Høyringsbrev - Karriererettleiingsutvalets delrapport Kunnskapsdepartementet frist 4. februar 2016

Transkript

1 Vår dato Dykkar dato Vår referanse Vår sakshandsamar / Bjørg Eva Aaslid Avdeling Dykkar referanse Arkivkode Direkte telefon Seksjon for utdanning og 15/ forskning Postmottak KD Høyringsbrev - Karriererettleiingsutvalets delrapport Kunnskapsdepartementet frist 4. februar 2016 Høyringssvar Utdanningsforbundet viser til høyringsbrev datert , og takkar for at vi får kome med våre vurderingar. Karriererettleiingsutvalet har kome med ein sentral rapport med anbefalingar som kan ha store konsekvensar for karriererettleiingssystemet i stort. Nettbasert karriererettleiing er eit omdiskutert tema nasjonalt og internasjonalt, og vil ha store konsekvensar for tilgang og organisering av tenesta. Utdanningsforbundet har allereie sendt inn eit generelt innspel til utvalet (september 2015). Høyringssvaret bygger vidare på dette, og rapporten om rådgjevarrolla som blei publisert i 2015 på oppdrag frå Utdanningsforbundet er eit sentralt bakgrunnsdokument. 1 Vi vil i det vidare omtale omgrepa karriererettleiing og rådgjeving om kvarandre. Vi vil først presentere våre hovudinnspel før vi går nærare inn i dei ulike punkta som Kunnskapsdepartementet ønskjer innspel på. Utdanningsforbundet er opptatt av: At det heilskaplege systemet for livslang karriererettleiing må bli styrka i alle ledd, ikkje berre på nett. At rådgjeving/karriererettleiing må vere godt forankra i skuleverket, og at tidsressursen til rådgjeving/karriererettleiing må bli styrka. At gjensidig tillit, god kjennskap til dei som skal bli rettleia og ein låg terskel, er viktige vilkår for god rådgjeving/karriererettleiing. At eit eventuelt system for nettbasert rettleiing må fungere som eit supplement til andre tenester. At alle elevar/lærlingar bør ha ein reell tilgang til ansikt-til-ansikt- rådgjeving/rettleiing ikkje berre dei med mest prekære behov. At eit heilskapleg karriererettleiingstilbod må auke tilgangen for alle grupper, også for vaksne. At medverknad frå praksisfeltet også i etableringsfasen, blir avgjerande for eigarskap og kvalitet på eit eventuelt nettbasert tilbod. Generelle kommentarar Utvalet har i denne rapporten fokusert på éin del av det heilskaplege systemet for karriererettleiing. Vi vil likevel komme med nokre kommentarar knytt til heilskapen. Utdanningsforbundet er opptatt av at om ein ønskjer å styrke det heilskaplege systemet for livslang karriererettleiing, må den bli styrka i alle ledd, ikkje bare på nett. Som 1 Postadresse Besøksadresse E-post/Internett Postboks 9191 Grønland Hausmanns gate 17 post@utdanningsforbundet.no Tlf Org.nr OSLO 0182 OSLO Faks Bankkonto

2 2 profesjonsorganisasjon er vi opptekne av å lytte til medlemmane våre, og dei som arbeider med rådgjeving og rettleiing i det daglege. Det rådgjevarane er mest opptekne av, er auka ressursar for å gjennomføre sine lovpålagte oppgåver, og meir tid saman med elevane. Dei ropar altså ikkje etter færre oppgåver. Eit nettbasert karriererettleiingstilbod vil kunne vere ein ressurs for auka tilgang på kvalitetssikra informasjon, og vil vere eit viktig verktøy og supplement, men bør ikkje bli sett på som ei «avlastning». Uavhengig av om vi bygger opp eit omfattande system for karriererettleiing på nett vil det vere behov for ei statleg finansiert auke av minimums-ressursen til rådgjevinga i skulen. Vi treng ei sterk satsing på menneska i desse tenestene, og ei god forankring i skuleverket, for å styrke det