Istorija na industriskiot dizajn Materijal za u~ewe

Transkript

1 Istorija na industriskiot dizajn Materijal za u~ewe Von. Prof. D-r Sofija Sidorenko, Univerzitet Sv. Kiril i Metodij Ma{inski fakultet, Skopje Skopje

2 Voved Za vreme na 19 vek proizveduva~ite nemilosrdno gi eksploatirale novite tehniki i materijali, taka {to golem broj proizvodi so bogati dekorativni detali stanale dostapni za srednata klasa potro{uva~i. Vakvite proizvodi prethodno bile rezervirani samo za bogatata elita koja ~esto nabavuvala mebel i ku}na oprema {to pretstavuvalo olicetvorenie na ve{tinite i virtuoznosta na individualnite zanaet~ii. Proizvodstvoto na ovaa nova klasa na {iroko dostapni stoki za masovna potro{uva~ka bilo ovozmo`eno so raznite novi tehnolo{ki procesi, kako galvanizacija, {tampawe, umno`uvawe so kalapi, kako i so primena na materijali kako guta-perka, hartija ili lieno `elezo. Site tie poseduvale bogati mo`nosti za imitacija na poskapite i individualno proizvedeni rakotvorbi i obilna fabrikacija na dekorativni detali. Vakvite dizajni bile `estoko kritikuvani od mnogu teoreti~ari vo XIX vek, koi gi smetale niv za ne~esni zaradi nesoodvetnata primena na materijalite i na~inite na konstrukcija. Vo 1851 god. vo London se odr`ala Golemata izlo`ba na industriski proizvedeni proizvodi, sponzorirana od princot Albert. Izlo`bata se odr`ala vo t.n. Kristalna palata, ogromna zgrada od staklo i ~elik izgradena specijalno za taa namena, proektirana od arhitektot Xozef Pakston. Izlo`bata pretstavuvala stilisti~ka anarhija, kade pove}eto proizvodi bile dekorirani po principot: ornamenti zaradi ornamenti. Ornamentot bil do`ivuvan kako egzoti~en, im daval status na objektite, gi pravel da izgledaat poekspresivni otkolku {to bile, zanemaruvaj}i ja pri toa nivnata funkcija i konstrukcija. Ra~no dekoriranite proizvodi bile mnogu poskapi od onie dobieni so novite procesi na obrabotka. 2

3 Josef Paxton, Kristalna Palata vo London,

4 Dvi`eweto Arts & Crafts Brojni istori~ari na dizajnot go istaknuvaat zna~eweto na vlijanieto na dvi`eweto Umetnosti i Zanaeti (Arts & Crafts Movement) vrz progresivnoto dizajnersko razmisluvawe vo ranite godini na XX vek. Vo godinite pred Prvata Svetska vojna stavovite na mnogu od ovie istori~ari i prakti~ari bile koncentrirani na `elbata da se vnesat povisoki standardi na dizajnerskite i estetskite vrednosti, silno povrzani so ekonomijata na masovnoto proizvodstvo. Me utoa, nivnite prethodnici od XIX vek, go imale identifikuvano procesot na masovnoto proizvodstvo so nehumanite rabotni uslovi prisutni vo pogolemiot del od manufakturnite rabotilnici. Nivniot najgolem problem bil kako da se obezbedat dovolno dobro dizajnirani proizvodi za pove}eto potro{uva~i. Drug problem okolu koj bile zagri`eni, bil kako, vo uslovi na masovno proizvodstvo, da se dobli`i do fabri~kite rabotnici sfa}aweto za neophodnosta od zadovolstvoto vo rabotata i u`ivaweto vo ~inot na sozdavaweto. Vo vtorata polovina na XIX vek, Vilijam Moris, klu~na figura vo ova dvi`ewe, sakal da ja reformira ne samo umetnosta, tuku i celoto op{testvo, no od agolot na eden zanaet~ija. Za nego umetnosta za site zna~ela blagosostojba za site i istovremeno otfrlawe na site ukrasi so koi se kitele bogatite. Negovite stavovi se prili~no kontradiktorni, bidej}i toj od edna strana se zalagal za obnova na zanaet~istvoto i otfrlawe na ma{inite, a od druga strana za blagosostojba na site, {to e mo`na edinstveno samo preku masovnoto proizvodstvo. Toj previdel deka samo preraspredelba na silite mo`e da stvori potrebni preduslovi za negovite zamisli. Toj `estoko ja odbival ma{inata i baral ~isto ra~na izrabotka, pa zatoa pottiknal otvorawe na firmi vo koi ma{inite bile strogo zabraneti. Ova anglisko reformatorsko dvi`ewe vo XIX vek se odvivalo nadvor od gradovite, bidej}i Moris gi smetal gradovite za neprijateli na umetnosta i prirodata. Dvi`eweto Arts & Crafts bilo prvo koe stanalo svesno deka vo industrijalizacijata ne e vklu~ena samo funkcijata na dizajnerot, tuku i socijalnite konsekvenci. Ideolo{ki, dvi`eweto se stremelo kon utopisti~kiot socijalizam koj gi otfrlil ma{inite na smetka na efektite na promena i gi branel zanet~istvoto i trgovijata kako gordi zanimawa. Toa bilo dvi`ewe koe se stremelo ne samo kon socijalna reforma tuku i kon stilisti~ka inovacija. Toa gi odbilo pretencioznite i trivijalni dekoracii od erata na manufakturni proizvodi i propagiralo ubavina prifatliva za site. ^lenovite na dvi`eweto se stremele da gi respektiraat kvalitetite na materijalite koi gi koristele i gi bazirale svoite dekoracii na formite od prirodata. 4

5 Vilijam Moris e klu~na figura vo dvi`eweto Arts & Krafts - dizajner, pisatel i poet. Toj go idealiziral tradicionalniot na~in na `ivot vo Anglija, dodeka okolu nego besneela Industriskata Revolucija. Anglija bila prva zemja koja ja iskusila brzata industrijalizacija. Vo 1861 Vilijam Moris formiral kompanija so cel kreirawe na nova estetika vo dizajnot, dobro dizajnirani i dobro obraboteni proizvodi. Toj i negovite sorabotnici se opi{uvale sebesi kako rabotnici - umetnici vo oblasta na slikarstvoto, mebelot i metalite. Za niv najimpresivni objekti bile ma{inite bidej}i bile dizajnirani bez ornamenti, so cel da bidat apsolutno ednostavni i korisni. Vo industrijata, intenzivnata upotreba na ma{inite i razdvojuvaweto na proizvodite vo specijalizirani fabriki dovelo do podelba na dizajnerskite i proizvodnite aktivnosti. Vilijam Moris ja sogledal prekumernata ornamentacija vo masovnoto proizvodstvo kako pri~ina za ottu uvawe na rabotnicite od proizvodite {to gi proizveduvale. Vo fabrikite dizajniraweto bilo svedeno na zemawe gotovi urneci od katalozi, taka {to rabotnicite i dizajnerite nemale direktna kontrola vrz kone~nata izrabotka. Poradi toa, stradal kvalitetot na proizvodite. Zatoa Moris smetal deka re{enieto le`i vo vra}aweto na zanaet~iskite tradicii na stara Anglija. Stavovite na Vilijam Moris bile pod golemo vlijanie na Xon Raskin, umetnik i filozof. Raskin objavuval statii vo koi ja prezentiral novata industriska era koja zapo~nala vo Anglija. Vo negovite statii toj go forsiral stavot deka dekoraciite treba da bidat bazirani na stilizirani prirodni formi. Toj go poso~uval gotskiot stil kako model za sledewe i deka dizajnerite treba da gi sledat formite proizlezeni od britanskata tradicija. Toj ja kritikuval golemata izlo`ba vo Kristalnata palata poradi faktot {to site proizvodi imale ma{inski izrabotena ornamentika. Za nego vistinskiot dizajn le`i vo ra~nata izrabotka na proizvodite, a toa im dava zadovolstvo vo rabotata na zanaet~iite. Osven Vilijam Moris, vo ovaa grupa bile vklu~eni i drugi li~nosti: Filip Veb (Philip Webb) - glaven dizajner na mebel vo grupata; Volter Krejn (Walter Crane) - ilustrator i dizajner na tapeti, tekstil, kerami~ki proizvodi, se odlikuval so stil poln so ritam i dvi`ewe; Vilijam Ledebi (William Lethaby) - dizajner na mebel so ednostavni formi, ja naglasuval konstrukcijata i upotrebata na tradicionalni materijali; ^arls Vojzi (Charles Voysey) - arhitekt, dizajner na tapeti, tekstil i knigi, mebel, oprema za doma}instvo. Negoviot stil se odlikuval so primena na ednostavni formi i limitirana ornamentika, svetli boi, rastitelni formi. Vilijam Benson (William Benson) bil pridru`nik na Vilijam Moris, arhitekt koj dizajniral metalni proizvodi, mebel i tapeti. Vo negoviot mebel kombiniral metalni delovi i skapo drvo, kako mahagoni. Za razlika od negovite kolegi toj koristel moderna tehnologija upotrebuvaj}i ma{ini i proizveduvaj}i proizvodi za doma}instvo od metal. 5

6 Williem Morris, enterier Philip Webb, Williem Morris, Red House, Bexleyheath 6

7 Art Nuvo Art Nuvo (Art Nouveau), vo prevod od francuski zna~i nova umetnost), poznat i pod imeto Jugendstil (vo prevod od germanski zna~i mlade{ki stil), nare~en spored ~asopisot Jugend, koj go promoviral, e me unarodno dvi`ewe i stil vo slikarstvoto, arhitekturata i primenetata umetnost, a osobeno vo dekorativnata umetnost, koe {to stanalo popularno na preminot me u XIX i XX vek ( ). Kako reakcija na akademskata umetnost na 19-tiot vek se karakterizira so organski, osobeno floralni motivi inspirirani od prirodata, izvonredno stilizirani, krivoliniski formi. Art Nuvo e pristap vo dizajnot so koj dizajnerite kreirale umetni~ki tvorbi od predmetite za sekojdnevna upotreba, pa se do arhitektonskite objekti. Petnaesette godini prisustvo na ova dvi`ewe silno se po~uvstvuvale vo Evropa, od Glazgov do Moskva i Barselona, negovoto vlijanie bilo globalno. Art Nuvo e isto taka, dvi`ewe na individualci kako Gustav Klimt, Charles Rennie Mackintosh, Alfons Mucha, René Lalique, Antoni Gaudí i Louis Comfort Tiffany, so svoj specifi~en izraz. Denes na Art Nuvo se gleda kako na totalitaren stil, koj bil prisuten vo site oblasti na dizajnot: arhitekturata, dizajnot na enterieri, dekorativnite umetnosti, dizajnot na nakit, mebel, tekstil, srebreni predmeti za doma}instvo, osvetluvawe itn. Toa bilo dvi`ewe koe imalo {irok rang na deluvawe, totalen dizajn. Za mnogumina Evropjani toj zna~el na~in na `iveewe. Bilo mo`no da se `ivee vo ku}a inspirirana od Art Nuvo, isto kako i mebelot, nakitot, duri i kutiite za cigari. Dvi`eweto Art Nuvo imalo za cel da gi pretvori predmetite od sekojdnevniot `ivot vo umetni~ki dela, da gi prekine site vrski so klasi~nite vremiwa i da postavi barieri pome u slikarstvoto i primenetata umetnost. Art Nuvo bil potenciran so specifi~en na~in na razmisluvawe za modernoto op{testvo i novite metodi na proizvodstvo, stremej}i se da go redefinira zna~eweto na prirodata na umetni~kata rabota, taka {to umetnosta da ne go zaobikolila bilo koj objekt od sekojdnevniot `ivot, bez razlika na negovata primena. Iako Art Nuvo ja izgubil popularnosta so doa aweto na modernisti~kiot stil na XX vek, negovoto zna~ewe vo istorijata na dizajnot e okarakterizirano kako va`en most pome u istoricizmot na neoklasicizmot i modernizmot. 7

