R A P P O R. Rådgivende Biologer AS Dokumentasjonsvedlegg til søknad om utviding av lokaliteten Laberget i Masfjorden kommune.

Transkript

1 AK6 Dokumentasjonsvedlegg til søknad om utviding av lokaliteten Laberget i Masfjorden kommune. R A P P O R 672 T Rådgivende Biologer AS 2393

2

3 Rådgivende Biologer AS RAPPORTENS TITTEL: Dokumentasjonsvedlegg til søknad om utviding av lokaliteten Laberget i Masfjorden kommune. FORFATTAR: Silje Elvatun Sikveland & Bjarte Tveranger OPPDRAGSGJEVAR: Engesund Fiskeoppdrett AS OPPDRAGET GJEVE: ARBEIDET UTFØRT: RAPPORT DATO: 3. januar 2017 februar mars 2017 RAPPORT NR: ANTAL SIDER: ISBN NR: ikkje nummerert EMNEORD: SUBJECT ITEMS: - Oppdrettslokalitet i sjø - Førehandsvurdering - Masfjorden kommune RÅDGIVENDE BIOLOGER AS Bredsgården, Bryggen, N-5003 Bergen Foretaksnummer mva Telefon: Telefax: E-post: post@radgivende-biologer.no Forsidefoto: Oversiktskart over sjøområdet i Austfjorden rundt Laberget med innteikna AK område 6 (frå

4 FØREORD Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Engesund Fiskeoppdrett AS utført ei vurdering av ein omsøkt oppdrettslokalitet for utviding av oppdrett av laks og aure ved Laberget i Masfjorden kommune. Lokaliteten er godkjent for ein MTB på 780 tonn for konsesjonen HFJ Det vert søkt om ei utviding av anlegget til 2340 tonn MTB med konsesjonane HFJ 0023 og HFJ 0026 innanfor område AK 6 som i Masfjorden kommune sin kommuneplan er regulert for akvakultur. Denne rapporten presenterer ei vurdering av den omsøkte lokaliteten Laberget med omsyn til egnetheit for oppdrett og baserer seg på kartstudier, generell kjennskap til denne type resipient og lokalitet samt granskingar som er gjort på lokaliteten. For lokaliteten er det utarbeidd ei lokalitetsskildring, ei plassering av anlegg og flåte med fortøyningsplan og ei skisse over anlegget. Rådgivende Biologer AS takkar for oppdraget. Bergen, 1. mars INNHALDSLISTE FØREORD... 2 INNHALDSLISTE... 2 REFERANSE... 2 OMRÅDEBESKRIVING LABERGET... 3 LOKALITET: LABERGET... 5 PLASSERING AV OMSØKTE ANLEGG... 6 OMRÅDESKILDRING MED VERDIVURDERING... 9 VURDERING AV VERKNADER OG KONSEKVENSAR INNLEIING OM OPPDRETTSLOKALITETAR REFERANSAR REFERANSE Sikveland, E. S. & B. Tveranger, Dokumentasjonsvedlegg til søknad om utviding av lokaliteten Laberget i Masfjorden kommune. Rådgivende Biologer AS, rapport 2393, 22 sider Rådgivende Biologer AS - 2 -

5 OMRÅDEBESKRIVING LABERGET Den omsøkte lokaliteten ligg i akvakulturområdet AK6 i Masfjorden kommune sin kommuneplan AK6 ligg i Austfjorden om lag 2 km søraust for Brimneset og innløpet til Masfjorden, og om lag 1,3 km mot søraust ligg Mjåneset og innløpet til Mjangersvågen (framsidebilete og figur 1). Botn i området skrånar jamt ned frå land mot sørvest til eit djupområde på m djup knapt 1 km frå land (figur 3). Dette området strekkjer seg i fjorden sin lengderetning om lag 4,8 km innover og 5,4 km utover fjorden. Djupområdet representerer soleis ein svær resipient med stor kapasitet. Austfjorden går over i Fensfjorden mot vest. Ved Håvarden, om lag 20 km nordvest for området, ligg ein 364 m djup terskel. Vidare mot vest munnar Fensfjorden ut i Nordsjøen. Lokaliteten ligg eksponert til for vind frå sør til søraust og frå vest til nordvest. Figur 1. Oversiktskart over Austfjorden frå området rundt lokaliteten Laberget og ut mot munningen på Fensfjorden, med terskelen ved Håvarden og djupner i fjorden avmerka. Kartgrunnlaget er henta frå Det at lokaliteten ligg ope og utsett til for vêr og vind i frå retning søraust og vest til nordvest, gjer at det tidvis vil oppstå ein god del bølgjer på lokaliteten. Desse bølgjene kan vere eit problem for den praktiske drifta av anlegget, men samstundes medverke til vassutskifting i anlegget. Det er relativt djupt under den sørvestlege delen av anlegget, og bølgjer og vindgenerert straum har normalt ikkje innverknad ned på slike djup. Rådgivende Biologer AS - 3 -

6 Lokaliteten ligg i eit stort fjordbasseng med gode straumtilhøve og svært gode utskiftingstilhøve av vassmassane godt under djupna ein finn under anlegget. Fjorden er over 500 m djup 3 km innover og over 20 km utover fjorden frå lokaliteten, og den har soleis ein enorm resipientkapasitet. Straumtilhøva ved lokaliteten er påverka av både vind og tidevatn, og straumen går hovudsakeleg ut langs land på denne sida av fjorden. Lokalitetsområdet Botnen i lokalitetsområdet skrånar nedover mot sørvest i lokalitetsområdet (figur 2). Det djupnest frå om lag 50 m djup inst i akvakulturområdet nærmast land, og botn under det omsøkte anlegget skrår nokså bratt i retning sørvest frå om lag 150 til vel 300 m djup. Frå anlegget djupnast det jamt til 650 m djup ca 0,7 km mot sørvest. Fjorden er om lag 1,75 km brei ved Laberget, og på sørsida av fjorden skrånar botn ned til 650 m djup over ein avstand på knapt 500 m (figur 2). Dette djupområdet er mellom 688 m og 650 m djupt og strekkjer seg over 4,5 km innover, og ca. 5,5 km utover, i fjorden sin lengderetning. Fjorden vert gradvis grunnare ut mot djupterskelen. 670 AK 6 Omsøkt lokalisering Figur 2. Det planlagte anlegget er lokalisert innafor gjeldande område for akvakultur (AK6) i Masfjorden kommune sin kommuneplan for perioden , målestokk 1: Kartgrunnlag henta frå Masfjorden kommune sitt arealplankart og frå Rådgivende Biologer AS - 4 -

