå 2011 og ytterlegare 0,5% frå Dette fører til at ein må redusere utgiftene til kurs og konferansar, reduksjon i kjøp av materiell og ytterlegare innstramming i kjøp av tenester. Eventuelle ytterlegare kutt i rammene vil føre til at vi må vurdere klinikkstrukturen i fylket og utsetje prosjekt som vil føre til auke driftsutgifter. Inkludering av nye grupper kan bli utfordrande i kommande periode OMRÅDE SOM GIR SÆRLEGE ØKONOMISKE UTFORDRINGAR FOR TANNHELSETENESTA Husleige Sidan fylkestinget sitt vedtak i 2002 om framtidig klinikkstruktur er det bygd 10 nye, moderne tannklinikkar, og 10 klinikkar er oppgraderte og oppussa. Bakgrunnen for denne satsinga er at mange av klinikkane blei etablerte i og 1980-åra og ikkje lenger fylte dei standardkrav som gjeld no. Dette har gitt ein vesentleg auke i husleigeutgiftene. Berre for dei klinikkane som har flytta inn i nye lokale i perioden utgjer den årlege auken ca. 1,5 mill. kr. Særleg blei husleigeauken for klinikklokala i Molde svært store. I tillegg kjem auka driftsutgifter, m.a. til reinhald, på grunn av nye krav til reinhaldet på tannklinikkar. I dei foreslåtte driftsrammene for tannhelsetenesta er det teke omsyn til dei auka husleigeutgiftene ved at rammene er høgda med 2,0 mill. kr. Manglande kompensasjon for tidlegare år vart gitt sektoren ved evalueringa av rekneskapen Rekruttering av tannlegar Dei siste åra har det vore sviktande rekruttering til offentlege tannlegestillingar, med få eller ingen norske søkjarar. Vi har hatt store utgifter med å rekruttere tannlegar frå utlandet utan å ha fått den stabiliteten vi hadde håpa på. Etter at dei statlege støtteordningane for rekruttering frå utlandet fall bort i 2007 har dette vore ei kostbar løysing. Frå hausten 2009 har vi ikkje aktivt gått ut for å rekruttere tannlegar frå utlandet. Rekruttering av nye tannlegar og tannpleiarar vil framleis vere ei høgt prioritert oppgåve. Vi har i 2010 hatt fleire norske søkarar til stillingane enn på mange år. Likevel er det vanskelig å få søkjarar til nokre av klinikkane i distrikta. Vi veit at mange norske tannlegestudentar er under utdanning ved utanlandske universitet. Kanskje vil dette over tid gjere rekrutteringssituasjonen lettare. Mange av seniorane har etterkvart blitt 62 år, og vi må sette i verk tiltak for å halde på dei. Seniortannlegane er stabile, dei har rutine og lokalt kjennskap som gjer at dei kan sette innkallingsintervalla på ein måte som gjer at vi framleis kan nå dei tilsynstal vi har sett som mål for tannhelsetenesta i Møre og Romsdal fylkeskommune.

89 Tannhelsetenesta sitt kompetansesenter i Midt-Norge I sak T-37/09 (U-70/09 A) vedtok fylkestinget Tannhelsetenesta sitt kompetansesenter for Midt-Norge. No er IKS et etablert, og IKS-styret er i ferd med å tilsette dagleg leiar. Dei tre deltakande fylkeskommunane har kvar ein eigardel på 1/3 i selskapet. Kvar av deltakarane skal årleg betale inn kr til drifts- og utviklingsformål. Dette er blitt nye årlege kostnader for tannhelsetenesta frå og med I framlegget er derfor ramma for tannhelsetenesta høgda med kr frå Behandling av rusmisbrukarar Staten skal finansiere tannhelsetilbodet til rusmisbrukarar ved auka rammetilskott til fylkeskommunane. Desse rammene legg til grunn at brukarane blir gitt nødvendig tannhelsehjelp. Det har vore ein sterk auke i utgiftene til behandling av rusmisbrukarar siste to åra. Dei statlege løyvingane dekkjer såleis ikkje lenger dei faktiske behandlingskostnadene trass i at vi har fått auka dei statlege løyvingane med kr i Vi opplever stadig oftare at brukarane stiller krav om ei optimal behandling, særleg gjeld dette protetiske arbeid, altså ved erstatning av tapte tenner. Dei statlege rammene opnar ikkje for å gi ei så omfattande og kostbar tannbehandling som brukarane ofte ønskjer eller krev. Brukarane har rett til nødvendig tannhelsehjelp, ikkje ei optimal tannbehandling. Vi legg derfor til grunn at fylkeskommunen må dimensjonere og tilpasse sitt tannhelsetilbod innanfor dei statlege økonomiske rammene. Dagleg må fylkestannlegen vurdere fagleg kva som er nødvendig i enkeltsaker SATSINGSOMRÅDE I ØKONOMIPLANPERIODEN I tannhelseplanen blei det lagt opp til ei auka satsing på to grupper prioritert klientell: eldre og uføre i institusjon og heimesjukepleie og barn. Dette har blitt følgt opp ved at arbeidet i tannhelsetenesta har vore prega av ei fornya satsing på helsefremjande og førebyggande arbeid. Denne satsinga, Tenner for livet, skal bidra til betre helse gjennom å betre tannhelsa, og måla er betre tannhelse blant barn, eldre og uføre. Ei anna viktig gruppe er ungdom som fyller 19 og 20 år i behandlingsåret. Ungdommane i denne gruppa er i ei fase i livet kor dei ofte utsett tannlegebesøket på grunn av utdanning og dårleg råd. Engasjementstilling for folkehelsekoordinator er frå gjort om til ei fast stilling i 60% for å styrke dette arbeidet. I framlegget er derfor ramma for tannhelsetenesta høgda for dette med kr frå Funksjonen og strategien for denne stillinga vil bli innarbeid i den nye strategiplanen og skal være drivkrafta i satsinga på det helsefremmande og førebyggjande arbeidet. Vi vil fremme det førebyggjande arbeidet og på nytt sette eit sterkt fokus på dette. Det er også dette som er eit hovudmål i Lov om tannhelsetenesta. Meir førebygging, mindre behandling. I St.meld. nr. 35 ( ) heiter det at regjeringa vil styrke tannhelsa som del av folkehelsearbeidet, og sørgje for at dette blir integrert i den generelle partnarskapen for folkehelse i fylkeskommunar og kommunar. Det er viktig at tannhelsetenesta sitt potensial som deltakar i det generelle folkehelsearbeidet blir utnytta optimalt og vidareutvikla. Det er dei same faktorane som gir god generell helse som gir god tannhelse. Det må sikrast at tannhelsetenesta har etablert nødvendig samarbeid der det er viktig å ha eit slikt ekstra tett samarbeid med andre. Døme på viktige samarbeidspartnarar er kommunar, helsestasjons- og skolehelsetenesta, barnehagar/skolar/sfo, pleie- og omsorgstenesta, helse- og sosialtenesta i kommunane, kommunalt personell som yter hjelp til fysisk og psykisk utviklingshemma og den kommunale rusmiddelomsorga.

90 89 I satsinga på meir førebygging er det nødvendig for tannhelsepersonellet å etablere gode og varige alliansar og eit fast og systematisk samarbeid med andre faggrupper, som helsesøstre, førskulelærarar, pleie- og omsorgspersonell m.fl. Tannhelsetenesta har derfor sidan 2006 vore i gang med å etablere og utvikle samarbeidsrutinar og avklare ansvarsforholda mellom tannhelsetenesta og pleie- og omsorgstenestene og helsestasjonane m.v. Dette arbeidet skal styrkast i perioden. Stortinget vedtok i 2005 og 2006 at grupper rusmisbrukarar skal gis eit regelmessig og oppsøkjande tannhelsetilbod. I 2005 fekk misbrukarar i rusinstitusjonar rett til frie tannhelsetenester etter tannhelsetenestelova. I 2006 kom ei ny gruppe til, personar som på grunn av eit rusmiddelproblem mottar tenester etter sosialtenestelova, og i 2008 fekk personar under legemiddelassistert rehabilitering (LAR) rett til frie tannhelsetenester. Det er føresett at fylkeskommunane skal sørgje for tannhelsetilbodet. Det er krevjande å gi eit godt tannhelsetilbod til desse gruppene rusmisbrukarar. I fleire distrikt er det gjort avtalar med privatpraktiserande tannlegar om behandling av rusmisbrukarar, og vi har eit godt samarbeid mellom private og offentlege klinikkar. Dette er ei ordning som fungerer tilfredsstillande. Men det er ei ordning som er kostbar og som krev mykje saksbehandlingsressursar på grunn av at behandlingar som kostar meir enn kr skal godkjennast av fylkestannlegen. Dersom det offentlege hadde hatt betre kapasitet og meir målretta kompetanse, hadde vi behandla fleire frå denne gruppa ved offentlege klinikkar. Eit internt satsingsområde i sektoren er å få ned sjukefråveret med 3 % frå 2009-nivået i løpet av planperioden STYRINGSMÅL DEKNINGSGRAD TAL UNDERSØKTE/BEHANDLA PASIENTAR Pasientgrupper (a-d) Resultat Mål Forslag til styringsmål Tal % % % % % % a) Barn og ungdom 1-18 år b) Psykisk utviklingshemma over 18 år c1) Eldre og uføre i institusjon c2) Eldre og uføre i heimesjukepleie d) Ungdom år DEKNINGSGRAD TAL PASIENTAR UNDER TILSYN Pasientgrupper (a-d) Resultat Mål Forslag til styringsmål Tal % % % % % % a) Barn og ungdom 1-18 år b) Psykisk utviklingshemma over 18 år c1) Eldre og uføre i institusjon c2) Eldre og uføre i heimesjukepleie d) Ungdom år

91 90 Dekningsgraden i 2009 var lågare enn det som var målsettinga. Fylkestannlegen har initiert eit prosjekt for å finne ut kvifor 2009-tala vart så låge. Det er teikn som tyder på at dei individuelle innkallingsintervalla er viktig i denne samanhengen. Vi viser til kommentarane under kapittel ANDRE OPPGÅVER OG TILTAK IT-UTBYGGING Utbygginga av elektronisk administrativt tannlegeprogram, digital røntgen og betalingsterminalar er gjennomført på alle klinikkane. Nye teknologiske moglegheiter ligg og ventar. Vi ser for oss at det er mogleg å utvikle videokonferansar etterkvart som desse løysingane blir rimelegare. Slike løysingar vil kunne gjere at vi kan utvikle eit fagleg nettverk som kan vere med å styrke det faglege miljøet. Det vil kunne gjere sitt til at vi kan halde på unge tannlegar også ute i distrikta når det vil vere mogleg for dei å søkje faglege råd og drøfte kasus med kollegaer på ein enklare måte enn i dag. Vi startar eit forsøk med videokonferanse mellom fylkestannlegens kontor og Universitetet i Oslo og spesialistklinikk for klinisk odontologi. I byrjinga av 2011 vil Nasjonalt helsenett som fylkeskommunen er pålagt av staten - vere på plass. Ei 6 månaders prosjektstilling på IT blir oppretta i innføringsfasen. Prosjektstillinga er venta avslutta i mars 2011 og vil koste kr Vi veit lite om kva driftsmessige utfordringar helsenettet vil kunne få. Dette er eit nytt system som ein ikkje har erfaring med så langt. Det er difor usikkert om driftskostnadane i perioden vil bli påverka. Det vi kjenner til no er følgjande kostnader: Maskinvare : kr (investering) Programvare : (investering) Tilkoplingsavgift norsk helsenett : kr (investering) Årsavgift : kr (drift) I framlegget er ramma for tannhelsetenesta høgda tilsvarande desse meirutgiftene. Vi ser allereie no at innføring av helsenett vil gi positive bieffektar med tanke på handtering av sensitive opplysningar også innanfor skole og samferdsel Digitalisering av papirarkiv Papirjournalar frå alle klinikkar blir samla inn og digitalisert og deretter fjernarkivert i sentralt arkiv. Dette arbeidet har gått føre seg sidan 2007 og det er vanskeleg å seie på førehand kor lang tid det vil ta å sluttføre denne prosessen. Førebels er det stipulert ei heil stilling i 2011 og Det vil utgjere ein meirkostnad på kr pr år. I framlegget er ramma høgda tilsvarande for 2011 og TANNKLINIKKLOKALA - HELSE, MILJØ OG TRYGGLEIK(HMT) HMT-rapportane viser at det framleis er offentlege tannklinikkar som har behov for ulike standardhøgdingar, særleg betring av inneklimaet. Dette gjeld både generell ventilasjon og såkalla punktavsug, særleg på dei klinikkane som blei etablerte i og 1980-åra, i ei tid då det var andre standardkrav enn i dag. Alle tannklinikkar er i leigde lokale, og nødvendige bygningsmessige tilpassingar for å betre tilhøva har ført til høgare husleige for tannhelsetenesta, men desse meirutgiftene får sektoren kompensert i dette framlegget. Vi viser i denne samanheng til kommentarane under kapittel

92 91 Fylkestinget sitt vedtak i 2002 om framtidig klinikkstruktur inneber små endringar i høve til dagens struktur, det blir vidareføring av ei desentralisert tannhelseteneste. Etter at fylkestinget gjorde vedtaket sitt er det sett i verk eit relativt omfattande arbeid med oppgradering/oppussing av tannklinikkar, alternativt flytting til nye klinikklokale. Vi ventar at i 2011 vil oppgradering av klinikken på Sunndalsøra og i Elnesvågen, samt ny klinikk på Eide vere ferdig. På grunn av at nye klinikklokale eller oppgradering av klinikklokale fører til auka årlege driftsutgifter, jf. kapittel , finn vi ikkje å kunne rå til nye investeringar i klinikklokale før i Dei klinikkane som må setjast på vent til 2012 er (i prioritert rekkjefølgje): Valldal, Aukra, Brattvåg, Eidsvåg, Aure, Fiskåbygd, Haramsøy, Spjelkavik, Sykkylven, Valderøy og Åndalsnes. I 2011 vil vi utarbeide framlegg til framdriftsplan for det vidare oppgraderingsarbeidet for klinikkane TAKSTAR FOR BETALANDE Fylkestinget fastset takstar for Den offentlege tannhelsetenesta. Takstane blei siste gong regulerte 1. januar Vi legg til grunn at takstane blir auka frå 1. januar 2011 tilsvarande landsgjennomsnittet for timehonorar og undersøking. I dag ligg Møre og Romsdal fylkeskommune kr 154 under landsgjennomsnittet i timepris og kr 36 under landsgjennomsnittet for ei undersøking. Forslaget er at vi justerer timeprisen frå kr 1180 til kr 1334 og prisen pr. undersøking frå kr 335 til kr 371. Vidare foreslår vi at prisen for ei flatefylling blir justert frå kr 400 til kr 438. Dessutan foreslår vi å auke honorar for røntgen og anestesi frå respektive kr 65 til kr 80 og frå kr 110 til kr 118. Vidare legg vi til grunn at takstane frå 2012 blir auka tilsvarande prisstigninga.

93 92 15 KULTUR 15.1.INNLEIING / GENERELT OM ANSVARSOMRÅDET Kulturavdelinga si verksemd er tufta både på fylkestinget sine vedtak om Møre og Romsdal fylkeskommune sin innsats på kulturområdet, lovpålagte oppgåver og statlege oppgåver som er delegert til fylkeskommunen. Verksemda omfattar eit vidt spekter av oppgåver, t.d. planarbeid, rådgiving, forvalting av lovverk, kulturtilskot (fylkestilskot, statlege tilskot og spelemidlane), fysisk aktivitet og friluftsliv, ungdomskulturtiltak, museal verksemd, Møremusikarordninga, Fylkesbiblioteket inkl. bokbåten EPOS og ulike samarbeidstiltak/ prosjekt på tvers av etatar, sektorar og forvaltingsnivå. Avdelinga koordinerar fylkeskommunen sitt folkehelsearbeid ut i frå ny folkehelselov, inkl. God Helse-programmet og sekretariat for folkehelseutvalet. Kulturavdelinga har også eit samla sekretariatsansvar og fagleg koordineringsansvar for Likestillingsutvalet, Eldrerådet og Råd for likestilling av funksjonshemma (jf. sak T 11/08). I kulturavdelinga si verksemd er det lagt særleg stor vekt på nettverksbygging i høve alle samarbeidspartane (organisasjonar, institusjonar, kommunar mfl.). Informasjonsrutinar og samarbeidsklima er særs viktig for alle delar av ansvarsområdet. Når det gjeld økonomien i verksemda, så viser rekneskapen for 2009 ei netto driftsutgift på 74,3 mill. kr. Netto driftsbudsjett for 2009 var 75,4 mill. kr. I tillegg kjem ikkjebudsjetterte utgifter/inntekter knytt til sal av tenester samt statlege, øyremerka tilskotsordningar, fondsmidlar og spelemidlane. Totalt forvalta kulturavdelinga om lag 163 mill kr i M.o.t. personalressursane så er talet på tilsette i kulturavdelinga f.t. 55 (inkl. Fylkesbiblioteket, Møremusikarane og mellombelse prosjektstillingar). Dette utgjer om lag 46 årsverk. Fylkeskulturutvalet er politisk styringsorgan for heile ansvarsområdet, medan fylkeskultursjefen har det faglege og administrative leiaransvaret. Kulturavdelinga er f.t. organisert i 4 fagseksjonar med kvar sin seksjonsleiar, samt kontorsjef som leiar for stabsog støttefunksjonane i driftsseksjonen. Meir om status for verksemda er å finne i årsrapport og rekneskap for Sjå også nettsidene og FYLKESPLAN / HOVUDMÅL, RESULTATMÅL OG STATUS HANDLINGSPLAN KULTUR Fylkesplan for perioden , vedteken av fylkestinget i desember 2008, er lagt til grunn for arbeidet med rullering av økonomiplanen. Hovudpunkta i fylkesplanen er referert nedanfor. Det er avgjerande at resultatet av arbeidet med fylkesplan i høve hovudmål, resultatmål, flaggsaker og handlingsprogram blir kopla opp mot økonomiplandokumentet. Handlingsplanar for det einskilde år blir utarbeidd i prosess med partnarskapet. Det er vedteke handlingsplan til kulturdelen for Denne skal rullerast kvart år.

