ARBEIDSNOTAT Av Heidi-Iren Wedlog Olsen Severin Aarsnes Dato: 29.02.2008 Utviklinga i barnebefolkninga i Møre og Romsdal Gjennom ulike publikasjonar og prosjekt har Møre og Romsdal fylke sett fokus på folketalsutviklinga i fylket. Nettoflytting, låge fødselsoverskot og sentralisering er omgrep som stadig blir nytta og belyst. Særleg merksemd er gitt til aldersgruppa 20 39, - dei unge vaksne. Barn og endringar i barns busettingsmønster er lite fokusert, sjølv om endringar her også seier noko om sentralisering og endringar i fødselsoverskot, fertilitet og flyttemønster. I Plan, tidsskrift for samfunnsplanlegging, byplan og regional utvikling (5/2007), har Kjetil Sørlie ein artikkel om barnesentraliseringa i Noreg. I artikkelen ser Sørlie på barnesentraliseringa på tre ulike måtar. Først ser han på vekst og fall i folketalet. I og med at det seier lite om kor stort barneinnslaget i befolkninga er eller har vore, ser han på utviklinga i over- og underrepresentasjon av denne barnegruppa i definerte regionar (sjå Sørlie 2007). For å sjå på utviklinga i barnegruppene heilt uavhengig av andre grupper, ser Sørlie også på ein tredje indikator. Denne kallar han den demografiske vekstkrafta, og denne tilnærminga kastar lys over utviklinga framover. Vi har i dette notatet gjennomført dei same analysane, men med utgangspunkt i region- og kommunegrenser i Møre og Romsdal. Utfordringar dette medfører, blir kommentert i teksta. Barnesentralisering og flytting to faktorar som verkar saman I løpet av dei siste fire generasjonane har folk i større grad flytta frå land til by enn omvendt. Ein stor grad av denne flyttinga skjer i ungdoms- og etableringsfasen. Dette har i følgje Kjetil Sørlie (2007) både direkte og indikerte effektar på den geografiske omfordelinga i befolkninga. For kvar person som flyttar, skjer det ei direkte omfordeling i befolkninga. Omfordelinga blir også påverke indirekte av at foreldregenerasjonen for neste barnegenerasjon stadig sentraliserast. Sørlie (2007) peikar på at dette er ein saktegåande prosess, men den inneber ei urbanisering av røtene i befolkninga, og utgangspunktet for flyttestraumane i neste generasjon blir derfor annleis enn for foreldregenerasjonen. I følgje Sørlie (2007) er det fleire faktorar som kan forklare den stadig aukande barnesentraliseringa. For det første, frå byrjinga av 1970-talet gjekk fødselstala for alvor ned i Noreg. Dette resulterte i ein større nedgang i barnekulla enn det som berre kan forklarast av 1
flyttemønsteret til foreldregenerasjonen. Denne reduksjonen var dessutan størst i mange av dei områda som på førehand hadde dei høgaste fødselstala, i distrikta. Dette resulterte i mindre geografiske skilnader i høve til fertilitet. Ein annan faktor, som Sørlie (2007) omtalar som den viktigaste, er at denne prosessen skaut fart frå 1980-tallet, fordi kvinner frå da av har fått barna sine stadig seinare i livet. Dermed rekk stadig fleire av kvinnene å flytte før dei får barn. Dei som i størst grad bidrar til dette er dei som tek utdanning og byrjar å arbeide i byane, før dei