heilskaplege systemet. Rådgjeving/karriererettleiing handlar i stor grad om læring og kompetansar som elevane treng i eit livslangt perspektiv, og må av den grunn bli sett på som ein del av framtidas skule. Utvalet har blitt bedt om å gje ei anbefaling om korleis eit heilskapleg karriererettleiingstilbod (derunder e-rettleiing) kan vere ein integrert del av det offentlege karriererettleiingstilbodet. Det ligg med andre ord ikkje i mandatet å vurdere om e-rettleiing er ein god ide eller ikkje. Utdanningsforbundet meiner likevel at ekspertutvalet i større grad burde problematisere fordelar og ulemper knytt til konsekvensar av å innføre eit omfattande e-rettleiingssystem, og utvalet kunne som ein del av kunnskapsgrunnlaget løfta fram både gode og mindre gode erfaringar frå andre land. Dette gjev eit meir solid grunnlag for å bygge opp berekraftige løysingar nasjonalt. Utdanningsforbundet ønskjer også å kome med ein overordna kommentar knytt til at den eininga som utvalet tilrår skal ha ansvaret for drifta av det nettbaserte tilbodet også sjølv sit i utvalet. Dette burde kome tydeleg fram tidleg i rapporten (under samansetning av utvalet), då dette er sentral bakgrunnsinformasjon. Forslaget om innretninga av offentleg finansiert og drifta nettbasert karriererettleiing Utdanningsforbundet har tidlegare uttalt at tillit, god kjennskap til elevene og låg terskel er viktige vilkår for god rådgjeving/karriererettleiing. Graden av tillit mellom rådgjevar/rettleiar og den som blir rettleia vil ikkje vere opparbeidd ved eit nettmøte. Rådgjevar/rettleiar vil til eksempel ikkje kjenne til korleis vedkommande fungerer på skulen og i læringssituasjonar. Forsking viser også at den personlege relasjonen mellom rådgjevar og elev er avgjerande, og at det er viktig med menneske tilstade der som ungdommen er. 2 Dokumentet «The Evidence on Lifelong Guidance a Guide to Key Findings for Effective Policy and Practice» konstanteser også at: Lifelong guidance is most effective where it connects meaningfully to the wider experiences and lives of the individuals who participate in it. 3 Erfaringar viser også at det ikkje nødvendigvis er karriererettleiingsverktøyet som er avgjerande for kvaliteten på karriererettleiinga, men nettopp samtalen mellom rådgjevar/karriererettleiar og deltakar. I tillegg til å kunne stille spørsmål om ting som dukkar opp undervegs, kan ein ved ein personleg samtale avdekke ei rekke ting som eit elektronisk verktøy ikkje kan kartlegge, til eksempel sosial og helsemessig funksjon, fagleg potensiale, og oppfølgingsspørsmål og rettleiing opp i mot slike faktorar. Alle elevar har ulike føresetnadar når ein skal velje utdanning og karriereretning. Ei utfordring blir difor å skape eit karriererettleiingsverktøy som fangar opp alle slike individuelle omsyn ELGPN (2014:8)

3 3 Eit av argumenta til utvalet for å styrke den livslange karriererettleiinga er innsparing knytt til fråfall og feilval. Forsking og erfaringar viser at årsaka til denne problematikken i stor grad handlar om personlege og psykososiale utfordringar. 