94 93 Visjon: Vi vågar litt meir! Gjennomgåande perspektiv: Folk Areal, miljø og samfunnstryggleik Folkehelse Universell utforming Infrastruktur Dei gjennomgåande perspektiva blir lagt til grunn for planlegginga innanfor satsingsområda. Satsingsområde: Kultur Hovudmål: Møre og Romsdal er ein levande, framtidsretta og dynamisk kulturregion der tradisjon, mangfald, nyskaping og verdiskaping går hand i hand, og der kultur er tilgjengeleg for alle. Kompetanse Hovudmål: Oppvekst- og utdanningssystemet i Møre og Romsdal skal opplevast som attraktivt og godt tilrettelagt for brukarane. Det skal vere god samanheng mellom utdanningsnivåa, og skolane skal levere kompetanse næringslivet og offentleg sektor har bruk for. Verdiskaping Hovudmål: Møre og Romsdal har eit attraktivt, internasjonalt og nyskapande næringsliv og ein utviklingsorientert offentleg sektor, som saman medverkar til berekraftig utvikling gjennom større breidde i arbeidslivet og livskraftige lokalsamfunn. FANESAK kultur: Kultursekk til alle barnehagane i Møre og Romsdal. STATUS: Frå våren 2010 har barnehagar i 9 kommunar fått eitt tilbod - alle barnehagane i 8 kommunar og 14 av barnehagane i Ålesund. Det har vore gjennomført informasjonsmøte med kommunane, og kulturskolane er involvert i tilbod i alle barnehagane som del av kultursekkverksemda. Planlegging av ei fylkesomspennande ordning er gjennomført. Ut frå ressursar er det programmert med same produksjonsvolum for våren 2011 som hausten Fylkesutvalet har nå sendt søknad om statleg medverking frå Det er ein føresetnad for vidare utbygging i 2011, med fleire kommunar inn i ordninga, at staten deltek økonomisk. Ein tek sikte på å legge fram ei eiga politisk sak med status og vurdering av ordninga si utvikling hausten Resultatmål kultur og status handlingsplan 2010:(Budsjettert på ramme 57, overført til rammer etter rullering av handlingsplan.) RESULTATMÅL 1 (budsjett kr ): For å styrke rammevilkåra for frivillige kulturaktørar som er med på å utvikle attraktive og aktive lokalsamfunn, må vi skape Noregs mest offensive frivilligpolitikk saman med kommunal sektor. STATUS: Ein har sett i gang mange tiltak, og fleire tiltak er utgreidd og vil bli starta i Ut i frå innsatsområda ligg ein godt an på resultatmål 1. Frivilligplan for Møre og Romsdal er vedteke. Og pilotprosjektet Inkludering og kompetanse er igangsett. Det vil setje

95 kommunar og frivillige lag og organisasjonar i stand til i enda større grad å utvikle seg gjennom betra rammevilkår. 94 RESULTATMÅL 2 (budsjett kr ): For at den samla kompetansen i den kommunale kultursektoren skal auke samanlikna med 2008, må vi etablere eit system for samhandling mellom aktørane. STATUS: Kulturavdelinga har drive rådgjeving og vore ein pådrivar kring arbeidet med lokale kultursekkplaner. Det er sendt søknad til Utdanningsdirektoratet for å utvikle ein modell kor Kulturlauget blir overteke og vidareført av kulturskolane i fylket, og på den måten gje kulturskolane eit meir mangfaldig tilbod innanfor ramma av skoledagen. Arbeidet med piloten Kultursekk i barnehage er i rute i høve til planane. RESULTATMÅL 3 (budsjett kr ): For å sikre at innbyggarane i Møre og Romsdal har tilgang på eit mangfald av lokale, anlegg, arenaer, areal og landskap, skal vi utarbeide ein samla strategi for idrettsbygg og eit nettverk av turstiar. STATUS: Arbeidet med resultatmål 3 er godt i gang og følgjer i store trekk dei planlagde tidsrammene. Det måtte gjerast noko prioritering i arbeidsoppgåver med bakgrunn i større omfang enn først føresett. Strategi for skilting og samanhengande turnett er det som er mest skadelidande og vil ta noko lengre tid enn først rekna med. RESULTATMÅL 4 (budsjett kr kultursekk barnehage): Kulturinstitusjonane i Møre og Romsdal skal ha ein framtidsretta struktur, relevant fagkompetanse, tenlege lokale for sine oppgåver og akseptable økonomiske driftsrammer. STATUS: Barneteatret Vårt i Ålesund, i regi av Teatret Vårt, er etablert med oppstart hausten Produksjonsarbeid knytt til piloten Kultursekk i barnehage er i rute og samarbeid er etablert med KUBE, Teatret Vårt, Operaen i Kristiansund og Møremusikarane. RESULTATMÅL 5 (budsjett kr ): Fleire innbyggjarar skal ha kunnskap om, og kjenne verdien av, å ta vare på kulturarven. STATUS: Kulturminneatlaset er operativt og samarbeidet med kommunane er godt i gang, men det er framleis behov for kursing. Kulturminneatlaset sitt skoleprosjekt er sett i gang i Halsa kommune. E-læringsprogrammet En smak av sosiale medier er avslutta i tråd med intensjonane. Det er laga ei førebels oversikt over tiltak som er gjennomført, og under arbeid, vedkomande skjøtsel og informasjon om automatisk freda kulturminne. Utgreiing av istandsettingsprogram for freda bygg i Møre og Romsdal er ikkje starta opp, men aktuell prosjektleiar/konsulent er kontakta. RESULTATMÅL 6 (budsjett kr ): Viktige delar av kulturarven skal digitaliserast, og det skal utviklast felles infrastruktur og strategiar for nettbasert formidling og informasjon. STATUS: Regional handlingsplan for digitalisering er ferdig og vart politisk handsama i september Det er planlagt ein regional ABM-konferanse hausten 2010, alternativt januar Regionalt digitaliseringssenter er under etablering i Ålesund og det er tilsett prosjektleiar for 2 år. Det blir arbeidd med tekniske løysingar for den lokalhistoriske registerbasen MøreRom. Det er oppretta registreringsverktøy for å digitalisere Skifteregister for Sunnmøre i samarbeid med Digitalarkivet.

96 95 RESULTATMÅL 7 (budsjett kr ): Biblioteka i Møre og Romsdal skal dekke innbyggjarane sine behov for eit breitt spekter av bibliotektenester. STATUS: Regional transportordning for biblioteka i Møre og Romsdal skal ut på anbod i Folkebiblioteka er gjort meir synlege gjennom felles grafisk profil, marknadsføringsprodukt og fokus på tilbod, innhald og service (storstilt markering i oktober 2010). Det er gjennomført service- og kommunikasjonskurs for tilsette i folkebiblioteka. Det skal gjennomførast kurs for bibliotektilsette i ungdomsskolen. Fylkesbiblioteket arbeider for at folkebiblioteka skal ta i bruk utlån av nettbaserte norskkurs for framandspråklege. E- læringsprogrammet 23 ting om 2.0 er gjennomført for bibliotektilsette i fylket, og kurset Ein smak av web 2.0 blir tilbydd publikum hausten RESULTATMÅL 8 (budsjett kr ): Det skal leggast til rette for møte mellom innbyggjarane i fylket og profesjonell kunst- og kulturformidling av høg kvalitet. STATUS: Vi viser til eige avsnitt om fanesaka Kultursekk i barnehagane. Prosjektet Elevar som arrangør er gjennomført med tre kursbolkar i kulturrabatt for ungdom har gjort nye avtalar med arrangement i 2010, og budsjettet blir brukt fullt ut, så ein må sette kvotar på talet på billettar for festivalane. Ordninga er i stand til å bruke meir midlar, noko som sett krav til auka fylkeskommunal andel. Ein har ikkje prioritert arbeidet med å oppmode kommunane til å engasjere dei profesjonelle aktørane i kultursekken til andre oppdrag i kommunen pga. komplikasjonar knytt til utøvarane sin kapasitet, men det vert kontinuerleg vurdert i forhold til eksisterande kapasitet hjå utøvarane. RESULTATMÅL 9 (budsjett kr ): Fylkeskommunen skal ha ei leiande rolle i koordinering og utvikling av fysisk aktivitet og friluftsliv. STATUS: Ein har starta vidareutviklinga av ut i sekken gjennom kartlegging av utfordringar for å auke uteundervisninga i skolen. Ein har arbeidd med etablering av Frisklivssentralar i Møre og Romsdal, kor finansieringa er styrka i 2010 og kor ein har invitert kommunane til å etablere frisklivssentralar. Ein har gjort kjent resultata av undersøking om fysisk aktivitet i Møre og Romsdal. Målsetjingar om at transportreiser under 3 km skal skje til fots, med sykkel eller med kollektivtransport, er innarbeidd i sjekkliste for planleggjarar i rapporten frå Helse i Plan. Det er gjennomført vedtak for organisering av friluftsansvaret i fylkeskommunen etter regionreforma. RESULTATMÅL 10 (budsjett kr ): Det skal etablerast nettverk og strukturar som skaper vekst og utvikling innanfor det visuelle kunstfeltet. STATUS: Ordninga med Kunstnarstipend Møre og Romsdal er no inne i sin tredje tildelingsrunde med søknadsfrist RESULTATMÅL 11 (budsjett kr ): Det skal etablerast eit rettleiings- og verkemiddelapparat for kulturnæring og kultur- og naturbasert næringsutvikling med hoppid.no-standard. STATUS: Ein har kome i gang med mange tiltak som skal føre til auka etablering innanfor kulturnæringane gjennom hoppid.no- systemet, både kartlegging og kompetanseheving. Det er utforma ein strategi for satsinga på kulturnæringane i Møre og Romsdal, som vil bli politisk handsama hausten Drifta av SEANSE er inne i ein avgjerande fase, kor det blir jobba med finansiering frå staten. Fylkeskommunen vil ikkje bidra til finansieringa av senteret i 2011.

97 Næmingeordninga (utdanning av restaureringshandverkarar) er etablert som ei fast ordning, ved at tilskotsramma til Nordmøre Museum blir auka med kr frå budsjettår ABK som prosjekt er avslutta, og gevinstrealisering og læringsoverføring blir viktig FRAMLEGG TIL ØKONOMIPLAN FOR ANSVARSOMRÅDE Hovudtal for ansvarsområdet (fylkestingsramma) og rammeområda: Rammeområde Korr. Budsjett Kommentar til taldelen Frå 2011 til 2013 er det lagt inn auke på ramme 54 - Kulturvern, som gjeld: Tilskot på kr til vidareutvikling av næmingeordninga. Frå 2014 blir ramma auke med ytterlegare kr Framlegg 2011 Framlegg 2012 Framlegg 2013 Framlegg Kulturavdelinga Fylkesbiblioteket Kulturvern Kulturformidling Folkehelse/fysisk akt Div. kulturformål Fylkestingsramme Frå 2011 er det lagt inn auke på ramme 55 Kulturformidling som gjeld: Auke på kr som følgje av framlegget til statsbudsjett for 2011 der tilskota til Operaen i Kristiansund, Teatret Vårt og Molde Internasjonale Jazz Festival er auka. Auken gir automatisk konsekvens for fylkeskommunen med bakgrunn i avtale mellom dei offentlege tilskotspartane. Frå 2011 er det lagt inn auke på ramme 57 Diverse kulturformål, som gjeld: Auke på kr Auken gjeld dekking av utgifter til skulptur til Tahitiprisen. Tidlegare har kulturavdelinga betalt ut prispengane (kr ) og administrasjonsavdelinga dekt utgifter til skulptur. F.o.m blir alle utgifter (totalt kr ) dekt over kulturbudsjettet. Frå 2011 og 2012 er det lagt inn auke på ramme 56 - Folkehelse og fysisk aktivitet, som gjeld: Opptrapping av God Helse-partnarskapen med kr kvart år for at alle kommunane som ønskjer det kan delta i partnarskapen om folkehelsesatsinga innan Opptrappinga starta i Med bakgrunn i ny folkehelselov og utbygging av partnarkommunar vil det f.o.m vere behov for auka stillingsressurs. Finansiering av denne stillingsressursen vil skje innanfor ramma. Frå 2012 er det lagt inn auke på ramme 55 -Kulturformidling. Det gjeld: Auke i 2012 på 2,890 mill kr i tilskot til AS Regionteatret i Møre og Romsdal og til Molde Internasjonale Jazz Festival. Tilskotet er meint å skulle dekkje renter og avdrag vedkomande 30 mill kroner i lån til investering i nytt Teater og jazzhus i Molde. Delinga av tilskotet mellom dei to institusjonane blir å kome tilbake til når detaljar knytt til opplåninga ligg føre. Auken er vidareført i heile planperioden.

98 97 Frå 2014 er ramme 54 Kulturvern redusert. Det gjeld: I 2013 er det ført opp 1,333 mill kr i tilskot til Skimuseum i Rindal. Desse midlane er trekt ut igjen i 2014 Frå 2014 er det lagt inn auke på ramme 55 -Kulturformidling. Det gjeld: Auke i 2014 på 1,927 millionar kr. til dekning av årleg tilskot til det eigedomsselskapet som skal eige Distriktsoperaens hus i Kristiansund (jf. også sak T 43/07). Auken er flytta frå Planarbeid er i gang. Avhengig av løysing, kan det bli naudsynt å leggje denne saka fram for fylkestinget på nytt. Generell innsparing kommentarar og grunngjeving Generell reduksjon i driftsrammene på 0,7 % frå 2011 og ytterlegare 0,5 % frå 2012 utgjer for kultursektoren 0,477 mill. kr frå 2011 og ytterlegare 0,413 mill. kr frå Vi gjer framlegg om at reduksjonen blir gjort slik: Ramme 52 blir redusert med kr i Reduksjonen er ein generell reduksjon av driftsutgiftene. Det er allereie stort press på ramme 52, og ein reduksjon her vil bety at vi i enda større grad må hente inntekter frå andre prosjekt som kulturavdelinga har ansvar for. Ramme 53 blir redusert med kr i Reduksjonen i 2011 gjeld i hovudsak husleige og ein generell reduksjon av driftsutgiftene. Ramme 54 blir redusert med kr i Reduksjonen er ikkje ein reduksjon av utgifter, men ei forventning om auka inntening på arkeologitenester. Ramme 55 blir redusert med kr i Dette er ein reduksjon av ymse driftsutgifter og ei omfordeling av bruk av kommunemidlar i Kultursekken. Ramme 56 blir redusert med kr Dette er ein generell reduksjon av driftsutgiftene. I 2012 blir ramma redusert ytterlegare med kr Dette gjeld tilskot til fylkesidrettsanlegg INVESTERINGSTILTAK OG UTVIKLINGSOPPGÅVER Romsdalsmuseet har gjennom fleire år arbeidd med planlegging av nytt utstillings- og magasinbygg. Denne planlegginga er no fullført. I dialog med Kulturdepartementet, alle kommunane i Romsdal og Møre og Romsdal fylkeskommune har museet fremma søknad til dei nemnde aktørane om medverking som sikrar realisering av det planlagde bygget. Det er ikkje løyvd midlar til nytt utstilling- og magasinbygg for Romsdalsmuseet over framlegget til statsbudsjett for Når løyving blir gitt over statsbudsjettet vil fylkesrådmannen sjå positivt på søknaden frå Romsdalsmuseet og kome attende til ei endeleg sak om medfinansiering. Den faglege og politiske plattforma for prosjektet knyter seg til Stortingsmelding 22 ( ) Om arkiv, bibliotek og museum (ABM-meldinga) og Møre og Romsdal fylkeskommune si oppfølging i sak Ku 22/02 St-meld.22 nye grep på museumsområdet i Møre og Romsdal. Stortingsmelding 49 ( ) Framtidas museum, stadfester dei same nasjonale målsettingar. Fylkesplan for Møre og Romsdal , med handlingsprogram for kultur, har som mål ut frå nasjonale og tidlegare fylkeskommunale dokument å medverke til at byggeprosjektet blir gjennomført.

99 98 Bortfall av avkastning på kulturfondet og finansiering av utviklingstiltak Fylkestinget gjorde vedtak om at avkastninga (inkl. prisstigning) av 100 mill. kr av kapitalfondet skulle avsetjast til kulturformål. I perioden var avkastninga til kulturformål i gjennomsnitt 4,3 mill. kr pr. år. Som følgje av finanskrisa vart avkastninga negativ for På grunn av dette og på grunn av at kultur er eit av dei tre satsingsområda i gjeldande fylkesplan, har fylkestinget vedteke å stille i bero ordninga med at avkastninga av ein del av kapitalfondet skal brukast til kulturformål og erstatte den med ein auke i dei årlege driftsrammene til kultur med 7 mill. kr frå Dette er gjort for å sikre finansiering av utviklingstiltak i fylkesplanen sitt handlingsprogram gjennom partnarskap og fylkeskommunen sitt samarbeidsnettverk. I tillegg har fylkesutvalet i sak U-22/09 vedteke at 3,5 mill. kr av dei midlane fylkeskommunen har fått til regional utvikling, skal brukast til kultur og næringsformål. Utfordringar Når det gjeld investerings- og utviklingstiltak på kulturområdet er utfordringane i hovudsak desse: Kultur er satsingsområde i fylkesplan Her er arbeidet godt i gang med iverksetjing av prosjekt og einskildtiltak ut frå vedteken handlingsplan for Om status: Sjå kap 15.2 Auke kunnskapen om at innsats innanfor området kultur og fritid, særleg fokusert for og i samarbeid med ungdom, er avgjerande for trivsel, bulyst og etableringslyst i fylket (utvikle og styrke samanhengane mellom kultur, kompetanse og verdiskaping). Vidareutvikle og bygge opp folkehelsesatsinga (God Helse) til å gjelde alle kommunane, inkludert auka satsing på friluftsliv. Konsekvensane for fylkeskommunen knytt til samhandlingsreforma og regionreforma, jf. også ny lov om fylkeskommunane sitt ansvar for folkehelsesatsinga, er også sentrale utfordringar. Drive utviklingsarbeid med fokus på nye kulturarbeidsplassar og bruken av statlege verkemidlar til regional utvikling som ressurskjelde for kulturell verdiskaping i Møre og Romsdal. Kunne oppfylle våre prioriteringar og tilsegn for deltaking i finansielle spleiselag i høve planlagde investeringsprosjekt på kulturområdet. Det er innanfor ABM området (arkiv, bibliotek, museum) at fleire store prosjekt er under planlegging. Særleg gjeld det kategorien museumsbygg.

100 99 16 REGIONAL- OG NÆRINGSUTVIKLING Møre og Romsdal fylkeskommune har ei sentral rolle som regional utviklingsaktør. Forvaltningsreforma innebar overføring av nye oppgåver, som er meint å styrke utviklingsrolla. Regional samfunns- og næringsutvikling er hovudarbeidsområdet for Regional- og næringsavdelinga. Aktiviteten i avdelinga er knytt til utvikling av regionale satsingar gjennom Fylkesplan/Handlingsprogram Verdiskaping, og iverksetting gjennom program og prosjekt i samarbeid med kommunar, næringsliv og statlege regionale organ. Avdelinga har desse rammene: Ramme 58: Drift av regional- og næringsavdelinga. Regional og næringsavdelinga har ei stor bredde i kompetanse. Avdelinga har kompetanse innanfor næringsretta utviklingsarbeid som inkluderer medarbeidarar med bransjekunnskap om reiseliv, energi, marinsektor, maritime næringar og landbruk. Avdelinga har fleire forvaltningsoppgåver, akvakulturforvaltning, havressursforvaltning, vilt- og ferskvassfiskforvaltning, vassforvaltning omstillingslova, med meir. I høve til kommunane er avdelinga ein aktiv samarbeidspartnar. Den arbeider med tettstadutvikling, etablerarrettleiing (hoppid.no), følgje opp omstillingskommunar, lokalsamfunnsutvikling i kommunane (LUK), geologisk kompetanse (skred), driftsassistanse for VA tenester, forvaltning av RDA-midlar (kompensasjon for endra arbeidsgivaravgift) med meir. Forsking og utvikling. Fylkeskommunen er eigar og gir direkte støtte til fleire forskingsinstitusjonar i fylket. Nytt i 2010 er oppretting av Midt-Norsk forskingsfond, der Møre og Romsdal er med. Fylkeskommunen er og aktiv med i høgskoleforum, og forvaltar VRI midlar (Verkemiddel for Regional utvikling og Innovasjon). Det er ei utfordring at det innanfor fleire av fagområda ofte er 1 2 personar som har fagkompetansen. Innanfor nokre fagområde har vi og hatt vanskar med å rekruttere nødvendige fagfolk, og har i lengre periodar hatt vakansar. Dette skuldast at vi innanfor enkelte område har behov for kompetanse som også er svært etterspurt i næringslivet. Ramme 59: Tiltaksfondet. Tiltaksfondet blir nytta til direkte støtte til ulike utviklingsprosjekt i Møre og Romsdal. Ramme 60: Forsking og utvikling. Dette er midlar som blir nytta til å støtte FoU-institusjonar i fylket (Møreforsking, VRI, NCE, Bioforsk m.m.) Ramme 61: Reiseliv. Gjeld fylkeskommunen sine løyvingar til reiselivet (Fjord Noreg, Møre og Romsdal reiseliv) Ramme 62: Øyremerka statstilskot

