Dokumentasjonsvedlegg til søknad om klarering av ny lokalitet i Tungesvik i Etne kommune. R A P P O R T. Rådgivende Biologer AS 2097

Transkript

1 Dokumentasjonsvedlegg til søknad om klarering av ny lokalitet i Tungesvik i Etne kommune. R A P P O R T Rådgivende Biologer AS 2097

2

3 Rådgivende Biologer AS RAPPORTENS TITTEL: Dokumentasjonsvedlegg til søknad om klarering av ny lokalitet i Tungesvik i Etne kommune FORFATTAR: Bjarte Tveranger OPPDRAGSGJEVAR: Marine Harvest Norway AS OPPDRAGET GJEVE: ARBEIDET UTFØRT: RAPPORT DATO: 13. mars 2015 mai juni juli 2015 RAPPORT NR: ANTAL SIDER: ISBN NR: ikkje nummerert EMNEORD: - Oppdrettslokalitet i sjø - Stamfiskanlegg - Hordaland fylke - Førehandsvurdering SUBJECT ITEMS: RÅDGIVENDE BIOLOGER AS Bredsgården, Bryggen, N-5003 Bergen Foretaksnummer mva Telefon: Telefax: E-post: post@radgivende-biologer.no Framsidebilete: Plassering av straumriggen ved Tungesvik i samband med miljøgranskingane på den omsøkte lokaliteten hausten Biletet er teke i retning aust, med Tungesvikneset og Åkrafjorden i bakgrunnen. Foto: Erling Brekke.

4 FØREORD Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Marine Harvest Norway AS utført ei vurdering av ein ny omsøkt oppdrettslokalitet for oppdrett av stamfisk i Tungesvik i Etne kommune. Lokaliteten er planlagt brukt til stamfisk, og er planlagt å erstatte lokaliteten Slåttenes i Matrefjorden på 780 tonn MTB i Kvinnherad, som då skal fungere som reserve-/beredskapslokalitet. Marine Harvest Norway AS (Mowi Stamfisk sjø) har ein samla MTB på 1248 tonn fordelt på tre anlegg i området, og ønskjer difor å søkje om ein MTB på 1235 tonn ved Tungesvik, for å betre fleksibiliteten i produksjonen med omsyn på avlsarbeidet. Normal produksjonssyklus vil vere tre år mellom kvart utsett, der ein har fisk gåande i ca to år etterfølgd av ca eitt års brakklegging. Ein vil nå maksimal biomasse på rundt 1000 tonn andre sommaren i sjø. Lokaliteten ligg i uplanlagt område i høve til kommuneplanen, men søkjar har fått beskjed i frå Etne kommune om at det ikkje er trong for noko dispensasjonssøknad då det ikkje er noko føremål å dispensere frå, og søknad kan då sendast på ordinært vis til Etne kommune via Hordaland Fylkeskommune. I søknadsskjema for flytande fiskeoppdrettsanlegg blir det stilt krav om straummålingar og MOM B- resipientgranskingar i samband med søknader om nye lokalitetar, og ved utviding av eksisterande lokalitetar (vegleiar for utfylling av søknadsskjema, kap. 4.3). Denne rapporten presenterer ei vurdering av den omsøkte lokaliteten i Tungesvik med omsyn til egnetheit for oppdrett og baserer seg på kartstudier (analoge og digitale sjø- og djupnekart), generell kjennskap til denne type resipient og lokalitet, samt granskingar som er gjort på lokaliteten. For lokaliteten er det utarbeidd ei lokalitetsskildring, ei plassering av anlegg med fortøyningsplan og ei skisse over anlegget. Rådgivende Biologer AS takkar for oppdraget. Bergen, 8. juli 2015 INNHALDSLISTE FØREORD...2 INNHALDSLISTE...2 REFERANSE...2 OMRÅDEBESKRIVING TUNGESVIK OG VERDIVURDERING...3 VURDERING AV VERKNADER OG KONSEKVENSAR...7 LOKALITET: TUNGESVIK...9 PLASSERING AV OMSØKTE ANLEGG...11 GENERELT OM OPPDRETTSLOKALITETAR...13 REFERANSAR...16 REFERANSE Tveranger, B Dokumentasjonsvedlegg til søknad om klarering av ny lokalitet i Tungesvik i Etne kommune Rådgivende Biologer AS, rapport 2097, 16 sider Rådgivende Biologer AS - 2 -

5 OMRÅDEBESKRIVING TUNGESVIK OG VERDIVURDERING Lokaliteten Tungesvik ligg i Etne kommune i ytre del av Åkrafjorden, i eit fjordavsnitt nord for Tungesvik på ca 2,5 x 1 km som ligg noko på sida av hovudløpet til fjorden, men med ope og godt samband til resten av fjorden. Fjordavsnittet er noko eksponert mot nord og aust, elles er det godt skjerma. Hovudløpet til Åkrafjorden er ca 350 m djupt på høgde med lokaliteten, men vert raskt noko djupare lenger innover i fjorden (figur 1), og fjorden er ca 635 m djup på det djupaste om lag 4,8 km aust for lokaliteten. Åkrafjorden er vel 30 km lang fram til samløp med Skånevikfjorden, der det er ein terskel på ca 320 meter nord for Vannes. Vidare utover fjorden er det ein ny terskel på ca 276 m djup litt vest for Vannes, og det er mellom 260 og vel 400 meter djupt i nye knappe 30 km gjennom heile Skånevikfjorden, Bjoafjorden og ytre del av Ålfjorden til samløp med resten av Hardangerfjordsystemet. Figur 1. Sjøkart over delar av Åkrafjorden, Matersfjorden, Høylandssundet og Skånevikfjorden, med granskingsområdet ved Tungesvik avmerka med raud sirkel. Nærliggande oppdrettslokalitetar er avmerka med raude (laks) og grøne (stamfisk) symbol. Rådgivende Biologer AS - 3 -