8 Art Nuvo vo Velika Britanija Anglija se smeta za zemja vo koja zapo~nalo celoto stilsko dvi`ewe art nuvo (jugendstil), no sepak tamu ne se izgradil vo vistinska kontinentalna smisla. Tuka se korenite na idealisti~koto soznanie za vistinska kolektivna svest, koja se svrtela protiv davawe prednost na odredena op{testvena klasa i namesto industrija na luksuzni stoki barala pravi~na raspredelba na seriskite proizvodi. Toga{nite kriti~ari go definiraa art nuvo (jugendstil) kako izrazito snobovska pojava. Julius Majer Grafe rekol: Toa e besmislica, ama bo`estvena, i nikoj ne treba da se kae deka u~estvuval vo nea. Arhitekturata na art nuvo se odlikuva so ednostavnost i dinami~nost. Nejzinite podvrsti se mnogubrojni. Pri toa jasno se raspoznavaat dva lajtmotiva: prviot - oblikuvawe na arhitekturata kako vajarstvo i tvore~ki pristap na reducirawe do osnovnite formi i vtoriot - o`ivuvawe so povr{inska i ornamentalna plastika. Karakteristi~ni materijali za arhitekturata na art nuvo se stakloto i `elezoto. Tie se prisutni u{te vo Kristalnata palata vo London, izgradena za Svetskata izlo`ba vo 1851, proektirana od arhitektot Xozef Pakston. Trieset godini pokasno, po povod Svetskata izlo`ba vo Pariz, izgradena e Ajfelovata kula, delo na Gistav Ajfel. Vode~ki dizajneri na art nuvo vo Britanija na krajot na XIX vek se ^arls Robert E{bi, ^arls Frensis Vojzi, Artur Makmerdou, Obri Berdzli, Volter Krejn i dr. Tie se osnovopolo`nici na art nuvo vo Anglija, koj bil pod golemo vlijanie na francuskiot art nuvo. Se karakterizira so izobilie od cvetni i drugi floralni motivi, dinami~na ornamentika, simbolizam itn. Charles Francis Voysey Arthur Mackmurdo 8

9 Charles Robert Ashbee 9

10 Glazgovska ^etvorka Vo ovoj period, vo {kotskiot grad Glazgov raboti edna grupa umetnici koja do{la do sopstvena sinteza na angliskite stilski iskustva. Toa bile ^arls Reni Mekinto{ i Herbert Mekner so nivnite soprugi, sestrite Mekdonald. Mekinto{ razvil svoj kubi~en stil, negovoto pretstavuvawe na prostorot e obele`eno so prizmi i kocki, {to na zgradite im dava izgled na tvrdini. Toj arhitektonski cvrst sklop e ubla`en so ornamenti od ne`no svieni linii, koi ~esto gi obvitkuvaat vertikalite, kako mre`a od vodeni cvetovi. Samo ako se simne ovaa re{etkasta obvivka se prepoznava prizmati~niot oblik tipi~en za stilot na Mekinto{. Negovo najzna~ajno delo e zgradata na Umetni~kata {kola vo Glazgov, izgradena vo god., kako i brojnite enterieri. Na~inot na gradewe na ovaa Glazgovska {kola, zatvoren vo blokovi, stanal presuden za novoto trezveno sfa}awe na arhitekturata. Rafiniranosta na povr{inite koi se preklopuvaat i kompaktnosta na osnovata ja izbegnuvaat geometriskata strogost. Glazgovskata grupa, ve}e vo 1903 go izgubila zna~eweto, no nejzinoto vlijanie na razvojot na modernata arhitektura e neosporen. Charles Renie Mackintosh, Umetni~kata {kola vo Glazgov 10

11 Charles Renie Mackintosh, stolici Charles Renie Mackintosch, Hill House, Helensburg, enterieri Charles Renie Mackintosh, nakit i ukrasi 11

12 Art Nuvo vo Francija Okolu 1900 godina vo Pariz se pojavile dotoga{ nesekojdnevni primeri na umetnost - vlezovite vo pariskoto metro, delo na arhitektot Hektor Gimar. Zamislata bila da se dade umetni~ka ramka na edno tehni~ko dostignuvawe, koe imalo javna primena. Ovie dela ne mo`at da se pripi{at na arhitekturata vo tradicionalna smisla, ne se ni delovi od arhitektura, nitu dekorativni elementi. Pretstavuva vkrstuvawe na arhitekturata i umetni~koto zanaet~istvo, skulptura i dekoracija: plasti~ni ornamenti so upotrebna vrednost. Vlezovite vo metroto na Gimar ne se yidani portali, tie se konstrukcii od kovano `elezo, vo kombinacija so staklo za pokrivnite delovi. Konstrukcijata e vitka, ne`na, vo oblik na steblenca koi nosat svetilki vo vid na cvetovi - laliwa. Ovie dela na Gimar pretstavuvaat prvi, ako ne i najzna~ajni primeri na francuskiot jugendstil, nare~en art nuvo, koj se karakterizira so rasko{ni floralni formi, dinami~ni dvi`ewa, krivini i branuvawa koi se povtoruvaat, figuri koi li~at na insekti i drugi primeri na `iviot svet, primeneti vo ornamentikata. Osven spomnatite vlezovi vo metroto, zna~ajno delo na Gimar e stambeniot blok Kastel Beran`er od , kade najizraziti detali se vleznite porti i ogradata na skalite od kovano `elezo. Zna~ajni dela ima ostvareno i na poleto na dizajnirawe mebel, toj e majstor za ornamentika. Hector Guimard, Vlez vo Pariskoto metro Hector Guimard, Влез vo zgradata Castel Beranger, Pariz 12

13 Drugi zna~ajni francuski umetnici od ovoj period En{el, E`en Gajar, Luj Ma`orel, Emil Gale, Rene Lalik, Alfons Muha, Aleksander [arpantje i dr. Alphonse Mucha 13

14 Emile Galle Rene Lalique 14

15 Art Nuvo vo Belgija Proslaveniot arhitekt Viktor Horta, majstor na transparentni povr{ini i ritmi~ni linii, e eden od najzna~ajnite pretstavnici na jugendstilot. Toj e umetnik na ornamentot, koj umeel bez neposredno vnesuvawe ornamenti da i dade na celata gradba ornamentalen karakter. Takva e zgradata Mezon Puple, izgradena vo , koja se karakterizira so smela konstrukcija vo `elezo i staklo, skoro bez ornamenti. Ornamentot ovde go obrazuva oblikot na zgradata, izviena linija na fasadata koja te~e bez prekr{uvawe i nagli preodi. Taa samata pretstavuva vsu{nost zgolemen ornament. Vo ku}ata na baronot Eetvelde od vitkite `elezni stolbovi izrasnuvaat ornamenti na prekrasna staklena kupola. Poimot kupola za nea e premnogu grub, pove}e bi se reklo deka e {tit ili nebo koj mu dava na osmoagolniot prostor vozdu{esta lesnotija. Victor Horta, Maison Peuple, Brisel, 1899 Victor Horta, enterier na ku}ata na baronot Eetvelde 15

16 Najzna~aen dizajner na jugendstilot voop{to, e Henri van de Velde, sestrana li~nost i golem kosmopolit. Roden vo Belgija, prvite tvore~ki godini gi pominuva vo rodnata zemja, rabotej}i dela koi }e ostanat obele`ani kako najzna~ajni primeri na jugendstilot voop{to. Vo podocne`nite godini prestojuval vo Anglija, Francija, Germanija, kade stanal eden od osnovopolo`nicite na moderniot stil. Prvenstveno slikar, pointilist, prete`no rabotel proekti na mebel i umetni~ko zanaet~istvo. Vo negovite dela skladno rasporedenite ornamenti so ogromna dinamika se stremat napred i go doveduvaat celiot predmet vo vpe~atok na dvi`ewe. Henry van de Velde 16

17 Jugendstil vo Germanija Posledniot golem vojvoda od Esen, Ernst Ludvig, odlu~il vo 1899 god. da sozdade edno zdru`enie na mladi umetnici. Taka Darm{tat stanal edno od najzna~ajnite mesta vo razvojot na germanskiot jugendstil. Ernst Ludvig povikal umetnici na noviot stil od cela Germanija, pa duri i od Avstrija. Toj osnoval Kolonija na umetnici koja vsu{nost bila negova privatna trupa, a toj bil edinstven finansier. Prvata zada~a {to im ja zadal bila izgradba na `ivoten i raboten prostor za umetnicite. Na toj na~in bil sozdaden eden edinstven arhitektonski okvir, koj bitno se razlikuval od voobi~aeniot. Na brdoto Matildenhoe bile sozdadeni mnogu vpe~atlivi arhitektonski dela, no najmarkantni se delata na avstriecot Josef Maria Olbrih: Svadbenata kula i negoviot sopstven dom. Osven arhitektonskite dela, negovite dizajni za proizvodi od sekojdnevniot `ivot se ne pomalku vpe~atlivi i zna~ajni. Josef Maria Olbrich, ku}ata na umetnikot na Matildenhoe Josef Maria Olbrich, svadbenata kula i Ruskata crkva na Matildenhoe vo Darm{tat,

18 Secesija vo Avstrija Vo 1897, grupa avangardni umetnici na ~elo so arhitektot Oto Vagner, vo Avstrija go osnovale zdru`enieto Secesija. Spored nivnite ubeduvawa, umetni~koto zanaet~istvo trebalo da izleze od svoite tesni ramki i da ostvari sinteza so vnatre{noto ureduvawe i slobodnite umetnosti, koja bi odgovarala na celokupnoto ~ove~ko bitisuvawe, koe }e predizvika edno novo ~uvstvo na `ivot. Jozef Hofman i Koloman Mozer, glavni nositeli na ova dvi`ewe, se voshituvale na ednostavnosta na formata prisutna vo rabotata na britanskite dizajneri E{bi i Mekinto{. Taka, secesijata, stil na naglaseni ~uvstva, pod anglisko vlijanie se promenila vo ~isto oblikuvawe povrzano so geometriski arabeski na povr{inata. Vo novoproektiranite prostorii i enterieri vladeela najstroga edinstvenost, od sadovite za cve}e, ogradite na skalite, preku mebelot, tepisite, tapetite i sitnata poku}nina. Najzna~ajno delo na ova zdru`enie, ~ie umetni~ko rakovodewe bilo dovereno na Josef Hofman i Koloman Mozer, e Palata Stokle vo Brisel. Ovaa sovr{ena gradba e eden od najubavite spomenici na jugendstilot. Oto Vagner, avstriski arhitekt, u~estvuval vo osnovaweto na Vienskata secesija, no negovite dela se nadvor od ovaa grupa. Toj pripa a na onaa grupa umetnici koi so svoite raspravi gi polo`ile temelite na modernata arhitektura. Negovi u~enici bile Josef Marija Olbrih i Josef Hofman. Najpoznati negovi dela se Crkva so kupola vo [trajhof, zgrada na po{tenskata {tedilnica vo Viena, izgradena vo 1905 itn. 18