101 Fleire program er no avslutta. 100 I ein periode har regional- og næringsavdelinga hatt ansvar for fleire program som er prioritert med ekstra satsing og ressursar for å utløyse utviklingspotensialet. Desse satsingane blir avslutta som program ved utgangen av Det er fleire evalueringar under arbeid hausten 2010 for å få fram erfaringar med det arbeidet som er gjort. Avdelinga er frå 2010 med på Kommunal- og regionaldepartementet si satsing på Lokalsamfunnsutvikling i kommunane. Fylkeskommunen si rolle i denne satsinga er å vere ein lokal pådrivar og samarbeidspart i det lokale utviklingsarbeidet i kommunane. Satsinga frå Kommunal- og regionaldepartementet er 5-årig, og blir avslutta i Sjølv om koordineringa for prosjektet ligg i regional- og næringsavdelinga, vil dei fleste av avdelingane i fylkeskommunen bli omfatta av dette arbeidet. Framleis utfordringar for viktige næringar i Møre og Romsdal Næringslivet i fylket møter framleis utfordringar som skuldast finanskrisa. Møre og Romsdal er eit sterk eksportfylke og blir dermed råka av endringane i verdsøkonomien. Fleire viktige næringar har bak seg ein periode med svikt i etterspurnaden. I ein slik situasjon er det viktig med gode rammevilkår for den eksportretta delen av næringslivet. Verftsnæringa er stor i Møre og Romsdal. I 2010 vart det lansert ei eiga tiltakspakke for denne industrien. Denne omfatta mellom anna auka rammer til Garanti-instituttet for eksportkreditt (GIEK) og auka ramme for innovasjonslån hos Innovasjon Noreg. Det er viktig at desse ordningane blir vidareført, og fortløpande tilpassa næringslivet sine behov. Møbelnæringa har møtt betydelege utfordringar i kjølvatnet av finanskrisa og hatt tildels sterkt fall i eksporten. Dette har flata ut og vi ser no ein svak vekst. Det er likevel utfordringar knytt til både kapital og marknad. Når det gjeld havbruksnæringa har den delen som driv innanfor lakseoppdrett hatt nokre svært gode år bak seg. Det har vore stor etterspørsel etter laks og prisane har vore gode. Situasjonen må sjåast i samanheng med vanskane laksenæringa i Chile no står oppe i. Laksenæringa har nokre viktige miljøutfordringar. Dette gjeld særleg lakselus som det må vere stort fokus på å få løyst. Andre oppdrettsartar står overfor andre utfordringar. For oppdrett av torsk oppnår ein i dag ikkje prisar som gjev lønsam produksjon vil vere eit viktig år for denne næringa. Innanfor landbruksforedling fører strukturendring til at verksemder blir flytta frå fylket. Dette har vore ei problemstilling i åra som er lagt bak oss, og det ser ut til å vere ei problemstilling også i det kommande året. Situasjonen for næringslivet har konsekvensar for sysselsetting, for sikring og utvikling av kompetanse og for økonomisk innovasjonskraft, samt for utvikling i kommunane. Skal fylkeskommunen kunne fylle rollen som regional utviklingsaktør i denne situasjonen, er det viktig at vi har kompetanse og ressursar til å kunne påverke nasjonale rammevilkår, samarbeide med næringslivet og koordinere tilrettelegging av kompetansetiltak slik at ein kjem gjennom denne perioden og kan møte forventa oppgang med nødvendig kapasitet og kompetanse. Vi opplever og aukande etterspurnad frå kommunar som blir ramma av redusert aktivitet og nedleggingar i næringslivet. Kommuneretta utviklingsarbeid Regional- og næringsavdelinga har brei kontakt med kommunane i fylket innan fleire felt, som tettstadutvikling, etablerarrettleiing, omstillingsarbeid, driftsassistansen med meir. I

102 101 åra som kjem vil vi særleg ha fokus på å støtte opp om lokalt utviklingsarbeid som blir drive av kommunane. Her skal fylkeskommunen vere ein aktiv medspelar for å støtte opp om dei lokale prosessane. Forvaltningsoppgåver Regional- og næringsavdelinga har ei rekke tunge forvaltningsoppgåver. Frå 2010 er fylkeskommunen tildelingsmynde etter akvakulturloven og havressursloven, fylkeskommunen er vassregionmynde, fylkeskommunen har forvaltning av jaktbart vilt og ikkje trua ferskvassorganismar med meir. Fylkeskommunen gjev også innspel til dei årlege jordbruksforhandlingane. Kompetanse om utviklingsarbeid Regional- og næringsavdelinga har stor breidde i oppgåvene og våre viktigaste reiskapar er høg kompetanse, stort nettverk og økonomiske verkemiddel til å initiere utviklingstiltak. Regional- og næringsavdelinga har ei stor utfordring knytt til kapasitet og kompetanse til å møte dei auka utfordringane og den auka etterspurnaden, med knappe ressursar til rådvelde, samtidig som vi har fått ei rekke nye oppgåver. HOVUDMÅL FOR SEKTOREN Regional- og næringsavdelinga skal vere ein strategisk aktør for ei positiv og berekraftig utvikling av næringsliv og busetting i fylket. Kommunar, stat og næringsliv er viktige samarbeidspartar. Forvaltningsoppgåvene skal løysast med høg fagleg presisjon. UTFORDRINGAR OG INNSATSOMRÅDE Handlingsprogram Verdiskaping Regional- og næringsavdelinga har ansvar for å setje i verk ein heilskapleg strategi for regional- og næringsutvikling i fylket, Handlingsprogram Verdiskaping. Dette føreset at avdelinga har kvalitativt gode analyser, attraktiv kompetanse, og maktar å utvikle gode partnarskap. Fylkeskommunen er, som følgje av forvaltningsreforma, deleigar av Innovasjon Noreg, noko som inneber eit sterkare samordningsansvar i høve til dei andre eigarane, og eit sterkare styringsansvar. God næringsøkonomisk analyse er viktig, og det etablerte samarbeidet i Temp-partnarskapet vil bli utvikla vidare. Det er ei løpande utfordring å sikre gode samarbeidsarenaer med næringslivet, og endå tettare utviklingspartnarskap med kommunane. Regjeringa har desentralisert til fylkeskommunane avgjerder knytt til bruken av dei næringsretta distrikts- og regionalpolitiske verkemidlane. Regional- og næringsavdelinga har i samarbeid med partnarskapet ansvaret for strategisk innretting av midlane og fordeling av ramma til forvaltning i fylkeskommunen, Innovasjon Noreg og kommunane. Midlane skal nyttast i tråd med fylkeskommunen sine politisk vedtekne mål, og fylkeskommunen er ansvarleg for resultata som blir oppnådd. I tillegg til dei statlege midlane og fylkesmidlane som avdelinga forvaltar, har vi også koordinerings- og rapporteringsansvar for dei statlege midlane til næringsretta utviklingstiltak som er løyvd som kompensasjon for auka arbeidsgjevaravgift.

103 102 Å fremme Møre og Romsdal sine interesser i høve til nasjonale styresmakter er ei viktig oppgåve for avdelinga, og krev at vi har kompetanse og gode nettverk regionalt, nasjonalt og internasjonalt. Hovudmål 2011: o Næringslivet skal ha gode rammevilkår for utvikling, som følgje av samordna verkemiddelbruk og god dialog med lokale, regionale og statlege aktørar (HP-Verdiskaping mål 1) Delmål 2011: o Utvikle og iverksette Handlingsprogram Verdiskaping 2011 med klare resultatmål o Utvikle og formidle oppdatert næringsøkonomisk analyse o Fremme fylket sine interesser i høve til nasjonale styresmakter Kommuneretta utviklingsarbeid Tettstadsutviklingsprogrammet er eit verkemiddel for å utvikle attraktive og levande sentrum og møteplassar i samarbeid med kommunar og næringsliv. Oppvekstvilkår, kulturopplevingar og universell utforming er gjennomgåande tema i partnarskapsarbeidet. Omstilling: Fylkeskommunen jobbar tett saman med nokre kommunar som har hatt særleg stort tap av arbeidsplassar og nedgang i folketalet. Vanylven kommune har status som nasjonal omstillingskommune fram til 2013, etter at kommunen fekk 25 millionar kroner frå Kommunal- og regionaldepartementet. Nesset og Sunndal har fått støtte til omstillingsarbeid av mindre omfang frå fylkeskommunen. Regional- og næringsavdelinga er saman med Innovasjon Noreg observatørar i styringsgruppene for desse omstillingsprosjekta. Avdelinga overvakar utviklinga i kommunane, og det kan vere aktuelt å gå inn med tilsvarande program i andre kommunar i RDA kompensasjon for endra arbeidsgivaravgift: Dei 10 kommunane i Møre og Romsdal som ikkje fekk gjeninnført differensiert arbeidsgivaravgift i 2007, får ein årleg kompensasjon frå staten. Regional- og næringsavdelinga har forvaltingsansvaret, og skal koordinere og kvalitetssikre fordeling og bruk av midlane i kommunane. I 2010 er det fordelt 77,4 millionar kroner, og desse pengane har ein viktig effekt på stads- og næringsutvikling i dei kommunane ordninga gjeld. Frå 2010 har kommunane sjølve ansvar for å fordele midlane på lokale tiltak, etter at årleg handlingsplan er godkjend av fylkesutvalet. Avdelinga vil i 2011 difor ha fokus på kommuneretta kompetanseutvikling og forvaltningskontroll. Kommunale næringsfond: 22 av kommunane i Møre og Romsdal får årleg påfyll til sine næringsfond frå fylkeskommunen sine virkemidlar kap.551 post 60. Regional- og næringsavdelinga administrerer fordelinga mellom kommunane, og følgjer opp den lokale forvaltninga. Avdelinga vil jobbe særleg med kompetanseutvikling i hoppid.no har partnerskapsavtalar med 30 kommunar som fungerer som førsteline for etablerarrettleiing. Avdelinga har ein viktig rolle i å utvikle kompetansen og sertifisere rettleiarar i kommunane. Alle partnarskapsavtalane blir reviderte innan 2011, etter at hoppid.no går frå prosjekt til drift. Arbeidet med nye partnarskapsavtalar skal koordinerast med LUK. Lokalt Utviklingsarbeid i Kommunane (LUK): Ei 5-årig satsing initiert av KRD.

104 103 Målet med arbeidet er å vitalisere lokalt utviklingsarbeid i kommunane på ein systematisk og heilskapleg måte. Fylkeskommunen skal opptre som ein aktiv utviklingsaktør i samarbeid med kommunane på deira premissar. Arbeidet i LUK skal utvikle gode lokalsamfunn som trekkjer til seg nye innflyttarar, og leggje til rette for innovasjon i kommunane som sikrar konkurranseevna i framtida. Fysisk tilrettelegging: Når det gjeld fysiske investeringar ligg det framleis store utfordringar i vassforsyninga i fylket. Det er og utfordringar knytt til oppgradering av kaier, veg og avløp i tilknyting til sjønære og sentrale kommunale næringsareal. Breibandutbygginga: Gjennom prosjektet Breiband Nordvest held breibandutbygginga fram i dei 32 kommunane som er med i prosjektet. Etter kvart som målet om 100 % dekning blir nådd vil innsatsen bli retta mot vidareutvikling av eksisterande nett. Skred: I fleire kommunar er skredfare er ein viktig premiss for arealbruk og utvikling. Fylkeskommunen har i samarbeid med fylkesmannen gjort Møre og Romsdal til eit pionerfylke i handtering av skredrisiko, særleg i forhold til fjellskred. FylkesROS fjellskred som dokumenterer risikoen for fjellskred og flodbølgjer, vert avslutta i Analysen identifiserer ustabile fjellsider i tre risikonivå låg, middels og høg. Objekt med middels risiko har behov for vidare undersøkingar og periodisk (t.d. årleg) overvaking. Vi tek sikte på å utføre dette i samarbeid med fylkesmannen. Høgrisiko-objekta (så langt Åknes, Tafjord I og II, og Mannen), vert underlagt kontinuerleg beredskap i regi av Åknes/Tafjord Beredskap IKS på Stranda eit høgteknologisk senter for overvaking av ustabile fjellsider (ti tilsette). Fylkeskommunen er medeigar og regional- og næringsavdelinga fagleg-operativ delaktig. Senterets status er under vurdering av Olje- og Energidepartementet. Fylkeskommunen argumenterer for statleg overtaking, nasjonalt mandat og framleis lokalisering på Stranda. Elles gir RN kommunane skredfaglege råd i plansaker. Hovudmål 2011: o Større og mindre tettstader skal gjerast attraktive for busetting og lokalisering av næringsverksemd (HP-Verdiskaping mål 2) Delmål 2011: o o o o o o o o o o o o Følgje opp omstillingsarbeidet i Vanylven, Nesset og Sunndal Sikre mobiliseringsprosessar og kvalitet i dei 6 nye kommunane med tettstadprosjekt Vidareføre lysdesignprosjekt i nye kommunar Registrering av tilgjenge i offentlege byrom er starta opp i fleire kommunar. Vidareføre tettstadutviklingsarbeidet i øvrige kommunar i fylket. Fordele og følgje opp bruken av RDA-midlane slik at dei gjev varige positive effektar for stads- og næringsutvikling i dei råka kommunane Fordele og følgje opp bruken av kommunale og regionale næringsfond I LUK skal det gjennomførast lokale samfunnsanalyser i kommunane, og desse skal gi grunnlag for arbeidet med samfunnsdelen av kommuneplanane. Samstundes vil det bli gjennomført kompetansehevingstiltak om ny plan- og bygningslov, kurs om samfunnsplanlegging og prosessleiing Styrke førstelinja for etablerarrådgjeving gjennom nye partnarskapsavtalar i hoppid.no. Rettleie og medverke til fysisk tilrettelegging av kommunale næringsareal, kaier og reiselivsområde Medverke til meir effektive VA-tenester i fylket, og ei sikrare vassforsyning i fylket med omsyn til vasskvalitet, vassmengd og leveringstryggleik Gjennom breibandprosjektet oppnå tilnærma 100% breibanddekning (> 99%) i fylket, og deretter vidareutvikle eksisterande nett.

105 104 o o Vidareutvikle Møre og Romsdal som pionerfylke for handtering av skredrisiko og medverke til å utvikle metodar for nasjonal risikoklassifisering av ustabile fjellsider Rettleie og assistere kommunar til robust handtering av skredrisiko Kompetanse, innovasjon, nyskaping og nettverk Regionar og næringar konkurrerer om kompetansen, talenta, synlegheit og attraktivitet i ein globalisert verdsøkonomi. I denne konkurransen må løysingane skapast regionalt, og det krev at vi er i stand til å samarbeide om utvikling av attraktive kompetansemiljø. Møre og Romsdal står på mange måtar fram som ei gåte i høve til forsking og utvikling. På den eine sida scorar fylket lågt på dei fleste indikatorar som måler innsatssida i form av utdanningsnivå, og investeringar i forsking. Talet på forskarårsverk i høve til folketalet er lågt. Ungdom som tek lengre høgare utdanning utanfor fylket flyttar i liten grad attende, og regionen har svak evne til å tiltrekke seg arbeidskraft med lang utdanning. Samtidig har fylket eit næringsliv som driv kommersiell innovasjon i verdsklasse, og som er gode til å anvende resultat frå forsking i eige innovasjonsarbeid. Mykje utviklingsarbeid skjer internt i bedriftene, der kundar og leverandørar er viktigaste samarbeidspartnarar og kjelder til nyskaping. Næringsklyngene i Møre og Romsdal har dokumentert sterk innovasjonsevne og internasjonal konkurransedyktighet, men næringslivsleiarane er svært tydelege på at dette er næringar der konkurranseevne i framtida i særleg grad vil vere avhengig av tilgangen på ny kunnskap, både gjennom utdanning, forsking og teknologiutvikling. Vi ser at i dei regionane som lukkast, og får til ein dynamisk vekst både i næringsliv og busetting/tilflytting, er eitt kjenneteikn at dei er gode på samhandling, og at dei har sterke integrerte innovasjons- forskings- og utdanningsmiljø. I Møre og Romsdal treng vi sterkare forskingsmiljø som er ein del av dei innovative nærings- og utviklingsmiljøa. Det må byggjast utdannings- og forskingsmiljø med nasjonal og internasjonal konkurransekraft på område der regionen har fortrinn. Møre og Romsdal fylkeskommune koordinerer Høgskoleforum, eit forum som samlar dei tre høgskolane, Høgskolesenteret i Kristiansund, Møreforsking AS og NHO. Høgskoleforum arbeider for å styrke høgskolane som utviklingsaktørar for nærings- og samfunnsliv i fylket, samt å styrke rammetilhøva for utvikling av høgare utdanning i fylket. Fylkeskommunen er største eigar (36%) i Møreforsking AS, dei andre eigarane er dei tre høgskolane. Møre og Romsdal fylkeskommune som eigar gir eit årleg tilskot til grunnfinansiering av Møreforsking AS. Gjennom Møre og Romsdal Akvainvest har fylkeskommunen ein liten eigardel i Nofima-Akvaforsk-Fiskeriforskning AS. Fylkeskommunen gjev tilsvarande årleg driftsstøtte til forskingssenteret på Sunndalsøra, som arbeider innan genforsking og avl knytt til oppdrett av fisk og utvikling av fôr. Fylkeskommunen er ikkje eigar i Bioforsk Økologisk, men samarbeider om strategisk kompetansebygging gjennom konkret prosjektstøtte. Norwegian Centre of Expertise Maritime, med Ålesund Kunnskapspark som programansvarleg, inneber ei 10-årig satsing på å utvikle den maritime klynga i Møre og Romsdal til verdas leiande og mest innovative kunnskaps- og kompetanseklynge innan avanserte maritime operasjonar. Møre og Romsdal fylkeskommune har forplikta seg til å medverke økonomisk, i samarbeid med staten og næringslivet. Vi har regionalt lukkast med at NCE, VRI, høgskole- og forskingssatsinga er tett koordinert slik at dette i praksis er ei samla regional satsing med ulike verkemidlar og samarbeidande partar.