7 LOKALITET: LABERGET Anlegget er plassert vinkelrett ut frå land langs i ein avstand på rundt 200 meter. Anlegget ligg over ein bratt skrånande bakke som skrår i anlegget si lengderetning med ei djupne på ca m under anlegget (figur 3). Det skrånar vidare nokså bratt nedover til 650 m djup i Austfjorden vel 600 m sørvest for lokaliteten. Ut frå kartet verkar det ikkje å vere nokon tersklar i nærområda vidare utover i Austfjorden, og botn synest å vere bratt skrånande utan holer eller groper. Det er god djupne i det aktuelle området kor anlegget er plassert. Lokaliteten er ein fjordlokalitet, men på grunn av djup terskel ut mot Nordsjøen via Fensfjorden mot nord vest har truleg lokaliteten resipientmessig store likeheistrekk med ein kystlokalitet Grense for akvakulturområde AK 6 Figur 3. Djupnetilhøve i området rundt det omsøkte utvida anlegget på lokalitet Laberget i Masfjorden kommune, med innteikna 50-meters djupnekoter. Grensa for akvakulturområdet er også vist. Kartgunnlaget er henta frå Fiskeridirektoratet si kartteneste: Den omsøkte lokaliteten ligg over ein skrånande botn som botnar ut på over 650 m djup. Kombinert med den gode vassutskiftinga i fjordsystemet er dette svært gunstig for ein lokalitet med tanke på botntilhøva. Skrånande botn under oppdrettsanlegg vil bidra til å spreie organisk materiale ved at den sklir og vert vaska ut over eit større område, og dette er positivt i den forstand at dette betrar tilhøva for botnfaunaen som skal bryte ned og omsetje dette materialet. God vassutskifting nedover i vassøyla vil i sin tur betre oksygentilførselen til organismane som bryt ned det organiske materialet, og ein vil kunne forvente at det aldri oppstår stagnerande tilhøve med oksygenforbruk under anlegget. Rådgivende Biologer AS - 5 -

8 PLASSERING AV OMSØKTE ANLEGG Det planlagte anlegget på lokaliteten vil bestå av eit ringanlegg frå Aqualine AS beståande av 4 stk. 50 meter ringar (omkrins på 160 meter) der kvar ring vert liggjande i ei fortøyingsramme på 100 x 100 meter på to rekkjer (figur 4). Det er og høve til å kunne leggje ut 200 m ringar innanfor denne fortøyingsramma. Anlegget har innafor rammefortøyinga eit ytre mål på 200 x 200 m der avstanden mellom ringane er om lag 50 meter. Det ligg og ein fôrflåte på nordaustsida av anlegget rundt 150 meter frå land. Anlegget ligg vinkelrett ut frå land i retning nordvest søraust. Anlegget vil ha 2 fortøyningar ut frå hjørna på rammefortøyingane på kvar ring. Senterpunktet for anlegget ligg om lag 300 m frå land ved Laberget i posisjon 60 44,995' N / 05 17,930' Ø. Fôrlåten med ca storleik 25 x 16 m ligg slik som i dag og vert fortøyd om lag 50 m frå anleggets kortende mot nordnordaust Fôrflåten er fortøydd med vinkelrette fortøyningar i land, mot søraust og nordvest frå dei nordlege hjørna og kryssfortøyningar mot søraust og sørvest frå dei sørlege hjørna. Figur 4. Oversiktskart og djupnetilhøve over området rundt den omsøkte lokaliteten, med avmerking av ytterlinja til AK6, det planlagte anlegget med fortøyningar og feste, planlagt flåte med fortøyningar og feste i målestokk ca 1: Frå Noomas AS. Fôrflåten vil mot nordnord aust er fortøydd med rundt 100 m lange tau (line F1 og F2) med botnfeste på ca m djup festa i bolt i fjell. I retningsområdet sørsøraust vestnordvest er fôrflåten fortøydd med rundt m lange tau (line F3 F8) med botnfeste på mellom 90 og 450 m djup festa i ploganker. Anlegget si side mot nordnordaust vil bli fortøydd med rundt m lange tau (line 1 4) med botnfeste på ca m djup festa i bolt i fjell. Anlegget si side mot sørsøraust vil bli fortøydd med rundt m lange tau (line 5 7) med botnfeste på m djup festa i ploganker. Anleggets side mot sørsørvest vil bli fortøydd med rundt 700 m lange tau (line 8 11) med botnfeste på ca 650 m djup i ploganker. Anlegget si side mot nordnordvest vil bli fortøydd med rundt m lange tau (line 12 14) med botnfeste på m djup festa i ploganker (jf. figur 4 og 5). Kva type tau og botnfeste som skal brukast og dimensjonar på desse (boltar, ploganker, tau og kjetting, og liknande) vil bli avgjort i samband med fortøyningsanalysen av totalanlegget (flytekrage, nøter, fôrflåte og fortøyningsplan). Rådgivende Biologer AS - 6 -

9 Figur 5. Skisse av det planlagte anlegget og fôrflåte ved Laberget (jf. figur 4) i målestokk ca 1:2950. Senterpunktet til anlegget vil vere ca 60 44,995' N / 05 17,930' Ø. Rådgivende Biologer AS - 7 -

10 Tabell 1. Posisjonar (WGS 84) for plassering av anlegg og flåte på lokaliteten Laberget. Anlegg og flåte Posisjon N Posisjon Ø Anlegg NV hjørne 60 45,060' 05 17,857' Anlegg NØ hjørne 60 45,033' 05 18,062' Anlegg SV hjørne 60 44,958' 05 17,794 ' Anlegg SØ hjørne 60 44,927' 05 18,014' Anlegg, midten 60 44,995' 05 17,930 Flåte NV hjørne 60 45, ,893 Flåte NØ hjørne 60 45, ,918 Flåte SV hjørne 60 45, ,891 Flåte SØ hjørne 60 45, ,916 Flåte, midten 60 45, ,932 Vedlagte fortøyningsplan syner at det er naudsynt med eit større oppankringssystem for å få lokalisert anlegget på den omsøkte djupna. Då er det viktig å hugse på at alle fortøyningar vert liggjande godt under vatn. Anlegget vil soleis ikkje hindre båtferdsle i området. Dei nordvestgåande fortøyningane vil kunne komme inn i ytterkanten av eit fiskeområde/trålfelt som er avmerka i Masfjorden kommune sin kommuneplan, men det er ikkje sannsynleg at desse vil ha nokon særleg innverknad på fiskeriaktivitetane i området. Tabell 2. Posisjonar (WGS 84) for fortøyningar frå anlegg samt type botnfeste nytta på kvar fortøying på lokaliteten Laberget. Fortøyning nr Posisjon N Posisjon Ø Lengde, m Feste 1, anlegg 60 45,125' 05 17,889' 119 bolt i fjell 2, anlegg 60 45,122' 05 17,976' 140 bolt i fjell 3, anlegg 60 45,118' 05 18,013' 140 bolt i fjell 4, anlegg 60 45,113' 05 18,101' 154 bolt i fjell 5, anlegg 60 44,983' 05 18,396' 301 ploganker 6, anlegg 60 44,921' 05 18,476' 378 ploganker 7, anlegg 60 44,845' 05 18,597' 525 ploganker 8, anlegg 60 44,548' 05 17,885' 679 ploganker 9, anlegg 60 44,555' 05 17,780' 679 ploganker 10, anlegg 60 44,563' 05 17,644' 707 ploganker 11, anlegg 60 44,571' 05 17,553' 707 ploganker 12, anlegg 60 45,018' 05 17,345' 406 ploganker 13, anlegg 60 45,068 ' 05 17,393' 392 ploganker 14, anlegg 60 45,110 ' 05 17,440' 371 ploganker F1, flåte 60 45,129 ' 05 17,937' 203 bolt i fjell F2, flåte 60 45,123 ' 05 17,985' 98 bolt i fjell F3, flåte 60 45,029 ' 05 17,337' 343 ploganker F4, flåte 60 45,008 ' 05 17,387' 392 ploganker F5, flåte 60 45,799 ' 05 17,071' 476 ploganker F6, flåte 60 45,939 ' 05 17,460' 462 ploganker F7, flåte 60 45,085 ' 05 17,637' 252 ploganker F8, flåte 60 45,109 ' 05 17,753' 168 ploganker I tabell 1 og 2 er det oppgitt posisjonar for plassering av anlegg og flåte samt posisjonar for endefortøyningane samt type botnfeste. Ein gjer merksam på at dette er slik det føreligg på søknadstidspunktet, og at den faktiske plasseringa av sjølve anlegget og fortøyningsplanen kan variere noko i høve til dei opgitte posisjonane ut frå kva det vert gjeve løyve til i søknadsprosessen. Rådgivende Biologer AS - 8 -