19 Joseph Hoffmann i Koloman Moser, Palata Stokle vo Brisel, Otto Wagner, zgrada na po{tenska {tedilnica vo Viena, 1905 Otto Wagner, crkva vo [tajnhof 19

20 Art Nuvo vo [panija Arhitekturata na Antonio Gaudi, nakloneta kon ekspresionizmot, izvr{ila juri{ na site dotoga{ni principi na graditelskata umetnost. Na mestoto na starite pravila nastapila fantazijata, koja dozvoluva sé i sé pravi mo`no. Negoviot svet na formi gi opfa}a site mo`ni `ivotinski i rastitelni oblici. Arhitekturata e oblikuvana kako plastika, fasadata isprepletena. Ornamentite se prelevaat od enterierot, preku fasadite do krovnite zavr{etoci. Celiot organizam na gradbata toj go pot~inuva na voqata na izrazot, ne moraj}i da vodi smetka za nasledenite principi na konstrukcijata. Statikata na gradbata ja odreduval spored intuicija potkrepena so iskustvo. Izgradbata se odvivala spored mnogubrojni spontani odluki, a kone~niot izgled ne bil utvrden na po~etokot na gradbata, tuku se dobival duri na krajot na grade`nite raboti. Vo svoite dela koristel spoj na heterogeni materijali: surov kamen, obrabotuvan kamen, cigla, kovano `elezo, raznobojno i belo staklo, keramika itn. Negovi najzna~ajni dela se: Kaza Mila, Kaza Batqo, katedralata Sagrada Familia, parkot Guel i drugi, site vo Barselona. Antonio Gaudi, Sagrada Familia, katedrala vo Barselona, [panija,

21 Antonio Gaudi Каза Mila, Barselona Antonio Gaudi Каза Batqo, Barselona 21

22 Funkcionalizam Konceptot na funkcionalizmot se pojavil najprvo vo XIX vek, koga amerikanskiot skulptor Horacio Grinou ja napi{al knigata Forma i funkcija", vo koja e pofalen dizajnot na ma{inite, a se kritikuvani dekoriraweto na proizvodite i ornamentiranite fasadi vo arhitekturata. Negoviot entuzijazam za in`enerskata estetika odeknal vo zborovite na Luis Saliven, arhitekt koj na krajot na vekot ja proklamiral idejata "formata ja sledi funkcijata". Vo toa vreme vo SAD bilo ohrabruvano mehaniziranoto masovno proizvodstvo bidej}i, za razlika od situacijata vo Evropa, nemalo dovolno evtina rabotna raka. Nare~en amerikanski sistem na proizvodstvo, toj stanal poznat pod imeto funkcionalisti~ka tradicija, kade odredenite metodi na proizvodstvo ne se odnesuvale samo na sredstvata za proizvodstvo, tuku i na vizuelnata forma na proizvodite. Vo arhitekturata, funkcionalizmot zna~el eliminacija na ornamentite taka {to zgradata ja izrazuvala nejzinata namena, a principite vodele kon idejata za dizajn na zgradi od vnatre kon nadvor, dozvoluvaj}i na su{tinskata struktura da ja diktira formata, a so toa i nejziniot nadvore{en izgled. Funkcionalisti~kite idei za dizajnot stanale dominantna filozofija i jazik na dizajnot vo prvata polovina na XX vek. Poznata i kako ma{inska estetika trael se do 1930-tite godini. Idejata za dizajnot koj ja izrazuva funkcijata bila sledena i od Henri Ford ~ii vozila bile sostaveni od standardizirani delovi i bile izrabotuvani glavno ma{inski. Slika levo: Louis Sullivan, oblakoderi vo Wujork i ^ikago na preodot me u 19 ti i 20-ti vek 22

23 Henry Ford, Ford model T funkcionalizam vo avtomobilskata industrija Frenk Lojd Rajt, eden od najzna~ajnite sledbenici na funkcionalizmot, go istaknuval odbivaweto na istoriskata arhitektura, propagiraj}i usvojuvawe na noviot stil koj koristel sovremeni materijali, ~elik, beton i keramika, za da kreira ku}i kako skulpturi. Za evropskata avngarda, poradi geometriskite formi i spektakularnite konzoli, Rajt bil eden ma{inski arhitekt. Toj veruval vo funkcionalizmot, dizajniraj}i ku}i na krajot na XIX vek so ogromni otvoreni prostori, svetli i provetreni, kade strukturata go diktirala oblikot na eksterierot. Mebelot {to toj go dizajniral poka`uva vlijanie od dvi`eweto Arts & Krafts i Mekinto{, a najmnogu od prirodata, reflektirani vo negovata cel za harmonizacija na ku}ata so okolinata, istaknuvaj}i go konceptot na ku}ata kako zasolni{te. Dekoracijata mu e minimalna, yidovite ~isti od podot do plafonot. Frank Lloyd Wright, funkcionalizam vo arhitekturata 23

24 Futurizam vo Italija Vo 1909 god. Tomazo Marineti, italijanski futuristi~ki umetnik, objavil manifest na Futurizmot i so toa go ozna~il po~etokot na postoeweto na dvi`eweto na futuristite. Vo site oblasti na umetnosta bile sru{eni starite idei za ubavina, vo korist na novata urbana industriska kultura. Nivnite celi da poka`at pove}e pogledi na eden objekt bile kombinirani so nivnata preokupacija so brzinata. Futuristi~kiot arhitekt Sant' Elia, zaginal mlad, na bojnoto pole vo 1916 god., no ostavil golem trag vo istorijata na dizajnot so negovite idei za moderni gradovi, koi seu{te se koristat. Stepenastite terasi, balkoni i vozdu{ni mostovi vo negovite crte`i ja odrazuvaat vozbudata i voshitot od modernata tehnologija. Iako umrel rano, negovite crte`i prodol`ile da `iveat i bile nasledeni, zaedno so teorijata na futurizmot, od grupata De Stil. Antonio Sant' Elia, futurism 24

25 Dvi`eweto De Stil vo Holandija Grupata De Stijl (na holandski - stil) go zela imeto od istoimeniot ~asopis koj go izdaval Teo van Desburg vo periodot od 1917do 1928 god. Holandija ostanala neutralna vo Prvata svetska vojna i gi izbegnala katastrofalnite razru{uvawa, koi dovele do zastoj vo dizajnot vo drugite evropski dr`avi. Nasproti bu~nite i strastni futuristi, De Stil umetnicite se ladni. racionalisti, apstraktni i inspirirani od ma{inite. Tie go odbivale naturalizmot za smetka na formalnata apstrakcija i odlu~ile da kreiraat univerzalen stil vo slikarstvoto, arhitekturata i dizajnot. Tie koristele pravoagolnici i kvadrati na ramni povr{ini od silni primarni boi, vo kombinacija so crna, siva i bela - site gri`livo komponirani so pravi linii. ^lenovite na De Stil go otfrlile naturalizmot, a ja prifatile ~istata ma{inska estetika i geometrija. Tie go odbile individualizmot na ra~nata zanaet~iska izrabotka i dekoracija. Ma{insko proizvodstvo, apstrakcija, univerzalizam bil na~in na postignuvawe jasnotija i red vo dizajnot. Ona vo {to tie veruvale mo`elo da se izrazi kako beskraen prostor i nedefinirani granici. Prv pottiknuva~ na dvi`eweto bil Pit Mondrian. Toj sozdal potpolno nova realnost kreirana od ~ovekot i negovite umetni~ki teorii stanale teorii na dvi`eweto De Stil. Za nego crvenata, `oltata i sinata boja bile edinstvenite boi, osven belata i crnata. Spored nego, `oltata boja ozna~uva ekspanzivnost i vertikalnost, nasproti sinata - meka, odmoruva~ka, horizontalna. Crvenata izrazuva kru`no dvi`ewe na `ivotot. Mondrijan ja izbegnuval upotrebata na zelenata boja poradi asocijacijata so prirodata. Negovite sliki, so asimetri~nite crni linii izgledaat kako del od pogolema okolina. Theo Van Doesburg, proekt za enterier 25

26 Piet Mondrian, apstrakcija Geometriskite sliki na Mondrijan i geometriskiot mebel na Gerit Ritveld, stanaa bezvremenska klasika na dizajnot na XX vek. Kvalifikuvan majstor za ormari i privrzanik na prefabrikacijata, Gerit Ritveld imal za cel da dizajnira mebel za masovno proizvodstvo koj bi bil evtin i dostapen za sekogo. Negovata crvenosina stolica od 1917 be{e revolucionerna, taa stana ikona na moderniot dizajn. So primena na crvenata, sinata i `oltata boja, taa, na nekoj na~in pretstavuva 3D asocijacija na slikite na Mondrijan. Gerrit Rietveld, crveno-sina stolica 26

27 Gerrit Rietveld, Schroder House, 1924 [reder Haus vo Utreht, dizajnirana vo 1924 be{e kombinacija na pravi linii i pravoagolni ramnini, materijalizirana vo forma na plo~i, stolbovi i gredi. Volumenot e definiran so ramninski elementi povrzani kako karti za igrawe. Podvi`nite yidovi ovozmo`uvaat podelba na gorniot prostor za `iveewe vo pomali sobi. 27

28 Vo 1926 holandskiot arhitekt Mart Stam, ~len na De Stil, ja dizajniral i proizvel prvata konzolna stolica. Nejzinata konstrukcija e izrabotena kako kontinuirana ramka so raspnata ko`a preku nea, kako sedi{te. Irskata dizajnerka Ajlin Grej stapila vo grupata vo 1922 godina. Nejzinite dela go izrazuvaat funkcionalniot pristap vo dizajnot na mebel. Tie se karakteriziraat so proporcija i simetrija, kako i so primena na novi materijali. Stava akcent na vertikalni i horizontalni linii. Mart Stam, konzolna stolica Eileen Gray, mebel 28