6 Lokalitetsområdet Botnen i fjordavsnittet nord for Tungesvik skrånar litt ujamt nedover frå land til eit tilnærma flatt område med djupner mellom 150 og 155 meter sentralt i fjordavsnittet (figur 2). Nord i dette flate området er det ei smal, terskelfri opning, og vidare mot nordaust vert det gradvis djupare og brattare ned mot hovudløpet i Åkrafjorden. Figur 2. Oversikt over djupnetilhøva i delar av Åkrafjorden og Skånevikfjorden. Det granska området ved Tungesvik er avmerka med raud firkant, og 50-meters djupnekoter er markert. Djupnepunkt og djupne på tersklar er angitt med høvesvis svart og raud kursiv. Kartgrunnlaget er henta frå Biologisk mangfald og verneinteresser Naturbase ( har ingen registrerte verneområde eller utvalde naturtypar i anleggsområdet eller i Tungesvik elles. Det er heller ikkje registrert spesielle artsførekomstar i sjøområdet for det omsøkte anlegget. I artsdatabanken er det heller ikkje registrert nokon raudlista artar i sjøområdet i Tungesvik bortsett frå nokre openberre koordinatfesta feilregistreringar av lav(!). Det kan og nemnast at i høve til den nye raudlista for naturtypar (Lindgaard & Henriksen 2011) er fjordane i Noreg sett til kategorien datamangel (DD) sidan usikkerheit om naturtypen sin korrekte kategoriplassering er svært stor og klart inkluderer heile spekteret av mogelege kategoriar frå og med CR til og med LC. Det er ikkje gjort nokon nasjonal vurdering av kor store fjordområde som har fått til ein tilstandsreduksjon på grunn av miljøgifter og eutrofi og dette fører til vurdering DD. Rådgivende Biologer AS - 4 -

7 Fiskeriinteresser Av kystnære fiskeridata i utsleppsområdet for det nye anlegget er det fiskeplassar for aktive reiskap i Tungesvik etter sei heile året og sild vinterstid (figur 3). Same område er og fiskeplass for passive reiskapar (garnplassar) etter sei og lyr. Her er framheva turist- og fritidsfiske i sommarhalvåret. Figur 3. Det føreligg registreringar av fiskeplassar for aktive (til venstre) og passive reiskapar (til høgre (frå Akvakultur og smitteomsyn Det ligg fleire godkjente oppdrettslokalitetar innafor ein avstand på 10 km frå omsøkt lokalitet Tungesvik der alle lokalitetane er disponert av Marine Harvest Norway AS, jf. figur Utåker Krabbaneset Tendalsvik Alsåkervik Ny lokalitet Tungesvik Figur 4. Omsøkt oppdrettslokalitet Tungesvik med tilgrensande akvakulturverksemd i området. Matfiskanlegg laks er rød medan stamfiskanlegg laks er grøn (fra Rådgivende Biologer AS - 5 -

8 Stamfisklokaliteten Alsåkervik er godkjent for ein MTB på 780 tonn og ligg 5,4 km frå Tungesvik. Det er 5,0 km til lokalitet Krabbaneset, som er ein stamfisklokalitet godkjent for ein MTB på 780 tonn. Det er høvesvis 6,2 og 9,0 km til lokalitetane Utåker og Tendalsvik, som er matfisklokalitetar godkjent for ein MTB på høvesvis 3600 og 2640 tonn. I samband med arbeidet med ny lokalitetsstruktur for stamfiskanlegga tilhøyrande Marine Harvest Norway AS i Matrefjorden og Åkrafjorden, planlegg dei å ikkje lenger ha aktiv drift på på lokaliteten Slåttenes dersom den omsøkte lokaliteten i Tungesvik vert godkjent. Lokaliteten Slåttenes skal då primært fungere som reserve-/bereskapslokalitet i tilfelle ein får bandlegging på ein av dei andre lokalitetane i tilfelle utbrot av listeført sjukdom. Mowi Stamfisk Sjø har og i praksis fått blokkert bruken av lokaliteten Krabbaneset då det er mindre enn avstandskravet på 5 km frå ein stamfisklokalitet til Marine Harvest sin eigen matfisklokalitet på Utåker, og det er soleis ikkje stamfisk på Krabbaneset i dag. Det er difor av stor betydning at den omsøkte lokaliteten i Tungesvik vert godkjent for ein MTB på 1235 tonn. Marine Harvest Norway AS søkjer om å få klarert lokaliteten Tungesvik for konsesjonane HK Alle stamfisklokalitetane ligg innafor ligg i sone 7 i Forskrift om sone for å førebyggje og bekjempe lus i akvakulturanlegg. Marine Harvest legg til grunn at det ikkje vert gjort endringar ved auka stamfiskvolum som fylgje av ny lokalitet, og at dei arbeidar aktivt for til ei kvar tid å oppfylla soneforskrifta m.m., og dei har eit godt samarbeid med Mattilsynet for å løyse ulike utfordringar i produksjonen slik som krav til brakklegging annakvart år i sone 7. Marine Harvest fekk seinast i vinter dispensasjon i frå brakkleggingskravet for mars april 2015 der tillate mengde lus vart sett til inntil 0,2 kjønnsmodne holus på kvart av anlegga. Med tre godkjende lokalitetar for stamfisk er det til ei kvar tid fisk på to lokalitetar, medan ein lokalitet er brakklagt. Rådgivende Biologer AS - 6 -