11 OMRÅDESKILDRING MED VERDIVURDERING Biologisk mangfald og verneinteresser Det marine naturmiljøet beskrivast med raudlisteartar, naturtypar, artsmangfald og verneområda. Føreliggande kunnskapsgrunnlag for desse er gjennomgått under kor ein enkel vurdering av korleis det omsøkte utvida anlegget kan påverke desse. Det er og gjort ei vurdering ut ifrå samfunnsinteresser som naturressursar og friluftområdar. Ein reknar vanlegvis ei grense for influensområdet til eit matfiskanlegg i høve til biomangfald og naturressursar på 1 1,5 km med omsyn på spreiing av næringsstoff (Husa mfl. 2016). Raudlisteartar I Miljødirektoratets database og Artsdatabanken føreligg det ikkje registreringar av raudlisteartar i anleggs- eller influensområdet til anlegget (figur 6). Men det kan nemnast at det er gjort fleire observasjonar utanfor influensområdet., bl. a. hubro (Bubo bubo, EN= sterkt truet), hønsehauk (Accipiter gentilis, NT= nær truet) og oter i Mjangersvågen, samt oter i Nordkvingevågen. Oter er ofte observert i regionen, og er generelt på framgang i Norge etter at det blei slutt på nedskyting av arten langs kysten, men det regnast endå som «sårbar» (VU) på den norske raudlista frå 2015 (Henriksen & Hilmo). Oter er på framgang også i Hordaland, og hovudutbreiingsområdet i fylket er i Nordhordland sør til og med Askøy, men den førekomer foreløpig glissent vidare nedover langs kysten i fylket. Også innover i fjordane er det oter (Olav Overvoll hos Fylkesmannen i Hordaland, pers.medd). Det er ikkje registrert marine eller andre raudlisteartar ved i anleggs- eller influensområdet til anlegget i Artsdatabanken sitt artskart. Lokalitet Laberget Figur 6. Oversiktskart over naturtypar og artsregistreringar i området utanfor det omsøkte uvida anlegget innanfor AK området ved Laberget. Austfjorden Rådgivende Biologer AS - 9 -

12 Naturtypar I Fiskeridirektoratet sin database er området Hope Kvingevågen avmerkt som «gyteområde for torsk» og med verdsetting «lokalt viktig gytefelt» (verdi C-middels verdi), jf. figur 7. Området er registrert med «lav eggtetthet» og «høy retensjon». Gyteområde for fisk er ein prioritert naturtype i forhold til DN handbok 19, og viktige områder er blant ann gyteområde som er knytt til definerte basseng i kystsona. Spesielt viktig er gyteområde som er knytt til gode oppvekstområde som ålegrasenger eller tareskogsførekomstar. Kysttorsken finnes frå innerst i fjordane og heilt ut til eggakanten. Bestanden av kysttorsk på Vestlandet har dei siste åra blitt sterkt redusert, og forvaltninga har sett i verk tiltak for å bevare kysttorsken. Fiskeridirektoratets regionkontor har ein «føre var» haldning i forhold til tiltak som kan representere eit trugsmål mot fisken sin gytesuksess. Gytebestanden har hatt nedgang over lang tid med dårleg rekruttering dei siste tiåra. Kysttorsken gyt i perioden februar til april, både inne i fjordane og ute i skjergarden, der den vel beskytta områder. Gyting førekjem typisk på ca m djup, og egga har nøytral oppdrift nede i vassøyla, ofte under brakkvasslaget, men likevel stort sett i dei øvste 30 m av vassøyla. For at ein fjord skal halde på sin eigen lokale kysttorsk, er det viktig at egg og larvar vert verande inne i fjorden (at «retensjonen» er høg). Torskeegg som blir gytt på kysten blir spreidd med kyststraumen nordover langs kysten over eit mykje større område enn egg som blir gytt inne i fjordane. Sjøbotn i fjordområde frå m djup, slik som i Austfjorden, fell innanfor naturtypen spesielt djupe fjordområde (I04) og vert vurdert som viktig (verdi B) i høve til DN-håndbok Forholda på slike djupe blautbotnområde er meir stabile enn i grunnare område, og organismane kan i liten grad tilpasse seg endringar i systemet. Difor reknast naturtypen som sårbar, blant anna ovanfor tilførsler av organisk materiale. Hovudresipienten til anlegget til det omsøkte utvida anlegget vil i dette tilfelle vere den store og djupe Austfjorden. Det er ikkje registrert andre «marine naturtypar» eller førekomstar av «koraller» i dette området. Figur 7. Oversiktskart over registrerte gyteområde, og aktive og passive fiskeplassar og låssettingsplassar utanfor det omsøkte uvida anlegget innanfor AK området ved Laberget. Austfjorden Lokalitet Laberget Gytefelt torsk Austfjorden Gyteområde Fiskeplass passiv Fiskeplass aktiv Låssettingsplass Rådgivende Biologer AS

13 Artsmangfald og verneområde Det føreligg ikkje registreringar i Miljødirektoratet og artsdatabanken si database av artar med særleg stor forvaltningsinteresse eller verneområde (naturreservat) verken i tiltaks- eller influensområdet til det omsøkte utvida anlegget (jf. figur 6). Naturressursar I Fiskeridirektoratets database er det registrert et gyteområde for fisk (lange) nord for Kråka midt ute i Austfjorden, som også er et område for fiske med passive reiskaper (garn og line) (figur 7). Områdane er små og det utvida anlegget vil ikkje ha nokon av fortøyingane i gyteområdet. Det ligg ein kaste- og låssettingsplass etter makrell og sild ved Skredvika rundt 1, 9 km vest for den omsøkte lokaliteten. I Masfjorden sin kommuneplan er det og registrert eit fiskeområde vest for AK området (figur 8), og fortøyingane mot vest går ikkje inn i dette området (figur 4). Figur 8. Fiskeområde vest for AK-området. Friluftsliv Det er ikkje nokon statleg sikra friluftsområda i nærleiken av det omsøkte utvida anlegget. Fylkesmannen i Hordaland og Hordaland Fylke har i 2008 gjennom prosjektet «Kartlegging og verdsetting av regionale friluftsområde i Hordaland» utarbeidd eit kart over regionalt viktige områder for Hordaland. Der er dette sjøområdet ført opp som «viktig» (verdi B) friluftsområde i sjø. Det omsøkte utvida anlegget ved Laberget ligg i ytterkanten av influensområdet til AK-området rundt ein km søraust for område 7 i Lindås «Vadbø», som er av typen «strandsonen», med «middels» bruk, verdi, opplevingsverdi, potensiale og tilgjengelegheit (figur 9). Figur 9. Oversikt over området fra «Kartlegging og verdsetting av regionale friluftsområde i Hordaland». Område 7 er «Vadbø», der det omsøkte utvida anlegget ligg rundt 1 km søraust for grensa i søraust. Rådgivende Biologer AS