får barn. Dette gjeld stadig fleire. Den siste faktoren Sørlie (2007) trekk fram, er knytt til dei som flyttar til storbyen og får sitt første barn der. Desse oppheld seg stadig lengre i byen før dei flyttar ut att. I det lange løp flyttar 60 % av alle innflyttarane til storbyane ut att. Hans talmateriale viser dessutan at mens utflyttinga for 10 år sidan i stor grad var gjennomført på 35-årsstadiet, er gjennomtrekksflyttinga i dag knapt avslutta på 40-årsstadiet. Ein aukande andel av vidareflyttarane busett seg i storbyomlandet, noko som gjer at storbyregionane stadig utviklar seg (Sørlie 2007). Fødselsoverskotet 1 i Møre og Romsdal er fallade. Talmaterialet viser at det ein reduksjon i tal fødde, og ikkje ei auke i tal døde som kan forklare desse tala (SSB 2007a). Talmateriale frå SSB (2007b) viser dessutan at Møre og Romsdal historisk kan vise til høg fertilitet 2 blant kvinner, og at gjennomsnittet har vore høgare enn landsgjennomsnittet. Denne trenden vedvarer (SSB 2007b), sjølv om det er årlege variasjonar. Utviklinga er likevel den at fertiliteten blir stadig lågare, og i 2006 var fertiliteten i Møre og Romsdal for første gong lågare enn landsgjennomsnittet, 1.87 mot 1.90 (SSB 2007b). Ein annan forklaringsvariabel er nettoflyttinga. Møre og Romsdal har hatt nettoutflytting kvart år sidan 1950-talet, med nokre unntak. Flyttetapet er størst i aldersgruppa 20 39 år. Elles ser vi at fleire har flytta frå enn til fylket, og at flyttestraumane innanfor fylkesgrensene har gått frå distrikta til sentrum. Dette er forklaringar og faktorar som er sterkt vovne saman. For Møre og Romsdal kan dette bety at sjølv om fertiliteten er høg i fylket, så vil sentraliseringa av den unge vaksenbefolkninga og det stadig aukande innslaget av unge vaksne i sentrale strøk i Noreg utlikne effekten av høg fertilitet i Møre og Romsdal. Resultatet vil vere eit redusert innslag av barn i befolkninga. Spørsmålet er om vi også vil sjå regionale skilnader innanfor Møre og Romsdal. Folketalsendring Møre og Romsdal 1981 2007 Tabell 1 (neste side) syner endringane i samla folketal og i barnebefolkninga (0 6 år) for perioden 1981 2007. 1 Fødselsoverskotet er målt som fødde minus døde 2 Fertilitet beskriv gjennomsnittleg tal barn kvar kvinne i fertil alder kjem til å føde 2
Tabell 1: Folketals- og barnetalsutvikling i ulike regionar, 1981 2007 (Kjelde: Panda) Folketalsutvikling totalt, 1981-2007 Barnetalsutviklinga 0-6 år, 1981-2007 1/1 1981 1/1 2007 Endr i % 1/1 1981 1/1 2007 Endr i % LANDET 3640317 4681134 28,6 343545 408712 19,0 MØRE OG ROMSDAL 236062 245385 3,9 23193 20957-9,6 SUNNMØRE 118586 129078 8,8 12149 11576-4,7 Ålesund 34630 41385 19,5 3253 3793 16,6 Vanylven 3956 3536-10,6 457 241-47,3 Sande 3478 2526-27,4 357 194-45,7 Herøy 7996 8321 4,1 856 729-14,8 Ulstein 5335 6841 28,2 622 740 19,0 Hareid 4357 4675 7,3 477 393-17,6 Volda 7975 8317 4,3 817 708-13,3 Ørsta 10149 10162 0,1 1041 854-18,0 Ørskog 1895 2088 10,2 175 171-2,3 Norddal 2096 1817-13,3 206 161-21,8 Stranda 4825 4500-6,7 394 362-8,1 Stordal 1080 984-8,9 91 109 19,8 