9 VURDERING AV VERKNADER OG KONSEKVENSAR Denne utgreiinga tek utgangspunkt i forvaltningsmålet nedfesta i naturmangfaldlova, som er at artane skal førekomme i livskraftige bestandar i sine naturlege utbreiingsområde, at mangfaldet av naturtypar skal ivaretakast, og at økosystema sine funksjonar, struktur og produktivitet vert ivareteke så langt det er rimeleg ( 4-5). Kunnskapsgrunnlaget vert vurdert som godt for tema som er omtalt i denne konsekvensutgreiinga ( 8). Det er utført straummålingar og botngransking på den omsøkte lokaliteten og føreteke ei samla vurdering av lokaliteten sin egnetheit for oppdrett og mogeleg miljøpåverknad i sjøområdet rundt det omsøkte anlegget. Påverknaden på naturmangfaldet i den marine resipienten er vurdert å vere tilstrekkeleg dokumentert (Brekke 2015). Føre var prinsippet treng difor ikkje å verte nytta i denne samanhengen ( 9). Denne utgreiinga har vurdert det nye tiltaket i høve til dei samla belastningane på økosystema og naturmiljøet i tiltaksområdet ( 10). I dette tilfellet er det ikkje snakk om noko kapasitetsauke for stamfiskanlegga i Åkrafjorden, men berre flytting av eksisterande aktivitet til ein ny lokalitet i Tungesvik og avvikling/reduksjon av tilsvarande aktivitet på andre lokalitetar i same område. Konsekvenser for resipientforhold Ut frå det vedlagte karmaterialet verkar dette å vere ein god lokalitet for nyetablering av eit stamfiskanlegg. Det er god djupne og skrånande botntilhøve under anlegget, og fisken i anlegget vil bli ståande i 10 store stålbur med låg maksimal tettleik (rundt 16 kg/m³) og lite intensiv produksjon i kvar merd. Maksimal fiskemengd vert om lag tonn i kvart bur, dvs vel det halve som i eit kommersielt drive anlegg. Dette vil bidra til god arealspreiing av tilførslane frå anlegget og tilfredsstillande straumtilhøve internt i anlegget. Ein vil og dra nytte av botnen som skrånar jamt ut i den store resipienten, og botnen ser ut til å vere fri for groper og hyller der organisk materiale kan samle seg opp. Det vart av Rådgivende Biologer AS målt straum på den omsøkte lokaliteten i Tungesvik i perioden 14. oktober 18. november Det vart og utført ei ei MOM B-førehandsgransking 14. oktober Det vart målt straum på fire djup mellom 5 og 125 meters djup. Straumbiletet på lokaliteten var variabelt, med gjennomgåande ein god del straumaktivitet på låge hastigheiter, og nokre straumtoppar innimellom med varierande lengde og intervall mellom toppane. Det var noko høg andel registreringar av straumstille for overflate- og vassutskiftingsstraumen, med rundt 12 % for begge djup. Dei lengste straumstille periodane var imidlertid relativt korte. Retninga til straumen varierte mellom dei ulike djupa på lokaliteten, og det var ikkje noko eintydig mønster. Det var ingen straumskapande faktorar som såg ut til å dominere særskilt i måleperioden, og målingane er vurdert å vere representative for ein periode med normalt til roleg haustvêr. Det er noko svak straum på lokaliteten med noko høg andel registreringar av straumstille, men straumen vert vurdert som tilstrekkeleg for den planlagde verksemda med stamfisk på lokaliteten. Det er noko variable botntilhøve i lokalitetsområdet, men dersom anlegget vert plassert gunstig vil truleg tilstanden på botnen under anlegget vere akseptabel gjennom heile produksjonssyklusen. Grabbgranskinga og botnkartlegginga synte at botn i lokalitetsområdet bestod av ei blanding av fjellog sedimentbotn. Prøvene viste at sedimentet bestod av mest silt og sand, men og med innslag av grus. På djupare og flatare parti var det også ein del leire. Det var eit variert dyreliv med til dels høge tal på individ i dei fleste prøvene (Brekke 2015). Ein syner til vedlagte rapport for detaljar kring straummålingar og botngransking. Rådgivende Biologer AS - 7 -