29 Konstruktivizam vo Rusija Vo Rusija Konstruktivizmot stanal va`en fokus vo progresivnite dizajnerski krugovi. Po Oktomvriskata Revolucija vo 1917 mnogu ruski avangardni umetnici i dizajneri se posvetile na dizajn na posteri i teatarski scenografii. Me utoa, od 1920, se slu~il razdor vo redovite na avangardata. Umetnicite kako Vasilij Kandinski, koj zaminal da raboti vo Bauhaus vo Germanija, veruvale vo primatot na kreativnata ekspresija na individualecot vo umetnosta, dodeka drugi kako Aleksander Rod~enko, negovata sopruga Varvara Stepanova i Vladimir Tatlin, se posvetile na pokorisna rabota, vodeni od potrebite na op{testvoto, obrabotuvaj}i formi kompatibilni so tehnologijata na masovnoto proizvodstvo. Tatlin ja gledal umetnosta kako proizvod na dekadentnoto op{testvo i imal svoe moto - umetnosta vo `ivotot. Vo Rusija, po Revolucijata, Tatlin stanal dizajner na korisni proizvodi, kako pe~ki koi koristat minimum gorivo za maksimum greewe, obleki za rabotnicite itn. Negovo najpoznato delo e spomenikot na Duhot na Revolucijata, koj nikoga{ ne bil izgraden. Bil proektiran kako dvojno pogolem od Empajr Stejt Bilding. Vo nego bile inkorporirani tri golemi spiralni zgradi. Sekoja od niv imala skriena simbolika povrzana so revolucionernite socijalisti~ki idei. El Lisitski e drugiot vlijatelen Rusin so silna predadenost na vospostavuvaweto me unaroden re~nik na formata. Ideite na konstruktivistite, osobeno nivnoto otfrlawe na naturalizmot i romantizmot, se pro{irile i nadvor od Rusija. Tie kreirale umetnost koja bila ne samo apstraktna, tuku i apsolutna - apsolutna geometriska. Ovie temi stanale nova estetika {to dominirala so noviot razvoj na dizajnot. Construktivism Wassily Kandinsky 29

30 Construktivism El Lisitsky Monument Spirit of the Revolution, Construktivism, Vladimir Tatlin Construktivism Lazslo Moholy - Nagy 30

31 Za~etoci na germanskiot modernizam Herman Mutezius, voodu{even od dvi`eweto Arts & Krafts vo Anglija, impresioniran od ednostavnosta na funkcionalizmot, bil odreden od germanskata vlada da raboti na podobruvawe na kvalitetot na germanskiot dizajn. Po vra}aweto od Anglija bil nazna~en kako supervizor vo {kolite za umetnost i dizajn vo Germanija. Gledaj}i go potencijalot na masovnoto proizvodstvo toj sakal germanskite dizajneri da rabotat so novite industrii i da postignat reputacija na visok kvalitet na proizvodite od Germanija. Toj veruval deka uspehot le`i vo fundamentalniot dizajn na proizvodite namesto vo dekoracijata. Smetal deka mehaniziranoto proizvodstvo ne e kompatibilno so ornamentite. Za da ja olesni integracijata na dizajnerite so industrijalcite, osnoval vo 1907 god. edna organizacija nare~ena Verkbund. Dizajnerite trebalo da predlo`at ednostavni formi reducirani do nivnata osnovna funkcija. Zatoa toj insistiral na poseben, ra~en pristap vo u~eweto na dizajnot. Toj iniciral odr`uvawe na kursevi vo koi studentite u~ele ne samo kako da gi dizajniraat proizvodite, tuku isto tolku dobro i da gi izrabotuvaat. Mutezius se zalagal i za vospostavuvawe na homogenost i univerzalni standardi vo gradeweto, osobeno standardizacija na komponentite za izgradba i nivno masovno proizvodstvo. Herman Muthesius, enterieri 31

32 Vo vremeto po Prvata svetska vojna vo Germanija se pojavuva novo dvi`ewe vo arhitekturata i umetnosta nare~eno Nov Objektivizam. Vo arhitekturata ova zna~elo funkcionalni zgradi, nasproti dekorativnite stilovi od prethodniot vek. Voda~ na ova dvi`ewe bil Valter Gropius. Walter Grophius, zgrada na Fagus Factory, Nov Objektivizam Walter Grophius, Desau, ku}i za `iveewe na personalot na {kolata Bauhaus, Nov Objektivizam 32

33 Peter Berens e drug zna~aen ~len na Verkbund, sledbenik na dvi`eweto Nov Objektivizam. Negovite po~etni dela se kreirani vo jugendstil. Toj bil eden od umetnicite na umetni~kata kolonija na Matildenhoe vo Darm{tat. Peter Berens vo 1906 god. stanal dizajner na AEG, fabrika za elektri~ni proizvodi. Rabotel kako glaven dizajner na site nivni proizvodi, no i arhitekt na site zgradi na fabrikata, primenuvaj}i gi pri toa stavovite na Mutezius za standardizacija. Peter Behrens, dizajnirani proizvodi za kompanijata AEG Peter Behrens, arhitektonski dela vo stilot na noviot objektivizam: zgrada so `iveali{ta za vrabotenite vo fabrikata - zgrada na fabrikata AEG 33

34 Bauhaus [kolata Bauhaus bila osnovana vo 1919 god., kako integracija na dve {koli vo Vajmar: akademijata za umetnost i {koloto za umetnost i zanaeti osnovano od Henri Van de Velde vo 1907 god. Prv direktor na {kolata bil Valter Gropius. Bauhaus zapo~nal so obrazovanie vo koe bile kombinirani estetikata na slikarstvoto so korisnosta na sposobnosta za izrabotka na proizvodite. Studentite u~ele kako da kreiraat ma{inski izraboteni modeli so dobar funkcionalen dizajn. Glavnoto moto na ovaa {kola bilo: Learning by doing - u~ewe preku rabota (izrabotka). Gropius preferiral ma{inska obrabotka, geometriski i modularen dizajn. Kako direktor na Bauhaus, vo obrazovanieto na studentite gi primenuval principite: koegzistencija na moderen stil, ma{inska obrabotka, ra~na rabota, konstrukcija, dobar dizajn, nova estetika. Veruval vo ednostavnost i multiplicirawe - dizajn na ne{to ednostavno {to mo`e da se standardizira i potoa masovno da se proizveduva. Taka Bauhaus stanal centar na novi kreativni sili vo dizajnot koi gi prifatile predizvicite na tehni~kiot progres. Novite dvi`ewa vo svetot na dizajnot - kubizam, futurizam i De Stil, go favorizirale modernizmot, poto~no primenata na apstraktni likovi i geometriski formi. Mnogumina poznati pretstavnici na ovie dvi`ewa prestojuvale vo {kolata i ostavile svoj trag kako profesori: Vasilij Kandinski, Pol Kle, Laslo Moholi Na, Johanes Iten i dr. Laslo Moholi Na e eden od najzna~ajnite profesori na ovaa {kola. Toj go otfrlil misticizmot, romantizmot i sé iracionalno, veruvaj}i vo potencijalot na apstraktnata umetnost za da kreira novi vizuelni zakoni od ~ista i ednostavna logika. Negovata edukacija gi naglasuvala objektivnite u~ewa za boja i forma, koristej}i novi tehniki i materijali. Vo rabotilnicite za metal se koncentriral na proizvodstvo na prototipovi za masovno proizvodstvo. Imal te{kotii da gi ubedi studentite da prestanat da proizveduvaat ra~no izraboteni proizvodi od blagorodni metali na smetka na elektri~na oprema za doma}instvata. Moholi izbegnuval upotreba na srebro i drugi skapi metali za smetka na ~elikot. Namesto srebreni vinski pehari i servisi za kafe baral od studentite da koristat hrom i nikel za prekrivawe na ~elikot i da proizveduvaat prototipovi za industrijata za elektri~ni svetilki. Eden od negovite najzna~ajnite u~enici e Vilhelm Vagenfeld. Moholi kreiral nova nasoka vo studiite, vklu~uvaj}i vo isto vreme edukacija i industrisko proizvodstvo. Zabele`al deka na pazarot ima zabele`itelen nedostatok na ednostavni i funkcionalni proizvodi za sekojdnevna upotreba, pa zatoa im dal na studentite zada~a da napravat modeli za masovno proizvodstvo, za {to industrijalcite dobro pla}ale. 34

35 Vo 1925 god. {kolata Bauhaus bila prinudena da se preseli od Vajmar vo Desau, poradi politi~ki pri~ini, t.e. poradi radikalnata reputacija. Gradskiot sovet na Desau bil poprogresiven, pa zatoa go prifatil premestuvaweto na Bauhaus. Gropius gi dizajniral novite zgradi na {koloto, kako i zgradite za `iveewe na personalot. Ovie zgradi go odrazuvale duhot na vremeto, bile novi i poinakvi. Duhot na dvi`eweto "nov objektivizam" bil olicetvoren vo nivnite prizmati~ni, funkcionalni oblici. Arhitektonskite dizajni na Gropius ja izrazuvaat temata na edinstvo me u rabotni~kite zgradi. Ovoj stil denes e nasekade, no vo 1920-tite bil nov i poinakov. Idejata deka funkcijata na zgradata treba da bide izrazena vo nejziniot dizajn kako ednostavnost, ramnost, proizvela ne{to {to izgleda mnogu poinaku. Novata zgrada na Bauhaus bila silna, svetla i ramna. Ramni, asimetri~ni i prostrani - enterierite bile isto tolku funkcionalni kolku i moderni. Nov mebel, osobeno stolici, bile dizajnirani ne zaradi nivniot izgled, tuku za lu eto da sedat udobno vo niv. Prostoriite bile neutralni, spremni za adaptacija od strana na korisnicite. Inovacijata {to ja vovel Gropius vo ovaa zgrada bile staklenite yidovi koi formiraat transparenten agol. Toj rekol deka toa ne e samo mudar izum, tuku ~ist voshit. Walter Gropius, {kolata Bauhaus vo Desau Walter Gropius, mebel 35

36 Marsel Broer bil student vo Bauhaus i pristapot so primena na ra~no zanaet~istvo mu odgovaral. Od samiot po~etok dizajniral proizvodi za proda`ba so {to zarabotuval dosta, pominuvaj}i mnogu vreme vo rabotilnicata. Pod vlijanie na Gerit Ritveld i De Stiq vo negoviot mebel od drvo toj primenuval idei od geometriskiot prostor, beste`instvo i standardizacija na delovi vo konstrukcijata. Stanal glaven vo rabotilnicata za pravewe kancelariska oprema, kreiraj}i mebel od drvo i od vitkani cevki od hromiran metal. Negoviot metalen mebel, inspiriran od delata na Ritveld, osobeno konzolnite stolici, pretstavuvaat kombinacija na ednostavnost i cvrstina, no poudobni se za sedewe blagodarenie na upotrebata na rastegnati materijali - tekstil i ko`a. Toj velel deka koristi metal za da postigne moderen efekt. Od Ritveld ja prifatil i idejata za standardizirani delovi i lesna monta`a. Negovata stolica Vasilij gi demonstrira principite na Bauhaus dizajnot deka strukturata go odreduva nadvore{niot oblik. Marcel Breuer, Wassily chair Gropius go napu{til Bauhaus vo 1928 god. i bil zamenet so Hans Majer. Toj go naso~il Bauhaus kon dizajn na proizvodi za proda`ba: evtini proizvodi za masovno proizvodstvo. Toj go odvel Bauhaus od umetnost kon funkcionalizam bez stil. Go naglasuval in`enerstvoto, industrijata i proizvodstvoto na evtini, prakti~ni proizvodi potrebni na op{testvoto. Za `al, Majer bil marksist i go ohrabruval komunisti~kiot aktivizam me u studentite, {to bilo mnogu opasno vo Germanija vo 1930-tite. Vo 1930 Mis Van der Roe stanal nov direktor na Bauhaus. Toj vospostavil moderna arhitektura, ~ii principi gi nau~il koga rabotel za Peter Berens na po~etokot na karierata, i vnesol novina vo dizajnot na proizvodi - stilska elegancija. Toj se stremel da go otstrani politi~kiot aktivizam vo Bauhaus i da ja vrati negovata originalna cel - {kolo za instrukcii vo dizajnot. 36