4 Ungdommen har behov for å bli sett og å ha nokon å gå til. Karriererettleiing i seg sjølv løyser ikkje alle problem, og Utdanningsforbundet meiner difor at utvalet i enda større grad bør ta inn over seg den tette koplinga mellom yrkes- og utdanningsrådgjeving og sosialpedagogisk rådgjeving. Inngangen til ein rådgjevingssamtale i ungdomsskulen er ofte eit spørsmål knytt til vidaregåande opplæring, men det viser seg ofte å ligge sosialpedagogiske utfordringar bak. Ein rådgjevar arbeider ikkje med karriererettleiing isolert, og det er viktig å tenke heilskapleg rundt kva ein rådgjevar/karriererettleiar skal drive med, og kva kompetanse ein bør ha - også i et etisk perspektiv. Utdanningsforbundet meiner at ei balanse mellom kunnskap og erfaringar knytt til utdanning, arbeidsliv, sosialpedagogiske utfordringar og etikk er sentralt. Dette er lite problematisert i rapporten. Intensjonen om å gje ein enkel tilgang til ein profesjonell rådgjevar/karriererettleiar er god, men dette bør fortrinnsvis skje i eit personleg møte mellom to menneske for å hindre at ein går glipp av nyansar og viktige detaljar. Det må bli sikra ein skreddarsaum i rådgjeving/rettleiinga for å hindre fråfall og feilval. Utdanningsforbundet meiner at eit karriererettleiingstilbod på nett vil kunne auke tilgjengelegheita og skape ein lågare terskel for å komme i kontakt med ein profesjonell rådgjevar/rettleiar utanom opningstidene til skular og karrieresenter, på tvers av geografiske grenser. Det kan bli lettare å søke råd digitalt først, for så å få oppfølging ansikt-til-ansikt. Det er også eit poeng at «kjennskapen til eleven» i nokre tilfelle kan bli oppfatta som negativ frå eit elevperspektiv. Det kan difor vere gunstig med eit tilbod om ein meir «objektiv» samtalepartner. Samtidig er rådgjevarane tydelege på at vi har eit alt for avgrensa tilbod om ansikt-til-ansikt- rettleiing i dag. Mindre tid til å vere til stades og til refleksjon er eit kjenneteikn ved samfunnsutviklinga. Det er av den grunn sentralt at utvalet er tydelege på at målet for eventuelle organisatoriske endringar, ikkje må vere at færre skal oppsøke rådgjevar/karriererettleiar personleg, men at ein kan bruke e-møte og menneske-møte til ulike ting. Karriererettleiing handlar om å sjå heile mennesket. Eit tydeleg signal frå ulike ledd i Utdanningsforbundet er at eit nettbasert tilbod må vere eit supplement til andre delar av systemet, og må ikkje bli oppfatta som eit kjerneelement, som erstattar andre tenester. Utvalet er i rapporten eksplisitte på at eit e-rettleiingssystem vil auke tilgangen til ansikt-til-ansikt-rettleiing for dei som har størst behov og mest komplekse utfordringar. Det er viktig å vere merksam på at mange elevar vil trenge å møte ein profesjonell rådgjevar/karriererettleiar både på nett og personleg for å få ei realitetsorientering av sine moglegheiter. Dette gjelder alle typar elevar, ikkje berre dei med mest prekære behov. Ingen elektroniske ressursar kan erstatte ein kvalifisert og profesjonell rådgjevar, og alle elevar/lærlingar burde ha rett til samtalar med ein rådgjevar. Digital og personleg rådgjeving må difor henge saman parallelt, og utvalet må i hovudinnstillinga vere tydelege på korleis ein kan få til dette i praksis, på kort og lang sikt. Utdanningsforbundet er spesielt opptatt av at det må bli utarbeidd mekanismar for å sikre at kommunar og fylkeskommunar ikkje bruker dei nettbaserte karriererettleiingstenestene 4 Kunnskapssenter for Utdanning (2015) ovedsidemal