106 105 MMU Møre Maritimt utdanningssenter blei etablert som eit samarbeidsprosjekt mellom Høgskulen i Ålesund og Teknisk fagskule med fokus på utvikling og sal av kursporteføljen innan maritim sektor i samband med samlokalisering av dei to institusjonane. Aktiviteten i MMU har vore liten, og avsette tilskotsmidlar har ikkje vorte utbetalt. Fylkesrådmannen foreslår derfor å ta ut denne løyvinga for Runde Miljøsenter AS er ein internasjonal miljøforskingsstasjon, eit formidlingssenter og ein lokalitet for kurs og konferansar. Det vi kjenner som Runde Miljøsenter AS består av 2 aksjeselskap, desse er driftsselskapet Runde Miljøsenter AS og Runde Miljøbygg AS som eig bygningsmassen. I dag er fylkeskommunen inne og eig aksjar for kr i Runde miljøbygg AS. Dette selskapet sin aksjekapital er samla på 6,6 mill. kr. Fylkeskommunen blir bedt om å gå inn med aksjekapital i begge desse selskapa, og ei grunnløyving. Kjøp av aksjar i Runde Miljøsenter AS må vurderast ut i frå samfunnsmessig nytte. Vi vil ikkje tilrå aksjekjøp i Runde Miljøsenter AS ut i frå forventningar om ei sikker og god avkastning. Runde Miljøsenter AS gjev viktig kompetanse og kompetansearbeidsplassar. Vi vil derfor tilrå å auke aksjekapitalen på Runde Miljøbygg AS. Aksjekjøpet blir finansiert med å omdisponere løyvinga som tidlegare gjekk til MMU. VRI (Verkemiddel for Regional utvikling og Innovasjon) er Forskingsrådet si satsing på å mobilisere til forskingsdriven innovasjon i norske regionar. VRI Møre og Romsdal er utvikla som ei tverrfagleg innovasjonssatsing som involverer dei tre høgskolane og Møreforsking. Evaluering av satsinga viser at ein har lukkast med å få bedrifter og forskarar frå Møre og Romsdal til å samarbeide betre. 60 % av forprosjekta som er sett i verk i bedriftene er vidareført. Møre og Romsdal har prioritert utviklingsbehov innan næringsklyngene Maritim inkl. Petroleum, og Marin. Dei faglege fokusområda er: logistikk, media, teknologi og organisasjon. I perioden har fylkeskommunen medverka med årleg 3 mill. kr til VRI Møre og Romsdal. Dette har utløyst 11,9 mill. kr frå Norges Forskingsråd til programmet. I og med at Regionale Forskingsfond kom som eit nytt verkemiddel frå 2010, har det vore usikkert om VRI skulle vidareførast. Norges Forskingsråd har vedteke at VRI skal vidareførast som det regionale mobiliseringsprogrammet for forsking, slik at det blir meir utvikla og tyngre prosjekt som kan søke Regionale Forskingsfond. På ramme 60 er det sett av midlar til VRI i økonomiplanperioden. Midtnorsk forskingsfond: Regionale forskingsfond er det nye regionale forskingspolitiske verkemiddelet som vart operativt frå Staten har avsett 6 mrd. kr i eit fond, med ei fast årleg avkastning dei neste ti åra på 219 mill. kr. Fylkeskommunane har fått hovudansvaret for forvaltning og styring av dei nye regionale forskingsfonda. Regionale forskingsfond skal styrke forsking for regional innovasjon og regional utvikling ved å støtte opp under regionen sine prioriterte innsatsområde, bidra til auka forskingskvalitet og til utvikling av gode og konkurransedyktige forskingsmiljø i alle fylke. Fonda skal møte uttrykte FoU-behov i regionane gjennom å støtte FoU-prosjekt initiert av bedrifter og/eller offentlege verksemder i regionen. Det er understreka at forskingskvalitet skal ivaretakast i alle ledd frå utlysning til tildeling av midlar. Det var krav om samarbeid i større regionar for forvalting av regionale forskingsfond. Møre og Romsdal inngikk samarbeid med Sør- og Nord-Trøndelag i Regionalt Forskingsfond Midt-Norge. Første utlysing av forskingsmidlar vart gjort 1.september 2010 med søknadsfrist 13.oktober Utlysinga er godt tilpassa fokusområda i næringslivet og FoU-institusjonane i Møre og Romsdal. I løpet av 2011 vil dei 3 fylka i samarbeid utarbeide ein meir langsiktig FoU-strategi som skal gje føringar for arbeidet med forskingsfondet, og som i tillegg også skal gje meir generelle føringar for FoU-arbeid i regionen. hoppid.no: Møre og Romsdal har tunge miljø og komplette næringsklynger innanfor maritim industri, marin sektor, møbelindustri, prosessindustri (petrokjemi, aluminium og bergverk), samt mindre industrimiljø innan plast og stein. Industrien består av til dels

107 106 modne bedrifter, der ein trass i auka verdiskaping ikkje kan vente vekst i sysselsettinga. Nyetableringar er viktig for sysselsetting, nyskaping og dynamikk i næringsmiljøet. hoppid.no er vårt tilbod til etablerarar i fylket. Hoppid.no er eit samarbeid mellom fylkeskommunen, Innovasjon Noreg og kommunane. Hoppid.no har vore ei programsatsing fram til Dette er ei satsing som det har vorte lagt merke til langt utanfor fylket. Vi får mange førespurnader frå kommunar og fylkeskommunar rundt om i landet om modellen hoppid.no. Hoppid.no vil bli vidareført som eit permanent tilbod til etablerarane i fylket. Tenesteytande sektor er i sterk vekst. Innanfor kultur, ulike service og opplevingstenester er det er forventa vekst. Det er ei utfordring å legge til rette for slik vekst i Møre og Romsdal. Det er viktig å få opp eit miljø av kulturnæringsbedrifter. Her er både kompetanse og kapital viktig. Regional- og næringsavdelinga og Kulturavdelinga samarbeider om dette. Hovudmål 2011: o For å betre konkurransevilkåra til industrien skal det byggast opp gode kunnskapsmiljø rundt industriklyngene. Næringsliv og arbeidsliv i Møre og Romsdal skal ha tilgang på god høgare utdanning og forsking i fylket, og tilpassa deira behov (HP-Verdiskaping mål 5) o Auka FoU-aktivitet i næringslivet og offentleg sektor samanlikna med nivået i 2008 (HP-Verdiskaping mål 4) o Det skal utarbeidast ein FoU-strategi for Møre og Romsdal som sikrar samordning mellom høgskolane i fylket når det gjeld forsking og utviklingsarbeid, samt FoUsamarbeid mellom høgskolane (HP-Kompetanse mål 12). o Auka innovasjonstakt og fleire nyetableringar med auka overlevingsgrad samanlikna med nivået i 2008 (HP-Verdiskaping mål 3) Delmål 2011: o o o o o Sikre eit målretta og godt samarbeid om Midtnorsk forskingsfond med Nord- og Sør-Trøndelag fylkeskommunar og Forskningsrådet Utvikle ein langsiktig FoU-strategi som skal vere operativ for arbeidet med det Midtnorske forskingsfondet, samt gi generelle føringar for FoU-arbeid i regionen Vidarutvikle Møre og Romsdal som maritimt nasjonalt tyngdepunkt gjennom NCE Maritime Styrke Møreforsking og høgskolane sitt samarbeid med næringslivet gjennom VRI- Møre og Romsdal Styrke utdannings- og forskingsaktiviteten i heile fylket gjennom Høgskoleforum, VRI-programmet, Møreforsking AS, Nofima og Bioforsk Økologisk Vidareutvikle og sikre hoppid.no som Møre og Romsdal sitt kvalitetsmerke for nyetablering Internasjonalisering Globalisering gjer at påverknaden på tvers av landegrenser aukar. Interregionale avtalar, herunder EØS-avtalen, set rammevilkår for ulike delar av samfunnslivet vårt her i Noreg og i Møre og Romsdal. Dette innverker på oss alle, frå einskiltmenneske til verksemd, frå offentlig til privat sektor. Møre og Romsdal fylkeskommune skal vere ein tydeleg og aktiv medspelar også når det gjeld internasjonale saker. Vi skal fange opp signal og støtte opp under den internasjonale aktiviteten i fylket på ulike plan.

108 107 Vedteken internasjonal strategi er grunnlaget for arbeidet. Vi held fram arbeidet vårt med dei tre store EU-prosjekta vi er involvert i: EfficienSea (knytt til forvaltning i kystsona), CoastAlive, som skal fremje god helse og legge til rette for kulturnæringsutvikling, samt Strategic Motorways of the Seas (Stratmos; knytt til å få gods over frå veg til kjøl). Arbeidet med å opprette båtsambandet Kristiansund-Zebrugge har kome langt og er eit delprosjekt under Stratmos. Slike transnasjonale prosjekt kan få stønad gjennom deltaking i Interreg IV for perioden Det er vår rolle å legge til rette og hjelpe organisasjonar frå vårt fylke som kan ha nytte av å delta i slike prosjekt og å informere om progamfinansieringshøve som fins. Vi arbeider også for å auke kunnskapen om andre program for finansiering av internasjonale prosjekt, til dømes Aktiv ungdom-programmet og NORA. Hovudmål 2011: o I samarbeid med kommunar, næringsliv og andre å auke kompetansen om og utvikle prosjekt for EU-finansiering på regionalt prioriterte område o Ivareta fylket sine interesser i strategiske internasjonale fora Delmål 2011: o Utnytte høva Vest-Noregs Brusselkontor (VNB) representerer, og jobbe for auka bruk av kontoret o Bygge kompetanse og nettverk gjennom å delta i relevante internasjonale og nasjonale fora t.d. CPMR (konferanse for perifere maritime regionar), Nordsjøkommisjonen og tilhøyrande arbeidsgrupper, samt regionsmønstringa Open Days i Brussel o Ta vertskapsrolle for desse internasjonale fora der dette er formålstenleg o Satse på ungdom gjennom EU-program som «Aktiv ungdom» o. a. o Målretta arbeid for å sette i verk vedteken internasjonal strategi Energi Ca 85 % av fylket sitt energibehov vert i dag dekt av elektrisitet. Det resterande vert i hovudsak dekt frå bio, avfall, gass og olje. Møre og Romsdal har eit underskot i kraftbalansen på om lag 6 Twh som vert dekt opp ved import frå andre regionar. Med eit så stort underskot viser fleire analyser at sjansen for å kome i ein rasjoneringssituasjon er høg. For å få tilfredstillande forsyningstryggleik og samstundes ha ein kraftsituasjon som gjer det mogleg å utvikle ny industri- og næringsverksemd i Møre og Romsdal, ser ein det naudsynt å auke kraftproduksjonen i regionen og/eller byggje overføringsliner frå område med overskot på kraft. Status for kraftsituasjonen i Møre og Romsdal midtvegs i 2010 er som følgjer: Statoil har konsesjon for gasskraftverk på Tjeldbergodden. Planane er stilt i ro på grunn av manglande statleg finansiering av reinsetiltak Industrikraft Møre har fått konsesjon for gasskraftverk i Fræna på vilkår av reinsing frå dag 1 Ny 420 kv leidning Ørskog-Fardal har fått konsesjon. Konsesjonen er anka og ankebehandlinga vil venteleg ikkje vere avslutta før i løpet av 1. halvår 2011.

109 108 Tiltaket møter stor motstand frå kommunar og organisasjonar med krav om omfattande kabling. Denne lina kan tidlegast vere i drift 2014 Det er gjeve konsesjon på utbygging av vindkraftanlegget Havsul II (Sandøy) og Haram Vindpark (Haramsøya) med årsproduksjon på til saman 1,2 TWh. Begge konsesjonane er no rettskraftige Det er gjeve avslag til utbygging av vindkraftanlegget Havsul I (Giske og Haram) Mobile gasskraftverk - som såkalla SAKS-tiltak (svært anstrengende kraft situasjon) er bygd på Tjeldbergodden og Nyhamna. Desse kraftverka skal berre brukast i svært alvorlege forsyningssituasjonar etter at alle andre tiltak er sette i verk. Prosedyrane for oppstart er forenkla Midt-Norge er etablert som eige prisområde for kraft. På kort og mellomlang sikt er det ingen andre energiberarar enn gass og vind som kan gje fylket den krafta vi treng. Klimautfordringane knytt til utslepp av CO2 er sterkt fokusert, og det må arbeidast aktivt med å løyse desse utfordringane. Etableringa av ein CO2- infrastruktur med oppsamling, transport og deponi er avgjerande for å ta hand om CO2 frå kraftproduksjon og industri. Det vil venteleg bli produsert gass i Norskehavet dei neste åra. Spørsmål rundt gasstransport og ilandføring av ny gass frå Norskehavet er viktig for Møre og Romsdal. Transportkapasiteten ut av Norskehavet er fullt utnytta fram til 2025 for Åsgard Transport sin del. Langeled nord har noko ledig kapasitet. Nye funn er avhengige av at det blir bygd ny transportkapasitet ut av området. Alternativet er å vente på ledig kapasitet i eksisterande røyrnett. Mange av dei nye gassfelta i Norskehavet har naturleg innhald av CO2 opp mot 10 %, som er langt over kravet til salsgass. Med CO2-infrastruktur på plass kan gassen førast i land for fjerning av CO2 før vidare transport til marknaden. Midtvegs i 2010 går alle tilrådingar i retning av at Nyhamna blir etablert som gassknutepunktet for Norskehavet med ilandføring av gass frå felta Luva og Linnorm i første omgang. Kristiansund er etablert som operasjonelt senter for Norskehavet og med driftsorganisasjonar for felta Draugen, Njord og Ormen Lange i tillegg til omfattande verksemd innan logistikk og engineering. Det er viktig å få lagt nye driftsorganisasjonar til Kristiansund og med det styrke det eksisterande driftsmiljøet. Det er potensiale for auka direkte bruk av naturgass som erstatning for meir forureinande fossil brensel. Særleg skipsfarten (supplyflåten og ferjeflåten) ser ut til å ta denne utfordringa alvorleg. Utvida bruk av kraft frå fornybare energikjelder som vatn, biomasse, vind og sol vil få auka merksemd. Det same gjeld energieffektivisering i industri og hushald. Arbeidet med etablering av dei vedtekne kompetansesentra for fornybar energi (Runde, Tingvoll og Smøla) er godt i gang og er venta fullført i løpet av Fylkeskommunen fekk frå 2010 ansvar for å gjere vedtak i konsesjonssaker for minikraftverk. Sakshandsaminga skal framleis ligge til NVE. Så langt i 2010 er det ikkje motteke ferdig utgreidde saker frå NVE. Fylkeskommunen har ikkje sett av øyremerka ressursar til fagområdet. Energiregion Møre starta som eit tidsavgrensa program for perioden Dei fleste utfordringane programmet arbeider med er langsiktige. Programmet er derfor lagt inn som ein del av ordinær drift frå og med Hovudmål 2011: o o Kraftforsyninga i Møre og Romsdal skal betrast gjennom auka lokal produksjon og betre infrastruktur samanlikna med 2010 (HP-Verdiskaping mål 12), herunder kraft frå fornybare energikjelder og gass innanfor ramma av ei berekraftig utvikling Møre og Romsdal skal ha ei leiarrolle i utviklinga av miljøvenleg energi

110 109 Delmål 2011: o o o o o o o o o Påverke etablering av CO2-infrastruktur i Norskehavet / Midt-Noreg Vidareføre arbeidet med etablering av Nyhamna som gassknutepunkt og utvikle Tjeldbergodden som stad for gassbasert industri. Arbeide for at Kristiansund, Nyhamna, Tjeldbergodden og den petroleumsretta industrien på Sunnmøre utviklar ei petroleumsklynge Arbeide for lokalisering av base- og driftsorganisasjonar for nye felt i Norskehavet til Kristiansund. Samarbeide for styrking av leverandørindustrien sin kompetanse og konkurransekraft Auke innslaget av fornybar energi i energiforsyninga, særleg gjennom utbygging av bioenergi- og vindkraft- og vasskraftanlegg Fullføre etableringa av kompetansesentra for vindenergi, sol- og bioenergi og havenergi og knyte desse opp til sentrale forskingsinstitusjonar innanfor dei ulike fagområda. Stimulere næringsliv til energieffektivisering gjennom eit energieffektiviseringsprogram Etablere petroleumsretta utdanningstilbod i fylket Dokumentasjon av Møre og Romsdal fylkeskommune sin oljehistorie Fra 1970-tallet og fram til i dag har olje og gassnæringa spela ei stadig viktigare rolle for sysselsetting og verdiskaping i Møre og Romsdal. Petroleumsrelatert sysselsetting er i dag på ca personar. I denne utviklinga har Møre og Romsdal fylkeskommune spela ei betydeleg rolle både politisk og administrativt og vore heilt avgjerande for initieringa av store og viktige etableringar. Slik sett må utviklingsarbeidet fylkeskommunen har utført innanfor denne sektoren kunne karakteriserast som vellukka. For ettertida er det viktig at Møre og Romsdal si oljehistorie blir dokumentert på ein objektiv og uhilda måte og bevart for ettertida. Fylkesrådmannen tek sikte på å sette i gang eit arbeid med ein dokumentasjon som omtala ovanfor. Reiseliv Fjordane er av National Geographic Society kåra til verdas beste reisemål. Geirangerfjorden med omland er på UNESCO si verdsarvliste Nature Sites og Trollstigen er mellom dei best besøkte naturbaserte attraksjonane her i landet. Atlanterhavsvegen er kåra til Århundrets Byggverk, og to vegstrekningar i Møre og Romsdal er prioritert til å få status som Nasjonal Turistveg. Trass i at fleire av dei fremste naturbaserte attraksjonane i Noreg ligg i Møre og Romsdal, har ikkje reiselivsnæringa i fylket utvikla seg så positivt som ønskeleg. Finansuroa har ikkje betra denne situasjonen. Noko av årsaka til dette er o dårleg tilgjenge og kort sesong på viktige attraksjonar o manglande direkteruter frå utlandet til fylket o lite effektiv og fokusert marknadsføring o for få attraktive produktpakkar som kan gjere det lettare å selje området nasjonalt og internasjonalt o låg kompetanse i næringa

111 110 Fylkeskommunen starta derfor i 2006 opp eit 4-årig Reiselivsprogram i samarbeid med næringa og Innovasjon Noreg. Programmet vart avslutta , med unntak av delprosjekt produktutvikling og produktutvikling som vert avslutta Visjonen for reiselivsprogrammet er: Møre og Romsdal skal vere eit aktivitets- og opplevingsreisemål med lønsame aktørar, der gjester kan tilbringe tid og ha varierte opplevingar. Arbeidet er operasjonalisert i fem delprosjekt: o Sesongforlenging og tilgjenge: Vi har oppnådd lengre sesong på ferjeruta Hellesylt Geiranger. Reisepass blir ei moglegheit gjennom innføring av nytt elektronisk billetteringssystem i fylket. o o o o Internasjonale direkteruter: To internasjonale flyruter er etablert, Ålesund Riga og Ålesund København. Ruta Ålesund London startar opp igjen i april Norwegian har etablert seg både i Ålesund og Molde, noko som gir moglegheit for ytterlegare nye internasjonale ruter. Forsterka marknadsføring: Marknadsplan er utarbeidd og salsarbeid gjennom destinasjonsselskapa er satt i gang. Nytt marknadsmateriell er utarbeidd, dvs film, brosjyre og foto. Dette er spreidd til reiselivsbedriftene i fylket. Produktutvikling og produktpakking: 3 pilotar er valt ut etter søknadsprosess og vi arbeider med å vidareutvikle desse. Det blir arbeidd med ytterlegare to pilotar innanfor fisketurisme på Smøla. Det blir gjort ein ekstra innsats overfor aktivitetsog opplevingsbedriftene i fylket. Dette delprosjektet blir ikkje avslutta saman med resten av Reiselivsprogrammet. Kompetansehøgding: Behovskartlegging er gjennomført og opplæringsaktivitet frå breidde til spissa kurs og spesialtilpassa deltidsstudie blir tilbode løpande. I sak T-01/03 godkjende fylkestinget samarbeidsavtalen mellom Møre og Romsdal Reiseliv og Møre og Romsdal fylkeskommune, som inneber at Møre og Romsdal fylkeskommune har intensjon om å yte eit samla tilskot som inklusive sekretariatstenester tilsvarar destinasjonsselskapa sine tilskot innan Dette tilskotet ligg inne i ramme 61. Ramma inneheld også tilskot til Fjord Norge AS, som er fjordfylka Rogaland til Møre og Romsdal sitt felles marknadsorgan på utanlandsmarknadane. I 2009 vart Fjord Norge AS tildelt status som Norwegian Centre of Expertise Tourism. Dette inneber ei 10-årig satsing på å utvikle eit heilskapleg reiseliv som koplar produkt og marknadsutvikling, med fokus på tematurisme. NCE Tourism har eit årleg budsjett på 13 mill. kr der staten har forplikta 5 mill. kr og næringslivet har forplikta 6,2 mill. kr. Fylkeskommunane i Fjord Norge AS sitt område har òg forplikta seg til å medverke. Erfaringar frå reiselivsprogrammet: Ein er no i gang med eksterne evalueringar av reiselivsprogrammet for å framskaffe erfaringar med denne satsinga. Det blir og med bakgrunn i at fylkeskommunen har brukt store ressursar på reiselivet- gjennomført ei evaluering av effekten av dei verkemidlane vi har nytta for å styrke denne næringa. Evalueringa vil vere klar mot slutten av Desse evalueringane vil gje nyttig informasjon med omsyn til kva fylkeskommunal innsats som gir beste effektar for å styrke denne næringa. Fylkesrådmannen vil framheve at det er mange konkrete resultat av satsingane innanfor reiselivsprogrammet. Satsinga innanfor produktutvikling og produktpakking har m.a.