37 Sli~no na Broer, toj dizajniral konzolni stolici od hromiran ~elik i ko`a. Vo 1929 go dizajnira germanskiot paviqon za svetskiot saem vo Barselona. Negovata preciznost i elegancija se olicetvorenie na moderna arhitektura. Vo objektot se smesteni negovite pro~ueni Barselona stolici. So luksuzni ko`eni sedi{ta i dva para prese~ni metalni nosa~i, ovie stolici go vnesoa metalot vo svetot na luksuzniot mebel. I pokraj streme`ot na Mis Van der Roe da go vrati ugledot na {koloto, toa go izgubilo celiot originalen personal i pod naletot na nacizmot bilo zatvoreno. Toj se obidel da go za`ivee povtorno vo edna napu{tena fabrika vo Berlin, bez poddr{ka od vladata, no povtorno bilo zatvoreno vo Klu~niot personal na Bauhaus emigriral vo Evropa i vo SAD. Stilot na Bauhaus - ramnost, funkcionalnost, anonimnost, stanal mnogu vlijatelen vo Evropa i SAD koga Gropius emigriral tamu vo 1937 zaedno so Broer. Mis Van der Roe i Moholi Na isto taka emigrirale. Moholi otvoril nova {kola Bauhaus vo ^ikago. Loudvig Mies van der Rohe, Barcelona chair Loudvig Mies van der Rohe germanskiot paviqon na svetskata izlo`ba vo Barselona 37

38 Modernizam vo Francija Internacionalnata izlo`ba na umetnost, dekoracija i industrija vo Pariz se smeta za va`en forum za soo~uvawe na konfliktnite dizajnerski ideologii vo voenite godini. Ovde, modernata estetika na Korbizje vo slavniot paviqon L esprit Nouveau (nov duh) jasno ja poka`ala ogromnata ideolo{ka razlika me u dekorativniot izraz na skapite kreacii na francuskite tradicionalisti koi bile dominantni na izlo`bata i modernisti~kiot duhoven afinitet so znaci na standardizacija, primena na novi materijali i silno struewe na modernisti~kiot duh. Opredelbata na Le Korbizje za poetikata na objekti koi imaat korisni~ka vrednost mo`ela da se vidi vo ~istite formi na opremata vo enterierot i mebelot, pove}eto industriski proizvedeni. [vajcarecot Le Korbizje bil voda~ na modernoto dvi`ewe i dizajn. Negovite arhitektonski objekti se sekoga{ beli, so ramni krovovi, inspirirani od mediteranskata tradicija vo gradeweto. Ednostavnata ~istota vo formata e glavna karakteristika na negovite dela. Poznat e negoviot stav vo procesot na dizjnirawe. Toj gi tretiral svoite dela kako del od ma{inskoto vreme, taka, na primer, ku}ite gi poistovetuval so ma{ini za `iveewe. Poznata e i negovata le`alka {to ja narekuval Rest machine (ma{ina za odmarawe). Edno od negovite najpoznati arhitektonski dela e vilata Savoj, koja vo vremeto koga se pojavila pretstavuvala ne{to sosema novo i nevoobi~aeno. So nejziniot ednostaven izgled na pravoagolna prizma postavena vrz stolbovi, ostava vpe~atok kako da lebdi. Zaoblenite yidovi vo krovnata partija ostavaat skulptoralen izgled. Prostorot za `iveewe e definiran so pregradni yidovi, so mnogu sloboden prostor i netradicionalna podelba na prostoriite. Kako i drugite modernisti, Le Korbizje se stremel kon ~istewe na arhitekturata od ornamenti i revidirawe na skrienata struktura i funkcija na zgradite. Vo dizajnot koristel osnovni formi - pravoagolnici i kvadrati, a od materijal naj~esto koristel beton i ~elik. Vo oblasta na dizajniraweto poznat e po svojot mebel. Edno od najpoznatite dela od ovaa oblast e foteqata Chaise Longue od 1928 vo koja se prepoznavaat principite na Gerit Rietveld. Sedi{teto e izdvoeno od ramkata i izrabotena e od metal i mek mebel {tof. Foteqata Grand Conford, isto taka so metalna ramka i sedi{te od mek mebel {tof, bila inspirirana od ogromnite viktorijanski foteqi, no vo nov, moderen oblik. Ne samo {to bil eden od trojcata najzna~ajni arhitekti na XX vek, zaedno so Frenk Lojd Rajt i Mis Van Der Roe, Le Korbizje bil i nadaren slikar, sledbenik na kubizmot. Po II svetska vojna negoviot stil vo dizajnot i arhitekturata do`iveal promeni i preminal vo organski. Toj poleka gi napu{til strogite geometriski formi i po~nal da koristi poslobodni formi i povr{ini. 38

39 Le Corbusier L esprit Nouveau Le Corbusier Villa Savoye Le Corbusier Rest Machine Le Corbusier Le Grand Comfort 39

40 Modernizam vo Skandinavija Eden od najvpe~atlivite paviqoni na svetskiot saem vo Wujork vo 1939 bil Finskiot, kreiran od Alvar Aalto. Toj e eden od najindividualnite majstori na funkcionalizmot vo modernata arhitektura i dizajnot na mebel. Funkcionalizmot bil eden aspekt vo negoviot dizajn. Negovata rabota bila izrazena i so organska povrzanost me u lu eto, prirodata i zgradite. Toj go definiral svoeto delo kako umetnost na gradeweto, kako sinteza na `ivotot vo materijalizirana forma i stanal daleku poznat po imaginativnata primena na obraboteno drvo. Dizajnite na Alvar Aalto se primer za na~in na nadminuvawe na barierite na stilot i vkusot. Toj veruval vo funkcionalizmot i smetal deka proizvodot treba da bide so niska cena. Iako masovno proizveden negoviot mebel e eleganten i moderen. Negovite dizajni od vitkano lamelirano drvo prkosele na noviot mebel od metal. Alvar Aalto scandinavski dizajn 40

41 Modernizam vo Britanija Iako modernisti~kiot dizajn vo Britanija privlekuval zna~itelno vnimanie od istori~arite, negovoto vistinsko zna~ewe, so ogled na po{irokata primena vo proizvodstvoto i potro{uva~kata, mo`ebi e preceneto. Modernizmot vo Britanskiot dizajn bil izgraden preku golem broj klu~ni individualci i primeri, kako Vels Kouts so proektot za Loun Roud stanovite vo Hemp{ted, London. Venesta Plywood i Isokon bile kompanii za mebel za koi rabotele i nekoi germanski emigranti, kako Marsel Broer, Valter Gropius, Laslo Moholi Na, pred da zaminat za SAD. Wells Coates Wells Coates Lawn Road stanovi vo Hemp{ted, London 41

42 Racionalizam vo Italija Rabotata na Grupo 7, formirana vo 1926, bila prv jasen izraz na duhot i estetikata na modernizmot vo Italija. Vode~ki figuri vo ovaa grupa bile Lui i Figini, \ino Polini i \uzepe Terawi. Poznati kako Racionalisti, tie ja prifa}ale estetikata na modernistite so jasni apstraktni formi, duhovno uskladeni so moderniot `ivot, materijali i tehnologija. Fa{isti~kiot re`im vklu~il golem broj na dizajneri za promovirawe na svoite vrednosti. Bile odr`ani politi~ki izlo`bi za slavewe na re`imot na koj bile prika`ani enterieri i mebel. Najpoznat primer e Ku}ata na fa{izmot od 1933, delo na \uzepe Terawi. Casa Del Fascio, Como, 1932, Giuseppe Terragni Casa Elettrica, Luigi Figini, Gino Pollini 42

43 Art Deko Art Deko e termin koj se odnesuva na popularen stil vo dizajnot i arhitekturata vo periodot me u 1920-tite i 1930-tite godini, vo toa vreme ednostavno poznat kako moderna. Se stremel preku dizajnot da ja portretira su{tinata na modernoto `iveewe - ma{inskoto doba, tehnologijata, xezot i drugite simboli na progres na XX vek. Identifikuvan e so stilisti~kite osobini kako ekstravagantna ornamentika, dekorativna geometrija, aerodinami~nost. Zapo~nal vo Francija kako moderna, stanal popularen vo Pariz vo 20-tite godini na minatiot vek. Pretstavuva me{avina na egzoti~ni motivi od drevnite kulturi i Art Nuvo, so primena na elegantni figuri vo aktivni pozi. Noviot stil Art Deko bil inspiriran od modernata i tradicionalnata skulptura i drevnata Egipetska umetnost. Tokmu vo toj period, poto~no vo 1922 godina, bila otkriena Tutankamonovata grobnica. Kompletnata kolekcija na nejzinata riznica stanala inspiracija za ovoj popularen stil vo dizajnot. Motivite na dreven Egipet se pojavile vo dizajnot nasekade. Po pariskata izlo`ba, izbrani izlo`bi patuvale niz svetot, pojavuvaj}i se vo amerikanskite muzei. Ovoj nov stil, t.n. moderna ili Art Deko, postoe{e vo isto vreme so dvi`eweto modernizam, no be{e poznat kako poekskluziven i poskap. Art Deco, France, Jean Dunand 43

44 Jacques Emile Ruhlmann, Art Deco, Hotel Lord Byron, Roma Jacques Emile Ruhlmann, Art Deco, France 44

45 William Van Alen, Chrysler building, New York Harrison Abramovitz & Harris, Rockefeller Center, New York Donald Deskey enterier na Radio City Music Hall, New York, Edward Durell Stone, Radio City Music Hall, New York, 45