14 Akvakultur og smitteomsyn Det ligg fleire godkjente oppdrettslokalitetar innafor ein avstand på 10 km frå omsøkt lokalitet Laberget, jf. figur 10. Det er 1,5 km til lokalitet Ospeneset, matfisk laks og FOU matfisk laks, MTB på 3120 tonn tilhøyrande Eide Fjordbruk AS. Det er 2,5 km til lokalitet Leirvika, matfisk laks, MTB på 1560 tonn tilhøyrande Engesund Fiskeoppdrett AS. Det er høvesvis 5,0 og 5,1 km til sjøvassinntaket og utsleppa til settefiskanlegget med ei konsesjonsramme på 5 mill stk sjøklar settefisk på lokalitet Kvinge S. tilhøyrande Marine Harvest Norway AS. Det er 3,3 km til lokalitet Rekeviki, matfisk laks, MTB på 1560 tonn tilhøyrande Blom Fiskeoppdrett AS. Det er 7,7 km til lokalitet Vikane, matfisk laks, MTB på 2340 tonn tilhøyrande Blom Fiskeoppdrett AS. Det er 8,2 km til lokalitet Langøy, matfisk laks og FOU matfisk laks, MTB på 4680 tonn med samdrift for Eide Fjordbruk AS, Bremnes Seashore AS og EWOS Innovation AS. Figur 10. Omsøkt utvida oppdrettslokalitet Laberget med tilgrensande akvakulturverksemd i området. Matfiskanlegg laks er raud, og matfiskanlegg laks i kombinasjon med FOU laks eller visningskonsesjon laks er raud og grøn (frå Rådgivende Biologer AS

15 Lakselus Det omsøkte anlegget ligg i lusekoordineringssone A i Nordhordland. Tabell 3 syner gjennomsnittleg tal på vaksne holus frå alle teljingane i alle anlegga i lusekoordineringssone A for åra Figur 11 syner gjennomsnittleg tal på vaksne holus per veke for åra Tabellen og figuren syner variasjon i sesong, med meir lakselus på hausten og vinteren. Tabell 3. Månadleg gjennomsnittleg tal vaksne holus i alle anlegga i Fensfjorden og Masfjorden for åra Tala er stilt til disposisjon frå Ragnhild Malkenes (FOMAS). Månad Gjennomsnitt Januar 0,67 0,13 0,36 0,20 0,34 Februar 0,23 0,19 0,52 0,23 0,29 Mars 0,11 0,33 0,28 0,23 0,24 April 0,01 0,13 0,14 0,07 0,09 Mai 0,04 0,12 0,21 0,20 0,14 Juni 0,09 0,18 0,25 0,12 0,16 Juli 0,05 0,29 0,09 0,27 0,17 August 0,13 0,44 0,11 0,27 0,24 September 0,19 0,36 0,09 0,26 0,22 Oktober 0,17 0,41 0,22 0,40 0,30 November 0,13 0,32 0,22 0,25 0,23 Desember 0,12 0,39 0,20 0,38 0,27 Gjennomsnitt 0,15 0,28 0,22 0,24 0,22 Figur 11. Gjennomsnittleg tal på vaksne holus per veke for koordineringsområde A Fensfjorden og Masfjorden for åra Tala er stilt til disposisjon frå Ragnhild Malkenes (FOMAS). Engesund Fiskeoppdrett AS søkjer om samlokalisering av akvakulturløyvenummera HFJ 0010 (ordinært akvakulturløyve), HFJ 0022 (visningsløyve) og HFJ 0026 (grøn konsesjon Gruppe C). Ved samdrift mellom desse løyva, skal lokaliteten samla sett driftast etter krava tilknytt det grøne løyvet, noko som m.a. inneber at ein på lokaliteten ikkje skal ha meir enn 0,1 vaksne holus av lakselus i gjennomsnitt pr fisk, noko som er godt under standardkravet på 0,5 vaksne holus pr fisk. Rådgivende Biologer har gjennom fleire år overvaka lakselus på sjøaure i fire elvar i Fensfjorden som har vandra tilbake til elveoser på grunn av lakselusinfestasjonar. Sommaren 2015 var det, samanlikna med dei fleste år sidan årtusenskiftet, lite prematur tilbakevandring av sjøaure til elveosar i Fensfjorden. Mengda lakselusskadd sjøaure registrert i elveosane i 2015 var betydeleg lågare enn i 2013 og I Natåselva, som ligg rundt 1,5 km frå det omsøkte utvida anlegget ved Laberget, vart det berre registrert tre luseskadde sjøaure fordelt på tre granskingsrundar sommaren Dette er Rådgivende Biologer AS