112 111 resultert i dei tre pilotane Nordic Walking, Romsdalseggen og Aktivitetar Hjørundfjord. Vi vil også framheve sesongforlenging på ferjestrekninga Geiranger Hellesylt, og reiselivsfilmen og fotobasen. Auka satsing gjennom Fjord Norge AS For å trygge Fjord Norge AS sin posisjon som internasjonalt fyrtårn for reiselivet i Noreg, er dei fire fylkeskommunane på vestlandet bedt om å auke sitt tilskot til Fjord Norge AS i perioden Det blir i vist til at Agderfylka støtter Visit Sørlandet med 2,5 mill. kr kvar, fylkestilskotet til Nordnorsk Reiseliv var i mill. kr per fylkeskommune, Oppland fylkeskommune støttar Fjell Noreg med 2,5 mill. kr i 2010, og Nord- og Sør- Trøndelag til saman støtta Trøndelag reiseliv med 6 mill. kr. Etter fylkesrådmannen sitt syn gjer Fjord Norge AS ein god jobb for reiselivet på Vestlandet. Slik den økonomiske situasjonen er, vil vi foreslå ei auke til Fjord Norge AS på 2,5 mill. kr årleg i perioden 2011 til 2014 som eit realistisk nivå. Hovudmål 2011 : o o Medverke til å realisere det potensialet reiselivet i Møre og Romsdal har for å auke lønsemda. Det skal vere fleire og meir økonomisk levedyktige natur-, kultur- og opplevingsbaserte verksemder i Møre og Romsdal samanlikna med 2010 (HP-Verdiskaping mål 7) Delmål 2011 : o o o o Sikre at reiselivsnæringa i Møre og Romsdal er aktivt med og får nytte av aktivitetane i Norwegian Centre of Expertise Tourism. Vidareutvikle samarbeidet mellom destinasjonsselskapa og mellom destinasjonsselskapa og Møre og Romsdal fylkeskommune. Hauste erfaring frå Reiselivsprogrammet og vidareført intensjonen om å bli aktivitetsog opplevingsfylke nr 1. Samarbeide nært med Fjord Norge AS for å styrke Møre og Romsdal sin posisjon på våre prioriterte utanlandsmarknader. Marin næring Det er ei utfordring å sikre fylket sine interesser i den nasjonale konkurransen om kvoter og rettar. Det er og ei utfordring å vidareutvikle produksjonen innanfor havbruk, foredling og fiskeindustri med omsyn til lønsemd, berekraft, marknad, produktutvikling og strukturell tilpassing. Sjølv om kombinasjonen av god norsk fiskeriforvalting og temperaturendringar i havet har ført til at Barentshavet nærast koker av fisk, er lønsemda svært låg innanfor kvitfiskindustrien. Finanskrisa har ført til at forbruket i Europa av torsk, som er rekna som ein dyr fisk, har falle og er delvis erstatta av billeg fisk frå land som Island og Russland. I tillegg er billeg pangasius frå Vietnam kome inn i EU-marknaden og har delvis konkurrert ut torsk frå Noreg.

113 112 Møre og Romsdal produserer om lag 90 % av all klippfisken i Noreg. Marknaden har vore særs vanskeleg frå og med 2. kvartal No kjøper Portugal klippfisk igjen, og optimismen i klippfiskindustrien er stigande, sjølv om prisane er noko låge. Krisa innanfor saltfiskindustrien rammar ikkje Møre og Romsdal i stor grad, då fylket ikkje er eit saltfiskfylke. For den pelagiske sektoren ser framtida lysare ut med gode bestandar og ikkje minst gode marknader. Fiskeindustrien har sysselsettingsmessig stor verdi i fleire av våre lokalsamfunn. Lakseoppdrettsnæringa opplever gode tider med høge laksepriser, og innteninga er god. Næringa har i vårt fylke som i andre område omdømeutfordringar. Det er venta at det blir produsert om lag laks i Møre og Romsdal i 2010 til ein eksportverdi på om lag 4 mrd. kr. Det har i 2010 vore ei omstrukturering i torskeoppdrettsnæringa, det gjeld samarbeid både nedstrøms og på slakterisida. Den viktigaste leverandøren av torskerogn, Marine Breed har overlevd. Dei leverer no rogn med eit heilt anna vekstpotensiale enn rogn som har vore brukt til no, takka vere familiebasert avl. Atlantic Cod Farms, som er store i Noreg og har sin hovudverksemd i Møre og Romsdal, har kjøpt ny rogn og sett ut fisk i sjøen, noko som gir grunn til optimisme. Torskeoppdrettsnæringa vi sjå annleis ut i framtida, med færre aktørar som samarbeider nærare. Kveiteoppdrett har hatt og har utfordringar, men vi har no verksemder som går med overskot. Hovudmål 2011: o Møre og Romsdal skal framleis vere det største sjømatfylket, og sjømat frå Møre og Romsdal skal oppretthaldast som eit kvalitetsomgrep (HP-Verdiskaping mål 11) o Effektiv og forsvarleg sakshandsaming av akvakultur- og havressurssøknader. Delmål 2011 o o o Saman ned næringane identifisere flaskehalsar for auka verdiskaping og kople næring og relevante FoU-miljø som kan løyse flaskehalsane Stimulere til produktutvikling, innovasjon av kundevennlege produkt Fremme fylket sine fiskeriinteresser i nær dialog med fiskerinæringa sine organisasjonar Forvaltningsoppgåver Forvaltning marin sektor Oppgåvene er overført frå Fiskeridirektoratet sine regionkontor til fylkeskommunane. Dette gjeld forvaltningsoppgåver etter både akvakulturlova og havressurslova. Omfangsmessig er oppgåver etter akvakulturlova dei største. Desse omfattar å gje løyve til oppdrett av matfisk av anadrome og marine artar, havbeite, samt avgjere søknader om utviding og justering av eksisterande løyve og lokalitetar. Fylkeskommunane har og ansvaret for å fremme motsegn på vegne av havbruksinteressene i kommunale kystsoneplanprosessar.

114 113 Innanfor havressurslova er følgjande saker overført til fylkeskommunane: Skolekvotar, fordeling av kvotar på jakt på kystsel, fangst av kongekrabbe (ikkje aktuell i Møre og Romsdal), leiinga av dei fylkesvise gruppene som skal utarbeide forskriftsforslag for hausting av tang og tare og lokale fiskereguleringar. Oppgåvene etter akvakulturlova er svært omfattande, og inneber samarbeid med ei rekkje etatar som skal ta stilling til akvakulturløyver etter sitt sektorregelverk. Både mattilsynet, fiskeridirektoratet, fylkesmannen, NVE (i saker som omfattar bruk av ferskvatn) og kystverket skal behandle søknadane etter lovverk dei forvaltar. I tillegg skal vertskommunen ha saka til uttale. Fiskeri- og kystdepartementet har vedtatt ei eiga tidsfristforskrift som regulerer dei einskilde instansane si saksbehandlingstid. Denne tok til å gjelde frå 1. september Marint miljøsikrings- og verdiskapingsfond I samband med at det i 2009 vart delt ut 7 løyve for oppdrett av laks, aure og regnbogeaure i Møre og Romsdal, har Regjeringa bestemt at Møre og Romsdal fylkeskommune får 21 millionar kroner. I sak T-52/09 vedtok Fylkestinget å etablere Marint verdiskapingsfond. Midlane skal nyttast til: Skape god sameksistens mellom havbruk og villfisk Utgreiing og kartlegging i samband med oppdateringar av kystsoneplanar i kommunane i fylket Kompetanse og FoU-basert nyskaping i havbruksnæringa Administrasjonen har utarbeidd reglar for bruk av fondet som vart vedteke av fylkestinget i sak T-6/10. Miljøoppgåver Innanfor miljøområdet har regional- og næringsavdelinga fått ansvaret for bestandsforvaltning av ikkje trua artar av vilt og innlandsfisk, samt oppgåva som vassregionmyndigheit. Forvaltningsoppgåver innanfor vilt- og fiskeforvaltning: Forvaltning knytt til å sikre ikkje trua artar av vilt og innlandsfisk. Det er definert kva forvaltningsorgan som har ansvar for dei ulike artane. M.a. har fylkeskommunane ansvar for alt hjortevilt, unntatt villrein der Noreg har eit særskilt forvaltningsansvar for arten. Fylkeskommunane har mellom anna ansvar og myndigheit knytt til samanslåing av areal til felles jaktområde der eigedomane ligg i ulike kommunar og fastsetjing av skotpremie på skadevilt. Fordele tilskot til lokale vilttiltak frå det statlege viltfondet. Levere data til nasjonale databasar. Rettleie kommunar og grunneigarar. Ivareta omsynet til lokale bestandar ved kultivering i vassdrag. Sikre allmenn tilgang til jakt og fiske. Vassregionmyndigheit Landet er inndelt i 9 forskjellige vassregionar med bakgrunn i nedbørsfelta i Noreg. Møre og Romsdal er ein eigen vassregion. Vassregionane er oppretta for å implementere EU sitt rammedirektiv i Noreg. Vassforvaltningsforskrifta vart sett i kraft 1. januar Forskrifta stiller krav om å utvikle ei heilskapleg økosystembasert og kunnskapsbasert forvaltning av ferskvatn, grunnvatn og kystvatn. Fylkeskommunane har fått følgjande ansvar: Vere formell planmyndigheit, legge til rette for medverknad og legge til rette for høyring av planprogram og forvaltningsplan.

115 114 Samordne kommunar, fylkeskommunar og statlege etatar, sjå til at arbeidet blir gjennomført innan dei fristar vassforvaltningsforskrifta set. Opprette og leie eit vassregionutval, der staten, kommunar og fylkeskommunar deltar. I samarbeid med vassregionutvalet utarbeide miljømål for dei ulike vassforekomstane, samt tiltaksplan og forvaltningsplan for vassregionen. Rapportere til Miljøverndepartementet og Direktoratet for naturforvaltning. Rettleie lokale vassområde og kommunar i prosessane med forvaltningsplanar og sjå til at desse held godt fagleg nivå. Landbruk Fylkeskommunane har ansvaret for virkemiddel knytt til rekruttering, kompetanseheving og likestilling i landbruket. I følgje jordbruksavtalen 2010 vil fylkeskommunane få dele 20 mill. kr til dette arbeidet i Den knappe halvannan millionen vi forventar vert tildelt Møre og Romsdal av dette, vil bli fordelt på ulike tiltak i samråd med landbruksnæringa sine organisasjonar. Avdelinga har overtatt fylkeslandbruksstyret sin uttalerett i landbrukspolitiske saker og skal utarbeide innspel til jordbruksoppgjeret på vegner av fylkeskommunen. Avdelinga vil også følgje opp satsingar innanfor skogbruket, som det nyoppretta skognæringsforumet. Omstillingslova Våren 2008 vedtok Stortinget ny lov om meldeplikt for nedlegging av næringsverksemd (omstillingslova lov ). Lova tok til å gjelde frå 1. juli Føremålet med lova er å etablere eit rammeverk som kan gjere det mogleg for levedyktige bedrifter å drive vidare. Lova set ei plikt for verksemder med meir enn 30 tilsette til å melde i frå til fylkeskommunen om ei planlagt nedlegging av verksemda. Meldeplikta gjeld ikkje flytting innanfor same fylke, heller ikkje om bedrifta går konkurs. Med utgangspunkt i melding frå bedriftseigar skal fylkeskommunen innkalle til drøfting mellom bedrift, dei tilsette, det offentlege og moglege investorar. Under drøftinga skal det vurderast om det er mogleg med vidare drift, alternativ drift, eventuelt med nye eigarar, eller andre omstillingstiltak. Opphaldsløyve til sjølvstendig næringsdrivande Utlendingsdirektoratet mottar søknader om opphaldsløyve for sjølvstendig næringsdrivande frå borgarar som kjem frå land utanfor EØS / EFTA-området. Fylkeskommunen får sendt over saka for å vurdere det økonomiske grunnlaget for drifta. Det skal mellom anna vurderast: o Marknaden for den planlagde verksemda o Utsikter til lønsam drift o Om verksemda kan vere av varig karakter. Rammer i økonomiplanperioden ØKONOMIPLAN MED BUDSJETT FOR Nr Utvalsramme

116 Regional-og næringsavd Tiltaksfondet Forsking /utvikling VRI Møre og Romsdal NCE Maritime Maritimt utdanningssenter* Runde Miljøsenter* Møreforsking Nofima Bioforsk Økologisk Nye satsingar frå 2010** *** Åkneset/ Tafjord Anna 61 Reiseliv Reiselivsprogrammet NCE-tourism Fjord Norge A/S Møre og Romsdal reiseliv Anna *Løyvinga til Maritimt utdanningssenter (MMU) blir for 2011 nytta til å styrke Runde Miljøsenter AS. Dette skuldast låg aktivitet ved MMU ** I 2010 vart midlane nytta til følgjande tiltak: Styrka reiselivsatsing 1,5 mill. kr Strandafjellet skisenter 1,0 mill. kr Auka løyving til Åkneset/Tafjord 0,8 mill. kr Kompetansesenter på Smøla 0,5 mill. kr. *** Frå 2011 er 2,5 mill. kr flytta over frå ramme 60 til ramme 61 til styrking av Fjord Norge A/S. Generell reduksjon i budsjettrammene Ramme 58 Drift av avdelinga Denne ramma gjeld drift av avdelinga. Regional og næringsavdelinga har eit breitt spenn i oppgåvene, noko som òg går fram av kommentarane. På dei fleste fagfelta har vi ei minimumsbemanning, ved at vi gjerne har ein person som skal dekke heile fagområdet. Då det er ei grense for kor mange fagområde ein person greier å ha kompetanse på, og ikkje minst kapasitet, vil ein reduksjon innanfor denne ramma føre til ei gradvis forvitring av fylkeskommunen sine moglegheiter til å vere ein aktør innanfor det næringspolitiske området, og å vere ein støttespelar for kommunane sitt utviklingsarbeid.

117 116 Slik situasjonen er i dag manglar vi/har vi minimumsbemanning på fleire felt. Fleire av oppgåvene avdelinga har ansvaret for er nye for fylkeskommunen, og vi er usikker på om vi her har nok bemanning. Reduksjon i 2011: kr Ytterlegare reduksjon frå 2012: kr Ramme 59 Tiltaksfondet. Kutt her gjer at vi ikkje kan støtte utviklingstiltak i fylket i same omfang som i dag. Midlane blir nytta til prosjektstøtte. Reduksjon i 2011: kr Ytterlegare reduksjon frå 2012: kr Ramme 60 FOU. Reduksjon inneber at færre tiltak kan støttast. Praktisk vil vi foreslå å redusere nye tiltak finansiert av dei 3,8 mill. kr til næringsutvikling som ramma vart styrka med i Reduksjon i 2011 kr Ytterlegare reduksjon frå 2012: kr Ramme 61 Reiseliv Her har vi avtaler med fleire aktørar. Det er derfor vanskeleg å redusere denne løyvinga. Vi vil foreslå å ta denne ramma sin reduksjon på ramme 60 sidan støtteformåla ikkje er svært ulike.

118 SAMFERDSEL Driftsbudsjett (i mill kroner) Netto driftsutgift kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUD FYLKESRÅDMANNENS FRAMLEGG Samferdselsavdelinga Samferdselsavdelinga 9,0 12,6 13,9 13,9 13,9 13,9 64 Bilruter 241,0 248,1 265,9 263,9 263,9 263,9 65 Fylkesvegferjer 57,5 299,7 301,2 298,1 287,8 287,8 66 Båtruter 51,7 48,7 51,4 51,4 51,4 51,1 67 Skoleskyss 6,9 8,1 7,6 7,6 7,6 7,6 68 TT-ordning 10,7 10,2 10,4 10,4 10,4 10,4 69 Diverse samferdselstenester 15,5 22,2 24,7 25,7 25,7 25,7 70 Fylkesvegar 117,3 386,6 391,7 408,1 426,3 433,2 Sum samferdsel 509, , , , , ,6 INNLEIING Kapittel 17 omhandlar samferdselstenester og drift og vedlikehald av fylkesvegar. I framlegget er det lagt opp til ei fylkestingsramme på samferdselsområdet. Det er lagt vekt på å framstille talgrunnlaget på ein slik måte at det er mogleg å sjå politikkområda både kvar for seg og samla. Den politikk ein har for kollektivtrafikken kan ikkje vurderast uavhengig av politikken ein legg opp til for drift og vedlikehald av vegnettet og drift av fylkesvegferjene. Når det gjeld utvalsrammene blir det gjort framlegg om å behalde desse om lag uendra. Vi gjer likevel framlegg om at utvalsrammene for gamle og nye fylkesvegar blir slått saman til ei utvalsramme for fylkesvegar. Midlane som er tenkt brukt til fylkesvegferjedrifta har ei eiga utvalsramme og såleis skilt frå dei midlane som er tenkt brukt til andre vegformål. Styringsmodell Det er avgjerande at vi klarer å utvikle ein effektiv styringsmodell som legg til rette for politisk styring. Det må etablerast ein samarbeidsmodell reint administrativt med Statens vegvesen som er effektiv og der fylkeskommunen og Statens vegvesen utfyller kvarandre på ein god måte. Her må det byggast vidare på det vi allereie har; Fylkesdelplan for transport med tilhøyrande strategidokument 4-årleg handlingsprogram Fylkeskommunen sin økonomiplan inkl. årsbudsjett Rammeavtale, leveranseavtale og tildelingsbrev som skildrar arbeidsdelinga mellom Møre og Romsdal fylkeskommune og Statens vegvesen

119 118 Samordning av verkemiddelbruk Innanfor samferdsel har Møre og Romsdal fylkeskommune tilgang til fleire samferdselspolitiske verkemiddel enn tidlegare år. Med samferdselspolitiske verkemiddel tenkjer vi mellom anna på: Lokal kollektivtransport Bussruter: 20 mill vognkilometer Båtruter: 5 hurtigbåtruter Terminalar: 9 terminalar Ruteinformasjon m.m. Vegbygging (investering) Vegvedlikehald kilometer vegar Ferjedrift 20 samband (21 samband frå 2013) Takstpolitikk Det dreier seg om å sjå desse områda i samanheng og innanfor eit driftsbudsjett på i overkant av 1 mrd. kr. I tillegg kjem store investeringar knytt til vegbygging. Møre og Romsdal fylkeskommune må vise at vi kan ivareta den vegkapitalen vi alt har i fylket (gjennom drift/vedlikehald), at vi maktar å leggje til rette for ei heilskapleg transporttenking inkludert oppfølging av satsingsområde som gang- og sykkelvegar og trafikktrygging samt at vi klarer å vidareutvikle bu - og arbeidsmarknadsregionane i fylket (strekningsvise investeringar). Kjøp av transporttenester er og blir svært viktig for Møre og Romsdal fylkeskommune i tida som kjem. Ansvaret har auka kraftig i og med at fylkeskommunen no har ansvaret for dei fleste av ferjesambanda i fylket. Alle ferjesambanda har no vore ute på anbod, men fram til 2012 har vi ein overgangsperiode der det framleis vil vere ein rest med forhandla kontraktar. Risikoeksponeringa er som følgje av dette nye ansvaret større enn tidlegare. HOVUDUTFORDRINGAR Forvaltningsreforma vart gjennomført frå 1. januar Reforma inneber ei styrking av det regionale folkevalde nivået. I samband med forvaltningsreforma overtok fylkeskommunane ansvaret for tidlegare øvrige riksvegar inkludert tilhøyrande ferjesamband. Gjennom reforma har Møre og Romsdal fylkeskommune no ansvaret for over kilometer veg med tilhøyrande 20 ferjesamband (dei 2 kommersielle sambanda er då ikkje medrekna). Frå 2013 vil fylkeskommunen ha ansvaret for 21 samband etter opninga av Kvivsvegen ultimo Overføringa av ansvar frå staten gjer det mogleg for Møre og Romsdal fylkeskommune å påverke utviklinga, men det gir også store økonomiske utfordringar. Når det gjeld dei økonomiske utfordringane knytt til forvaltningsreforma skuldast desse i all hovudsak at overføringane frå staten knytt til reforma ikkje er tilstrekkelige til å dekkje dei auka utgiftene reforma fører med seg. Mellom anna kan følgjande nemnast: Ein kraftig kostnadsauke på driftskontraktar (funksjonskontraktar) på vegnettet gir manglande midlar til vedlikehald av fylkesvegane. Aukande kostnader til drift av ferjer (trafikkutviklinga gir aukande behov) Store kostnadar knytt til drift og vedlikehald av ferjekaier (og til naudsynte investeringar i ferjekaier). Nye statlege pålegg gir stadig aukande krav til tryggleiksutstyr om bord på ferjer utan at dette blir dekt opp gjennom auka overføringar.