10 OPPDRETT AV STAMFISK Det kan nemnast at oppdrett av stamfisk ikkje kan sidestillast med kommersiell matfiskproduksjon, og er mindre produksjonsintensiv. Dette fordi oppdrett av stamfisk sitt primære mål er å sikre Marine Harvest Norway AS sitt arvemateriale gjennom systematisk avlsarbeid der stamfisken blir selektert for visse eigenskapar. Her kan m.a. nemnast god tilvekst, sein kjønnsmodning, slaktekvalitet, fôrutnytting og sjukdomsresistens som viktige eigenskapar. Dette tilseier eit aktivt utval undervegs i produksjonen frå utsett, med mykje måling- og kontrollverksemd undervegs for å plukke ut dei individa ein skal ha med vidare fram til kjønnsmodning. I kommersielt drivne anlegg vert all fisken slakta etter ca månader i sjø, med ei snittstorleik på 4 5 kg, medan ein i stamfiskanlegg kan ha fisken gåande i sjø rundt 2 2,5 år til han er kg før fisken vert tatt på land i kar i det landbaserte stamfiskanlegget i Tveitevågen og sett på ferskvatn om sommaren og gjort klar for stryking utover hausten og vinteren. Når stamfisken i juni vert flytta på land, står det gjerne att eit par tusen fisk i sjøanlegget nokre månader som backup i tilfelle uføresette hendingar. I år vil kapasiteten for hald av stamfisk aukast i Marine Harvest sitt anlegg i Tveitevågen, slik at ein då vil kunne ha all den modnande stamfisken på land i juni månad. I Matrefjorden og Åkrafjorden har Marine Harvest Norway AS i dag totalt 3 disponible lokalitetar for hald av stamfisk som tilfredsstiller krava til 5 km avstand mellom lokalitetane. Dette er lokalitetane Slåttenes, Alsåkervik og Rafdal. Den omsøkte lokaliteten i Tungesvik er sentral i samband med endra driftsmønster for MOWI Stamfisk Sjø. Då vil ein ha disponibel lokalitetane Alsåkervik, Rafdal og Tungesvik (med Slåttenes som beredskapslokalitet). Produksjon av stamfisk føregår i ein fire års syklus frå rogninnlegg. Framover skal det berre settast ut eittåringar på sjølokalitetane i Åkrafjorden om våren. Vårsmolt vert sett ut vel 1,5 år etter innlegging av augerogn, det vert berre sett ut smolt som er rekruttert med direkte opphav frå eliterogn, og denne fisken vert ståande i anlegget på kvar av lokalitetane i to år fram til den utvalde stamfisken vert tatt opp og køyrd med brønnbåt til Tveitevågen på Askøy og og sett på land i kar med ferskvatn og klargjort for produksjon av ny rogn til hausten og vinteren. Det vert sett ut fisk rotasjonsvis på lokalitetane slik at ein har høve til å ha fisken rundt to år på kvar lokalitet med eit års brakklegging det tredje året før neste utsett. Det vert ikkje flytta utsett fisk mellom lokalitetane. Ved godkjenning av lokalitet Tungesvik vil ein då f. eks kunne sette ut ettåringar der i 2016, eittåringar på Alsåkervik i 2017 og eiitåringar i Rafdal i 2018, og nytt utsett i Tungesvik i 2019 etter eit års brakklegging. To av tre lokalitetar er til eikvar tid i drift. Med ein omsøkt MTB på 1235 tonn på Tungesvik, vil dette gi betre høve til effektiv stamfiskhald og systematisk utval av eit større antal fisk enn når fisken er fordelt på fleire lokalitetar med ein lågare lokalitets MTB. Lokaliteten i Tungesvik er vald ut med tanke på at den er godt eigna for Marine Harvest Norway AS sitt stamfiskarbeid, som er ei lite intensiv driftsform. Lokaliteten ligg og så pass skjerma at det gir gode arbeistihøve i store delar av året for anlegget sitt stamfiskarbeid. Rådgivende Biologer AS - 8 -

11 LOKALITET: TUNGESVIK I gjeldande kommuneplan for Etne kommune (planperioden ) er det avsett eit akvakulturområde langs med land i Tungesvik, som vist i figur 5. Marine Harvest Norway AS ønskjer å lokalisere anlegget slik som vist i figur 6 for på den måten å oppnå gode djupne- og miljøforhold i eit nytt og utvida anlegg i Tungesvik. Marine Harvest Norway AS søkte difor 4. juni 2015 Etne kommune om dispensasjon i frå gjeldande kommuneplan for det omsøkte anlegget, men dei fekk då til svar at siden det vert søkt i eit uplanlagt område, er det ikkje noko føremål å dispensere i frå, og lokaliteten i Tungesvik kan difor omsøkjast på ordinært vis med søknad til Hordaland Fylkeskommune. Men Marine Harvest Norway AS har søkt om å få godkjent denne anleggsplasseringa innafor nytt AK-område i samband med innspel til Etne kommune sin arealdel Stamfiskanlegg Figur 5. Oversiktskart over dagens AKområde og framtidig ønskje om lokalisering av anlegget i Tungesvik. Gjeldande AK-område Ut frå djupnekarta (figur 6 og 7) ser ein at det aktuelle området ved lokaliteten Tungesvik ligg i eit område med noko varierande djupnetilhøve. Vest for Tungesvikneset er det relativt grunt, og vel 200 meter frå land ligg det ei grunne på ca 35 m djup (figur 6). Frå denne grunna og vidare vestover er det noko kupert og bratt skrånande fjellbotn ned mot nærare 150 m djup, der botn byrjar å flate ut (figur 7). Anlegget er planlagt plassert i dei djupare delane av denne skråninga og ned mot der det flatar ut, på djupner mellom ca 105 og 153 meter. Frå planlagt anleggsområde og søraustover skrånar botnen relativt slakt og jamt oppover mot Tungesvik, medan det i vestleg og til dels nordleg retning er tilnærma flatt eit godt stykke. Det er planlagt lagt ut eit anlegg med 10 bur (25 x 25 m) i to rekkjer på lokaliteten, og ytre mål vert ca 55 x 130 meter (figur 8). Anlegget vil bli liggjande om lag 550 meter frå land mot sørvest i Tungesvik, medan avstanden til Tungesvikneset mot aust vert om lag 400 meter. Lokaliseringa av anlegget er vald ut frå at Marine Harvest Norway AS har fått utført detaljkartlegging av botntilhøva (botntype og djupnekoter) av ROV AS, og at dette er den mest optimale lokaliseringa i høve til denne kartlegginga Den omsøkte lokaliteten ligg soleis over ein skrånande botn i retning vest som botnar ut på vel 150 m djup midt i Tungesvik før det djupnest vidare mot nord til store djup i Åkrafjorden. Kombinert med vassutskiftinga i Tungesvik, er dette gunstig for ein lokalitet med tanke på botntilhøva. Skrånande botn under oppdrettsanlegg vil bidra til å spreie organisk materiale ved at den sklir og vert vaska ut over eit større område, og dette er positivt i den forstand at dette betrar tilhøva for botnfaunaen som skal bryte ned og omsetje dette materialet. God vassutskifting nedover i vassøyla vil i sin tur betre oksygentilførselen til organismar som bryt ned det organiske materialet, og ein vil kunne forvente at Rådgivende Biologer AS - 9 -