Sykkylven 6559 7467 13,8 707 688-2,7 Skodje 2930 3668 25,2 332 330-0,6 Sula 6569 7538 14,8 729 716-1,8 Giske 6042 6647 10,0 731 679-7,1 Haram 8714 8606-1,2 904 708-21,7 ROMSDAL 54497 56528 3,7 5356 4630-13,5 Molde 20912 24254 16,0 1969 1949-1,0 Vestnes 6289 6402 1,8 582 493-15,3 Rauma 8149 7325-10,1 743 568-23,6 Nesset 3492 3088-11,6 272 233-14,3 Midsund 2173 1910-12,1 210 181-13,8 Sandøy 1645 1276-22,4 165 95-42,4 Aukra 2979 3142 5,5 334 292-12,6 Fræna 8858 9131 3,1 1081 819-24,2 NORDMØRE 62979 59779-5,1 5688 4751-16,5 Nye Kristiansund 22132 22522 1,8 2019 1784-11,6 Eide 3115 3365 8 344 344 0,0 Averøy 5496 5367-2,3 542 464-14,4 Gjemnes 2990 2647-11,5 328 247-24,7 Tingvoll 3539 3084-12,9 248 236-4,8 Sunndal 7771 7333-5,6 682 564-17,3 Surnadal 6259 6049-3,4 531 463-12,8 Rindal 2332 2061-11,6 189 166-12,2 Halsa 2177 1671-23,2 174 117-32,8 Smøla 3081 2165-29,7 277 136-50,9 Aure 4087 3515-14 354 230-35,0 3
Folketalsutviklinga i Noreg auka med 28,6 % i perioden 1981 2007, medan veksten i aldersgruppa 0 6 år var noko svakare (19 %). Utviklinga i Møre og Romsdal er noko annleis. Medan folketalet i fylket samla sett har vokse med 4 % i denne perioden, er andelen barn i aldersgruppa 0 6 år redusert med nærare 10 %. Tabellen viser at det i perioden 1981 2007 har vore ei positiv folketalsutvikling på Sunnmøre og i Romsdal. Men som i Møre og Romsdal sett under eitt, viser tabellen til dels dramatiske endringar i barnetalsutviklinga i desse to regionane. Medan Sunnmøre har hatt ein reduksjon i småbarnsbefolkninga på 5 %, er reduksjonen i Romsdal på 13.5 %. Utviklinga på Nordmøre viser både reduksjon i folketalet og småbarnsbefolkninga for denne perioden. Utviklinga i den enkelte kommune har vore noko variabel. Blant kommunane i fylket er det 17 kommunar som har hatt ein positiv vekst i folketalet, frå 1981 til 2007. Sterkast var veksten i Ustein, Skodje og Ålesund. Samtidig vier tabell 1 at blant kommunane med vekst i folketalet, er det berre Ålesund og Ulstein som kan vise til relativ auke av barn mellom 0 og 6 år. Størst reduksjon i aldersgruppa 0 6 år finn vi på Smøla. Frå 1981 til 2007 er andelen barn i denne aldersgruppa halvert. Den same utviklinga finn vi også i Sande og Vanylven. Samtidig er reduksjonen i barnebefolkninga over 20 % i 11 kommunar, og over 10 % i 24 av fylkets kommunar! Den regionale implikasjonen av færre barn i ei veksande befolkninga kan beskrivast slik: Sjølv om folketalet veks i Møre og Romsdal, viser tabellen at distrikta taper i kampen om folket og barna. Men vi kan ikkje på grunnlag av tabellen seie noko om at kommunane med sterk reduksjon i andelen barn i aldersgruppa 0 6 år har eit lågare barneinnslag enn landet elles. Tabell 1 seier m.a.o. lite om storleiken på småbarnsinnslaget i befolkninga. Vi må derfor for denne befolkningsgruppa sjå nærare på utviklinga i over og underrepresentasjon i fylket, samanlikna med landet elles. Innslaget av barn i befolkninga i perioden 1981 2007 Tabell 2 viser innslaget av barn i alderen 0 6 år i Møre og Romsdal, samanlikna med landet. Tabellen dokumenterar