120 119 I tillegg kan følgjande økonomiske utfordringar nemnast: Statstilskott til investeringar i rassikring (Røyr Hellesylt byggesteg I og II) er ikkje gitt rettidig til å sikre kontinuerlig drift i prosjektet slik at fylkeskommunen må forskottere. Statstilskott til investeringar i rassikring er ikkje tilstrekkeleg til å finansiere alle byggesteg i oppstarta prosjekt (Røyr Hellesylt byggesteg III). Manglande statleg finansiering av Trollstigen (nasjonal turistveg) fører til press frå næringslivet om at fylkeskommunen skal gå inn med midlar i prosjekt som i utgangspunktet er eit statleg ansvar. Ut frå økonomien til fylkeskommunen må ein først og fremst prioritere midlar til drift og vedlikehald. Dette inneber at ein: Først og fremst prioriterer bindingar i driftsbudsjettet (driftskontraktar på veg, tilskott rutebil, tilskott til ferjedrift og tilskott til båtruter). Dernest at ein sett av så myke midlar som mogleg til vedlikehald av vegnettet (dekkelegging og vegoppmerking) ut frå dei midlar som er til disposisjon. Gjennomfører reduksjonar i investeringar for å frigjere så mykje midlar som mogleg til drift og vedlikehald. Rutebil Alle rutebilselskapa i fylket med unntak av Nettbuss Møre AS har inngått ein 4-års avtale med fylkeskommunen for perioden 2009 til Nettbuss Møre AS er det største busselskapet i fylket med ansvar for om lag 50 % av busstilbodet. Avtalen med Nettbuss gjeld ut Fylkeskommunen har fatta vedtak om å leggje selskapet sin produksjon ut på anbod. Dette arbeidet er starta, og delar av selskapet sin produksjon vil bli lagt ut hausten 2010, med oppstart frå 1. januar Møre og Romsdal fylkeskommune og Nettbuss Møre AS har starta forhandlingane om godtgjersle for 2011, og økonomiske utfordringar knytt til neste års ramme for rutebil er i all hovudsak knytt til utfallet av desse forhandlingane. Endringar i infrastruktur, resultat av lønsforhandlingar, endringar i krav til skoleskyss / SFO, endringar i krav til universell utforming av bussar og endringar i krav til transport av funksjonshemma elevar har gitt krav om auka tilskott. I økonomiplanframlegget er det ikkje tatt inn auka satsing på tryggleik, universell utforming og miljø utover det som er sikra gjennom selskapa sin normale fornying av driftsmidla i samsvar med krava i avtalane som blir inngått med fylkeskommunen. I samband med anbodutlysingar og nye kontraktar vil det vere riktig å stille skjerpa krav, og som nemnt over vil delar av rutebilnæringa være anbodsutsett allereie frå Sjølv om ein i utgangspunktet kan rekne med at prisen går ned når produksjonen blir sett ut på anbod, vil nye standarar og rettar medføre krav om auka kompensasjon i marknaden. Korleis desse anboda vil slå ut økonomisk er difor uråd å seie noko sikkert om, og administrasjonen vil måtte kome tilbake til dette ved neste rullering av økonomiplanen. Fylkesvegferjedrifta Det er lagt opp til ei økonomisk ramme for 2011 om lag som budsjettet for I 2011 vil vi vere i overgangen mellom to regime der 40% av sambanda er drifta gjennom direkte forhandla avtalar medan 60% er samband i anbod. Frå 2012 vil alle sambanda vere anbodskontraktar. Overgangen frå det gamle regimet gir økonomiske utfordringar (i form av oppgjer av kortdatabasar m.v.) som ein etter alt å døme ikkje vil vere endeleg ferdig med før utgangen av 2012.

121 120 Det er lagt opp til at ein skal klare å oppretthalde produksjonen på dagens nivå med tillegg av den auke som allereie ligg inne i dei anbodskontraktane som allereie er på plass. Det er ikkje teke omsyn til behov for auka kapasitet ut over dagens nivå (t.d. større ferjer, auka frekvens, auka opningstid m.v.). Sjølv om det kan sjå ut til at fylkeskommunen får ein reduksjon i kostnadsnivået når alle sambanda går over i anbodskontraktar, ser vi også at kostnadene aukar for nokre samband. Det er usikkert om ramma til fylkesvegferjedrifta vil strekke til når ein del av anboda skal fornyast mot slutten av planperioden. Dette gjeld spesielt dersom det skulle oppstå eit behov for å auke kapasiteten. Dette vil vi derfor måtte kome tilbake til ved neste rullering av økonomiplanen. Båtruter Behovet for budsjettmidlar til båtrutene for 2011 er førebels utrekna til om lag 51,4 mill. kr pr. år. Ettersom desse midlane i all hovudsak er bundne i inngåtte avtalar, kan vi ikkje sjå at det er mogleg å foreta vesentlege innstrammingar i denne ramma i planperioden. Avtalane og anboda går ut mot slutten av planperioden, og ved komande rulleringar av økonomiplanen kan det bli naudsynt å sjå nærare på strukturen mellom anna ut frå situasjonen på drift og vedlikehald av fylkesvegane. Skoleskyss Når det gjeld administrasjon for skyss av varig og mellombels funksjonshemma elevar vil fylkeskommunen allereie frå 2012 måtte overta dette for den del av rutebilproduksjonen som går over på anbod. Som ein konsekvens av dette vil ein måtte omdisponere midlar frå ramme 64 til ramme 67. Dei økonomiske verknadane er vanskelege å fastslå på noverande tidspunkt. Det er førebels ikkje teke omsyn til desse strukturelle endringane i økonomiplanframlegget, og vi vil difor måtte kome tilbake til verknadane av dette i budsjettkorrigering for 2011 og ved neste rullering av økonomiplanen. Hausten 2010 vart det gjort endringar i Opplæringslova slik at elevar i grunnskolen med funksjonshemming har fått skyssrett i samband med skyss til/frå SFO. Vi er svært usikre på kor mange elevar som vil nytte seg av den nye retten. Skyss til/frå SFO ligg ikkje inne i avtalen som Møre og Romsdal fylkeskommune i dag har med ruteselskapa. I forslaget til statsbudsjett er det sett av om lag 5 mill. kr i kompensasjon til fylkeskommunane for meirutgifter ved denne skyssen. Ut frå tidlegare fordelingar kan Møre og Romsdal fylkeskommune rekne med å få om lag kr Det er ikkje teke omsyn til kostnader ut over denne kompensasjonen i framlegget. TT-ordninga I framlegget legg vi opp til same ramme som i dag. Ymse samferdselsføremål Det er i framlegget lagt opp til ein auke i denne ramma. I all hovudsak er dette knytt til kostnadene som kjem knytt til innføringa av nytt billetteringssystem. Innføringa av dette systemet er avgjerande for at anbodsutsettinga av rutebiltrafikken i fylket skal lukkast då det er lagt opp til at anboda skal vere bruttokontraktar. Kostnader til billetteringssystem har fram til no lege inne i godtgjersla til rutebilselskapa. Når det elektroniske billetteringssystemet blir innført vil denne kostnaden måtte dekkjast av fylkeskommunen direkte. Fylkesvegar (drift og investering) Økonomiplanframlegget syner at vi har store økonomiske utfordringar i høve til vegnettet i økonomiplanperioden. For å løyse utfordringane innanfor drift og investering er det naudsynt å ta opp lån til investeringar i vegbygging kvart år i økonomiplanperioden.

122 121 Låneopptaka medfører store årlege kapitalkostnader for fylkeskommunen. Låneopptak til investeringar har såleis ein konsekvens for dei midlar fylkeskommunen maktar å sette av til drift og vedlikehald kvart år. Statens vegvesen melder ein kraftig kostnadsauke i forhold til nye driftskontraktar (funksjonskontraktar for drift og vedlikehald) som har vore på anbod den seinare tida. Anboda resulterer i stor auke i høve til gjeldande avtalar, og den økonomiske ramma er ikkje tilstrekkelig til å dekkje prisstigninga. Framlegget til statsbudsjett for 2011 gav heller ikkje meir midlar til drift og vedlikehald på det fylkeskommunale vegnettet. Med unntak av økte midlar til grusvegpakka og forskottering av rassikring (Røyr Hellesylt) er investeringane foreslått redusert i høve til gjeldande økonomiplan for å frigjere midlar til drift og vedlikehald av fylkesvegane gjennom reduserte kapitalkostnader. Dette inneber prioritering av bindingar (prosjekt som er sett i gang ) og prosjekt som er heilt nødvendige å gjennomføre (eksempelvis oppradering av ferjekaier som er nødvendige for at ny ferje skal kunne anløpe). Ut frå den økonomiske ramma til fylkeskommunen må ein først og fremst prioritere midlar til ferjedrift og drift og vedlikehald av fylkesvegane. Konsekvensen blir at ein ikkje greier å setje av så mykje midlar kvart år til programområda som fylkestinget la til grunn ved behandlinga av handlingsprogrammet for nye fylkesvegar for Nordøyvegen ligg inne i investeringsbudsjettet, men verknadane av dette prosjektet er at det blir svært lite midlar igjen til programområda etter Sjølv etter desse tiltaka er det som følgje av den kraftige prisauken på driftskontraktane, ikkje sett av tilstrekkeleg med midlar til drift og vedlikehald av fylkesvegar i økonomiplanperioden dersom ein skal forhindre eit auka forfall av vegane. Derfor er budsjettpostar på driftsbudsjettet som ikkje er å sjå som bindingar, redusert for å få balanse. Dette gjeld i all hovudsak dekkelegging og vegoppmerking, samt bru- og ferjekaivedlikehald. Dette vil på sikt gi ein generelt dårligare vegstandard i fylket (vedlikehaldsetterslepet vil auke). Ramme 63 Samferdselsavdelinga (i 1000 kroner) Ramme 63 Samferdselsavdelinga kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Driftsint Resultat/ramme For å kunne bli ein aktiv vegeigar er det nødvendig at fylkeskommunen byggjer opp alternativt leiger inn - tilstrekkeleg kompetanse/kapasitet til å ivareta vegeigarfunksjonen inkl. bestilling/styring i høve til Statens vegvesen og eventuelt andre leverandørar, samt ha nødvendig kontakt med kommunane og andre interessentar. Det er tydeleg gjort klart både frå vår eigen organisasjon og frå nasjonale styresmakter at fylkeskommunane må kunne styrke sin eigen kompetanse og kapasitet for å ivareta ansvaret for eit utvida regionalt vegnett. Ressursbruken til vegadministrasjon utover det som er foreslått i sams vegadministrasjon, anten det gjeld personell hos Statens vegvesen eller fylkeskommunen, vil måtte dekkast inn gjennom dei midlane som fylkeskommunen blir tildelt gjennom rammetilskottet.

123 122 Det er behov for å auke bemanninga på samferdselsavdelinga for å kunne ivareta ansvarsoverføringa. Frå 1. januar 2011 er det lagt inn 2 nye stillingsheimlar for denne delen av oppgåveporteføljen vår. Samferdselsutvalet legg opp til at framtidige anbodskontraktar når det gjeld landverts kollektivtransport skal legge til grunn brutto anbodskontrakt. Ei slik innkjøpsform betyr at Møre og Romsdal fylkeskommune har ansvaret for inntektene, medan transportørane har ansvar for kostnadene ved rutebildrifta. Denne kontraktforma er det klårt vanlegaste for anbod av kollektivtrafikken i Noreg (ca 95 % av alle anbodskontraktar). Overgang frå forhandla nettokontraktar til anbodsbaserte bruttokontraktar fører til ei stor endring i arbeidsdelinga mellom fylkeskommunen som oppdragsgivar og busselskapa som operatørar. Bruk av anbod krev profesjonell innkjøpskompetanse samtidig som fylkeskommunane får inntektsansvaret/billettering og ansvaret for ruteplanlegginga. Det blir derfor behov for å bygge opp kompetanse og kapasitet. Erfaringar frå andre fylke tyder på at det for Møre og Romsdal kan vere snakk om 6-8 nye medarbeidarar, alt etter gjennomføringsplan og organisering. Behovet vil bli vurdert nærare etter kvart som vi legg nye område ut på anbod. Administrasjon for skyss av varig og mellombels funksjonshemma elevar vil måtte overtakast av fylkeskommunen når rutebilproduksjonen går over på anbod. Dette betyr at samferdselsavdelinga vil måtte oppbemanne for å ta unna arbeidsoppgåvene ansvarsoverføringa fører med seg. Behov for auka kompetanse og kapasitet for Møre og Romsdal fylkeskommune sin del vil primært vere knytt opp til desse fagområda: Strategisk samferdselsplanlegging (inkl. oppfølging av vegsektoren) Oppfølging og styring av ferjedrifta Oppfølging og styring av arbeid med kollektivtrafikk Informasjon knytt til det regionale vegnettet Skoleskyss Ramme 64 Lokale bilruter ( i 1000 kroner) Ramme 64 Bilruter kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Resultat/ramme I framlegget for 2011 er det sett av 265,9 mill kroner til drift av dei offentlege bussrutene inkl. skoleruter. Frå 2012 er det sett av 263,9 mill kroner.

124 123 Selskap med incitamentsavtale til og med 2012: Alle selskapa med unnatak for Nettbuss Møre AS har inngått 4-årsavtale med fylkeskommunen for perioden I avtalen med selskapa er følgjande faktorar regulert: 1. Dieselpris: Avtalane blir regulert frå 2010 til 2011 ut frå utviklinga i drivstoffprisen. Så langt ser det ut til at dieselprisen vil auke med om lag 60 øre. Med eit årleg forbruk på 3,4 mill. liter diesel vil dette gje ei auke i godtgjersla til selskapa på 2 mill kroner. Til samanlikning gikk godtgjersla ned med om lag 5 mill. kr frå 2009 til 2010 pga fall i drivstoffprisen. 2. KPI: Tilskotet blir regulert årleg for auke i konsumprisindeksen. 3. Realtakstendring: For å redusere behovet for godtgjersle kan takstane aukast ut over KPI. I 2009/2010 blei takstane sett opp tre gonger, slik at den totale auken har vore godt over den generelle prisauken. Kundane har reagert på dette med å reise mindre med buss. Nettbuss Møre AS: Nettbuss Møre AS er det største busselskapet i fylket med ansvar for om lag 50 % av busstilbodet. Avtalen med Nettbuss gjeld ut 2010 og delar av selskapet sin produksjon blir no anbodsutsett. Første anbodspakke, som inneheld selskapet sin produksjon i Ålesund og Giske kommunar, blir lagt ut hausten 2010, med oppstart frå 1. januar Møre og Romsdal fylkeskommune og Nettbuss Møre AS har starta forhandlingane om godtgjersle for Vederlag Vederlag for basis ruteproduksjon inklusiv skolekjøring utanfor rute (sum alle selskap) (2010-prisar, september september): Vederlag 2010: 248,1 mill. kr Vederlag 2011: 265,9 mill. kr I utrekninga av vederlaget er det teke omsyn til drivstoffprisutviklinga. Økonomisk ramme Økonomisk ramme er utrekna til 265,9 mill. kr i 2011 og dette er naudsynt for å oppretthalde dagens produksjon. Dersom ramma ikkje skulle strekke til og ein får ei underdekning, må dette dekkast inn gjennom: Auka inntekter ved hjelp av auka takstar Utviding av den fylkeskommunale ramma Redusert rutetilbod Takstane auka tre gonger i perioden frå januar 2009 til januar Desse takstendringane vart gjort for å sleppe nedskjeringar i busstilbodet. Kundane har reagert negativt på dei hyppige takstendringane, og selskapa har på dette viset fått færre reisande og inntektssvikt. Konklusjonen blir at om den fylkeskommunale ramma ikkje skulle strekkje til, må det forhandlast med selskapa om reduksjon i tilbodet. Ein slik reduksjon kan ikkje gjennomførast utan å ta ein stor del av rutekutta i byane og på bussruter med høg frekvens.

125 124 Vi går ut frå at behova for budsjettmidlar vil gå noko ned når delar av ruteproduksjonen går ut på anbodskontrakt frå 2012, men det er for tidleg å seie noko meir nøyaktig om effekten av dette. Vi vil difor måtte kome tilbake til dette ved neste rullering av økonomiplanen. Ut frå behov for budsjettmidlar til andre formål er ramma førebels redusert med 2 mill. kr frå 2012 sett i forhold til Når det gjeld administrasjon av skyss av varig og mellombels funksjonshemma elevar vil fylkeskommunen frå 2012 måtte overta dette for den del av rutebilproduksjonen som går over på anbod. Som ein konsekvens vil ein måtte omdisponere midlar frå ramme 64 til ramme 67 allereie frå Dette vil vi måtte kome tilbake til ved neste rullering av økonomiplanen blir det siste året kor heile produksjonen er basert på direkte forhandla kontraktar, og det skal forhandlast fram ein ny avtale for Nettbuss Møre AS for Forhandlingsresultatet med Nettbuss Møre AS kan også avleire krav om auka kompensasjon frå dei andre selskapa. Av dei utfordringane vi står ovanfor kan følgjande punkt nemnast: Under årets lønsforhandlingar vart bussbransjeavtalen endra. Endringane medførte ei regulering av bussbransjeavtalen med kr 1,50 pr. modul, og dette slår ut med inntil kr 6 pr time. Busselskapa signaliserer at dette vil gi auka kostnader på om lag 6 mill. kr pr. år, og dei har fremma krav om kompensasjon for dette Endringar i krav knytt til skoleskyss/sfo gir auka kostnader for selskapa Endringar i krav til transport av funksjonshemma elevar i vidaregåande skole og grunnskolen over kommunegrensene gir auka kostnader for selskapa Krav til universell utforming av bussar som gir auka kostnader for selskapa Ut frå dette er ramma til rutebil auka frå 2010 til 2011, slik at fylkeskommunen kan vere i stand til å sikre at ruteproduksjonen kan oppretthaldast på dagens nivå. Ramme 65 Fylkesvegferjedrifta (i 1000 kroner) Ramme 65 Fylkesvegferjedrifta kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Resultat/ramme Etter forvaltningsreforma har Møre og Romsdal fylkeskommune fått ansvaret for 20 av 26 ferjesamband (2 av sambanda er kommersielle og 4 samband er Statens vegvesen sitt ansvar). Frå 2013 vil fylkeskommunen ha ansvaret for 21 samband etter opninga av Kvivsvegen ultimo Oversikta syner sambanda i fylket som fylkeskommunen har ansvaret for med tilhøyrande opplysningar om operatør og type kontrakt (anbod eller forhandla rammetilskotsavtale (RT)).