46 Aerodinami~en stil Krahot na Vol Strit vo 1929 godina e granica na podelba pome u 1920-tite i 1930-tite godini pome u evropskiot stil moderna (Art Deko) i amerikanskiot streamlining (aerodinami~en). Poradi potrebata od poevtini proizvodi, ekstravagantnite dekoracii go otstapile mestoto na proizvodi so pogolema ednostavnost vo dizajnot za da ovozmo`at polesno masovno proizvodstvo, a so toa i poniski ceni. Novata profesija industriski dizajner se pojavila vo 1930-tite. Art Deko stilot bil primenet na proizvodite za {iroka potro{uva~ka. Tie izgledale luksuzno, skapo, no mo`ele da bidat masovno proizvedeni po poniski ceni. Stilot vo 20-tite bil so kompleksni formi, egzoti~ni materijali, izobilstvo. Vo 30-tite dominirale pravoliniski formi, aerodinami~ni zavr{etoci, primena na sinteti~ki materijali i zavedenost od brzinata, dinamizam i ideja za nov podobar svet, nasproti depresivnosta na ekonomskata kriza. Aerodinami~nosta pretstavuvala vizija za idninata. Mnogu novini vo tehnologijata se pojavile vo ova vreme vo Amerika. Se pojavile ma{ini za pi{uvawe, telefoni, avioni i site evoluirale i se podobruvale. Industriskite pioneri bile pronao a~i, kreiraa novi proizvodi koi trebalo da se proizveduvaat kako evtini, kolku {to e mo`no podostapni. Pazarite se natprevaruvale, a nivniot opstanok zavisel od novite proizvodi i novite idei. Industriskite proizvodi go preplavile pazarot za masovno proizvodstvo, bile {iroko rasprostraneti i bilo predizvik da se napravat atraktivni i da se prodavaat. Toa bile glavnite pri~ini za pojavata i brziot razvoj na profesijata industriski dizajner. Za vreme na golemata ekonomska kriza industriskiot dizajn poka`al deka na pazarot koj se {iri sekoga{ }e pobedi onoj proizvod koj e dizajniran od profesionalen industriski dizajner. So vreme, motivira~kiot duh na modernizmot bil transformiran od reakcioneren vo vizioneren bidej}i dizajnot i industrijata se obedinile otkako dizajnerite gi vovele marketin{kite iskustva vo nivnata profesija. Amerikanskite Art Deko proizvodi se odlikuvale so zaobleni paralelni linii i zaobleni agli, taka {to art deko stana prva visoka moda adaptirana za industrisko proizodstvo. Cik-cak konstrukciite bile inspirirani od egipetskite piramidi i noviot izgled na gradot kade cik-cak dizajnite bile ~esto koristeni vo estetikata na oblakoderite, no glavno za da ja potvrdat idejata deka oblakoderite mora da ja reduciraat nivnata povr{ina na osnovata kako {to rastat nagore za da mo`at da obezbedat barem malku son~eva svetlina me u zgradite. 46

47 Iako bila upotrebuvana vo 20-tite godini plastikata stanala najpopularna vo godinite na depresijata bidej}i ovozmo`uva brzo umno`uvawe so kalapi vo razni popularni oblici. Na ovoj na~in bile reducirani tro{ocite na proizvodstvo bez potreba od ra~na dorabotka. Na ovie proizvodi, kako radioto na primer, kako dekoracija se pojavuvale svetle~ki kop~iwa, kometi, strelki, upotrebeni da sugeriraat dinamizam, nauka, dvi`ewe. Industrijata za proizvodi od plastika go ovozmo`ila aeodinami~niot izgled koj predizvikal masovna privle~nost. Potro{uva~ite gi sakale proizvodite so mazna povr{ina koja lesno se ~isti i koi imale umetni~ki modelirani oblici. Naskoro se pojavile mnogu profesionalni dizajneri: Norman Bel Geds, Valter Dorvin Tegju, Rejmond Louvi. Industrijalcite, impresionirani od izlo`bata vo Pariz vo 1925 godina i Art Deko stilot, pobrzale da gi redizajniraat funkcionalnite izumi. Tie ovozmo`ile razvoj na noviot jazik na dizajnot - aerodinami~nost. Kompliciranata ma{inerija na predmetite bila skriena zad ne`niot aerodinami~en eksterier. Aerodinami~nosta proizlegla od studiite za aerodinamika vo 20-tite godini na minatiot vek. Eliminacijata na otporot na vozduhot imala ogromno vlijanie na industriskiot dizajn vo ovoj period. Inspirirani od formite razvieni vo fabrikite za avioni, toa stana sinonim za poednostaveni linii i kontinuirana skulptoralna forma. Rejmond Louvi i Norman Bel Geds bile vode~ki dizajneri na aerodinami~niot stil. Za niv formata na kapka solza bila metafora za moderen `ivot otelotvoren vo brzinata, dinamizmot i glamurot na tehnolo{kite promeni. Ovoj oblik bil koristen vo dizajnot na avtomobili, avioni, pa duri i ostrilki za molivi. Novite prednosti na oblikuvaweto na metalite za avtomobilskata industrija vodele do sli~ni principi na konstrukcijata vo opremata za poku}nina (bela tehnika) - ma{ini za perewe, pe~ki itn. Raymond Loewy dizajner na vozovi 47

48 Raymond Loewy Greyhound corporation, 1940, dizajner na avtobusi Raymond Loewy dizajner na najrazli~ni proizvodi i logoa 48

49 Norman Bel Geds ja po~nal karierata kako dizajner vo teatar, preminuvaj}i vo industriskiot dizajn vo 1920-tite godini, delumno pod vlijanie na Frenk Lojd Rajt. Bil najmen vo kompanijata Simons za dizajn na spalni sobi od oboen ~elik. Vo 1934 bil vklu~en vo redizajn na Krajsler Earflou - avtomobil so pionerska aerodinami~na forma, prvo vozilo so zaobleni stakla. Norman Bel Geddes mebel za kompanijata Simons i futuristi~ki ku}i 49

50 Norman Bel Geddes dizajn na futuristi~ki transportni sredstva Vo 1939 svetskiot saem vo Wujork go ulovi duhot na vremeto vo SAD - optimizam i futurizam. Norman Bel Geds - FUTURAMA izlo`ba na avtomobili i super avtopati za General Motors. 50

51 Henry Dreyfuss dizajn na vozovi, lokomotivi, helikopteri, aparati za doma}instvo Henry Dreyfuss DEMOCRACITY 51

52 Harold Van Doren prv kreiral radio priemnik od plastika vo 1930 godina, so oblik na skalest oblakoder so paralelni linii od docniot art deko. Ova radio se pojavilo vo vremeto na pojavata na xezot kako popularna muzika. Dizajniral i razni aparati za doma}instvo. Walter Dorwin Teague, radiopriemnici i kameri za CANON 52

53 Ri~ard Bakminster Fuler bil dizajner - vizioner, vklu~en vo aerodinami~ni dizajni. Negova cel bila da se najde na~in da se napravi pove}e so pomalku. Napravil serija na revolucionerni dizajni. Terminot koj go upotrebuval bil dymaxion - dynamic, maximum + ion. Najpoznat od ovie dizajni e prefabrikuvanata koliba Dimaksion haus. Imala zaoblena forma so minimum zaguba na toplina i koli~estvo materijal za izgradba, so te`ina kolku del~e od voobi~aena ku}a, koja mo`e lesno da se premestuva so podigawe. Bila sostavena od prefabrikuvan materijal koj nemal potreba od odr`uvawe, a osnovata mo`ela da se menuva po `elba. Imala obezbedeno ladewe i greewe so prirodni sredstva, dizajnirana da bide samostojna, so elektri~na energija na dizel generator. Toj izgradil prototip koj nikoga{ ne bil pu{ten vo proizvodstvo. Vo 1933 razvil aerodinami~en avtomobil na tri trkala. Toj koristel ist motor i vozen mehanizam kako modelot Ford Model A, no mnogu pobrz i poefikasen vo potro{uva~kata na gorivo. Imal namera da bide i vozilo za letawe koga }e se pojavat soodvetni motori. No, voziloto bilo mnogu golemo i za amerikanski priliki. Deset godini podocna napravil i pomal avtomobil so pet sedi{ta so poseben motor na sekoe trkalo. Iako so odli~ni performansi (bo~no parkirawe, mala potro{uva~ka), na probnite testovi se slu~ila fatalna nesre}a {to go spre~ila negovoto pu{tawe vo proizvodstvo. Richard Buckminster Fuller Dymaxion house Richard Buckminster Fuller Dymaxion car 53

54 Dizajnot vo SAD po vtorata svetska vojna Poradi faktot {to, za razlika od pove}eto evropski zemji, ne pretrpe golemi razru{uvawa i ekonomska pusto{, SAD po II svetska vojna stana svetski lider vo ekonomijata i politikata. Blagodarenie na ogromnata finansiska pomo{ {to SAD ja davaa za obnova na razru{enite i opusto{eni zemji, se slu~i brz ekonomski razvoj vo site niv. SAD stanaa najnapredna potro{uva~ka kultura so ogromen rast na potro{uva~kata mo} kaj naselenieto. Edna od najvpe~atlivite simboli na potro{uva~kiot luksuz vo 50-tite godini be{e pojavata na amerikanskite avtomobili. Tie se karakteriziraa so svojata izrazita golemina, aerodinami~na forma, hromirani detali i dekoracii vo oblik na opa{ki ili perki. Eden od najzabele`itelnite dizajneri na avtomobili vo ovoj period be{e Harli Erl, koj rabote{e za firmata Xeneral Motors. Virxil Eksner be{e glaven dizajner na vozila za firmata Krajsler, a Xorx Voker za Ford. Nivna glavna zada~a be{e da ovozmo`at izleguvawe na novi modeli na avtomobili sekoja godina so {to se borea za prevlast na pazarot. II svetska vojna go prekina razvojot na dizajnot na proizvodi, no zatoa vo toj period tehnologijata dostigna ogromen razvoj. Blagodarenie na potrebite na voenata industrija bea otkrieni novi materijali, kako fiberglas, plastika (najlon, poliester), prerabotki od drvo ({perplo~a itn.). Po zavr{uvaweto na vojnata, site ovie tehnolo{ki dostignuvawa najdoa primena vo dizajnot na proizvodi. Dizajnerite imaa polni race rabota i so site sili se trudea da go vratat optimizmot i `ivotnata radost kaj naselenieto. Za da se zaboravi siviloto na vojnata, dizajnerite se svrtija kon primena na svetli i veseli boi - oran`, sina, `olta itn., kaj site vidovi proizvodi. Harley Earl dizajn na vozila za firmata General Motors 54

55 Virgil Exner - dizajn na vozila za firmata Chrysler George Walker dizajn na vozila za firmata Ford 55

56 Novite kompanii od SAD koi se zanimavaa so dizajn se trudea da vovedat stil sli~en na evropskiot. Dve od niv se izdvoija kako lideri - pioneri vo razvojot na inovativen sovremen dizajn, kade ima{e radikalni razmisluvawa za primena na novite materijali. Herman Miler Kompani se zanimava{e so proizvodstvo na stolici dizajnirani od ^arls Ejms. Kompanijata Nol Aso{iejts proizveduva{e stolici od svitkana `i~ena mre`a, dizajnirani od Hari Bertoja (Diamond lounge chair), kako i stolici od plastika dizajnirani od Eero Saarinen (Tulip chair, Womb chair). Vo 50-tite godini po~naa da se zabele`uvaat pridobivkite od primenata na tehni~kite inovacii od voenite godini. [perplo~ata i ivericata stanaa mnogu popularen materijal vo proizvodstvoto na mebel, osobeno so pojavata na novite sinteti~ki lepila. Primenata na ovoj materijal ovozmo`uva dobivawe na zaobleni i izvitkani povr{ini so skulptoralni formi. ^arls Ejms ja koristi duri i vo dizajnot na ortopedski pomagala i druga medicinska oprema, kako i za avionskata industrija. Primenata na novite materijali - {perplo~a, fiberglas i plastika, ovozmo`uvaat oblikuvawe na slobodni skulptoralni formi i primena na organski formi vo dizajnot na proizvodi. Vo 1948 god. Eero Saarinen ja dizajniral stolicata Vomb, koja ovozmo`uva komfor za sekoj korisnik. Vo 1957 ja kreira poznatata Tulip chair - so plasti~no sedi{te postaveno na aluminiumsko postoqe. Negovata namera bila stolicata da bide kompletno izrabotena od plastika, vo edno par~e, no bidej}i ne mo`el da postigne dovolna cvrstina, upotrebil oboen aluminium, za da izgleda kako plastika. Harry Bertoya, Diamond lounge chair, za firmata Knoll Associates 56