4 4 som eit sparetiltak. Det er ei stor uro knytt til at innsparing kan bli ein utilsikta konsekvens blant rådgjevarar i skulen. Vi veit at det blir brukt lite ressursar på rådgjeving/karriererettleiing per i dag, og erfaringar frå andre land, som Danmark, viser at kutt i skulen sine tenester kan oppstå i kjølvatnet av ein omfattande karriererettleiingsreform. Vi ser også eksempel på slike innsparingar som følgje av digitalisering av læremidlar i skulen, sjølv om dette ikkje var ein intendert konsekvens av tiltaket. Det er viktig at det nettbaserte tilbodet ikkje berre blir eit kostnadseffektivt verkemiddel som flyttar karriererettleiinga delvis ut av skulen. Målet må vere eit best mogleg tilbod. Innsparingar i andre tenestar er ei reell utfordring som ikkje kan bli overlate til det lokale handlingsrommet. Utdanningsforbundet stiller spørsmål ved korleis ein skal unngå slike negative konsekvensar heilt konkret, og forventar at dette vil bli behandla i hovudinnstillinga til utvalet. Forslaget om at nettstaden skal ha ei brei målgruppe Eit heilskapleg karriererettleiingstilbod må auke tilgangen for alle grupper, og Utdanningsforbundet er positive til at nettstaden satsar på ei brei målgruppe. Dette vil kunne gje eit meir likeverdig tilbod nasjonalt. Det er sentralt å sikre at dette ikkje blir ei teneste som først og fremst kjem dei ressurssterke til gode. Nettbasert karriererettleiing må vere eit system for alle, på same måte som at tilbodet om ansikt-til-ansikt- rådgjeving/karriererettleiing skal vere eit tilbod for alle. Sosial utjamning bør med andre ord stå sentralt for utvalet sine anbefalingar. Utdanningsforbundet stiller spørsmål ved om den digitale kompetansen er god nok i alle deler av befolkninga, slik at ein kan nytte seg av eit så pass omfattande tilbod. Ei gruppe Utdanningsforbundet er spesielt opptatt av i denne samanheng, er vaksne under opplæring. Utdanningsforbundet har ved fleire høve tatt til orde for at eit styrka rådgjevingstilbod er viktig i arbeidet med betre integrering, og for at vaksne skal delta med suksess i formell vaksenopplæring og andre kompetansehevingstiltak, samt for å styrke norsk kompetansepolitikk. Mangel på informasjon om mangfaldet av utdanningstilbod for vaksne, samt manglande kunnskap om behov og riktigheiter, er ein viktig årsak til at vaksne ikkje får den opplæringa dei treng og har krav på. Derfor er det svært viktig at vaksne får lovfesta rett til rådgjeving/karriererettleiing som mellom anna kan medverke til å kartlegge kompetansebehov, rett til opplæring, interesser og føresetnader og å informere om aktuelle opplæringstilbod. Flyktningsstraumen vil ha store konsekvensar for vaksenopplæringsfeltet dei komande åra, og vi veit at det generelt er eit aukande behov i denne målgruppa. Mange vaksne som deltek i vaksenopplæring etter introduksjonslova/opplæringslova er relativt nye i landet og har mindre kjennskap til norske institusjonar og ordningar. I tillegg kjem mange frå krevjande situasjonar, enten det handlar om utanforskap i det norske samfunnet, eller om ein kvardag prega av naud og borgarkrig. For desse vaksne er ofte behovet for sosialrådgjeving stort. Dette vil også krevje tilpassa og styrka kompetanseheving, og auka ressursar for dei rådgjevarar og rettleiarar som skal jobbe inn mot desse målgruppene. Ikkje alle velferdstenester kan bli løyste på nett, og det blir av den grunn viktig med ei styrking også av tilgangen til ansikt-til-ansikt- rettleiing og samtale. Det eksisterande tilbodet er ikkje godt nok i forhold til behovet i målgruppa, uavhengig av om vi supplerer med eit nettbasert tilbod eller ikkje. Utdanningsforbundet meiner at det må bli nedfelt ein rett til både utdannings- og karriererettleiing samt sosialrådgjeving for vaksne som får opplæring etter opplæringslova og/eller introduksjonslova. Lovfesta rett til rådgjeving er også ei problemstilling som gjeld for lærlingane, som er ei viktig gruppe å fange opp i samanheng med fråfall frå skulen.