utviklinga i over og underrepresentasjon av denne befolkningsgruppa ved hjelp av ein indeks. Indeksen viser innslaget av barn i denne aldersgruppa i forhold til tilsvarande innslag av barn i same gruppe på landsnivå for utvalte år. Landsinnslaget for dei aktuelle åra er satt lik 100. Tal over 100 inneber at ein ligg over landsgjennomsnittet og tal under 100 viser at ein ligg under landsgjennomsnittet. Tabell 2 viser at i forhold til landet, var barneinnslaget høgare i Møre og Romsdal i 1981 og 1986. Tabellen indikerar vidare at det skjer ei endring frå 1986 til 1993, og frå 1993 har innslaget av småbarnsgruppa i befolkninga vore lågare i Møre og Romsdal enn landsgjennomsnittet. Tabellen viser dessutan at innslaget av denne aldersgruppa i dei tre regionane i fylket er redusert med 4
mellom 5 og 11 prosentpoeng, frå 1981 til 2007. Størst var reduksjonen i Romsdal. Vi ser også at Nordmøre skil seg ut ved å ha eit forholdsvis lågt innslag av barn i heile perioden. Tabell 2: Innslaget av barn i alderen 0 6 år. Indeksar. Landsinnslaget = 100. (Kjelde: Panda) 1981 1986 1993 2000 2007 Landet 100 100 100 100 100 Møre og Romsdal 104,2 106,0 99,8 98,9 97,8 Sunnmøre 108,5 109,5 103,1 103,4 102,7 Romsdal 104,6 106,7 102,4 97,9 93,8 Nordmøre 96,1 98,7 90,8 90,3 91,0 Nedanfor følgjer talmaterialet for den enkelte kommune i fylket. Vi startar på Sunnmøre. Tabell 3: Innslaget av barn i alderen 0 6 år på Sunnmøre. Indeksar. Landsinnlaget = 100 (Kjelde: Panda). 1981 1986 1993 2000 2007 Landet 100 100 100 100 100 Møre og Romsdal 104,2 106,0 99,8 98,9 97,8 Sunnmøre 108,5 109,5 103,1 103,4 102,7 Ålesund 99,3 100,3 101,4 102,6 105,0 Vanylven 122,9 119,7 103,0 95,7 78,1 Sande 109,2 113,1 99,7 85,6 88,0 Herøy 113,9 109,8 102,5 106,6 100,3 Ulstein 124,0 112,1 114,4 120,3 123,9 Hareid 116,5 110,3 117,8 107,1 96,3 Volda 109,0 107,1 101,4 109,4 97,5 Ørsta 109,1 114,1 101,3 94,7 96,3 Ørskog 98,2 108,7 107,4 89,4 93,8 Norddal 104,6 114,9 91,9 96,9 101,5 Stranda 86,9 85,5 98,6 100,2 92,1 Stordal 89,6 91,8 90,1 94,3 126,9 Sykkylven 114,7 120,6 103,1 103,2 105,5 Skodje 120,5 131,6 110,6 107,8 103,0 Sula 118,1 115,5 107,0 107,9 108,8 Giske 128,7 130,2 110,5 112,3 117,0 Haram 110,4 112,8 95,2 98,8 94,2 Ålesund synes å ha ei utvikling på linje med dei større byane i landet. Frå 1981 og fram til 2007 har innslaget av småbarnsgruppa auka med 6 prosentpoeng. Medan den samla utviklinga på Sunnmøre viser ein reduksjon i andel barn, aukar innslaget i Ålesund. Og som hos dei andre 5
storbyane i landet (Sørlie 2007, tabell 2), har innslaget av barn i aldersgruppa 0 6 år gått frå å vere under til over landsinnslaget. Elles viser tabellen at andelen barn er redusert i dei fleste kommunane på Sunnmøre. Det er store variasjonar frå sjuår til sjuår, men indeksane syner at Sunnmøre som distrikt taper i forhold til landet. Det same gjeld også for Romsdal (tabell 4) og Nordmøre (tabell 5) (nedanfor). Tabell 4: Innslaget av barn i alderen 0 6 år i Romsdal. Indeksar. Landsinnslaget = 100 (Kjelde: Panda). 