12 det aldri oppstår stagnerande tilhøve med oksygenforbruk under anlegget. Figur 6. Djupnetilhøve rundt granskingsområdet ved Tungesvik. Marine Harvest Norway sitt forslag til anleggsplassering med fortøyningsliner er teikna inn. Figur 7. 3-D utsnitt av botnen rundt granskingsområdet ved Tungesvik. Utsnittet er teke om lag i retning nordvest, og viser bratt fjellbotn i aust og ein relativt flat sedimentbotn sentralt i området. Kartet er utarbeida av ROV AS. Rådgivende Biologer AS

13 PLASSERING AV OMSØKTE ANLEGG Det planlagte anlegget på lokaliteten vil bestå av eit stålanlegg med 10 bur (25 x 25 m) i to rekkjer på lokaliteten. Anlegget vil bli plassert i lengderetninga nord sør om lag 550 meter frå land mot sørvest i Tungesvik, medan avstanden til Tungesvikneset mot aust vert om lag 400 meter (figur 8). Det vert og liggjande ein fôrflåte på sørsida av anlegget inn mot Tungesvik. Anlegget vil ha enkle fortøyningar vinkelrett ut frå kvar av langsidene frå hjørna på kvart bur og både doble og enkle fortøyningar vinkelrett ut frå hjørna på kvart bur på anlegget sine kortender. Senterpunktet for anlegget vil ligge ca m frå land i Tungesvik. Senterpunktet til anlegget vil vere ca 59 44,517'N/05 58,859'Ø. Anlegget med sine 10 bur har eit ytre mål på 55 x 130 m, og nøtene som skal nyttast i anlegget vil ha blylina på anslagsvis rundt 15 m djup. Figur 8. Oversiktskart i målestokk M= 1:5.000 og djupnetilhøve over området rundt den omsøkte lokaliteten med det omsøkt anlegget i Tungesvik med fortøyningsliner. Kartgrunnlaget er utarbeidd av Aqua Knowledge (ein del av Mørenot Group) og motteke frå Marine Harvest Norway AS. Anlegget si langside mot aust vil bli fortøydd med rundt m lange tau (line 2-7) med botnfeste på ca meter til bolt i fjell. Anlegget si kortside mot sør vil bli fortøydd med rundt 280 m lange tau (line 8 11) med botnfeste på rundt 100 meters djup festa i ploganker eller betonglodd. Anlegget si langside mot vest vil bli fortøydd med m lange tau (line 12 17) med botnfeste på rundt 150 meterfesta i ploganker eller betonglodd. Anlegget sin kortside mot nord vil bli fortøydd med rundt 260 m lange tau (line og 1) med botnfeste på mellom 110 og 130 m djup festa i ploganker eller betonglodd (jf.figur 8 og 9). Kva type tau og botnfeste som skal brukast og dimensjonar på desse (boltar, betonglodd, ploganker, tau og kjetting, og liknande) vil bli avgjort i samband med fortøyningsanalysen av totalanlegget (flytekrage, nøter, fôrflåte og fortøyningsplan) som saman med lokalitetsrapporten utgjer grunnlaget for anlegssertifikatet. Vedlagte fortøyningsplan syner at det er naudsynt med eit større oppankringssystem for å få lokalisert Rådgivende Biologer AS

14 anlegget på den omsøkte djupna. Då er det viktig å hugse på at alle fortøyningar vert liggjande godt under vatn. Anlegget vil soleis ikkje hindre båtferdsle i området. 4 x fortøyningar i ploganker/betonglodd. Lengde fortøyningar: ca 260 m N 6 x fortøyningar i ploganker eller betonglodd. Lengde fortøyningar: ca m m 25 m x fortøyningartil bolt i fjell. Lengde fortøyningar: ca m 130 m x fortøyningar i ploganker/betonglodd. Lengde fortøyningar: ca 280 m 8 Figur 9. Skisse av det planlagte anlegget ved Leirvika (jf. figur 8) i målestokk ca 1:1000. Senterpunktet til anlegget vil vere ca 59 44,517' N / 05 58,859' Ø. Rådgivende Biologer AS