126 Samband i Møre og Romsdal Festøya Hundeidvika 125 Operatør 2011 Type kontrakt 2011 Operatør Type kontrakt Anbod Torghatten Anbod Torghatten Nord Nord Fjord1 MRF RT Fjord1 MRF Anbod Sæbø - Leknes - Standal - Trandal Skår Ørsnes Magerholm Fjord1 MRF Anbod Fjord1 MRF Anbod Stranda - Liabygda Fjord1 MRF RT Fjord1 MRF Anbod Eidsdal Linge Fjord1 MRF RT Fjord1 MRF Anbod Brattvåg - Dryna- Fjørtofta Harøya 1) Fjord1 MRF Anbod Fjord1 MRF Anbod Solholmen - Mordalsvågen Fjord1 MRF Anbod Fjord1 MRF Anbod Aukra - Hollingsholmen Fjord1 MRF Anbod Fjord1 MRF Anbod Småge - Orta - Finnøya - Sandøya- Ona Fjord1 MRF RT Torghatten Anbod Nord Molde Sekken Torghatten Anbod Torghatten Anbod Nord Nord Åfarnes Sølsnes 2) Fjord1 MRF Anbod Fjord1 MRF Anbod Kvanne- Røkkum Fjord1 MRF RT Fjord1 MRF Anbod Arasvika Hendset Fjord1 MRF RT Fjord1 MRF Anbod Seivika Tømmervåg Fjord1 MRF RT Fjord1 MRF Anbod Edøya Sandvika Fjord1 MRF RT Fjord1 MRF Anbod Volda Folkestad (frå 2013) 3) Tide Sjø Anbod Tide Sjø Anbod Larsnes-Åram-Voksa-Kvamsøya 4) Tide Sjø Anbod Tide Sjø Anbod Årvik Koparnes 4) Tide Sjø Anbod Tide Sjø Anbod Hareid Sulesund 4) Tide Sjø Anbod Tide Sjø Anbod Volda Lauvstad 4) Tide Sjø Anbod Tide Sjø Anbod Haramsøya-Løvsøya-Skjeltene 4) Tide Sjø Anbod Tide Sjø Anbod 1) Kontrakten går ut i ) Kontrakten går ut i Oppdragsgjevar har to års opsjon. 3) Volda Folkestad blir fylkesvegferjesamband når Kvivsvegen opnar ultimo I framlegget er det lagt til grunn at sambandet blir ført over 1. januar Kontrakten går ut 30. juni ) Kontrakten går ut i Oppdragsgjevar har eitt års opsjon. Budsjettframlegg 2011: Oversikta viser at det er til saman 12 fylkesvegferjeruter som er på anbodskontrakt og 8 blir direkte forhandla med Fjord1 MRF for 2011 (rammetilskotsavtale). Samferdselsavdelinga har i samarbeid med ferjeteamet hos Statens vegvesen utarbeidd eit budsjettframlegg for dei 20 fylkesvegferjerutene for Det er i framlegget lagt til grunn om lag same rutetilbod i 2011 som i I den grad oppdragsgivar ønskjer å endre på opningstider, frekvens og/eller kapasitet i høve til dagens tilbod, blir dette gjenstand for forhandlingar mellom partane, og det må finansierast. Den ramma som er sett av til fylkesvegferjedrifta gir ikkje rom for auke i rutetilbodet. Når det gjeld sambanda som er omfatta av rammetilskotsavtale er behov for tilskot usikkert då dette er gjenstand for forhandlingar. Det er tatt eit visst omsyn til resultatet av forhandlingane med Fjord 1 MRF for 2010 i utarbeidinga av budsjettframlegget for Det er også tatt høgde for ferje med 87 pbe på rute 50 (Seivika Tømmervåg) og framhald av flyferje -tilbod i rute 54 (Edøya Sandvika).

127 126 Når det gjeld anbodskontraktane er det gjort ei framskriving etter reglane i anbodskontraktane. I budsjettframlegget for 2011 er det lagt til grunn at tilleggskjøp frå 2010 skal førast vidare. I all hovudsak gjeld dette utvida rutetilbod på rute 36 (Sølsnes Åfarnes) om sommaren. Økonomiplanframlegg : Frå 2012 vil alle fylkesvegferjesambanda vere på anbodskontrakt slik som oversikta ovanfor viser. Det er gjort ei framskriving av avtalene etter reglane i anbodskontraktane. Det er i økonomiplanframlegget lagt til grunn at oppdragsgjevar nyttar alle opsjonar til å forlenge anbod der ein har høve til å gjere dette. Ei forlenging av avtalane må skje etter reglane i kontraktane, noko som gir avgrensa moglegheit til å endre på rutetilbodet i dei aktuelle sambanda i perioden. Det er lagt til grunn at rutetilbodet frå 2010 skal førast vidare også i perioden 2012 til Det er ikkje tatt høgde for vesentlige endringar i rutetilbodet (opningstid og frekvens) i økonomiplanperioden. Dette inneber at trafikkutviklinga må haldast under oppsyn. Det er til dømes ikkje tatt høgde for ei 2-ferje løysing på rute 36 (Åfarnes Sølsnes) ut over tilbodet i sommarferien. På det tidspunkt fylkeskommunen går ut med nye anbod må det gjerast vurderingar knytt til trafikkutviklinga. Det vil også i 2012 kome eit oppgjer for kortdatabase knytt til dei samband som går over frå rammetilskotsavtale til anbod. Beløpet er usikkert, men er teke høgde for i framlegget. Utrekningane viser at fylkeskommunen sine kostnader knytt til fylkesvegferjedrifta vil gå noko ned når alle sambanda er over på anbodskontrakt dersom ein legg dagens rutetilbod til grunn. Utløp av anbodskontraktar kan gje auka kostnader mot slutten av planperioden, spesielt dersom det blir aktuelt å auke kapasiteten i dei enkelte sambanda. Det er ikkje teke høgde for dette i økonomiplanen. Dette vil vi derfor måtte kome tilbake til ved neste rullering av økonomiplanen. Ramme 66 Båtruter (i 1000 kroner) Ramme 66 Båtruter kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Resultat/ramme Tide Sjø AS Tide Sjø AS driv desse 4 hurtigbåtrutene innanfor fylket: Hareid Valderøya Ålesund Langevåg Ålesund Ålesund Valderøy Hamnsund Lepsøy Haramsøy Fjørtoft Myklebust Molde Vestnes Vikebukt Alle desse sambanda inngår i 6-års anbodskontrakt med Tide Sjø AS frå 1. januar Godtgjersla i avtalen med Tide Sjø blir regulert årleg med konsumprisindeksen oktober oktober året før.

128 127 I tillegg til det kontraktfesta beløpet kjem hamneavgifter med om lag 0,7 mill. kr årleg. Fylkeskommunen sette inn nytt billetteringsutstyr på dei 4 hurtigbåtrutene ved oppstart av anbodskontrakten med Tide Sjø Anbodskontrakten er ein nettokontrakt, slik at det er operatøren som har inntektsansvaret. Sidan det no er forskjellig billetteringssystem på båt og buss har dette ført til redusert sal av ungdomskort på hurtigbåtrutene. I tillegg fungerte ikkje det nye billetteringsutstyret etter føresetnadane den første tida, slik at Tide Sjø AS meiner dei mista billettinntekter i denne perioden. Dette krev Tide Sjø AS kompensert, og det blir forhandla med Tide Sjø om ei løysing. Kystekspressen Kystekspressen er hurtigbåtruta Kristiansund Trondheim med stoppestader undervegs på Edøy/Smøla, Kjørsvikbugen/Tjeldbergodden, Sandstad/Hitra og Brekstad/Ørland. Kystekspressen starta i 1994 etter vedtak i begge fylkestinga. Kystekspressen er ei samanslåing av hurtigbåtruta Kristiansund Edøy og hurtigbåtrutene mellom Trondheim og Ørland/Hitra/Frøya. Ruta blir driven av Partrederiet Kystekspressen ANS som er eigd av Fosen Namsos Sjø AS (51 %) og Fjord1 MRF (49 %). Sør-Trøndelag fylkeskommune og Møre og Romsdal fylkeskommune er oppdragsgjevarar for ruta med 50 % kvar. Ruta blir driven på grunnlag av ein direkte forhandla kontrakt som gjeld frå 1. september 2007 til 31. desember Frå 1994 til 2001 vart ruta driven på direkte forhandla 1-års avtalar. Deretter vart det inngått ein forhandla 6-års avtale frå 2002 til Godtgjersla i avtalen blir årleg regulert frå 1. januar ut frå endring i Konsumprisindeksen november november året før 80 % endring av drivstoffprisen i høve til ein basispris For 2011 vil kontraktbetalinga for Møre og Romsdal fylkeskommune bli auka med om lag 0,3 mill. kr som følgje av auka betaling pga endring i drivstoffprisar. Møre og Romsdal fylkeskommune har avtalt å betale kr i kompensasjon kvart år frå 2009 for at det ikkje vart vedtatt utbygging av gasskraftverk (eller anna tilsvarande utbygging) på Tjeldbergodden. Det er innkjøpt nytt billetteringsutstyr som skal nyttast i Kystekspressen, og Møre og Romsdal fylkeskommune sin del av dei årlege driftsutgiftene for dette blir på kr pr. år frå 2009 til Mindre lokale båtruter Møre og Romsdal fylkeskommune yter i dag tilskot til i alt seks mindre lokale båtruter. Rutene er i hovudsak oppretta ut i frå kravet om lovpålagt skoleskyss og beredskap/rasfare. I tillegg blir det ytt tilskot til Sundbåten i Kristiansund. Oppsummering Behovet for budsjettmidlar til båtrutene for 2011 er førebels utrekna til om lag 51,4 mill kroner pr år. Ettersom desse midlane i all hovudsak er bundne i inngåtte avtalar kan vi ikkje sjå at det er mogleg å foreta innstrammingar i denne ramma i planperioden. Årsaka til auka driftsutgifter ut over ordinær prisauke er i all hovudsak 0,3 mill kroner i auka godtgjersle til Kystekspressen, hamneavgiftar til Tide Sjø AS med 0,7 mill. kr, og utgifter til billetteringsutstyr til Kystekspressen med 0,3 mill. kr.

129 128 Ramme 67 Skoleskyss vidaregåande skole (i 1000 kroner) Ramme 67 Skoleskyss vgs kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Resultat/ramme Etter Opplæringslova har fylkeskommunen ansvar for fri skyss eller full skyssgodtgjersle for elevar i vidaregåande skole dersom veglengda mellom heim/bustad og skole overstig 6 km. For funksjonshemma elevar og elevar som reiser med båt gjeld dette ansvaret utan omsyn til veglengd. Skyssansvaret omfattar dagleg skyss til/frå skole og utplasseringsstad. Slik skyss blir administrert av samferdselsavdelinga, men kostnadene inngår i godtgjersla til ruteselskapa. Det same gjeld all kompensasjon/godtgjersle for skyss av funksjonshemma elevar. Når det gjeld administrasjon av skyss av varig og mellombels funksjonshemma elevar vil fylkeskommunen allereie frå 2012 måtte overta dette for den del av rutebilproduksjonen som går over på anbod. Som ein konsekvens av dette vil ein måtte omdisponere midlar frå ramme 64 til ramme 67 i tillegg til at samferdselsavdelinga vil måtte oppbemanne for å ta unna arbeidsoppgåvene dette fører med seg. Det bør også vurderast å overta delar av dette ansvaret allereie frå hausten 2011 som ei prøveordning. Det er førebels ikkje teke omsyn til desse strukturelle endringane i dette framlegget, og vi vil derfor måtte kome tilbake til verknadane av dette ved budsjettkorrigering for 2011 og ved neste rullering av økonomiplanen. Fram til hausten 2010 administrerte samferdselsavdelinga berre skyssgodtgjersle for elevar i andre fylke og heimreiser for internatelevar ved Tøndergård skole. Dekning av desse heimreisene er ikkje heimla i Opplæringslova. Hausten 2010 vart det gjort endringar i Opplæringslova slik at elevar i grunnskolen med funksjonshemming eller midlertidig skade eller sjukdom har fått skyssrett i samband med skyss til/frå SFO. I framlegget til statsbudsjett er det sett av om lag 5 mill. kr i kompensasjon til fylkeskommunane for meirutgifter ved denne skyssen. Ut frå tidlegare fordelingar kan Møre og Romsdal fylkeskommune rekne med å få om lag kr (5 %) av desse midlane. Vi er svært usikre på kor mange elevar som vil nytte seg av den nye retten. Skyss til/frå SFO ligg ikkje inne i avtalen som Møre og Romsdal fylkeskommune i dag har med ruteselskapa. I samband med skoleskyss av elevar i vidaregåande skole som reiser over Romsdalsfjorden er det inngått eigen tilleggsavtale med Tide Sjø AS som gjeld betaling for elevar som nytter ferje til skolen om morgonen og hurtigbåt på returen. I 2010 blei det betalt både for 2009 og For kommande år vil det berre bli betaling for eit år. Dette gir redusert behov i budsjettet. Det er også redusert behov for midlar som følgje av at det vart innført fritak for bompengar for kollektivtrafikken over Krifast frå 1. juli 2010.

130 129 Ramme 68 TT-ordninga (i 1000 kroner) Ramme 68 TT-ordninga kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Resultat/ramme Transporttenesta er eit tilbod om dør til dør transport for personar som grunna si rørslehemming ikkje kan, eller har vesentlege vanskar med, å reise kollektivt. Det er hovudsakleg drosjenæringa som utfører transporttenesta. Transporttenesta ligg i eit grenseland mellom sosial- og samferdselspolitikk. Ordninga overlappar også i nokon grad Folketrygda sine transportstøtteordningar (bil- og grunnstønad). Totalt kan 2,75 % av befolkninga i fylket (vel personar) godkjennast som TTbrukarar. Det er om lag TT-brukarar. Kommunevis blir brukartaket fordelt i høve til folketal og andel eldre. Kommunar med størst andel eldre får relativt høgast brukartak. Samferdselsavdelinga administrerar transporttenesta, men kommunane godkjenner brukarane etter retningslinjer vedtekne av samferdselsutvalet. Retningslinjene gjeldande frå 1. november 2003 inneber auka prioritering av yngre funksjonshemma med livslang funksjonshemming. Fordelinga av reisekupongar skjer ved at alle TT-brukarane får eit reisetilbod (standardtilbod) i høve til si definerte brukargruppe. I tillegg kan TT-brukarar under 67 år (om lag brukarar) få fleire reisekupongar ved ei meir etterspurnadsstyrt tildeling av reisekupongar. Inntil 10 % av tilskottsramma kan fordelast etterspurnadsstyrt. Tilskotsramma i 2009 var 11,91 mill. kroner. Det vart nytta 10,73 mill. kroner. Tilbodet (standardtilbodet) pr. TT-brukar varierte frå kr til kr , ein auke pr. brukar i høve til Kvar 3. TT-brukar under 67 år etterspør reisekupongar utover standardtilbodet. Utsendt ekstrabeløp pr. TT-brukar var om lag kr Tilskotsramme for 2010 er 10,15 mill. kroner. Tilrådd ramme frå 2011 er 10,4 mill kroner. Ramme 69 Ymse samferdselsføremål (i 1000 kroner) Ramme 69 Ymse samferdselsføremål kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Resultat/ramme Terminalar Utviklinga av terminalane skal skje med basis i sjølvstendige terminalselskap. Fylkeskommunen sitt engasjement skal styrast og administrerast direkte av samferdselsavdelinga gjennom langsiktige og forpliktande utviklings-/driftsavtaler med terminalselskapa.

131 130 I 2010 har vi hatt avtalar om drift av følgjande terminalar: Trafikkterminalane Ålesund og Moa Trafikkterminalen Ytterland Venterom Sjøholt Trafikkterminalen Hareid Trafikkterminalen Molde Åndalsnes Skysstasjon Trafikkterminalen Kristiansund Trafikkterminalen Surnadal Trafikkterminalen Sunndalsøra Hurtigbåtkaia Skateflua Hurtigbåtkaier Romsdalsfjorden (ny avtale 2010) Det er ikkje venta store endringar i terminalstrukturen dei komande åra. Samla utgjer desse avtalane om lag 9 mill. kr for Det er innarbeidd eit beløp på om lag 9,7 mill. kr i framlegget for i 2011 og seinare. Trafikanten Møre og Romsdal AS Fylkesutvalet vedtok i sak U-114/05 A at Trafikanten Møre og Romsdal skulle organiserast som eit fylkeskommunalt aksjeselskap. Fylkeskommunen er einaste eigar. Trafikanten har frå 2010 fått nye oppgåver. Selskapet har fått ansvaret for å drifte det nye billetteringssystemet med mellom anna det datatekniske ansvaret, sørvis mot passasjerar og ruteselskap og overordna administrasjon av maskinparken. Dette arbeidet har alt teke til sidan TIDE Sjø AS har dei nye billettmaskinene i drift og det er sett i verk eit pilotprosjekt med enkelte av Nettbuss Møre AS sine bussruter på Nordmøre. Det blir tatt sikte på ei gradvis opptrapping i 2011 med tanke på å få systemet i full drift innan utgangen av I sak T-83/07 blei det orientert om kva for investeringskostnader og driftskostnader ein kunne forvente seg. I takt med auka implementering er det ein del utgifter som gradvis vil auke, som til dømes brukarstøtte, ASP-avtale, GPRSkommunikasjon osv. Det er i budsjettet gjort framlegg om eit ordinært årleg driftstilskott til Trafikanten på 5 mill. kr. I dette beløpet ligg same driftstilskott som tidlegare år (3,5 mill. kr pr. år), men med tillegg for auka kostnader knytt til drift av elektronisk billetteringssystem og drift av sanntidsinformasjon. I all hovudsak vil dette dreie seg om lønskostnader og det er sett av 1,5 mill. kr til dette i budsjettframlegget. Andre kostnader blir dekt direkte over ramme 69. Kostnadene til drift av Trafikanten vil inngå i samferdselsavdelinga sitt budsjett dersom fylkestinget vedtek å avvikle Trafikanten som aksjeselskap. Drift av elektronisk billetteringssystem Trafikanten har ansvaret for å drifte det nye billetteringssystemet med mellom anna det datatekniske ansvaret, sørvis mot passasjerar og ruteselskap og overordna administrasjon av maskinparken. Direkte kostnader for systemet, som til dømes lisenskostnader, kostnader til GPRSkommunikasjon, vedlikehald av billettmaskinar, konsulentkostnader m.v. blir dekt direkte over ramme 69. Prosjektet har ikkje kome så langt som ønska. Det blir no tatt sikte på gradvis innføring i 2011 med tanke på å få systemet i full drift ved utgangen av Kostnadene til drift av systemet vil auke i takt med innføringa.

132 131 Det er sett av 4,5 mill. kr til formålet i framlegget for 2011, medan det er lagt inn 5,5 mill. kr pr. år for seinare år. Kostnader til billetteringssystem har fram til no lege inne i godtgjersla til rutebilselskapa. Når det elektroniske billetteringssystemet blir innført, vil denne kostnaden måtte dekkjast av fylkeskommunen direkte. Drift av system for sanntids- og publikumsinformasjon Kaiene i Kristiansund, Molde, Ålesund, Hareid, Valderøy, Haramsøya og Edøya har monitorar med vising av ruteinformasjon i sanntid. Driftskostnadane er knytt til vedlikehald, brukarstøtte, ASP-avtale og GPRS. I tillegg er det sanntidsinformasjon på TIMEkspressen. Det er sett av 0,4 mill. kr til drift av sanntidssystem i 2011 og komande år. I tillegg kjem kostnader til drift av system for publikumsinformasjon (søkemotor m.v.) på ca 0,3 mill. kr pr år. Trygt heim for ein 50-lapp Ordninga er eit trafikktryggingstiltak retta inn mot ungdomsgruppa for å hindre helgeulukker. Samferdselsutvalet vedtok i sak Sa-63/04 A at alle kommunar som søkte skulle få innført ordninga med Trygt heim for ein 50-lapp. Ordninga gjeld likevel ikkje i kommunar med nattbusstilbod. Turane blir i hovudsak køyrde langs faste ruter til faste tider og må tingast på førehand. Pr. august 2010 har 28 kommunar i fylket innført ordninga. Det er sett av om lag 0,7 mill. kr til ordninga i framlegget for 2011 og seinare år. Bestillingstransport Haram Ordninga med bestillingstransport i Haram kom i gang i Målsettinga var å utvikle eit kollektivtransportsystem for grupper utan bil (eldre/unge). For å oppnå ei god utnytting av materiellet nyttar ein drosje framfor buss. Turane blir køyrde langs faste ruter og må tingast på førehand. I all hovudsak er det barn/ungdom som nyttar seg av ordninga på veg til/frå fritidsaktivitetar. Det er sett av om lag 0,2 mill. kr til ordninga i framlegget for 2011 og seinare år. Kompensasjon ungdomskort For bilrutene er inntektsverknaden av ungdomskort innarbeidd i avtalen med selskapa. Det same gjeld 40% rabatt på periodekort (månadskort) for studentar og skoleelevar. For dei 4 hurtigbåtrutene til Tide Sjø AS gjeld det same, men Tide Sjø AS har kome med ekstrakrav om kompensasjon for tapte salsinntekter frå ungdomskort pga verknadene av det nye billetteringssystemet for hurtigbåtrutene. Det blir forhandla med Tide Sjø om ei løysing. For Kystekspressen har vi eigen avtale som er innarbeid i ramme 66. For fylkesvegferjerutene har vi avtale med MRF på 1 mill kroner og med Tide Sjø på 0,3 mill kroner. Sum særskilt kompensasjon for 2010 utgjer 1,3 mill. kr. For 2011 krev både Fjord1 MRF AS og Tide Sjø AS nye avtalar for kompensasjon for ungdomskortordninga. Fellesrutehefte for sjøgåande transport Kostnadene for Fellesrutehefte sjøgåande transport er knytt til leige av Trafikanten for utarbeiding/oppsett av rutetabellar samt porto/produksjon. Totalkostnaden utgjer om lag 0,4 mill. kr pr. år. F.o.m må samferdselsavdelinga ta ein større del av kostnadene knytt til trykking/distribusjon, i og med at avdelinga har ansvaret for dei fleste ferjesambanda i fylket. Trafikkgrunnlaget er likevel størst på riksvegferjene. Sjølv med berre 4 samband går om lag 1/3 av trafikken på riksvegferjene og 2/3 på fylkesvegferjene. Vi ser det som naturlig at fylkeskommunen dekkjer tilsvarande del av kostnadene til nytt felles rutehefte for sjøgåande transport, dvs. om lag 0,3 mill. kr. Det er derfor sett av 0,3 mill. kr til dette formålet for 2011.