1981 1986 1993 2000 2007 LANDET 100 100 100 100 100 Møre og Romsdal 104,2 106,0 99,8 98,9 97,8 Romsdal 104,6 106,7 102,4 97,9 93,8 Molde 100,2 107,1 103,3 99,8 92,0 Vestnes 98,4 106,8 108,9 103,1 88,2 Rauma 97,0 96,0 99,5 89,2 88,8 Nesset 82,9 93,2 108,2 96,2 86,4 Midsund 102,8 103,1 81,6 100,3 108,5 Sandøy 106,7 110,8 72,3 82,4 85,3 Aukra 119,3 109,6 94,6 87,2 106,4 Fræna 129,8 119,5 108,2 102,2 102,7 For Romsdal viser talmaterialet at innslaget av barn i aldersgruppa 0 6 år lenge låg over både lands- og fylkesinnslaget (jf tabell 2). Tabell 3 viser samtidig at det er store variasjonar mellom kommunane i Romsdal, og innan den enkelte kommune over tid. Av kommunane er det berre Fræna som i perioden 1981 2007 har hatt større innslag av småbarn i befolkninga enn både fylket og landet elles. Sjølv om Fræna i heile perioden ligg over landsgjennomsnittet, er det faktiske talet på barn i alderen 0 6 år redusert. For Nordmøre viser talmaterialet at innslaget av barn i denne aldersgruppa har vore låg i heile perioden (1981 2007) (tabell 5 neste side). Eide er den kommunen som skil seg ut. Kommunen har i åra 1981 2007 hatt jamt høge innslag av barn i befolkninga. Innslaget har vore høgare enn både lands- og fylkesinnslaget i heile perioden. Eit anna interessant trekk på Nordmøre er utviklinga i Averøy og Gjemnes. Som i Møre og Romsdal skjer det ei endring i desse to kommunane, frå 1986 til 1993. Mest påfallande er den i Gjemnes, med ein reduksjon på heile 45 prosentpoeng. Samtidig viser utvikliga dei siste åra at innslaget av småbarnsbefolkninga har auka, og per 2007 var ho høgare enn landsgjennomsnittet. Også i Averøy er utviklinga snudd, sjølv om auken i innslaget av småbarn i befolkninga ikkje er like stor som i Gjemnes. 6
Tabell 5: Innslaget av barn i alderen 0 6 år på Nordmøre. Indeksar. Landsinnslaget = 100 (Kjelde: Panda). 1981 1986 1993 2000 2007 Landet 100 100 100 100 100 Møre og Romsdal 104,2 106,0 99,8 98,9 97,8 Nordmøre 96,1 98,7 90,8 90,3 91,0 Nye Kristiansund 97,0 98,7 93,2 90,9 90,7 Eide 117,5 114,9 102,2 113,0 117,1 Averøy 104,9 103,9 96,3 88,4 99,0 Gjemnes 116,7 120,4 75,0 79,4 106,9 Tingvoll 74,5 82,9 81,3 80,4 87,6 Sunndal 93,4 94,7 96,8 91,9 88,1 Surnadal 90,3 96,2 90,9 96,7 87,7 Rindal 86,2 88,0 81,8 96,2 92,2 Halsa 85,0 85,6 85,0 67,7 80,2 Smøla 95,6 95,4 84,4 79,4 71,9 Aure 92,1 103,8 80,3 87,2 74,9 Demografisk vekstkraft Indeksane ovanfor har den eigenskapen at utvikling over tid også blir påverka av utviklinga i andre aldersgrupper. Om veksten i småbarnsgruppa er mindre enn veksten i befolkninga totalt, blir innslaget redusert. For å sjå nærare på aldersgruppa 0 6 år og utviklinga i denne gruppa uavhengig av utviklinga i andre befolkningsgrupper, kan vi nytte ei tredje tilnærming som Sørlie (2007) kallar for demografisk vekstkraft. Tabell 6 (neste side) gir oss eit visst innblikk i den demografiske vekstkrafta til fylket, regionane og den enkelte kommune, for fire sjuårige aldersgrupper. Materialet i tabellen er ikkje spådommar, men må tolkast som rammer for og forventingar til utviklinga framover. Tala i tabell 6 kan lesast slik: Demografisk vekstkraft