15 GENERELT OM OPPDRETTSLOKALITETAR Val av lokalitet har etterkvart vorte ein kritisk suksessfaktor for å oppnå vellykka driftsresultat, då det i dei seinare åra har gått mot ein stadig større konsentrasjon av volum og biomasse pr lokalitet. Dette stiller større krav til straumtilhøve og djupne på lokaliteten, botntopografi, samt lokaliteten og området omkring si evne til å omsetje det tilførte materialet frå anlegget. Det er eit mål at oppdrettsaktiviteten ikkje skal påføre det ytre miljø skade og påverknad utover det som er akseptert i etablerte standarder og normer for næringa, slik som m.a. definert i NS 9410:2007, Miljøovervåking av bunnpåvirkning fra marine akvakulturanlegg. Alle lokalitetar skal såleis i varierande grad underleggjast ulike typar miljøgranskingar. Mellom anna skal det utførast miljøundersøkingar under anlegga ved topp-produksjon i kvar driftssyklus. Hovudmålet med miljøgranskingar på oppdrettsanlegg er å avgjere i kva grad drifta påverkar det ytre miljøet. Fram til no har det derimot vore lite merksemd retta mot korleis dei ytre miljøtilhøva påverkar velferda til fisken, då det indre miljøet i anlegget i stor grad blir påverka av det ytre miljøet. I samband med søknad om ny lokalitet eller utviding på gjeldande lokalitet, skal det også presenterast straummålingar. NYTEK-forskrifta stiller tekniske krav til flytande oppdrettsanlegg med omsyn på dei ytre påkjenningene. Alle lokalitetar skal såleis vere klassifisert i høve til dette, der måling av overflatestraum er eitt sentralt element. Minimumsbehovet for straum i eit anlegg er avhengig av temperaturen i sjøen, årstid, fiskemengde i anlegget, fòring, tettleik i merdene, djupne på nøtene, om nøtene er reine, anlegget si plassering i høve til straumretning, osv. For lite straum, eller lange straumstille periodar, vil kunne medføre oksygensvikt i merdene. Spesielt kritiske periodar har ein om sommaren og utover hausten med høg temperatur i sjøen kombinert med lite oksygen og høg biomasse i anlegga. Lokalitetstypar og vassutskifting Oppdrettslokalitetar eller sjøresipientar langs kysten av Vestlandet kan generelt delast i fire hovudtypar: Fjordar og pollar, straumsund, viker og bukter eller opne sjøområde. Desse forskjellige områdetypane skil seg frå kvarandre på grunnlag av topografiske tilhøve, noko som medfører at vassmassane har ulik vassutskifting og sjiktingstilhøve på dei ulike djup. Dette er avgjerande for dei lokale sedimentasjonstilhøva, noko som vert lagt vekt på ved vurdering av resipienttilhøve og lokal påverknad av eventuelle utslepp til dei ulike typane sjøområde. På stader med god overflatestraum og dermed stor vassutskifting i overflatevassmassane, vil tilførslar av oppløyst næringsstoff raskt bli ført bort. Tilførslar av organisk stoff søkk ned og vil sedimentere avhengig av straumtilhøva lenger nede i vassøyla. Vi snakkar då om spreiingsstraum i vassmassane under overflatevassmassane, og denne er avgjerande for i kva grad tilførslar vil påverke lokalitetane. Fjordar og pollar er pr. definisjon skilde frå dei tilgrensande utanforliggjande sjøområda med ein terskel i munningen/utløpet. Dette gjer at vassmassane innanfor ofte er sjikta, der djupvatnet som er innestengt bak terskelen, kan være stagnerande, medan overflatevatnet hyppig vert skifta ut fordi tidevatnet to gonger dagleg strøymer fritt inn og ut. Mellom tidevatnstraumane kan det vere periodar med straumstille. I dei store fjordane vil djupvatnet utgjere svært store volum, og djupnene kan vere på mange hundre meter. Straumsund omfattar ofte trange, nesten kanal-liknande nord-sør gåande område der tidevasstraumen periodevis er svært sterk. Dersom slike straumsund er grunne, vil dei kunne ha ei fullstendig utskifting av vassmassane heilt til botn, men vanlegvis er det mindre sterk straum nedover i djupet. Det vil imidlertid berre vere høge straumhastigheiter i avgrensa tidsperiodar, og innimellom tidevasstraumen vil det kunne vere straumstille. Grunne straumsund vil vanlegvis ha ein svært god resipientkapasitet, fordi sjølv betydelege tilførslar vert spreidd utover store område, medan djupare straumsund vil ha sedimenterande tilhøve i djupet i dei periodane straumhastigheita er mindre. Den lokale påverknaden av utslepp vil difor variere avhengig av djupna til sundet. Større sjøområde kan også ha karakter av straumsund i overflata, medan dei kan ha relativt grunne tersklar i begge endar og dermed ha eigenskapar av fjordar med tilhøyrande stagnerande djupvatn under terskelnivå. Slike større område vil også ha sedimenterande tilhøve og kunne ha lokal påverknad av utslepp. Bukter og viker viser til lokale område som gjerne ligg i tilknytning til anten større fjordar, straumsund Rådgivende Biologer AS