16 betydeleg færre enn i 2013 og 2014 (Kambestad og Johnsen 2016). Sommaren 2016 var det meir prematur tilbakevandring av sjøaure enn i 2015, men mindre enn i 2013 og Gjennomsnittleg antal luseskadd sjøaure per undersøkte elv var i 2016 lågare i Austfjorden enn i Hardangerfjorden og Sognefjorden. I Natåselva vart det berre registrert sju luseskadde sjøaure fordelt på fire granskingsrundar sommaren Dette er litt fleire enn i 2015, men betydeleg færre enn i 2013 og 2014 (Kambestad mfl. 2016). Havforskningsinstituttet sitt årlege luseovervåkingsprogram hadde i 2015 to stasjonar i Austfjordsystemet (Herøyosen og Ådnøy) der garn/rusefanga sjøaure vart granska for lakselusinfestasjonar (veke og 26-27), kor Herøyosen og vart gjentatt i 2016 i veke og I 2015 vart det funne til dels mykje lakselus på sjøaure, noko som var forventa å kunne gi negative effektar på individer, og indikerer at lakselus kan ha gitt høgare dødelegheit på utvandrande laksesmolt ved stasjonane i Lindås og Masfjorden, og ein spesiell auke i den sørlege delen av Austerfjordsystemet. I 2015 vart det og funne til dels mykje lakselus på sjøaure på stasjonen i Herøyosen. Det er sannsynleg at dette har hatt ein negativ effekt på utvandrande laksesmolt frå heile kystavsnittet, og på sjøaure i dei berørte områda og periodar. Det er viktig å presisere at data frå overvaking av luseskadd sjøaure i elvar og HI sine registreringar av lakselus i Fensfjorden/Austfjorden gjev eit situasjonsbilete ut frå dagens oppdrettsverksemd i fjordbassenget og kan ikkje utan vidare nyttast til å seie noko konkret om mengda lakselus i fjordbassenget vil auke etter ei utviding på lokaliteten Laberget, fordi dette til ei kvar tid og er ein funksjon av i kor stor grad det enkelte anlegget i fjordbassenget har kontroll på lusa i anlegga sine. Alle lokalitetar som er i drift har krav om at det til eikvar tid skal vere færre enn enn 0,5 vaksen holus av lakselus i gjennomsnitt per fisk i anlegget. I perioden 5. mars 25. juni skal det og gjennomførast koordinerte avlusingar dersom det vert påvist 0,1 lakselus eller fleire av bevegelege stadier og vaksen holus i gjennomsnitt per fisk i samordningsperioden. Månadstala for alle anlegga i Fensfjorden og Masfjorden i perioden syner eit lusenivå under 0,5 holus bortsett frå to månader i perioden. Snittet for månadane april juli ligg under 0,1 vaksne holus i april og under 0,17 vaksne holus i mai og juni. Engesund Fiskeoppdrett AS har søkt om samlokalisering mellom ordinær konsesjon, visningsløyve og grønt løyve, noko som inneber at lokaliteten samla sett skal drivast etter krava sett til grønt løyve (ei grense på 0,1 kjønnsmodne holus i anlegget). Rømming Dei siste åra har det vore eit betydeleg fokus på verknad av rømt fisk på ville bestandar av laks og sjøaure. For perioden sidan 1999 har Rådgivende Biologer AS overvaka andelen rømt oppdrettslaks på Vestlandet, og andelen var størst i 2002 med eit gjennomsnitt på nær 30 %. På heile Vestlandet var det ein markert reduksjon i andel rømt laks for åra 2010 til 2013, og gjennomsnittleg andel av rømt oppdrettslaks i skjelmaterialet frå 2013 for fylka Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane var høvesvis 1,4 %, 3,2 % og 2,4 %. Dette er det lågaste innslaget av rømt oppdrettslaks som er registrert sidan prosjektet starta, for alle tre fylka. Andelen rømt oppdrettslaks på Vestlandet var i 2014 høgare enn i 2013, noko som skuldast ein kombinasjon av fleire rømte laks og lågare antal villaks dette året. I 2015 gjekk andel rømt oppdrettslaks ned att, til eit nivå litt over det ein såg i Det er forbode å fiske nærare enn 100 meter frå oppdrettsanlegg, og likeeins forbode å ferdast nærare enn 20 meter frå anlegg og tilhøyrande fortøyingsopplegg. Orsaka er at det kan skje uhell, som kan føre til at fisk rømmer. Sameleis kan det skje rømmingar ved ekstremhendingar, slik som ved stormen NINA i januar Men Engesund Fiskeoppdrett AS vil investere i nytt og moderne anleggsutstyr på lokaliteten Laberget for å sikre seg mot slike ekstremhendingar. Dette inneber større merder og meir fisk i kvar enkelt merd. Havari eller uhell i eit slikt anlegg vil då kunne få større konsekvens sidan fleire fisk kan rømme. Men det er lagt ut eit nytt og moderne ringanlegg på lokaliteten med ein flytekrage av plast som tilfredsstiller høgare krav til styrke og sikkerheit enn ein flytekrage av stål, og dette vil medføre eit høgare sikkerheitsnivå i forhold til rømming av fisk. Nye anlegg har generelt lågare risiko for rømming enn eldre anlegg, og det er vurdert låg risiko for rømming ved utlegging av nye anlegg. Dette og fordi alle anlegg har krav om godkjent anleggssertifikat der anlegget skal vere sertifisert og dimensjonert for å tole krefter tilsvarande 50 års returperiode for vind, bølgjer og straum. Rådgivende Biologer AS

17 VURDERING AV VERKNADER OG KONSEKVENSAR Naturmangfaldlova Denne utgreiinga tek utgangspunkt i forvaltningsmålet nedfesta i naturmangfaldlova, som er at artane skal førekomme i livskraftige bestandar i sine naturlege utbreiingsområde, at mangfaldet av naturtypar skal ivaretakast, og at økosystema sine funksjonar, struktur og produktivitet vert ivareteke så langt det er rimeleg ( 4-5). Kunnskapsgrunnlaget vert vurdert som godt for tema som er omtalt i denne konsekvensutgreiinga ( 8). Det er allereie godkjent oppdrettsaktivitet innanfor AK- området, og det føreligg kunnskap om straum- og utskiftingsforhold på lokaliteten. Lokaliteten vert overvaka gjennom jamlege B- granskingar. Det er og føreteke ei samla vurdering av lokaliteten sin egnetheit for oppdrett og mogeleg miljøpåverknad i sjøområdet rundt det omsøkte anlegget. Påverknaden på naturmangfaldet i den marine resipienten er vurdert å vere tilstrekkeleg dokumentert. Føre var prinsippet treng difor ikkje å verte nytta i denne samanhengen ( 9). Denne utgreiinga har vurdert det nye tiltaket i høve til dei samla belastningane på økosystema og naturmiljøet i tiltaksområdet ( 10). Konsekvensar for resipientforhold Ut frå kartet verkar dette å vere ein svært god lokalitet for plassering av eit oppdrettsanlegg. Det er jamt bratt frå rundt 50 meter nærast land i akvakulturområdet til rundt 350 m djupt heilt sørvest i akvakulturområdet. Her får ein dra nytte av botnen som skrånar jamt ut i den svære resipienten, og botnen ser ut til å vere fri for groper og hyller der organisk materiale kan samle seg opp. Det omsøkte utvida anlegget kolliderer i liten grad med anna bruk av områda samt registrert biologisk mangfald, naturressursar og verneinteresser, og sjøområdet har truleg høg kapasitet for tilførsler av organisk materiale. Føreliggande straummålingar frå lokaliteten samt driftserfaringar syner til gode straumforhold for fiskeoppdrett. Noomas Sertifisering AS målt straum på Laberget i perioden 21. august 24. september 2012, og djupnene det vart målt på var 5 m, 15 m, 50 m og 135 m djup. I straummålingsperioden såg det ut til at vindgenerert overflatestraum hadde påverka målingane på 5 og 15 m djup, og målingane var dessutan prega av tidevasstraumen. I samsvar med Rådgivende Biologer AS sitt klassifiseringssystem var straumen "svak" på 5 m djup (middel straumfart på 3 cm/s), svært sterk på 15 m djup (10 cm/s), sterk på 5 m djup (3,5 cm/s) og svak på 135 m djup. Den dominerande straumretninga på alle djup var i vestlig retning utover fjorden med ein Neumannparameter varierande mellom 0,68 og 0,85 tilsvarande stabil på 5 m djup og svært stabil på dei øvrige djupnene. Det er grunn til å tru at målaren som stod på 5 m djup ikkje har målt riktig strøm på 5 m djup, noko som også er påpeikt i rapporten (Vangdal 2012). Ut frå våre erfaringar som tilseier at straumen nesten utan unntak er sterkast i overflatelaget, er straumen på 5 m djup nok sterkare enn den målte straumen. Med tanke på vassutskiftinga i merdane, er den omsøkte anleggsplasseringa om lag i retning nordaust sørvest svært gunstig. Oppdrettsanlegg har lokale verknadar på naturmiljøet, særleg vil det være effektar av tilførsler av organisk materiale frå fiskefôr og fiskefekalier under anlegget. Næringssalt stimulerer vekst av opportunistiske algar ved auka konsentrasjon av nitrogen som kan føre til begroing og redusert lys og næringstilgang for tang og tare. Organisk materiale kan endre eller påverke artsmangfaldet i sedimentbotn eller hardbotn. Alle anlegg er pålagt å overvake organisk belastning ved høgaste produksjon ved anlegget gjennom B-granskingar. Desse B- granskingane rapporterast til fiskeri- og miljømyndigheiter, og granskingar på landsbasis viser at 90 % av lokalitetane hamner innunder beste og neste beste tilstandsklasse, dvs. lokalitetstilstand 1 og 2, og slik også på begge disse lokalitetane. Rådgivende Biologer AS