måler vi som den relative skilnaden mellom ei gitt aldersgruppe i 2007 og storleiken på same aldersgruppa i 2000. Dette målet kan tolkast som ei forventning eller utsikt til vekst og fall. Når talmateriale viser at det på landsbasis er 4 % færre barn i aldersgruppa 0 6 år i 2007 samanlikna med 2000, så ligg det ann til å bli 4 % færre skulebarn i aldersgruppa 7 13 år i 2014. Føresetnaden er at tilveksten gjennom inn- og utvandring og dødsfall blir den same i komande sju år, som i føregåande. Det føreset at både mønsteret i den innanlandske flyttinga og trenden til at barneflyttinga er meir stabil enn ungdomsflyttinga, vedvarer. 7
Tabell 6: Demografisk vekstkraft, frå 2007 til 2014. Utsikter til vekst og fall i ulike regionar og befolkningsgrupper for ungdoms- og vaksengruppene som ved inngangen til 2014 vil vere i alderen 7 13 år, 14 20 år, 21 27 år og 28 34 år. Endring i prosent. (Kjelde: Panda) 7-13 år 14 20 år 21 27 år 28 34 år LANDET - 3,7 + 4,1 +14,7-6,1 MØRE OG ROMSDAL - 8,0 + 0,5 + 3,9-9,7 SUNNMØRE - 6,6 + 1,9 + 4,2-10,8 Ålesund + 0,4 + 4,7 + 16,6-3,6 Vanylven - 25,8 0,0-11,1-12,6 Sande - 22,4-26,7-19,8-23,4 Herøy - 14,0 + 2,8 + 2,9-23,6 Ulstein - 0,8 + 12,8 + 12,2-26,3 Hareid - 18,5-9,6 + 18,5-16,4 Volda - 18,0 + 3,8 + 7,0-8,2 Ørsta - 7,4-4,8-7,4-9,3 Ørskog - 2,8-13,4-6,1 + 5,0 Norddal - 10,6-4,3-9,3-20,2 Stranda - 18,5-2,7 + 11,5-26,8 Stordal + 16,0 + 1,1-20,4-39,6 Sykkylven - 3,4 + 5,5-3,8-13,4 Skodje - 8,1 + 7,5-6,3-0,6 Sula - 1,0 + 5,9 + 3,7-2,5 Giske + 0,6 + 2,8 + 0,7-2,0 Haram - 13,9 + 2,2-5,6-18,9 ROMSDAL - 11,3-1,2 + 5,1-5,6 Molde - 13,1 + 4,9 + 2,2 + 0,9 Vestnes - 22,7-5,1 + 11,3-11,8 Rauma - 9,4-9,7 + 17,2-9,4 Nesset - 22,3-16,6 + 20,6 + 1,3 Midsund - 3,7 + 8,5-13,9-23,3 Sandøy - 8,7 + 14,6-29,6-20,5 Aukra + 18,7 + 2,6 0,0-1,9 Fræna - 6,1-4,5 + 4,8-13,0 NORDMØRE - 8,1-0,9 + 1,9-10,8 Nye Kristiansund - 6,4-1,0-7,9-2,5 Eide + 0,6 + 8,5 + 5,6-6,2 Averøy + 2,4-7,3 + 2,5-25,3 Gjemnes + 22,3 + 4,1-23,3-15,0 Tingvoll - 1,7-6,4 + 6,1-19,1 Sunndal - 12,1-0,4 + 5,0-2,3 Surnadal - 19,2 + 9,0 + 0,9-16,5 Rindal - 14,9 + 18,6 + 8,2-23,5 Halsa + 0,9-28,0-7,3-23,6 Smøla - 25,7-10,1-16,4-28,3 Aure - 27,2-5,9-6,7-14,5 8
Om vi samanliknar den demografiske utviklinga i Møre og Romsdal med landet elles, viser den eit interessant trekk. I aldersgruppene 7 13 år og 21 27 år er framtidsutsiktene positive, som for landet elles. Skilnaden er at veksten i Møre og Romsdal berre er ein fjerdedel av den veksten som er forventa i landet, totalt sett. Der tabellen viser at det ser ut til å bli ein reduksjon i aldersgruppene, både i Møre og Romsdal og landet under eitt, kan det sjå ut til at effekten blir dobbelt så stor i vårt fylke, samanlikna med landet. I aldersgruppa 7 13 år ser det ut til å bli 4 % færre i 2014 samanlikna med 2007, på landsnivå. Årsaka til dette er i følgje Sørlie (2007) at det vart født færre barn i perioden 2000 2006 enn i perioden 1993 1999. For Møre og Romsdal ser det ut til at reduksjonen vil bli på 8 %. Tabellen viser dessutan at reduksjonen i denne aldersgruppe vil variere mellom regionane og