16 eller opne havområde. Buktene og vikene vert skilt frå pollar ved at dei ikkje er fråskilt dei utanforliggjande sjøområda med nokon terskel, og difor ikkje har stagnerande djupvatn ved botnen. Vanlegvis vil difor ei bukt / vik ha skrånande botn frå land og utover mot det utanforliggjande området, slik at også dei djupare delane av vassøyla her vert skifta ut. Slike område har relativt god resipientkapasitet, sjølv om eit utslepp vil kunne ha ein lokal miljøeffekt på lokaliteten avhengig av den lokale botntopografien og straumtilhøva. Dette er fordi ei bukt eller vik vil kunne liggja i ei bakevje, og ha betydeleg dårlegare straumtilhøve i høve til sjøområda utanfor. Opne havområde ligg utanfor tersklane til dei store fjordane, vest i havet. Her er det store djup og jamn utskifting av vassmassane utan stagnerande djupvatn mot botnen. Her er resipienttilhøva svært gode, og eit eventuelt utslepp vil ikkje ha nokon innverknad på miljøet ved utsleppet. Innslaget av straumstille periodar på straumsvake lokalitetar (t.d. innerst i ein fjordarm, inne i ein os, ei bukt eller ei vik) gjer at ein kan risikere at fisken i lengre periodar sym i tilnærma det same vatnet. På straumsvake lokalitetar har ein ikkje alltid kontinuerleg utskifting av vatnet i anlegget. Dette treng ikkje vere kritisk i den kalde årstida, men i periodar med høg temperatur i sjøen og mykje fisk i anlegget og intensiv fôring, vil fisken kunne få tilført for lite oksygen. Dette vil i særlege tilfelle kunne verke negativt inn på veksten og trivselen til fisken. Lokal belastning på ytre miljø Ved alle vurderingar av belastning må ein skilje mellom det som utgjer ei lokal punktbelastning på ein oppdrettslokalitet og det som resipienten regionalt har kapasitet til å omsetje av organisk materiale før han blir overbelasta. Uansett om resipienten har god kapasitet, så vil bereevna til sjølve lokaliteten i stor grad vere avhengig av terrenget ved botn, djupnetilhøva og straumtilhøva i vassøyla. Når belastninga på ein lokalitet er i likevekt med omsetjinga i sedimenta under oppdrettsanlegget, betyr det at den tilførte mengda organisk materiale blir broten ned og omsett i sedimenta, i all hovudsak av botngravande dyr. Forholdsvis store mengder sediment kan omsetjast på lokalitetar der ein har ein rik botnfauna, har straum ved botnen som medfører jamn tilførsel av oksygen, og som også spreier avfallet frå anlegget ut over eit større område. Dersom belastninga frå anlegget er større enn det lokaliteten kan omsetje, vil sedimenta byggje seg opp under anlegget, dei vert surare, oksygenmengda vert redusert, og botnfauna som er lite tolerant for miljøendringar forsvinn. Dei dyra som toler større endringar i miljøtilhøva blir verande inntil sedimenta er så sure og oksygenfattige at desse dyra også må gje tapt. Det er svært uheldig ikkje å ha botngravande dyr på botnen under merdene, fordi mesteparten av nedbrytingsprosessane då stoppar opp. Graveaktiviteten til dyra skapar omrøring og tilfører sedimentet vatn og oksygen. Dyra konsumerer sedimentet, bryt det ned og omdannar det. Når dyra forsvinn, er det berre den bakterielle nedbrytinga som held fram, noko som går vesentleg seinare. Då skal det berre små tilførslar til før sedimenthaugane byggjer seg opp under merdene. Erfaring viser at fjordlokalitetar er meir utsett for punktbelastning enn drift på meir kystnære lokalitetar, og det medfører at desse lett vert overbelasta. I store og djupe fjordar kan belastninga vere eit lokalt problem for oppdrettar, medan det regionalt utgjer eit lite problem for resipienten. Årsaka til at botnen på fjordlokalitetar lettare vert overbelasta, skuldast både at det generelt er mindre spreiingsstraum nedover i vassmassane og at botnen ofte består av fjell utan særleg mykje opprinneleg sediment. Det vil dermed i utgangspunktet finnest lite gravande botnfauna som kan ta seg av nedbrytinga av avfallet frå anlegget. Ein kystlokalitet har som oftast sedimentbotn og god spreiingsstraum nedover i vassmassane, og i straumsund har ein difor ofte svært gode lokalitetar med sedimentbotn og liten lokal påverknad under anlegga. På typiske fjordlokalitetar med bratt stein- og fjellbotn med lite primærsediment vil avfall frå anlegget skli nedover på det bratte berget og lande på hyller og verte liggjande i små lommer og groper i terrenget. Når ein tek prøver på ein slik fjordlokalitet, vil prøva som oftast vise dårlege tilhøve der det er mogeleg å få opp sediment, medan det 1 2 m frå treffpunktet kan vere tilnærma reint for sediment og avfall. Det prøvematerialet ein får opp slike stader består ofte av oppskrapte sure, brune, lause og luktande sediment, som automatisk får ein noko høgare poengsum ut frå dei formelle MOM B-vurderingskriteria. Denne type lokalitetar kan difor lett verte vurdert som overbelasta, og MOM-metodikken bør difor ikkje alltid nyttast slavisk. Det er viktig å tolke resultata i lys av korleis lokaliteten er. Rådgivende Biologer AS