18 Av erfaring vil det vere mindre verknader på botn under anlegg som ligg over djupare vatn og gode straumforhold, sidan straumane spreiar tilførslene meir. Miljøgranskingar av resipienten, C- granskingar, skal gjerast kvar tredje produksjonssyklus på anlegget (NS9410:2016). I 2011 kom det ut ein rapport frå Havforskingsinstituttet om vurdering av eutrofieringssituasjonen i kystområde, med fokus på Hardangerfjorden og Boknafjorden (Fredriksen mfl. 2011). Granskingar viste at ein ikkje fant særleg teikn til overgjødsling på makroalge- og taresamfunn i kystområde tilknytt akvakultur. Dette skuldast stor vassutskifting og gode straumforhold som gjer stor transport av næringssalt inn og ut av fjordsystema. Lokale effektar vart registrert i område med dårleg vassutskifting eller beskytta stader kor strandsona hadde kort avstand til lokalitetar. Dei same resultata vert og stadfesta i den siste Risikovurderinga for norsk fiskeoppdrett 2016 (Svåsand mfl. 2016) Studier frå Hardangerfjorden viser at det kan vere lokal miljøpåverknad frå organiske tilførsler (næringssalt/partikulært materiale) i grunne område (0-30 m) når anlegget ligg svært nær land, i bukter og ved straumsvake lokalitetar. I ytre kystområde og ved straumsterke lokalitetar er det vist lite påverknad på for eksempel tarevegetasjon. Det er gode straum- og utskiftingsforhold på lokaliteten Laberget, og det vil truleg vere liten negativ påverknad av auka organiske tilførsler. Rådgivende Biologer AS har på vegne av Engesund Fiskeoppdrett AS målt oksygeninnhaldet i djupvatnet i Austfjorden ved Ådnøy i eit år I tabell 1 har vi ført opp konsentrasjonen av oksygen i ml/l på utvalde djup på stasjonen i Austfjorden for sju målingar utført i 2016 og to målingar i 2017 og samanlikna desse med tre målingar frå oktober 2011, desember 2013 og august Fargane i tabellen syner til tilstandsklassane slik: (rettleiar 02:2013). «svært god» «god» «moderat» «dårlig» «svært dårlig» Tabell 4. Oksygeninnhald på utvalde djup i Austfjorden i perioden oktober 2011 februar 2017 klassifisert etter rettleiar 02:2013. Blanke felt syner til manglande data pga problem med avdrift under målinga. Før 2016 vart det berre målt oksygen ned til rundt 150 meters djup. Djup okt.11 des.13 aug.14 feb.16 apr.16 mai.16 jun.16 aug.16 nov.16 des.16 jan.17 feb ,31 7,58 6,04 5,96 6,67 5,97 5,77 5,98 6,26 6,40 6,47 6, ,23 7,58 5,84 5,67 6,67 6,54 5,78 5,13 4,89 5,36 6,12 6, ,24 6,88 4,70 5,35 6,25 5,85 5,17 4,70 4,66 5,07 5,59 5, ,04 4,75 4,73 5,15 6,17 5,68 5,21 5,08 4,92 4,80 5,35 5, ,96 6,20 5,77 5,30 5,15 4,80 4,89 5,32 5, ,88 6,30 5,72 5,24 5,08 4,94 4,85 5,27 5, ,98 6,26 5,63 5,23 4,94 4,94 4,91 5,20 5, ,83 6,15 5,70 5,33 4,94 4,91 4,89 5,18 5, ,72 6,15 5,73 5,32 5,01 4,86 5,20 5, ,70 6,07 5,70 5,27 4,97 4,82 5,18 5, ,61 5,96 5,63 5,23 4,87 4,80 5,14 5, ,54 5,91 5,15 4,75 5,09 5,06 Oksygenmålingane frå 2016 og hittil i 2017 i Austfjorden syner god oksygenmetting i heile vassøyla ned mot botnen der alle verdiar tilsvarar tilstandsklasse I= «svært god». Ved nærare ettersyn syner måleserien at det mellom februar og april 2016 truleg har skjedd ei innstrøyming av oksygenrikt vatn i heile vassøyla, der nivået av oksygen på utvalde djup i april låg rundt 1 1,4 ml/l høgare enn i februar. Frå april og utover sommaren og hausten 2016 var det ein jamn reduksjon i oksygeninnhaldet i heile vassøyla til eit nivå i desember 2016 som om lag tilsvarar verdiane frå februar Oksygeninnhaldet i djupvatnet i januar og februar 2017 syner ein moderat auke, noko som indikerer ei ny byrjande innstrøyming av oksygenrikt bassengvatn. Samanlikna med dei tre haustmålingane i perioden ligg nivået av oksygen på 150 meters djup om lag på same nivå som tilsvarande måleperiode i 2016 og Desse oksygenmålingane reflekterer miljøtilstanden i Austfjorden ut frå dagens oppdrettsaktivitet, og syner at miljøtilstanden framleis er «svært god» ut frå oksygenmålingar i fjordbassenget. Rådgivende Biologer AS

19 Det kan og nemnast at sjølv om det vert søkt om ein auke i lokalitets MTB-en, vil det ikkje bli noko særleg auke i den samla produksjonen i fjordbassenget av di det då ved full utnytting av lokalitets MTB-en på lokaliteten Laberget vil bli ein reduksjon i drifta på andre lokalitetar som er godkjent for dei same akvakulturløyvenummera. Ei omsøkt utviding frå 780 tonn til 2340 tonn maksimal tillaten biomasse innanfor gjeldande AK vil samla sett ikkje gje noko endra påverknad for naturmiljøet. Konsekvensar for andre tilhøve Risiko for rømming Dei siste åra har det vore eit betydeleg fokus på verknad av rømt fisk på ville bestandar av laks og sjøaure. For perioden sidan 1999 har Rådgivende Biologer AS overvaka andelen rømt oppdrettslaks på Vestlandet, og andelen var størst i 2002 med eit gjennomsnitt på nær 30 %. På heile Vestlandet var det ein markert reduksjon i andel rømt laks for åra 2010 til 2013, og gjennomsnittleg andel av rømt oppdrettslaks i skjelmaterialet frå 2013 for fylka Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane var høvesvis 1,4 %, 3,2 % og 2,4 %. Dette er det lågaste innslaget av rømt oppdrettslaks som er registrert sidan prosjektet starta, for alle tre fylka. Andelen rømt oppdrettslaks på Vestlandet var i 2014 høgare enn i 2013, noko som skuldast ein kombinasjon av fleire rømte laks og lågare antal villaks dette året. I 2015 gjekk andel rømt oppdrettslaks ned att, til eit nivå litt over det ein såg i Det er forbode å fiske nærare enn 100 meter frå oppdrettsanlegg, og likeeins forbode å ferdast nærare enn 20 meter frå anlegg og tilhøyrande fortøyingsopplegg. Orsaka er at det kan skje uhell, som kan føre til at fisk rømmer. Sameleis kan det skje rømmingar ved ekstremhendingar, slik som ved stormen NINA i januar Men Engesund Fiskeoppdrett AS vil investere i nytt og moderne anleggsutstyr på lokaliteten Laberget for å sikre seg mot slike ekstremhendingar. Dette inneber større merder og meir fisk i kvar enkelt merd. Havari eller uhell i eit slikt anlegg vil då kunne få større konsekvens sidan fleire fisk kan rømme. Men det er lagt ut eit nytt og moderne ringanlegg på lokaliteten med ein flytekrage av plast som tilfredsstiller høgare krav til styrke og sikkerheit enn ein flytekrage av stål, og dette vil medføre eit høgare sikkerheitsnivå i forhold til rømming av fisk. Nye anlegg har generelt lågare risiko for rømming enn eldre anlegg, og det er vurdert låg risiko for rømming ved utlegging av nye anlegg. Dette og fordi alle anlegg har krav om godkjent anleggssertifikat der anlegget skal vere sertifisert og dimensjonert for å tole krefter tilsvarande 50 års returperiode for vind, bølgjer og straum. Raudlisteartar og artsmangfald Oppdrettsanlegg er ikkje vurdert å vere noko problem for oter, eller å vere i konflikt med førekomst av oter. Oter er glad i fisk, og nokre oter kan spesialisere seg på å hente ut laks frå oppdrettsanlegg. Oteren gneg ikkje hol i nøtene, men hentar laks frå merdane over kanten. Generelt et oteren kråkebollar og det som er lettast tilgjengeleg, og det er sjeldan at oter blir «hekta» på laks. Uansett er problemet størst for oppdrettsanlegget og ikkje for oteren. Oter har midlertidig problem med fiskereiskap som garn og torskeruser, og det ender ofte galt ved at oteren heng seg opp i reiskapen og druknar. Utviding av biomasse frå 780 tonn til 2340 tonn maksimal tillaten biomasse innanfor gjeldande AKområde vil ikkje gje noko endra påverknad for raudlisteartar og artsmangfald. Naturtypar Det omsøkte utvida anlegget ligg innanfor eit gyteområde for torsk som er lokalt viktig. Situasjonen etter ei utviding av anlegget vil i stor grad bli det same som ved dagens produksjon. Naturtypen «spesielt dype fjordområder» kan vere sårbar for organiske tilførslar og kan bli påverka av ein auke av tilførslar av organisk materiale. Samtidig viser resipientgranskingar og oksygenmålingar Rådgivende Biologer AS