kommunane i fylket. Funna i tabellen indikerar at ingen av dei tre større byane vil oppleve vekst i denne aldersgruppa fram mot 2014. Denne utviklinga er også reflektert i tabellane 2 5. Dette betyr at nedgangen i småbarnsbefolkninga er reell og ikkje berre ein refleksjon av endringar i dei andre befolkningsgruppene. På landsnivå ligg det an til ein vekst på 4 % for aldersgruppa 14 20 år. Til samanlikning er den forventa veksten i Møre og Romsdal på 1 %. I forhold til regionane ser det ut til at vi vil få ein vekst på Sunnmøre og ein reduksjon i Romsdal og på Nordmøre. Talmaterialet viser også at vi kan forvente oss store skilnader mellom kommunane i høve til utvikling i denne befolkningsgruppa. Tabell 6 viser vidare at det på landsbasis ligg an til å bli 15 % fleire 21 27-åringar i 2014 enn i 2007. For Møre og Romsdal er utsiktene til vekst på 4 %. Dette synes å fordele seg forholdsvis likt mellom regionane, men med ein noko svakare vekst på Normøre enn elles i fylket. Elles viser talmaterialet at vi kan få ein vekst i denne aldersgruppa i 2 av dei tre 3 regionbyane. For aldersgruppa 28 34 år viser utsiktene ei negativ utvikling, både på landsbasis og for Møre og Romsdal. Tabell 6 viser at det ligg an til ein reduksjon i denne aldersgruppa på 6 % på landsbasis, frå 2007 til 2014. Til samanlikning kan vi forvente ein tilbakegang på nærare på 10 % i Møre og Romsdal for same periode. Sørlie (2007) peikar på at vi vil finne ein stor del av dei komande småbarnsforeldra, i dei komande sju åra, i denne gruppa. Utsiktene for denne gruppa kan dermed også seie noko om kor barn vil fødast i komande sju år. I følgje tabell 6 er det store variasjonar i framtidsutsiktene for den enkelte kommune, dette gjeld både for regionane og dei fleste kommunane i fylket. Det er i utkantskommunane i fylket at det ligg an til størst reduksjon i aldersgruppa 28 34 år. For dei tre største byane viser utsiktene til at medan Ålesund og Kristiansund kan forvente ein tilbakegang i denne aldersgruppa, er utsiktene for Molde ein liten vekst på 1 %. Oppsummering Utviklinga i barnebefolkninga i Møre og Romsdal synleggjer utfordringane fylket står overfor framover, både i høve til flyttemønsteret i befolkninga og busettingsutviklinga framover. 9
Tabell 1 synleggjer skilnadane mellom landet, sett under eitt, og Møre og Romsdal, for perioden 1981 2007. Medan folketalet har auka med 28,6 % i Noreg i denne perioden, har veksten i Møre og Romsdal vore knappe 4 %. Og medan andelen barn i aldersgruppa 0 6 år har auka med 19 % i Noreg, er andelen i Møre og Romsdal redusert med nærare 10 %! Bryt vi tala ned på regionsnivå i fylket, viser talmaterialet at medan utviklinga på Sunnmøre og i Romsdal har vore som i fylket elles, har Nordmøre hatt både ein reduksjon i folketalet og barnebefolkninga i perioden 1981-2007. Tabellane 2 5 viser innslaget av barn i alderen 0 6 år i Møre og Romsdal, samanlikna med landet. Landsinnslaget er satt lik 100, og tal over eller under 100 viser korleis regionane og kommunane i Møre og Romsdal ligg i forhold til landsgjennomsnittet. Tabell 