57 Charles Eames - Lounge Chair Charles Eames - Lounge Chair Wood, 1948 Eero Sarrinen, Tulip chair Eero Sarrinen, Womb chair za firmata Knoll Associates Company 57

58 Dizajnot vo Britanija po vtorata svetska vojna Spored nekoi istori~ari Festivalot na Britanija, odr`an vo 1951, kreira nov angliski stil, osobeno vlijatelen na narodniot vkus. Iako ovoj stil bil so kratok vek, bil po~uvstvuvan vo raznovidni sekojdnevni sferi, od dizajn na opakovki do saksii za cve}e, od ormari do {oping centri. Tipi~en primer za ovoj stil e stolicata Antelope od Ernest Rejs, tekstilnite dizajni na Lisjen Dej. Ovoj stil bil dobli`en do pazarot na srednata klasa i na{ol najgolema primena vo sektorot na lesnata industrija: pribor za kujna, mebel, osvetluvawe i tekstil. Ernest Race Antelope Chair Ernest Race Donkey 58

59 Dizajnot vo Skandinavija po vtorata svetska vojna Skandinavskite zemji: [vedska, Danska i Finska se zdru`ija na pazarot za da vospostavat imix na edinstven Skandinavski pristap vo dizajnot. Ova predizvikalo golem uspeh i pri krajot na 50-tite godini skandinavskiot dizajn stanal vode~ki doma{en stil, koj se karakteriziral so elegantni i funkcionalni doma{ni proizvodi, dostapni za potro{uva~ite. Nivnata tradicija na svetla, otvorena i podredena estetika so upotreba na prirodni boi na drvo, kreirale verzija na modernizam koj bil fokusiran na ~isti linii i komfor. Ovoj stil se karakterizira so slobodni formi, adaptacija na funkcionalisti~kata tradicija na 30-tite godini i kombinirana so nejzinite poednostavni, pominimalisti~ki principi na formata, so skulptoralnite mo`nosti na novite materijali koi dozvoluvaat krivi, organski formi. Ovie ednostavni otvoreni dizajni imale za cel transparentnost i minimalizacija na vlijanieto na mebelot vo prostorot koga toj ne se koristi. Nivnite dizajneri sakale da gi opremat ku}ite so mebel koj e komforen, no da ne go osvojuva fizi~kiot prostor na sobata. Dizajnerite kako Arne Jakobsen poka`ale deka ednostavnoto i geometriskoto mo`e da deluva toplo i prijatelski. Arne Jacobsen Swan chair Arne Jacobsen 59

60 Dizajnot vo Germanija po vtorata svetska vojna Uni{tuvaweto na pogolemiot del od germanskata industrija vo Vtorata Svetska Vojna predizvikalo radikalni inovacii i vo 1950-tite bile vidlivi prvite znaci na ekonomskoto ~udo. Bruto nacionalniot proizvod rastel pobrzo otkolku vo bilo koja druga evropska zemja. Amerikanskoto vlijanie bilo zna~aen faktor vo germanskata postvoena reorientacija i mnogu vode~ki germanski industrijalci posetuvale pogolemi proizvodni centri vo Detroit, SAD, zaradi u~ewe na progresivni tehniki i organizacija vo industrijata. Amerikanskite filmovi go promovirale amerikanskiot na~in na `ivot. Mo`ebi ne e iznenaduvawe {to poradi vakvoto vlijanie aerodinami~nosta bila manifestirana vo mnogu doma{ni i drugi aparati, kako i vo dizajnot na avtomobili, kako na primer Hansa 1500 Borgvard od 1949, koj imal izgled kako amerikanskite vozila od 1930-tite. Organskata forma bila osnova vo dizajnot na mebel, tekstil i vo arhiktonskiot dizajn. Vo 1940-tite germanskite dizajneri zaedno so dizajnerite od Italija, Holandija, Francija i SAD gi delele zaedni~kite znaci na umetni~ka kreativnost, individualnost, sloboda na inspiracijata, interes za umetnosta i zanaetite. Vrskite so delata so organski formi na ^arls Ejms vo SAD mo`at da se sporedat so rabotata na germanskiot dizajner na mebel Egon Ajerman, na primer stolicata na sklopuvawe Model SE18, proizvedena od Vilde+[pit, edna od najprodavanite drveni stolici vo 1950-tite. Mnogu poo~igleden e primerot so stolicata na Georg Leovald od 1954, proizvedena od Vilkening & Hane, a vo arhitekturata skladnite formi na Berlinskata filharmonija na Hans [arun od Borgward Hansa 1500, 1949 god. 60

61 Georg Leowald stolici za firmata Wilkhahn Egor Eiermann, dizajn na stolici za firmata Wilde + Spieth Dieter Rams proizvodi za kompanijata Braun 61

62 Dizajnot vo Italija po vtorata svetska vojna Po zavr{uvaweto na vojnata italijanskata ekonomija napravila impresivno oporavuvawe. Ova najdobro mo`e da se iska`e preku komparacija na izvozot so ostanatite zasegnati zemji. Vo periodot me u 1951 i 1962, britanskiot izvoz porasnal za 29%, francuskiot za 86%, zapadno germanskiot za 247%, a italijanskiot za 259%. Samo Japonija so 378% bila pred Italija. Italijanskiot dizajn postignal visoka reputacija za stilot i sofisticiranosta, skoro vo site poliwa: avtomobili, mebel i oprema, osvetluvawe, enterieri i moda. Konceptot na vistinski italijanski stil stanal realnost za vreme na 1950-tite, paralelno so postvoenata regeneracija na italijanskata industrija. Vo 1946 bila odr`ana izlo`ba na popularen mebel, RIMA, vo Milano kade dominirale konceptite na modernost, fleksibilnost, za{teda na prostor i prakti~nost, kako i vetuvaweto deka dizajnite }e bidat proizvedeni so ceni dostapni do pove}eto potro{uva~i. Milanskoto trienale vo 1947 bilo posveteno na temata rekonstrukcija so naglasok na domovite na rabotni~kata klasa. Ovaa preokupacija so demokratski dizajn mo`e da se vidi vo brojni proizvodi kako skuterot Vespa, dizajn na Koradino Daskawo za firmata Pjaxio od 1946, potoa skuterot Lambreta Ino~enti na ^ezare Palavi~ino od 1947, mini vozilata Iso-Iseta od 1953 i FIAT Nuova 500 od Izborite vo 1948 ozna~ile jasno premestuvawe od levi~arska kon centralisti~ka politika. Ovaa promena izvr{i vlijanie i vo dizajnot so premestuvawe od demokratskiot idealizam kon estetika so pogolema svest za stilot, koja vodi kon xebovite na poimotnite sektori vo zemjata. Italijanskata estetika vo dizajnot, koja e vidliva do denes, se karakterizira so organski, skulptoralni formi, koi mo`at da se najdat vo razli~ni vidovi proizvodi, vklu~uvaj}i go skuterot Vespa, avtomobilot Sisitalia Berlinetta 202 na firmata Pinanfarina od 1947, ma{inata za pi{uvawe Leksikon 80 na Nicoli za firmata Oliveti od 1948, vozot ETR, dizajn na Giulio Minoleti od 1949, aparatot za kafe La Pavoni na Gio Ponti od 1949 itn. Skladnite formi na ovie dizajni go delat re~nikot so dizajnerskata rabota na ^arls Ejms i Eero Saarinen vo SAD. 62

63 Cesare Pallavcino, Lambretta Innocenti, 1947 Corradino D Ascanio Vespa, Piaggio Company, 1946 Iso Isetta, 1953 FIAT Nuova 500,

64 Sisitalia Berlinetta 202, Pininfarina, 1947 Nizzoli Lexicon 80, ma{ina za kucawe, dizajn za kompanijata Olivetti, 1948 Giulio Minoleti, ETR Arleccino,

65 Eden od najpoznatite dizajneri vo Italija po vtorata svetska vojna be{e Gio Ponti, eden od osnova~ite na spisanieto Domus. Negoviot stil vo dizajnot na mebel se karakterizira so kombinacija na avangardni dizajnerski idei i tradicionalni formi, a kako rezultat na toa - visoko dekorativen mebel. Gio Ponti, kafemat La Pavoni, 1949 Gio Ponti, dizajn na mebel 65

66 Ico Parisi - dizajn na mebel Franco Albini - dizajn na mebel Marco Zanuso - dizajn na mebel Carlo Mollino - dizajn na mebel 66

67 Kompanijata Kartel mo`e blisku da se identifikuva so razvojot na italijanskiot dizajn vo toa vreme. Osnovana od Xulio Kasteli vo Milano vo 1949 naskoro stana edna od vode~kite proizvoditeli na stilski plasti~ni proizvodi. Pogolema grupa dizajneri bea zadol`eni za promovirawe na ovie proizvodi: Xino Kolombini, Xoe Kolombo, Ahile i Pjer Kastiqone, Anna Kasteli -Ferieri. Glavna preokupacija im bila kreirawe na prakti~ni doma{ni proizvodi koi gi odrazuvaat potrebite na obi~nite lu e. Kreirale fleksibilni sistemi od mebel so mo`nost za kombinacija vo razli~ni objekti; dodatni sistemi za sedewe od poliuretanska pena, prete`no mebel za za{teda na prostor. Joe Colombo - dizajn na mebel od plastika Joe Colombo - dizajn na multifunkcionalen mebel 67

68 Anna Castelli Ferrieri dizajn na mebel od plastika Gino Colombini - dizajn na mebel od plastika 68

69 Dizajnot vo Japonija po vtorata svetska vojna Vo postvoeniot period vo Japonija imala zna~ajni promeni vo proizvodnata industrija. Stravot deka Japonija }e gi preplavi zapadnite pazari so evtina stoka bil po~uvstvuvan vo mnogu zemji. Vo Anglija, na primer, so ova se soo~ila tekstilnata i kerami~kata industrija. Po poni`uva~kiot poraz vo Vtorata svetska vojna, glavna zada~a so koja se soo~ila japonskata vlada bila rekonstrukcijata na nacionalnata ekonomija. Japonskite rabotnici bile nesebi~no posveteni na uspehot na kompaniite vo koi rabotele. Vo 1980-tite razvojot na japonskata ekonomija i proizvodna industrija dostignale visoko nivo {to rezultiralo so investirawe vo novi fabriki, istra`uvawe i razvoj. Japonija dostignala mo}na ekonomija kako i visoka reputacija vo dizajnot vo mnogu poliwa, od motorni vozila do elektri~ni aparati, od kancelariska oprema do kameri i videorekorderi, od grafi~ki dizajn do visoka moda: Honda, Tojota, Macu{ita, Kanon, [arp, To{iba, Soni. Japonskoto ekonomsko i industrisko oporavuvawe zna~itelno se zgolemilo po zavr{uvaweto na vojnata vo Koreja vo 1951, {to ovozmo`ilo klu~en pazar za Japonskata industrija vo toa kriti~no vreme. Olimpiskite Igri vo Tokio vo 1964 napravile mnogu za pro{iruvawe na svetskiot interes za Japonija, stimuliran od mediumite. Toa bil period na brz ekonomski razvoj i liberalizacija. Ottoga{ japonskiot industriski dizajn se probi vo mnogu poliwa: avtomobilska industrija, motocikli, audiovizuelna oprema, aparati za doma}instva, kameri, ~asovnici, kancelariska oprema i oprema za avtomatski sistemi vo fabrikite, telekomunikacii, napredna medicinska elektronska oprema i oprema vo te{kata industrija. Kompanijata Soni go dobila svoeto ime otkako eden od nejzinite osnova~i do{ol do zaklu~ok deka kratkite imiwa se dobri za pamtewe i se efektivni vo marketingot. Japonija stanala lider vo novata industriska revolucija, pioner vo proizvodstvoto na minijaturni elektri~ni aparati, a potoa i vo upotrebata na kompjuteri i roboti vo monta`ata na proizvodite. Soni Vokmenot be{e eden od najuspe{nite revolucionerni proizvodi. Se pojavi vo 1979 godina i negoviot uspeh be{e postignat poradi direktnata fokusiranost na potrebite na potro{uva~ite. Mal, prenosliv i nenametliv stana dopadliv, lesen za upotreba, sli~no kako i elektri~niot lonec i penkaloto. 69