20 at fjordsystemet ser ut til å vere lite sårbar for desse tilførslane, truleg på grunn av dei gode straumforholda og den store vassutskiftinga og høge resipientkapasiteten i fjordbassenget. Ved ei utviding av oppdrettsaktivitet er ein innforstått med at det vil bli lokale verknader under anlegget, men det er ikkje forventa at det vil vere belastningar utover det som er akseptabelt i forhold til gitte krav og grenseverdiar. Kunnskapsgrunnlaget om mogleg påverknad frå matfiskanlegg på gyteområde og prioriterte marine naturtypar er mangelfullt. Det førekjem forsking som vil gi betre kunnskap om effektane av oppdrettsanlegg slik at overvaking og miljøindikatorar kan optimaliserast (Husa mfl. 2016). I 2016 starta og Havforskningsinstituttet opp eit 5-årig prosjekt i samarbeid med fiskeriorganisasjonar og akvakulturnæringen, der ein vil granske effekten av eit nytt anlegg i gyteområde for torsk i Smøla, ved Sør-Trøndelag (Husa mfl. 2016). Utviding av MTB på lokaliteten Laberget frå 780 tonn til 2340 tonn innanfor gjeldande AK- område kan medføre ingen/liten negativ verknad for naturtypar. Naturressurser I Fiskeridirektoratets database er det registrert eit gyteområde for fisk (lange) nord av Kråka midt ute i Austfjorden, som og eit område for fiske med passive reiskapar (garn og line). Områda er små, og det utvida anlegget vil ikkje ha nokon av fortøyingane i gyteområdet. Utviding av biomasse frå 780 tonn til 2340 tonn MTB innanfor gjeldande AK- område vil ikkje gje noko endra påverknad for naturressursane i området. Friluftsliv Det omsøkte utvida anlegget ved Laberget ligg heilt i ytterkanten av influensområdet til område 7 «Vadbø». Utviding av biomasse frå 780 tonn til 2340 tonn MTB innanfor gjeldande AK- område medfører ingen endra verknad for friluftsliv. Samla konsekvensar ved utviding av anlegget Denne gjennomgangen sannsynleggjer at utviding av eit anlegg ved Laberget for oppdrett av laksefisk innanfor AK- område 6 i kommuneplanen er i samsvar med plan og ikkje vil gje negative verknader for naturmiljøet, biomangfaldet, naturressursar og samfunnsinteresser ut over det som må påreknast som akseptabelt ved utviding av eit anlegg. Rådgivende Biologer AS

21 INNLEIING OM OPPDRETTSLOKALITETAR Val av lokalitet har etterkvart vorte ein kritisk suksessfaktor for å oppnå vellykka driftsresultat, då det i dei seinare åra har gått mot ein stadig større konsentrasjon av volum og biomasse pr lokalitet. Dette stiller større krav til straumtilhøve og djupne på lokaliteten, botntopografi, samt lokaliteten og området omkring si evne til å omsetje det tilførte materialet frå anlegget. Det er eit mål at oppdrettsaktiviteten ikkje skal påføre det ytre miljø skade og påverknad utover det som er akseptert i etablerte standarder og normer for næringa, slik som m.a. definert i NS 9410:2007, Miljøovervåking av bunnpåvirkning fra marine akvakulturanlegg. Alle lokalitetar skal såleis i varierande grad underleggjast ulike typar miljøgranskingar. Mellom anna skal det utførast miljøundersøkingar under anlegga ved topp-produksjon i kvar driftssyklus. Hovudmålet med miljøgranskingar på oppdrettsanlegg er å avgjere i kva grad drifta påverkar det ytre miljøet. Fram til no har det derimot vore lite merksemd retta mot korleis dei ytre miljøtilhøva påverkar velferda til fisken, då det indre miljøet i anlegget i stor grad blir påverka av det ytre miljøet. I samband med søknad om ny lokalitet eller utviding på gjeldande lokalitet, skal det også presenterast straummålingar. NYTEK-forskrifta stiller tekniske krav til flytande oppdrettsanlegg med omsyn på dei ytre påkjenningene. Alle lokalitetar skal såleis vere klassifisert i høve til dette, der måling av overflatestraum er eitt sentralt element. Minimumsbehovet for straum i eit anlegg er avhengig av temperaturen i sjøen, årstid, fiskemengde i anlegget, fòring, tettleik i merdene, djupne på nøtene, om nøtene er reine, anlegget si plassering i høve til straumretning, osv. For lite straum, eller lange straumstille periodar, vil kunne medføre oksygensvikt i merdene. Spesielt kritiske periodar har ein om sommaren og utover hausten med høg temperatur i sjøen kombinert med lite oksygen og høg biomasse i anlegga. Lokalitetstypar og vassutskifting Oppdrettslokalitetar eller sjøresipientar langs kysten av Vestlandet kan generelt delast i fire hovudtypar: Fjordar og pollar, straumsund, viker og bukter eller opne sjøområde. Desse forskjellige områdetypane skil seg frå kvarandre på grunnlag av topografiske tilhøve, noko som medfører at vassmassane har ulik vassutskifting og sjiktingstilhøve på dei ulike djup. Dette er avgjerande for dei lokale sedimentasjonstilhøva, noko som vert lagt vekt på ved vurdering av resipienttilhøve og lokal påverknad av eventuelle utslepp til dei ulike typane sjøområde. På stader med god overflatestraum og dermed stor vassutskifting i overflatevassmassane, vil tilførslar av oppløyst næringsstoff raskt bli ført bort. Tilførslar av organisk stoff søkk ned og vil sedimentere avhengig av straumtilhøva lenger nede i vassøyla. Vi snakkar då om spreiingsstraum i vassmassane under overflatevassmassane, og denne er avgjerande for i kva grad tilførslar vil påverke lokalitetane. Fjordar og pollar er pr. definisjon skilde frå dei tilgrensande utanforliggjande sjøområda med ein terskel i munningen/utløpet. Dette gjer at vassmassane innanfor ofte er sjikta, der djupvatnet som er innestengt bak terskelen, kan være stagnerande, medan overflatevatnet hyppig vert skifta ut fordi tidevatnet to gonger dagleg strøymer fritt inn og ut. Mellom tidevatnstraumane kan det vere periodar med straumstille. I dei store fjordane vil djupvatnet utgjere svært store volum, og djupnene kan vere på mange hundre meter. Straumsund omfattar ofte trange, nesten kanal-liknande nord-sør gåande område der tidevasstraumen periodevis er svært sterk. Dersom slike straumsund er grunne, vil dei kunne ha ei fullstendig utskifting av vassmassane heilt til botn, men vanlegvis er det mindre sterk straum nedover i djupet. Det vil imidlertid berre vere høge straumhastigheiter i avgrensa tidsperiodar, og innimellom tidevasstraumen vil det kunne vere straumstille. Grunne straumsund vil vanlegvis ha ein svært god resipientkapasitet, fordi sjølv betydelege tilførslar vert spreidd utover store område, medan djupare straumsund vil ha sedimenterande tilhøve i djupet i dei periodane straumhastigheita er mindre. Den lokale påverknaden av utslepp vil difor variere avhengig av djupna til sundet. Større sjøområde kan også ha karakter av straumsund i overflata, medan dei kan ha relativt grunne tersklar i begge endar og dermed ha eigenskapar av fjordar med tilhøyrande stagnerande djupvatn under terskelnivå. Slike større område vil også ha sedimenterande tilhøve og kunne ha lokal påverknad av utslepp. Rådgivende Biologer AS