17 Drift i kompaktanlegg vil bidra til ei høgare punktbelastning over eit større areal enn drift i plastringar, der det gjerne er noko avstand mellom kvar ring. I tillegg vil store merder innehalde meir fisk pr arealeining enn små merder, og følgjeleg gje større belastning. På straumsvake lokalitetar vil dette kunne gje store utslag i belastning på ein lokalitet, då avfallet stort sett sedimenterer rett under nøtene. På bratte fjordlokalitetar kan denne effekten til ein viss grad vegast opp ved at ein oppnår ei viss spreiing av avfallet på ein skrånande botn. Ved planlegging av større anlegg i fjordsystem kan det være fornuftig å vurdere tolegrensa til lokaliteten opp mot val av anleggstype, plassering av anlegget i høve til dominerande straumretning, og også å sikre lokaliteten tilstrekkeleg kviletid mellom driftsperiodane. Indre- og ytre miljøtilhøve, sjukdom. Dei siste åra har antal fisk på kvar lokalitet, og i kvar merd, auka kraftig utan at ein har sett nok fokus på kva konsekvensar dette kan ha for fisken sitt indre miljø i anlegga. Fisken treng oksygen til alle livsfunksjonane, og straumtilhøva på lokaliteten, anleggstype og anlegget si plassering i høve til dominerande straumretning har vesentleg betydning for om fisken får nok oksygen. Det er viktig at vasstraumen får kortast mogeleg veg gjennom anlegget. Store mengder fisk i kompakte stålanlegg stiller høgare krav til lokaliteten med omsyn til straumfart og vassutskifting, enn når fisken går i plastringar med større innbyrdes avstand mellom merdene. Særleg i den varme årstida vil det vere viktig at fisken til ei kvar tid får nok oksygen. Då er oppløyselegheita til oksygen i vatnet lågast, og fisken har samtidig høg metabolisme og dermed større behov for oksygen. Algane i sjøen brukar oksygen om natta, og med avtakande daglengde utover sommaren og hausten vil tilgjengeleg oksygen i sjøen minke, slik at ein vil kunne oppleve periodar med for lite oksygen, spesielt tidleg om morgonen. Det er også ofte på sommaren og hausten at ein har den mest intensive drifta 2.året i sjø etter utsett. Mangel på tilstrekkeleg med oksygen kan vere ein av dei viktigaste forklaringane på kvifor mange oppdrettarar føler at dei køyrer med handbremsa på, og er truleg ei av dei viktigaste årsakene til at nokre anlegg er meir utsett for sjukdom og oppnår dårlegare produksjonsresultat enn andre. Stress over lengre tid på grunn av ugunstige oksygen- og miljøtilhøve, vil kunne redusere allmenntilstanden for fisken slik at den lettare vert ramma av sjukdom, og gje høgare dødelegheit når sjukdommen først har ramma fisken (t.d. PD og PGI). Rådgivende Biologer AS har dei siste åra målt profilar av oksygen, temperatur og saltinnhald ved og i anlegg i samband med lokalitetsvurderingar, og det er ikkje uvanleg å finne verdiar på mellom 50 og 70 % oksygenmetning i anlegg med mykje fisk. Oksygenmålingar som EWOS innovation har utført syner at låge oksygenverdiar ikkje berre er avgrensa til den varme årstida, men vil også kunne oppstå heile hausten fram mot nyttår. Fôringsforsøk som dei har utført i karanlegg på land viser at med dei låge oksygenkonsentrasjonane som er påvist i anlegga, vil oksygenstresset føre til at både fisken sin appetitt samt fôrutnytting blir redusert i betydeleg grad. (Kjelde: Per Krogedal, EWOS Innovation, Trøndelag fiskeoppdretterlag årsmøte ). Dei siste åra har EWOS Innovation også utført fôringsforsøk under variable oksygenkonsentrasjonar i sjøen i konvensjonelle matfiskanlegg, som viser at oksygentilsetjing i laksemerdar gjev auka slaktekvantum (Gausen m.fl. 2004). Djupna under anlegget viser seg å samsvara positivt med fôrutnyttinga til fisken i eit oppdrettsanlegg. Dette viser ei samanstilling presentert i bladet Norsk Fiskeoppdrett (Kosmo 2003). Eit stort materiale basert på utsettet av fisk i år 2000, viste at dess djupare det var under anlegget, dess betre fôrfaktor vart oppnådd. Dette kan sjølvsagt også vere ein verknad av fleire uavhengige årsaker, der lokalitetar med gode djupnetilhøve gjerne også ligg opnare til og dermed har betre vassutskifting. Rådgivende Biologer AS

18 REFERANSAR BREKKE, E Straummåling og botngransking ved omsøkt oppdrettslokalitet Tungesvik i Etne kommune, hausten Rådgivende Biologer AS, rapport 2012, 53 sider FISKERIDIREKTORATET. Veiledning for utfylling av søknadsskjema for tillatelse til akvakultur i flytende eller landbasert anlegg. GAUSEN, M., A. NÆSS, A. BERGHEIM, P. HØLLAND & J. RAVNDAL Oksygentilsetting i laksemerder gir økt slaktekvantum. Norsk Fiskeoppdrett, nr 6, 2004, side LINDGAARD, A. & S. HENRIKSEN (red.) Norsk rødliste for naturtyper Artsdatabanken, Trondheim. KOSMO, J.P Norske oppdrettere og benchmarking økt konkurransekraft. Norsk Fiskeoppdrett, nr 15, 2003, side NORSK STANDARD NS 9410: 2007 Miljøovervåking av bunnpåvirkning fra marine akvakulturanlegg. Standard Norge, 23 sider. Rådgivende Biologer AS