70 Vokmenot na kompanijata Sony Shozo Sato prvoto vozilo Datsun za Nissan Motor Co. Proizvodi na kompanijata Honda 70

71 Dizajnerite vo Japonija ja prodol`ija upotrebata na tradicionalnite materijali i tehniki, kreiraj}i moderni dizajni, a sepak bezvremenski. Takvi se i delata na Riki Vatanabe, koj ja zadr`al japonskata tradicija za upotreba na prirodni materijali za kreirawe na negoviot eleganten mebel od bor. Riki Watanabe 71

72 Avangardni dvi`ewa vo vtorata polovina na XX vek Pop art POP ART e popularno dvi`ewe vo kulturata i umetnosta kade umetnicite se stremele kon poistovetuvawe na umetnosta so sekojdnevniot `ivot, so vnesuvawe na objekti koi lesno se identifikuvaat. Likovite bile prezentirani so doza na humor, kritika i ironija. Predmet na umetnosta stanale objekti od sekojdnevniot `ivot, obi~no industriski proizvodi.ova dvi`ewe ja pretvorilo umetnosta vo smisla na sekojdnevniot sovremen `ivot. Se pojavilo najprvo vo Anglija vo 50-tite godini na minatiot vek, a potoa vo 60- tite se prefrlilo i vo SAD. Iako primenetite tehniki se razlikuvaat, izgledot na ovie dela e sekoga{ sve`, kul, objektiven, bez emocii. Ri~ard Hamilton vo 1956 godina go napravil poznatiot kola` pod naslov "[to e toa {to gi pravi dene{nite domovi tolku razli~ni, tolku neodolivi?" Vo ovoj dizajn voveduva upotreba na pozajmena fantazija vo umetnosta, dvi`ewe koe gi inspirira dizajnerite isto kako i umetnicite. Vo 60-tite godini pop dizajn umetnicite i dizajnerite go istra`uvale svetot na popularnata kultura. Kako inspiracija tie go primenuvale svetot na nau~nata fantastika, reklamata, igra~kite. Just what is it that Makes Today s Homes so Different, so Appealing? 72

73 Franck O Gehry Andy Worhol - Merilin Andy Worhol Soup or a picture of soup? 73

74 Arhigram Arhigram e avangardna grupa na arhitekti formirana vo 1960-tite vo London. Ovaa grupa bila nastroena fututristi~ki, anti-herojski i prokonsumeristi~ki. Crpele inspiracija od tehnologijata so cel da kreiraat nova realnost koja ja izrazuvale preku hipoteti~ki proekti. Glavnite ~lenovi na ovaa grupa bile Peter Cook, Warren Chalk, Ron Herron, Dennis Crompton, Michael Webb i David Greene. Verni na visokata tehnologija, infra-strukturalniot pristap fokusiran na tehnologijata na pre`ivuvawe, grupata eksperimentirala so modularna tehnologija, mobilnost niz okolinata, prostorni kapsuli i izmislici na masovniot konsumerizam. Nivnite dela nudat vizija na glamuroznoto idno ma{insko doba. Plug-in-City, Peter Cook, 1964 Megastruktura bez zgradi, samo so masivna ramka vo koja mo`at da se smestat ku}i~ki vo forma na kelii ili standardni komponenti. Walking City, Ron Herron, 1964 Sostaven od inteligentni zgradi ili roboti koi se vo forma na xinovi, sostaveni od lu{pi za `iveewe koi mo`at da se dvi`at niz gradovite. Formata e izvedena od kombinacija na insekti i ma{ini i na nekoj na~in pretstavuva primena na poznatata metafora na Korbizje deka ku}ata e ma{ina za `iveewe. Lu{pite se nezavisni, no se odnesuvaat i parazitski za da mo`at da se vklu~at vo nekakvi stanici zaradi razmena na energija i na toj na~in `iveat nomadski, sli~no na primenata na dene{nite trajleri za kampuvawe. Idejata za nivno kreirawe e vo pesimisti~kata zamisla za idninata na svetot posle nuklearna vojna. Instant City e mobilen tehnolo{ki objekt koj plovi vo nerazvieni gradovi so pomo{ na baloni so provizorni strukturi. Efektot e osloboduvawe na prekumernata stimulacija za proizvodstvo na masovna kultura, so osvrt na estetikata na reklamiraweto. Celata ideja e so namera za eventualno preseluvawe so cel da se `ivee so pridobivkite na naprednata tehnologija. 74 Peter Cook and Colin Fournier. Kunsthaus - Grac

75 Arhizum Arhizoom Associati e dizajn studio formirano vo 1966 godina vo Firenca od ~etvorica arhitekti, ~ij voda~ bil Andrea Branci. Timot kreiral bogata serija od dizajnerski proekti, arhitektura i urbani vizii, trud koj seu{te e fundamentalen izvor na inspiracija za idnite generacii. Ovaa grupa kreirala eklekti~ki objekti i ki~ kako protest protiv strogiot modernizam. Istra`uvaweto na Arhizum kulminiralo vo No-Stop-Siti, edna od najtainstvenite i radikalni futuristi~ki vizii na grad od idninata, bez granici, ve{ta~ki osvetluvani i provetruvani. Archizoom Associati 75

76 Archizoom Associati, No-Stop-Sity 76

77 Superstudio ^lenovite na grupata Superstudio ja otfrlile idejata za dizajnirana okolina, predlagaj}i prazen prostor za da im dade na `itelite maksimum fleksibilnost. Tie predlagale otfrlawe na kulturata bazirana na komoditet i gi gledale gradovite na idninata kako anonimni, standardizirani, beskrajni strukturi koi mo`at da se ra{irat preku cela planeta. Nivniot koncept na anonimnost vo dizajnot na idninata bil izrazen vo nivnite izlo`bi na strukturi pokrieni so pravoagolni, liniski {ari. Konstruirani od {perplo~a i pluta, pokrieni so plastika dekorirana so obi~na mre`esta {ara, ovie sinteti~ki par~iwa mebel bea oslobodeni od personalnost, individualen dizajn ili dekoracija. Superstudio bila firma za arhitektura, osnovana vo 1966 vo Firenca, Italija od Adolfo Natalini i Kristijano Toraldo di Fran~a. Superstudio bilo edno od najva`nite radikalni arhitektonski dvi`ewa vo 60-tite godini na minatiot vek, koe bilo vo tesna vrska so Andrea Branci, osnova~ot na Arhizum. 77

78 Studio Alhimia Vo 1976 god. vo Milano bilo formirano Studio Alhimia (alhemijata pretstavuva transformacija na obi~en metal vo zlato). Toa se razvivalo kako prodol`enie na pop trendot za antidizajn vo docnite 60-tti, kreiraj}i konceptualni idei za banalen dizajn {to bil {iren preku izlo`bi i publikacii. Tie veruvale deka dizajnot se odviva okolu povr{inata i igrale igri so dekoracijata. Negovi ~lenovi bile Etore Sotsas i Alesandro Mendini, koj bil glaven teoreti~ar na grupata. "Proust Armchair" e delo na Alesandro Mendini, prvo delo na grupata {to go pretstavuval ki~ot i banalnosta kako inspiracija za dizajn. Taa pretstavuva reprodukcija na tipi~na foteqa, koja Mendini preku povr{inskata dekoracija ja transformiral vo eden egzoti~en objekt. Taka, foteqata bila banalen objekt koj stanal ki~ ili ubav - pretpostavkite za dobar ili lo{ vkus stanale dvosmisleni preku mudrata asocijacija povrzana so naslovot na deloto. Alessandro Mendini, Proust Armchair 78

79 Memfis dizajn Etore Sotsas go formiral dizajn studioto Memfis kako komercijalna zamisla so cel internacionalno {irewe. Studioto Memfis bilo formirano za da obezbedi alternativa i kritika na modernizmot i na funkcionalisti~kata estetika vo dizajnot. Grupata izvr{ila ogromno vlijanie u{te so prvata izlo`ba vo 1981 god. Tie koristele efekti preku kombinacija od razli~ni materijali i razli~ni oblici. Nivnite dizajni imaat ednostavnost i izgled na detski igra~ki, svetli, `ivi, kontrastni boi i {ari, simbolizam i povr{inska dekoracija. Sotsas mu dal na dizajnot nov za~etok preku Memfis, stavaj}i ja Italija kako centar na postmodernisti~koto dvi`ewe i privlekuvaj}i dizajneri od celiot svet. EttoreSottsass Jr. 79

80 Postmodernizam Avangardnite stilovi od 60-tite i 70-tite godini na minatiot vek bea podloga za razvivawe na postmodernizmot, kako kritika na strogite principi na modernizmot. Milanskoto trienale go pottiknalo ovoj nov internacionalen stil koj ja kombinira ednostavnosta na Bauhaus so stilovite pozajmeni od cel svet. Osnovnite karakteristiki na postmodernizmot se: smelo kombinirawe na modernizmot so prethodni stilovi vo dizajnot, smeli kombinacii na boi i materijali, doza na humor, eden vid potsmev na funkcionalizmot i strogite estetski normi na modernizmot. Rezultat se interesni, privle~ni, vozbudlivi i {armantni dela, koi vnesoa sve`ina vo svetot na dizajnot. Postmodernizmot, vo koj vladela svesnata zabava preku majtapewe so prethodnite stilovi se pretvoril vo nov stil. Ovoj stil za kratko vreme dobil privrzanici od celiot svet, poradi {to so pravo, bil nare~en nov internacionalen stil. Paolo Portoghese, Italy Mario Bellini, Italy Onda Quadra shelves 80

81 Luigi Colani, Germaniy Richard Sapper, Austria Richard Sapper Tizio table lamp 81

82 Matteo Thun, Austria Hans Hollein, Merilyn sofa Holandija Javier Marisal, Spain 82

83 Shiro Kuramata, Japan Masanori Umeda, Japan Arata Isozaki, Merilin chair, Japan Masanori Umeda, Japan 83

84 Robert Venturi, USA, Sheraton chair George Nelson, USA Michael Graves USA 84

85 Phillipe Starck, France Ron Arad - Britain 85