2 viser at i forhold til landet, var andelen barn i aldersgruppa 0 6 år høgare i Møre og Romsdal på byrjinga av 1980- talet. Deretter skjer det ei markant endring i overgangen til 1990-talet, og frå midten av 1990- talet har innslaget av barn i alderen 0 6 år vore lågare i Møre og Romsdal enn landsgjennomsnittet. Tabellane viser dessutan at den største reduksjonen i småbarnsbefolkninga finn vi i Romsdal, medan Nordmøre skil seg ut med å ha eit forholdsvis lågt innslag av barn i denne gruppa i heile perioden. Det som ikkje kjem fram tabellane 1-5, er at utviklinga i barnebefolkninga også blir påverka av utviklinga i andre aldersgrupper. Om veksten i småbarnsgruppa er mindre enn veksten i befolkninga totalt, blir innslaget redusert. I tabell 6 har vi derfor sett på utviklinga i barnebefolkninga, uavhengig av utviklinga i andre befolkningsgrupper. Tabellen viser at vi i Møre og Romsdal ved inngangen til 2014 ligg an til å ha 8 % færre 7 13 åringar enn i 2007. Dette som ei følgje av utviklinga i småbarnsbefolkninga frå 2000 til 2007. Nedgangen på 8 % er større enn det vi ser for landet, og talmaterialet kan indikere at ingen av dei tre større byane i fylket vil oppleve vekst i denne aldersgruppa. Også for aldersgruppa 28 34 år viser utsiktene at det ligg an til ein reduksjon på 10 %, frå 2007 til 2014. Det er i denne aldersgruppa at vi vil finne ein stor del av dei komande småbarnsforeldra. Utsiktene for denne aldersgruppa kan dermed også seie noko om kor barn vil bli født i dei komande sju åra. Funna tyder på at den demografiske omfordelinga som har skjedd frå slutten av 1980-talet, vil halde fram. Og moglegheitene er store for at vi i framtida vil sjå ei ytterlegare demografisk skeivfordeling, både mellom kommunane i fylket og mellom Møre og Romsdal som fylke og dei meir sentrale strøka rundt storbyane i Noreg. Flytte- og busettingsmønster i befolkninga og endringane i fødselstala tyder på dette. Sentraliseringa vil få konsekvensar. I tillegg til å stille spørsmålsteikn ved kva konsekvensane vil vere for tilbod innanfor helse, samferdsle, utdanning og liknande i Møre og Romsdal, og ikkje minst for den enkelte kommune. Vi må også stille spørsmålsteikn med kva sosiale og kulturelle konsekvensar vi vil få som følgje av at røtene til befolkninga blir stadig meir sentralisert. Slik det ser ut til i dag, har vi lite å stille opp med når det gjeld å hindre og kanskje svekke den stadig aukande sentraliseringa. Kanskje er det på tide å endre eller skifte ut nokre av målsettingane og byggsteinane i den norske distriktspolitikken? 10
Kjelder Statistisk sentralbyrå (2007a): Møre og Romsdal. Folkemengde 1. januar og endringar i året. 1951. URL: - http://www.ssb.no/emner/02/02/folkendrhist/tabeller/tab/15.html (23.11.07) Statistisk sentralbyrå (2007b): Samlet fruktbarhetstall, etter fylke. 1968 2006. URL: - http://www.ssb.no/emner/02/02/10/fodte/tab-2007-04-19-05.html (23.11.07) Sørlie, Ketil (2007): Barnesentraliseringen i Norge. Plan. Tidsskrift for samfunnsplanlegging, byplan og regional utvikling. nr 5/2007. 11