22 Bukter og viker viser til lokale område som gjerne ligg i tilknytning til anten større fjordar, straumsund eller opne havområde. Buktene og vikene vert skilt frå pollar ved at dei ikkje er fråskilt dei utanforliggjande sjøområda med nokon terskel, og difor ikkje har stagnerande djupvatn ved botnen. Vanlegvis vil difor ei bukt / vik ha skrånande botn frå land og utover mot det utanforliggjande området, slik at også dei djupare delane av vassøyla her vert skifta ut. Slike område har relativt god resipientkapasitet, sjølv om eit utslepp vil kunne ha ein lokal miljøeffekt på lokaliteten avhengig av den lokale botntopografien og straumtilhøva. Dette er fordi ei bukt eller vik vil kunne liggja i ei bakevje, og ha betydeleg dårlegare straumtilhøve i høve til sjøområda utanfor. Opne havområde ligg utanfor tersklane til dei store fjordane, vest i havet. Her er det store djup og jamn utskifting av vassmassane utan stagnerande djupvatn mot botnen. Her er resipienttilhøva svært gode, og eit eventuelt utslepp vil ikkje ha nokon innverknad på miljøet ved utsleppet. Innslaget av straumstille periodar på straumsvake lokalitetar (t.d. innerst i ein fjordarm, inne i ein os, ei bukt eller ei vik) gjer at ein kan risikere at fisken i lengre periodar sym i tilnærma det same vatnet. På straumsvake lokalitetar har ein ikkje alltid kontinuerleg utskifting av vatnet i anlegget. Dette treng ikkje vere kritisk i den kalde årstida, men i periodar med høg temperatur i sjøen og mykje fisk i anlegget og intensiv fôring, vil fisken kunne få tilført for lite oksygen. Dette vil i særlege tilfelle kunne verke negativt inn på veksten og trivselen til fisken. Lokal belastning på ytre miljø Ved alle vurderingar av belastning må ein skilje mellom det som utgjer ei lokal punktbelastning på ein oppdrettslokalitet og det som resipienten regionalt har kapasitet til å omsetje av organisk materiale før han blir overbelasta. Uansett om resipienten har god kapasitet, så vil bereevna til sjølve lokaliteten i stor grad vere avhengig av terrenget ved botn, djupnetilhøva og straumtilhøva i vassøyla. Når belastninga på ein lokalitet er i likevekt med omsetjinga i sedimenta under oppdrettsanlegget, betyr det at den tilførte mengda organisk materiale blir broten ned og omsett i sedimenta, i all hovudsak av botngravande dyr. Forholdsvis store mengder sediment kan omsetjast på lokalitetar der ein har ein rik botnfauna, har straum ved botnen som medfører jamn tilførsel av oksygen, og som også spreier avfallet frå anlegget ut over eit større område. Dersom belastninga frå anlegget er større enn det lokaliteten kan omsetje, vil sedimenta byggje seg opp under anlegget, dei vert surare, oksygenmengda vert redusert, og botnfauna som er lite tolerant for miljøendringar forsvinn. Dei dyra som toler større endringar i miljøtilhøva blir verande inntil sedimenta er så sure og oksygenfattige at desse dyra også må gje tapt. Det er svært uheldig ikkje å ha botngravande dyr på botnen under merdene, fordi mesteparten av nedbrytingsprosessane då stoppar opp. Graveaktiviteten til dyra skapar omrøring og tilfører sedimentet vatn og oksygen. Dyra konsumerer sedimentet, bryt det ned og omdannar det. Når dyra forsvinn, er det berre den bakterielle nedbrytinga som held fram, noko som går vesentleg seinare. Då skal det berre små tilførslar til før sedimenthaugane byggjer seg opp under merdene. Erfaring viser at fjordlokalitetar er meir utsett for punktbelastning enn drift på meir kystnære lokalitetar, og det medfører at desse lett vert overbelasta. I store og djupe fjordar kan belastninga vere eit lokalt problem for oppdrettar, medan det regionalt utgjer eit lite problem for resipienten. Årsaka til at botnen på fjordlokalitetar lettare vert overbelasta, skuldast både at det generelt er mindre spreiingsstraum nedover i vassmassane og at botnen ofte består av fjell utan særleg mykje opprinneleg sediment. Det vil dermed i utgangspunktet finnest lite gravande botnfauna som kan ta seg av nedbrytinga av avfallet frå anlegget. Ein kystlokalitet har som oftast sedimentbotn og god spreiingsstraum nedover i vassmassane, og i straumsund har ein difor ofte svært gode lokalitetar med sedimentbotn og liten lokal påverknad under anlegga. På typiske fjordlokalitetar med bratt stein- og fjellbotn med lite primærsediment vil avfall frå anlegget skli nedover på det bratte berget og lande på hyller og verte liggjande i små lommer og groper i terrenget. Når ein tek prøver på ein slik fjordlokalitet, vil prøven som oftast vise dårlege tilhøve der det er mogeleg å få opp sediment, medan det 1 2 m frå treffpunktet kan vere tilnærma reint for sediment og avfall. Det prøvematerialet ein får opp slike stader består ofte av oppskrapte sure, brune, lause og luktande sediment, som automatisk får ein noko høgare poengsum ut frå dei formelle MOM B-vurderingskriteria. Denne type lokalitetar kan difor lett verte vurdert som overbelasta, og MOM-metodikken bør difor ikkje alltid nyttast Rådgivende Biologer AS