5 5 Også dei yngre elevane til vere ei viktig målgruppe å ivareta. Allereie i 8. klasse skal elevane begynne å ta val som får konsekvensar for vidare studieprogresjon og karriereval. Det er difor viktig at elevane får god informasjon om yrkesretningar og fagval allereie i grunnskulen. Om elevane på dette tidspunktet blir oppfordra til å reflektere rundt karriere- og yrkesval, samt få informasjon om kvifor dei bør velje dei aktuelle valfaga på ungdomskulen, vil dei kunne få ei betre forståing av og oppleve ein større motivasjon når dei gjennomfører dei ulike faga i ungdomsskulen. Om innretning og innhaldet i det nettbaserte tilbodet Utdanningsforbundet er positive til at landets rådgjevarar og karriererettleiarar får tilgang til kvalitetssikra informasjon og sjølvhjelpsressursar. Dette vil gjere det enklare for alle å navigere, og å halde seg oppdatert noko som vil ha store positive ringverknader for elevane. Vi er likevel kritiske til utvalet si anbefaling om at det skal vere opp til kvar enkelt elev å bestemme kva type teneste dei ønskjer å nytte seg av. Vil alle elevar vere i stand til å vurdere om det er tilstrekkeleg å stille eit spørsmål på nett, eller om dei bør ta ei samtale med nokon som kjenner dei og konteksten? Slike vurderingar kan få store konsekvensar. Alle elevar har ikkje nødvendigvis den sjølvinnsikta som trengs for å ta viktige karriereval, og ikkje alle innser at dei burde snakke med ein rådgjevar/rettleiar i ein slik prosess. Sjølvhjelpsressursar kan også bli brukt på ulike måtar, og det er ikkje alltid heldig om ein ikkje får personleg oppfølging på resultata av ulike testar og kartleggingar. Korleis har utvalet tenkt at ein skal kunne differensiere dei individuelle og unike føresetnadane i et slikt verktøy? Utdanningsforbundet meiner det er positivt at utvalet ser på det nettbaserte tilbodet som ein ressurs for arbeidet i skulen, til eksempel ser vi eit sterkt behov for å styrke kompetanse og innhald i faget utdanningsval. Det er bra med fleire verktøy, men dette må også bli kombinert med kompetente lærarar og rådgjevarar som følgjer opp elevane sine valprosessar. Kompetanseutvikling for rådgjevarar/karriererettleiarar er generelt eit tema som er lite behandla i delrapporten. Dette vil vere ei viktig brikke for implementering av eit eventuelt nettbasert tilbod, og vi reknar med at utvalet kjem tilbake til dette i hovudinnstillinga. Utdanningsforbundet meiner også det er bra at det er tenkt inn ein nettverksfunksjon mellom rådgjevarane/rettleiarane som en del av det eventuelle e-rettleiingstilbodet. Nettverk er viktig for denne yrkesgruppa, og utvalet bør vurdere om det er rom for ytterlegare nettverksfunksjonar for alle rådgjevarar/rettleiarar knytt til nettstaden. Kjønnsperspektivet knytt til utdannings- og karriereval vil vere eit viktig element å inkludere i eit nettbasert karriererettleiingstilbod. Forskinga viser at rådgjevarane opplever at kjønnsutradisjonelle val er ein vanskeleg tematikk å jobbe med. Det trengs kompetanse og verktøy for å ta tak i dette viktige temaet. 5 Eit anna element som er lite behandla i utvalet sin rapport er vektinga mellom opplæring/rettleiing og arbeidsformidling. Med rådgjevarar/rettleiarar frå ulike sektorar blir det svært sentralt med ei felles målsetting og oppfatning av formålet med karriererettleiinga. Livslang karriereretteleiing skal ikkje berre møte utfordringane i arbeidslivet, men også gjere unge og vaksne i stand til å gjere gode individuelle val ut i frå eigne føresetnader, kunnskap og 5

6 6 erfaringar. Samtidig som vi rustar menneske for å møte krava som arbeidsliv og samfunnet stiller, må vi også arbeide for et samfunn der færre fell utanfor. Anbefalingane knytt til organisering og forvaltning På tross av at det står i kunnskapsgrunnlaget i rapporten at det er sentralt å involvere karriererettleiarar og dei som praktiserer rådgjeving i det daglige når ein utviklar innhald, ressursar og funksjonen til ein nettstad, 6 er dette lite synleg i utvalet sine anbefalingar. Skildringa av forvaltninga av det nettbaserte karriererettleiingstilbodet legg vekt på dei underliggande etatane, og kan framstå noko «toppstyrt». Karriererettleiing på nett har allereie gått føre seg i mange år, og mange ute i praksisfeltet har alt mykje erfaring med kva som fungerer og ikkje, også elevane. Utdanningsforbundet tilrår at det blir utvikla mekanismar og samarbeid som sikrar at rådgjevarar, rettleiarar dei som skal bruke desse tenestane er involvert i strategiske vurderingar rundt innhald, funksjon og prioriteringar i etableringsfasen. Dette vil kunne påverke både eigarskap, kvalitet og bruk av eit nettbasert tilbod. Med vennleg helsing Torbjørn Ryssevik Seksjonsleiar Bjørg Eva Aaslid Seniorrådgiver 6 Hooley m. fl. (2015) Get yourself connected: conceptualising the role of digital technologies in Norwegian career guidance. Derby:International Centre for Guidance Studies, University of Derby.