133 132 Kollektivtransport i distrikta (KID) Samferdselsdepartementet har hausten 2010 KID-ordninga til vurdering. Dersom ordninga blir avskaffa, vil sannsynlegvis ordninga bli erstatta med ei anna liknande ordning frå Som følgje av dette har ikkje invitasjonen om å søke om midlar blitt sendt ut til kommunar og fylkeskommunar enno. Møre og Romsdal fylkeskommune går ut frå at ordninga held fram som tidligare inntil anna melding blir sendt ut frå Samferdselsdepartementet. Pr. i dag har vi 3 KID-prosjekt i gang: 1. Eiksundsambandet Garneskrysset (MRFK sin eigendel er marginal) 2. Bruhagen Atlanterhavstunnelen (MRFK sin eigendel utgjer 0,95 mill. kr) 3. Kollektivplan Molde kommune (ingen eigendel knytt til prosjektet) Føresetnaden for å kunne søke om KID midlar er positiv medverknad frå fleire partar. Dette kan vere mellom anna at både stat, fylkeskommune, kommune og andre kan bidra med eigendelar inn i prosjekta. KID midlane vert sett av i statsbudsjettet. For å få godkjent eventuell søknad er det krav om lokal eigendel på 50 %. Søknadene for 2011 vert sendt til Samferdselsdepartementet innan nærare fastsett dato og blir lagt fram for samferdselsutvalet i prioritert rekkefølgje. Det kan komme fleire søknader enn det som står oppført ovanfor, men det er ikkje lagt inn i framlegget. Eiksundsambandet Garneskrysset Møre og Romsdal fylkeskommune fekk søknad frå Søre Sunnmøre Regionråd om å delta i eit KID prosjekt for mellom anna planlegging av bussoppstillingsplass på Garnes-krysset i Målsettinga er å effektivisere og å gjere rutetilbodet mellom kommunane Hareid, Ulstein, Herøy, Sande, Ørsta, Volda og Vanylven betre. Prosjektkostnaden vil kome på kr Av dette har vi fått tilsegn på kr i KID midlar for Prosjektkostnaden for 2011 vil sannsynlegvis bli like stor, dvs at Møre og Romsdal fylkeskommune sin eigendel vil bli kr Det er likevel uklart når bussoppstillingsplassen kan byggast, og om det må gjerast samtidig med bygging av ny rundkjøring i Garneskrysset. Det er nedsett ei arbeidsgruppe kor kommunane i området har ein representant, Fjord1 Buss Møre AS har ein representant og Møre og Romsdal fylkeskommune har ein representant (prosjektleiar). Sannsynligvis blir det søkt om tilsvarande midlar for 2011 som for Bruhagen Atlanterhavstunnelen Atlanterhavstunnelen opna 19. desember 2009 og ferjesambandet Bremsnes Kristiansund vart lagt ned. Averøy kommune ønskjer å oppretthalde det utvida rutetilbodet som blei finansiert med kr i ekstra midlar fram til 1. mai For å kunne oppretthalde det utvida rutetilbodet i åra framover har Averøy kommune lagt fram ein prosjektkostnad kr og søkt om kr i KID midlar for Dette omfattar ny bussterminal, pendelrute Bruhagen Kristiansund og bestillingsrute. I søknaden (sendt i 2009) er det gjort framlegg om følgjande finansiering (eigendel) for 2011: - Averøy kommune: kr Møre og Romsdal fylkeskommune: kr Kollektivplan Molde kommune Pendelruteprosjektet for bybussane i Molde kommune som starta i 2009, blir vidareført i 2010 og Planarbeidet omfattar i hovudsak kvalitetssikring av pendelbussopplegget og plan for utforming av busshaldeplassar. Møre og Romsdal fylkeskommune er ikkje inne med midlar til dette prosjektet. Dette vert finansiert gjennom KID midlar og eigendel frå Molde kommune.

134 133 Prosjekt haldeplassregistrering For å gi dei reisande best mogleg sørvis når det gjeld ruteopplysning samt som eit heilt nødvendig grunnlag for det nye billetteringsutstyret, har alle haldeplassane som er i bruk blitt registrert og kartfesta i Dette var ein stor eingongsjobb, men vi må foreta løpande vedlikehald og legge til nye haldeplassar kvart år. Berekna ressursbruk i 2011 er kr Til disposisjon for samferdselsutvalet Det er i framlegget sett av om lag 0,3 mill. kr til tiltak som vil bli lagt fram for samferdselsutvalet som eigne saker. Dette er på nivå med tidligare år. Til disposisjon for administrasjonen - fullmakter Vi rår til at administrasjonen får fullmakt til å nytte inntil 0,3 mill. kr til følgjande: Innleige av konsulentar Programvarelisensar og oppgradering av programvare Oppfølging av avtalar Dette er på nivå med tidligare år. Ramme 70 Fylkesvegar (i 1000 kroner) Ramme 70 Fylkesvegar kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr 2011-kr REKN BUDSJ Fylkesrådmannens framlegg Driftsutg Resultat/ramme Som det er kommentert i innleiinga til økonomiplanframlegget til samferdselssektoren er utvalsrammene for gamle og nye fylkesvegar slått saman til ei utvalsramme for fylkesvegar. Framlegg til økonomiplan for med budsjett for 2011 er gjort i 2011-kroner slik det er vist ovanfor. Mykje av det praktiske arbeidet og detaljerte berekningar er likevel gjort i 2010-kroner. Framskriving til 2011-kroner er gjort heilt avslutningsvis i arbeidet med framlegget. Forklaringane som følgjer i tabellane nedanfor er derfor angitt i kroner. Samanhengen på totalnivå kan forklarast som følgjer: Sum driftsutg i 2011-kroner Framskriving Sum driftsutg i 2010-kroner

135 134 Vi rår til følgjande fordeling av midlane i budsjettet for 2011 og økonomiplanperioden: Kostnader i kroner, eks.mva Refusjon ferjedrift Driftskontraktar Anna kontraktarbeid, drift/vedlikehald veg Bru- og ferjekaivedlikehald Dekkelegging og vegoppmerking Trafikktryggleiksmidlar (50/50-post) FTU Opprydding ras SUM Kostnadsutvikling Samanlikna med budsjettet for 2010 og økonomiplan , er det ein vesentleg auke i kostnadene til driftskontraktane i budsjettet for 2011 og dei komande åra. Denne kostnadsauken må mellom anna dekkjast inn gjennom reduksjon av dei andre drifts- og vedlikehaldspostane, slik at det vert mindre til anna vedlikehaldsarbeid på veg, bru- og ferjekaivedlikehald og til dekkelegging og vegoppmerking enn føresett i vedtatt handlingsprogram for Kort omtale av budsjettpostane Refusjon frå ferjedrift Det er vedteke at Atlanterhavstunnelen AS og Imarfinans AS skal få refundert sparte drifts- og kapitalkostnader som følgje av at Imarsundprosjektet på fv 680 og Atlanterhavstunnelen på fv 64 erstattar ferjesamband. Tilskotta skal utbetalast i 15 år etter at prosjekta er opna for trafikk (dvs fram til 2022 for Imarsundprosjektet og fram til 2024 for Atlanterhavstunnelen). Driftskontraktar Vi har sju driftskontraktar i Møre og Romsdal som omfattar om lag km veg. Det er i framlegget teke utgangspunkt i faktiske prisar på eksisterande kontraktar. Dei siste to kontraktane som vart lyst ut i Møre og Romsdal, hadde ein gjennomsnittspris pr km veg på nærare kr. Til samanlikning har den rimelegaste kontrakten i dag ein pris pr. km på ca kr, dvs. ei mangedobling av prisen. Vi har lagt den sist oppnådde prisen til grunn ved budsjettering av kostnader knytt til utlysing av nye kontraktar. To kontraktar starta opp i september 2010 og full effekt av prisauken kjem dermed først i I september 2012 er det oppstart på ytterlegare to kontraktar, med full effekt av eventuell prisauke i 2013, og i september 2013 er det oppstart på endå ein kontrakt, med full effekt av prisauke i Tabellen nedanfor illustrerer prisutviklinga i kontraktane i perioden 2011 til 2014.

136 135 Driftskontraktar (føresett kr pr km veg ved ny utlysning) Søre Sunnmøre (399 km) Sunnmøre (842 km) Indre Romsdal (289 km) Ytre Romsdal (587 km) Indre Nordmøre (120 km) Surnadal (294 km) Kristiansund ( ) Smøla ( ) Ytre Nordmøre (493 km) Sum driftskontraktar Kontraktane for 2010 og 2011 kan ikkje samanliknast direkte då det er forskjellig innhald (mengd) i kontraktane, men kolonnen er likevel tatt med for å illustrere utviklinga. Det er liknande kostnadsauke over heile landet, og dette har fleire årsaker: Større omfang av arbeidet (strengare krav pga reviderte handbøker, endra vinterstrategi, klippebreidder, tunnelvask, nye vegar/ tunnelar med mykje utstyr etc.) Kommersielle tilhøve hos entreprenørane (manglande pris- og risikokompetanse i første utlysingsrunde gjorde prisnivået kunstig lågt, målsettingar knytt til å sikre seg marknadsdelar) Manglande konkurranse pga få deltakarar Nye administrative krav (strengare krav til kvalitetssystem, plangrunnlag, meir omfattande rapportering, sanksjonar) Større trafikk (auka behov for drift og vedlikehald og mindre effektiv utføring av arbeidet) Driftskontraktane er bygd opp etter "funksjonsprinsippet", og ein nasjonal standard er lagt til grunn for kontraktane. Dette vil seie at entreprenøren har gitt pris på å oppretthalde ein gitt tilstand på grøfter, stikkrenner, friksjon etc. Dersom ein ønskjer å redusere standarden i kontraktperioden, gir dette oftast berre svært små reduksjonar i pris. Reduksjon i kostnaden på driftskontraktane kan på lang sikt berre løysast gjennom at ein prioriterer strategisk arbeid med kontraktsregimet. Ein må mellom anna vurdere om ein kan redusere standarden etter kvart som driftskontraktane vert lyst ut (eventuelt ved å prøve ut nye kontraktformer). Det blir i denne samanheng vist til sak U-112/10 Evaluering av konkurranseutsetting av drift og vedlikehald i Statens Vegvesen. På kort sikt er driftskontraktane å vurdere som bindingar i budsjettet og dette gjer at fylkeskommunen må redusere kostnadene på nokre av dei andre budsjettpostane, for å halde seg innanfor driftsramma totalt sett. Anna kontraktarbeid, drift/vedlikehald veg Denne posten består også i all hovudsak av bundne kostnader som refusjonsavtalar med kommunar, andre avtalar knytt til rasteplassar, venterom o.l., grøntkontraktar, elektrokontraktar, skilt- og rekkverkskontraktar, straumutgifter, naudsynte kostnader til tunnelvedlikehald, skifte av stikkrenner (inngår ikkje i alle driftskontraktane), vedlikehald av stabilitetssikringar og vedlikehald av murar. Bru- og ferjekaivedlikehald Løyvingane til denne posten bør vere rundt 40 mill. kr årleg dersom ein skal forhindre ytterlegare forfall i vegkapitalen (tap av investerte beløp/aukande vedlikehaldsetterslep). På grunn av kostnadsutviklinga på driftskontraktane er dette ikkje mogleg innanfor den økonomiske ramma.

137 136 Det er inngått avtalar på vedlikehald av både bruer og kaier, og til grunn for budsjettframlegget ligg eit minstenivå, som skal vere akseptabelt innanfor inngått kontrakt for kvart område. På fylkesvegnettet i Møre og Romsdal er det følgjande konstruksjonar: Gamle fylkesvegar: 15 ferjekaier, 9 hurtigbåtkaier, 453 bruer og andre berande konstruksjonar Nye fylkesvegar: 38 ferjekaier, 562 bruer og andre berande konstruksjonar Statens vegvesen Region midt gjennomfører, som ein del av sitt driftsansvar for bruene i Møre og Romsdal, inspeksjonar etter faste rutinar kvart 5. år for å registrere eventuelle skadar på dei einskilde konstruksjonsdelane og for å dokumentere den generelle tilstandsutviklinga på konstruksjonane. Sjølv om det stadig vert bygd nye bruer, aukar gjennomsnittsalderen på den samla brumassen i regionen for kvart år. For å dokumentere tilstanden på dei mest utsette bruene har Statens vegvesen Region midt i tillegg utført spesialinspeksjonar på fleire bruer med alvorlege skadar. Ein har valt å gå grundigare inn i ein del utvalde bruer der ein tek ut materialprøver og kontrollreknar på bruene sin kapasitet. På bakgrunn av inspeksjonar og kontrollrekning utarbeider Statens vegvesen Region midt vedlikehaldsplanar. Det er inngått avtalar med entreprenørar for utføring av drifts- og vedlikehaldsarbeid på stål- og betongbruer og ferjekaier. Det er i 2011 planlagt vedlikehaldsarbeid som omfattar erosjonssikring, vedlikehald av korrosjonsskadar og utskifting av skadde komponentar som lager, fuger, hydraulikksystem og rekkverk for å bevare tryggleiken i konstruksjonane. Vedlikehaldsarbeidet på ferjekaiene vert tyngre og meir kostbart som følgje av at større ferjer kjem inn gjennom dei nye anbodskontraktane. I tillegg er det inngått avtalar om beredskap og drift av alle ferjekaier. Det er no eit sterkt aukande etterslep på bruer og ferjekaier, og inspeksjonar viser klart ein sterk auke i skadane og auka fare for overbelasting på bruene. Det er i fylket bygd fleire store og kompliserte bruer. Dette er arbeid som vil auke i omfang og kompleksitet i åra som kjem. Det er i det høvet starta eit prosjekt for å kartlegge etterslepet på forfallet på konstruksjonar i vegnettet. Resultatet av dette arbeidet skal vere klart første halvår Dekkelegging og vegoppmerking Trafikkpåkjenninga på vegnettet aukar for kvart år samstundes med at prisane på asfalt også aukar for kvart år. Kostnadene til dekkevedlikehald blir samla sett lågast når dekkefornyinga vert utført til rett tid. Skal ein sikre ei rettidig fornying bør løyvingane til dekkelegging og vegoppmerking vere rundt 90 mill. kr årleg. Med dette vil ein kunne fornye dekket (asfalt og vegoppmerking) med om lag 167 km veg kvart år. På grunn av kostnadsutviklinga på driftskontraktane, er dette ikkje mogleg innanfor den økonomiske ramma. Med dei midlar som er sette av i framlegget vil dekkefornyinga bli om lag som følgjer: 110 km veg i km veg i km veg i km veg i 2014 Som ein følgje av dette vil vi få eit auka forfall i vegkapitalen (tap av investerte beløp / aukande vedlikehaldsetterslep) og ein generelt dårligare vegstandard i fylket.

138 137 Konkrete verknadar av å utsette dekkefornyinga vert mellom anna følgjande: Køyrekomforten vert redusert Djupe spor gjer at fjerning av snø (brøyting/høvling) vert både vanskelegare og dyrare Sprekker og hòl i dekket fører til meir vatn i overbygninga som igjen aukar skadeomfang og gir endå kortare dekkelevetid Auka ulykkesrisiko langs vegane Over tid kan tilstanden på vegdekket bli svært dårleg, og det fører til skadar på underliggande lag i vegen som det er kostbart å rette opp igjen. Trafikktryggleiksmidlar (50/50-post) Det er i økonomiplanen gjort framlegg om at posten trafikktryggleiksmidlar på det gamle fylkesvegnettet bør kuttast ut frå og med 2012 for å sikre eit minimum av midlar til dekkelegging. Posten har vore nytta til tiltak på kommunale vegar og til bygging av gang- og sykkelvegar langs gamle fylkesvegar. Som følgje av at midlane har vore nytta til tiltaka på kommunale vegar, er posten plassert på budsjettet til drift og vedlikehald (dvs. fylkeskommunen kan ikkje bruke lånemidlar til å finansiere delen sin). Posten er ei vidareføring av posten Aksjon skoleveg som vi hadde i fleire år fram til år 2000, og staten gav då eit tilskott til tiltaka, først 50 % av kostnaden og 60 % av kostnaden dei siste åra. Posten har no i fleire år vore på 11 mill. kr i året og blir nytta til tiltak i eit 50/50 spleiselag mellom fylket og aktuell kommune. Gang- og sykkelvegar langs gamle fylkesvegar er som nemnt over i dag klassifiserte som kommunale vegar. Fram til 1995 var gang- og sykkelvegar langs riksvegar òg klassifiserte som kommunale vegar, men dei vart då omklassifiserte til riksvegar (eller del av riksvegen). Derfor har i dag gang- og sykkelvegane langs dei nye fylkesvegane status som fylkesvegar. Å ha ulik status på gang- og sykkelvegar langs gamle og nye fylkesvegar er neppe heldig, men ei eventuell omklassifisering bør behandlast som ei eiga sak. Får alle gang- og sykkelvegar langs fylkesvegnettet status som fylkesveg, kan ikkje lenger kommunane nytte lånemidlar til slike tiltak. Bruk av berre kommunale driftsmidlar vil truleg avgrense det kommunale engasjementet når det gjeld å finansiere bygging av gang- og sykkelvegar langs fylkesvegnettet. Skjer dette, og ønskjer ein same aktivitet i bygging av gang- og sykkelvegar langs fylkesvegnettet som dei seinare åra, er konsekvensen at fylkeskommunen må setje av meir midlar til dette formålet i investeringsbudsjettet sitt. Ein annan konsekvens av ei slik endring av status til gang- og sykkelvegar langs det gamle fylkesvegnettet er at fylkeskommunen får det økonomiske ansvaret for drift og vedlikehald av desse vegane. Omfanget av dette veit vi ikkje heilt i dag. Opprydding ras Det er lagt til grunn eit normalår i framlegget.

139 SENTRALE KONTROLLORGAN./. Etter 18 i forskrift om kontrollutval skal kontrollutvalet utarbeide budsjettframlegg for kontroll- og tilsynsarbeidet i fylket. Kontrollutvalets framlegg til budsjettramme for kontroll- og revisjonsarbeidet skal følgje fylkesutvalets innstilling til fylkestinget. I samsvar med dette legg vi ved kontrollutvalets innstilling med vedlegg. For å få eit samla økonomiplanframlegg for fylkeskommunen som er i balanse, er det nødvendig å innpasse økonomiplanframlegget for kontroll- og revisjonsarbeidet saman med framlegget som omfattar resten av verksemda.

140 Møre og Romsdal fylkeskommune Fylkeshuset 6404 Molde Telefon E-post: