- Tilleggsakliste. Fylkesutvalet. Dato: 24. april 2013 kl. 11.00 Stad: Fylkeshuset, Fylkesutvalsalen rom 367 Hordaland INNHALD

HORDALAND FYLKESKOMMUNE - Tilleggsakliste Fylkesutvalet Dato: 24. april 2013 kl. 11.00 Stad: Fylkeshuset, Fylkesutvalsalen rom 367 Hordaland INNHALD TILLEGGSAKLISTE - Fylkesutvalet... 2 MELDINGAR II - Fylkesutvalet... 3 Mål, prinsipp og prosess for utbygging av breband - fase 3... 4 Omstillingsmidlar 2013... 9 Grieghallen IKS - skiping av selskap, kjøp og utleige av eigedom... 14

HORDALAND FYLKESKOMMUNE TILLEGGSAKLISTE - Fylkesutvalet Saknr. Arkivsak Saktittel 123/13 201209164-14 Mål, prinsipp og prosess for utbygging av breband - fase 3 124/13 201303268-1 Omstillingsmidlar 2013 125/13 201008520-15 Grieghallen IKS - skiping av selskap, kjøp og utleige av eigedom 2

HORDALAND FYLKESKOMMUNE MELDINGAR II - Fylkesutvalet Periode: 22. mars 2013-24. april 2013 Nr. Arkivsak Referatsakstittel 86/13 201303272-2 Organisering av reiselivet i Hordaland 3

HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Næringsseksjonen MELDING Til: Fylkesutvalet i Hordaland Dato: 15. april 2013 Frå: Fylkesrådmannen Arkivsak: 201303272-2/MARDIX Kopi til: Arkivnr.: 370 Organisering av reiselivet i Hordaland Bakgrunn I den nye nasjonale reiselivsstrategien «Destinasjon Norge» blir det konkludert med at dei tre største utfordringane for norsk reiseliv er å 1) auke verdiskapinga og produktiviteten i norsk reiselivsnæring, 2) utvikle fleire heilårs arbeidsplassar og meir solide bedrifter, særleg i distrikts-noreg og 3) utvikle fleire unike og kvalitativt gode opplevingar som tiltrekkjer seg fleire gjestar med høg betalingsvilje. For å nå desse måla er det definert tre nye innsatsområde: 1) Organisering, 2) opplevings- og Reisemålsutvikling og 3) sal- og marknadsføring. Under punkt 1, organisering, tar den nasjonale strategien utgangspunkt i ein rapport laga av NHO Reiseliv sitt strukturutval, «Reisemålsselskapene i Norge» (mai 2011). I dag finst det mange svært små og fragmenterte organisasjonar. Ved å fordele oppgåvene betre mellom dei ulike nivåa (nasjonalt, landsdel, regionalt og lokalt/kommunalt) og dele opp region og fylke i færre, sterkare einingar, vil ein med same innsats få betre utteljing og dermed auka lønsemd og verdiskaping. Ved å gjennomføre ei slik endring vil ein kunne unngå dobbeltarbeid, sikre god kompetanse på rett stad og få eit meir effektivt resultat av arbeidet. Regjeringa seier i «Destinasjon Norge» seier at ein ynskjer ein struktur beståande av eit nasjonalt nivå (Innovasjon Norge), eit landsdelsselskap for kvar region og 6-8 destinasjonsselskap i kvart landsdelsselskap (Fjord Noreg regionen). I tillegg vil det være behov for kommunale/lokale strukturar som sikrar lokalkunnskap og vertsrolle for mindre område. Dette vil setje krav til samarbeid og felles løysing av oppgåver på tvers av kommunane i større grad enn i dag. Vurdering I Hordaland har vi i dag 5 destinasjonsselskap: Kysteventyret (Gode Sirklar), Bergen Reiselivslag, Destinasjon Voss, Reisemål Hardangerfjord og Samarbeidsrådet for Sunnhordland. Etter at Nordhordland Reiselivslag avvikla sin drift i januar 2013, står denne delen utan eit destinasjonsselskap. Bjørnefjorden har likeeins stått utanfor eit destinasjonsselskap i fleire år. Hordaland er allereie ein del av den regionale marknadsorganisasjonen Fjord Norge AS, saman med Rogaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal. Ei prosessgruppe er sett ned Besøksadresse: Agnes Mowinckels gate 5 - Postadresse: Postboks 7900. 5020 BERGEN - Telefon 55 23 92 82 - Telefaks 55 36 51 42 E-postadresse: Bankgironr. 5201 06 74239 - Foretaksnr. NO 938 626 367 mva.

av Nærings- og handelsdepartementet (NHD) som skal utarbeide ein forretningsplan for landsdelsselskapet, der Hordaland er representert ved fylkeskommunen, Bergen Reiselivslag og Destinasjon Voss. Midlar er sett av i statsbudsjettet til organisasjonsarbeidet og vil bli tildelt gjennom prosessgruppa for Fjord Norge regionen. NHD har ein tidsplan på 2-5 år for dette arbeidet. I tilsegnsbrevet frå Kommunal- og regionaldepartementet for Regionalt utviklingsprogram står det i 2013 at det er ynskjeleg at midlane vert nytta i tråd med regjeringa sin nasjonale reiselivsstrategi. Dette kan få negative konsekvensar for søknader som ikkje er i tråd med linjene i Destinasjon Norge. Reiselivsorganisasjonane i Hordaland har gjennom Forum Reiseliv bedt Hordaland fylkeskommune ta ei førande rolle i arbeidet for å strukturere reiselivet i fylket på ein god måte. Det er ynskjeleg at arbeidsfordeling, kompetanse og finansiering skal utløyse optimal effekt av den innsatsen (både fagleg og økonomisk) som blir lagt ned i reiselivsnæringa. Hordaland fylkeskommune vil derfor søkje NHD om midlar til å gjennomføre ei kartlegging av korleis prioriterte oppgåver blir løyst i dag, identifisere fortrinn og hindringar og føreslå alternative former for organisering. Dokumentet vil bli nytta som grunnlag for vidare avgjerder både lokalt og inn mot det regionale/nasjonale arbeidet. Det er naudsynt å involvere kommunane eller regionråda der dette er relevant, særleg i dei kommunane som i dag ikkje bidreg til eit felles destinasjonsselskap. Arbeidet vil bli sendt ut på forenkla tilbod og er venta å ta 5-6 månader. Fylkesrådmannen vil komme tilbake til fylkesutvalet når resultatet av analysen for Hordaland er klar. 2

HORDALAND FYLKESKOMMUNE SAKNR. 123/13 MØTEDATO 24.04.13 Saksgang Møtedato Saknr Saksordførar Fylkesutvalet 24.04.13 123/13 Mål, prinsipp og prosess for utbygging av breband - fase 3 Forslag til innstilling, sjå saksframlegg. 4

HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Næringsseksjonen Arkivsak 201209164-14 Arkivnr. 135 Saksh. Gloppen, Hans Inge Saksgang Møtedato Fylkesutvalet 24.04 2013-25.04 2013 MÅL, PRINSIPP OG PROSESS FOR UTBYGGING AV BREIBAND - FASE 3 SAMANDRAG Hordaland fylkeskommune har fått tolv millionar kroner frå Kommunal- og regionaldepartementet (KRD) til neste fase av breibandutbygginga i fylket. Før midlane kan lysast ut til kommunane, trengs det politisk forankring av mål, prinsipp og prosess for korleis midlane skal fordelast og prioriterast. Det nasjonale målet for akseptabel breibandskapasitet er på 0,64 Mbit/s, og over ti år gamalt. Ut frå eit digitalt verdiskapingsperspektiv er denne målsettinga utdatert. EU og våre naboland planlegg breibandskapasitet på inntil 100 Mbit/s for store delar av befolkninga innan 2015-20. For at Hordaland skal få breiband med minst like stor kapasitet som våre naboland, trengs det klare prioriteringar, god koordinering og eit godt samarbeid mellom fylkeskommune, kommunar og tilbydarar av breiband. FORSLAG TIL VEDTAK Hordaland fylkeskommune ynskjer å bidra til betre kapasitet på breiband i fylket, og legg i den samanheng til grunn fylgjande mål, prinsipp og prosess knytt til utbygging av breiband: 1. I «Breiband fase 3» skal fylkeskommunen prioritere utbygging av breiband til område som ikkje har tilbod om breiband. Når alle har fått tilbod om breiband skal midlane prioriterast til å auka kapasiteten på nettet i områder som elles ikkje vil bli utbygd av kommersielle aktørar. Fiberprosjekt vert den prioriterte satsinga. 2. Breibandmidlane skal i hovudsak nyttast innanfor det distriktspolitiske virkeområde, og tilskotet skal sikre at både husstandar, offentleg verksemd og næringsliv i det aktuelle utbyggingsområdet får breibanddekning. Det er ein føresetnad at kommunane og/eller andre aktørar er med og finansierer aktuelle prosjekt og tiltak. Dette skal dokumenterast i form av intensjonsavtaler eller politiske vedtak i kommunen. Kommunen skal stå som ansvarleg søkjar for utbyggingsprosjektet, men utbygginga kan gjerne skje i samarbeid med andre privateigde eller offentlege selskap. 3. På fiberprosjekt i område som ikkje har breiband frå før, kan fylkeskommunen dekka inntil to tredjedelar av kostnadene. Når det gjeld andre fiberprosjekt kan fylkeskommunen dekka inntil halvparten av kostnadene. 4. Nett som vert etablert må vera opne, dvs. tillate konkurranse på tenester og innhald. 5. Midlane skal nyttast til utbygging av ny infrastruktur, og ikkje til drift. Rune Haugsdal fylkesrådmann Bård Sandal Regionaldirektør 5

FYLKESRÅDMANNEN, 10.04.2013: Bakgrunn Hordaland fylkeskommune starta i 2007 første fase med utbygging av breiband i område av fylket som framleis ikkje hadde breiband. Prosjektet vart finansiert med midlar frå KRD og Noregs Forskingsråd (HØYKOM-programmet). Satsinga vart vidareført med «Breiband fase 2» i 2011. Då vart det sett av 20,6 millionar kroner til breibandsutbygging og mobilutbygging. I 2012 og 2013 vart fylket tildelt til saman 12,0 millionar kroner frå KRD til ytterlegare breibandutbygging. Det er desse midlane, pluss eventuelle restmidlar frå «Breiband fase 2», som vert stilt til rådvelde i fase tre av Hordaland fylkeskommune si breibandsatsing. Breibandsutbygging i Noreg har så langt ikkje vore basert på ein felles nasjonal plan, og lokale og regionale initiativ har vore ein viktig faktor i breibandutbygginga dei siste åra, særleg innan utbygging av nye høgkapasitetsnett (fiber). Sjølv om Hordland fylkeskommune er ein viktige aktør når det gjeld breiband i fylket, har fylkeskommunen ikkje hatt ei sentral rolle. Utbygging og drift har stort sett vore prega av lokale, kommunale problemstillingar. Dette har medført manglande koordinering av utbyggingsprosjekt, og mangelfull oversikt over samla infrastruktur knytt til breiband og fiber i fylket. For å få til eit betre koordinering av «Breiband fase 3» vart kommunar og regionråd allereie i desember 2012 varsla om at fylkeskommunen skal lysa ut midlar til nye breibandprosjekt i laupet av våren 2013. I den samanheng vart det også bedt om synspunkt på korleis bruken av breibandmidlane skulle prioriterast og organiserast. Basert på innspela i høyringsrunden, synest det mest fornuftig at breibandsmidlane vert gjeven som tilskot til kommunar med konkrete breibandprosjekt. Kommunen inngår deretter avtale med utbyggjar om utbyggingsprosjekt, i tråd med nasjonale og regionale retningslinjer og prioriteringar. Tidlegare handsaming Vedtaket som tidlegare vart lagt til grunn for fordeling av pengar og prioritering av breibandprosjekt, vart gjort av fylkesutvalet i 2007 (sak 162/07): Ved fordeling av statlege øyremerka midlar skal det særleg leggjast vekt på følgjande kriterium ved val av prosjekt: Utløysing av nytt breibandstilbod Potensiale med høve til anvending Særleg prioritera søknader som gir næringsliv og offentlege tenester breibandstilknyting. Kostnadseffektivitet Prosjekt- og søknadskvalitet Plan for drift I 2007 vart det i tillegg formulert følgjande hovudmålsetting: «Å gjennomføre ei samordna utbygging for å sikre breiband til alle innbyggjarane som i dag ikkje har breibanddekning i Hordaland». Same hovudmålsetting og kriterium vart vidareført av fylkesutvalet i 2010 (sak 262/10). Seinare har Vestlandsrådet vedtatt fylgjande formulering i sin politiske plattform (VR-sak 19/12): «Digital kommunikasjon gjennom mobiltenester og breiband er blitt nervesystemet i samfunnet. Høg kvalitet på desse tenestene er ein føresetnad for at næringsliv og anna samfunnsliv skal fungere. Uvêr har satt mobiltenesta og andre digitale tenester ut av spel for kort eller lengre tid. Vestlandsrådet vil leggje press på sentrale aktørar for at denne infrastrukturen skal være stabil og av høg kvalitet, og arbeide for tiltak som aukar sikkerheita og kvaliteten på tenestene. Vestlandsrådet vil arbeide for at heile Vestlandet får tilbod om gode breiband- og mobiltenester.» Sentrale utfordringar EU har vedtatt at alle innbyggjarane skal ha tilgang til breiband med kapasitet på 30 Mbit/sek innan 2020. I Sverige er målet 100 Mbit/sek for 90 prosent av befolkninga innan 2020, og i Finland er målet 6

100 Mbit/sek for alle innbyggjarane innan 2015. For å nå desse måla er det oppretta støtteordningar for utbygging i ikkje-kommersielle områder. I tillegg er det lagt til rette for framførings-regimer som stimulerer til mest mogleg marknadsbasert utbygging. Til tross for at sentrale styresmakter ser på breiband som essensielt for verdiskaping, heng Noreg langt etter med sitt mål om breibandskapasitet på 0,64 Mbit/sek. Ein godt utbygd digital infrastruktur er ein viktig føresetnad for å sikre tilgang til tenester og moglegheiter for full samfunnsdeltaking i heile landet. I dag er det KRD, i samarbeid med Samferdselsdepartementet og Fornyings-, administrasjonsog kyrkjedepartementet, som skal vurdere bruk av tilskot også i åra framover for å stimulere til utbygging av breiband med høg kapasitet i små marknader. At Noreg heng etter resten av Europa på dette området, tyder på at det trengs koordinering av nasjonal politikk og rammevilkår knytt til breibandsatsinga i Noreg. Breibandsdekning i Hordaland Dei nasjonale måla for grunnleggjande breiband-dekning (640/128 kb/s) er stabilt høg i alle fylker, men dekninga varier mykje mellom fylka for høgare kapasitetsklassar. I Oslo og Rogaland har meir enn 80 % av husstandane tilgang på 50 Mbit/s nedstrøms kapasitet eller meir, og i tretten fylke har meir enn halvparten av befolkninga tilsvarande tilbod. Samanlikna med andre fylker ligg Hordaland i midtsjiktet når det gjeld dekning med høgare breibandkapasitet: Mbit/s Oslo Rogaland Sør- Aust- Vestfold Troms Akershus Telemark Østfold Trøndelag Agder Hordaland 25/1 98 % 87 % 78 % 78 % 71 % 77 % 72 % 70 % 67 % 71 % 50/10 95 % 82 % 75 % 70 % 67 % 66 % 65 % 58 % 53 % 53 % 50/50 15 % 68 % 50 % 45 % 50 % 5 % 39 % 15 % 25 % 22 % 100/100 12 % 68 % 26 % 41 % 46 % 5 % 37 % 15 % 3 % 16 % Fylkesvis dekning i prosent for høgare kapasitetar (Kjelde: Fornyings-, administrasjons- og kyrkjedepartementet, september 2012) Bruk av midlane krav i samband med breibandutbygging Med midlane frå KRD fylgjer det visse føringar for korleis pengane skal nyttast. Der heiter det mellom anna at i 2013 skal fylkeskommunane prioritere utbygging av breiband til område som ikkje har tilbod om breiband i dag. Når alle har fått eit tilbod om breiband som svarer til 640/128 kbit/s, skal midlane disponerast slik at ein prioriterer å auke kapasiteten på nettet i område som elles ikkje kjem til å bli utbygde av kommersielle aktørar. Ved tildeling av tilskot til breiband må fylkeskommunane setje desse krava: 1. Tilskotet skal nyttast til å byggje ut infrastruktur for breiband. 2. Tilskotet skal gjevast etter konkurranse for å tryggje at dei tilgjengelege midlane blir utnytta så godt som råd. 3. Tilskotet må tryggje at både husstandane, næringslivet og offentleg sektor blir dekte i utbyggingsområda. 4. Tilskotet må tryggje at det blir høve til konkurranse på tenester og innhald. Departementet legg elles til grunn at prioriteringa mellom ulike prosjekt er i tråd med måla og strategiane i fylkesplanane eller konkrete planar for støtte til utbygging av breiband i område utan marknadsdekning. I tillegg til dette har ESA retningslinjer for korleis offentlege tilskot kan sikra raskare breibandsutbygging i samsvar med EØS avtala. Det er stort handlingsrom ved utbygging i område der det ikkje fins breibandtenester i dag, såkalla «kvite område». Vidare kan offentlege tilskot vera mogleg i område der det berre er ein leverandør og der dette påverkar kvalitet og pris, såkalla «grå område». Områder med god dekning og konkurranse blir kalla «svarte område». Her er offentleg tilskot ikkje i tråd med EØS-avtala. Når det vert søkt om tilskot til breibandsutbygging skal det leggjast til grunn ein dekningsanalyse som gjer greie for kor mange husstandar som ikkje er knytt til breiband, og ein oversikt over kva kapasitet det er på tilgjengeleg breiband. Utbygging i «kvite område» har prioritet før utbygging i «grå område». Fylkesrådmannen si vurdering Fylkesrådmannen meiner Hordaland bør vera blant dei leiande fylka i Noreg når det gjeld å tilby breiband av høg kapasitet. For at fylket sine ambisjonar for kvalitet og kapasitet på framtidige 7

utbyggingar skal vera framtidsretta, krevjast det koordinert innsats i kommunane, tett samarbeid mellom kommersielle og offentlege tilbydarar av breiband, betre kapasitetsutnytting av eksisterande nettstruktur, og ei styrking av den nasjonale innsatsen knytt til utbygging av breiband i distrikta. For å få til ei effektiv utbygging av breiband trengs det i tillegg tettare dialog mellom kommunar, regionråd og fylkeskommune. Konkrete tiltak som fylkeskommunen bør vurdera er tilrettelegging for trekkrør og føringsvegar i samband med nye fylkesvegsprosjekt. Når det gjeld den einskilde kommune så har den ei sentral rolle i høve til plan- og bygningslova med omsyn til naudsynte reguleringsplanar og avklaring av grunneigartilhøve. Av den grunn meiner fylkesrådmannen det er mest praktisk at det er kommunane, og ikkje regionråda, som søkjer om tilskota til nye breibandprosjekt. Kommunane har truleg også best oversikt over lokale utfordringar, og kan dermed sjå potensialet for å få til betre utnytting av eksisterande infrastruktur knytt til fiber og breiband. I «Breiband fase 2» vart det opna for at fylkeskommunen kunne gje tilskot til kommunar som ynskte utbygging av mobildekning. Fylkesrådmannen tilrår at det ikkje vert opna for tilskot til mobil i denne tildelingsrunden, sjølv om fleire kommunar har uttrykt ynskje om det. Det er fleire grunnar til dette: Når auksjonen av dei ledige frekvensane etter slokking av det analoge kringkastingsnettet er gjennomført, ligg det til rette for at teleaktørane kan tilby eit langt betre tilbod av mobilt breiband, også i område med små marknader og store avstandar. Det er førebels ikkje avklart når desse frekvensane skal lysast ut. Utbygging av 4G vil gi betre spreiing av signal med god kapasitet til datatrafikk. Det betyr færre basestasjoner og tilhøyrande infrastruktur. Fleire mobiloperatørar er allereie i full gong med å byggja ut for 4G. Truleg vil dette løysa nokre av dagens dekningsproblem. Alle dei elleve tilskota som var gjeve til utbygging av mobildekning i 2011 har fått utsett frist til juni/juli 2013, og det er framleis usikkert om alle prosjekta blir realisert. Dette vil bli avklart i laupet av hausten 2013. Før punkta over er avklart bør fylkeskommunen prioritera breibandsutbygging og auka kapasitet knytt til fiberbaserte breibandprosjekt. Hordaland fylkeskommune delfinansierte inntil 50 prosent av tilskotsgrunnlaget i dei to førre tildelingsrundane av breibandsmidlar. Fylkesrådmannen tilrår at denne ramma i hovudsak blir vidareført når det gjeld utbyggingsprosjekt i «Breiband fase 3». Unnateke er utbygging i område der det ikkje fins breibandtenester i dag, såkalla «kvite område». Her tilrår fylkesrådmannen fylkeskommunal delfinansiering av inntil to tredjedelar av tilskotsgrunnlaget. Elles viser fylkesrådmannen til vilkåra frå KRD når det gjeld omsynet til tilbodsprosessar, og høve til konkurranse på tenester og innhald. Fylkesrådmannen tek sikte på å lysa ut midlane i søknadsportalen www.regionalforvaltning.no så snart fylkesutvalet har gjort sitt vedtak om av mål, prinsipp og prosess for korleis midlane skal fordelast og prioriterast. Kommunane vil også bli varsla direkte om dei kan søkja om midlar til utbygging av breiband. 8

HORDALAND FYLKESKOMMUNE SAKNR. 124/13 MØTEDATO 24.04.13 Saksgang Møtedato Saknr Saksordførar Fylkesutvalet 24.04.13 124/13 Omstillingsmidlar 2013 Forslag til innstilling, sjå saksframlegg. 9

HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Næringsseksjonen Arkivsak 201303268-1 Arkivnr. 712 Saksh. Gloppen, Hans Inge Saksgang Møtedato Fylkesutvalet 24.04 2013-25.04 2013 OMSTILLINGSMIDLAR 2013 SAMANDRAG Då fylkesutvalet vedtok Regionalt Utviklingsprogram for 2013, vart det lagt til grunn at det skal nyttast inntil 3 mill. kroner til omstillingsarbeid for 2013. Behovet for omstilling i enkelte kommunar og næringsliv i 2013 er framleis stort, og kan bli aukande i den næraste framtida. Mange kommunar har eit sårbart næringsliv og slit med nedgang i folketal og sysselsetting. Fylkeskommunen har hovudansvar for regionalt omstillingsarbeid i fylket, og står fritt med omsyn til kva kommunar eller regionar ein vil støtte. Fylkesrådmannen legg fram forslaget basert på innkomne- eller planlagde søknader, samt analysar, statistikk og dialog med kommunane i Hordaland. FORSLAG TIL VEDTAK Fylkesutvalet vedtar slik fordeling av omstillingsmidlar i 2013: a) Inntil 1,0 mill. kroner totalt til dei to inkubatorane Industriutvikling Vest og Atheno samt næringshagane i Hordaland. b) Inntil 2.0 mill. kroner til framtidige omstillingsbehov i kommunar eller regionar. Fylkesrådmannen får fullmakt til å sette i verk omstillingstiltak. Prosjekta må vere tidsavgrensa slik at nye prosjekt kan kome inn og få støtte. Rune Haugsdal fylkesrådmann Bård Sandal Regionaldirektør 10

FYLKESRÅDMANNEN, 05.04 2013: Fylkesrådmannen viser til vedtak i Fylkesutvalet 28.08. 2012 der omstillingsmidlane for 2012 vart fordelt slik: Fylkesutvalet vedtek slik fordeling av omstillingsmidlar i 2012: a) Inntil kr. 1,2 mill. til fase 2 i omstillingsprogrammet for Fedje under føresetnad av tilfredsstillande søknad. b) Inntil kr. 1,2 mill. til fase 2 i omstillingsprogrammet for Masfjorden under føresetnad av tilfredsstillande søknad. c) Inntil kr. 1,0 mill. totalt til dei to inkubatorane Industriutvikling Vest og Atheno samt Nordhordland næringshage. d) Inntil kr. 1.6 mill. til framtidige omstillingsbehov som følgje av større negative endringar i næringsutvikling/sysselsetjing i kommunar eller regionar. Fylkesrådmannen får fullmakt til å sette i verk eventuelle slike omstillingstiltak. Prosjekta må vere tidsavgrensa slik at nye prosjekt kan kome inn og få støtte. For budsjettåret 2013 har Kommunal- og regionaldepartementet i si tildeling av regionale utviklingsmidlar lagt til grunn ei ramme på 3 mill. kroner for omstillingsarbeidet i Hordaland. Det er ein reduksjon på 2 mill. kroner frå året før. Reduksjonen skuldast omprioriteringar på statsbudsjettet; Østfold, Buskerud, Oppland og Rogaland fekk meir av den nasjonale ramma, medan Hordaland, Sogn og Fjordane, Møre og Romsdal og Nord-Norge fekk mindre. Hordaland sin del av statsmidlar til omstilling er no den lågaste sidan fylkeskommunen fekk ansvar for midlane i 2003. Fylkesrådmannen legg i denne saka fram forslag til fordeling av denne ramma for 2013. Saksframstillinga er tre-delt innanfor områda «Omstillingsprosjekt», «Inkubatorar og næringshagar» og «Framtidige omstillingsbehov». OMSTILLINGSPROSJEKT Flytt til Hardanger 2011 2014 (orientering, ikkje naudsynt med ny løyving) Regionrådet utarbeidde i 2011 ein programsøknad for perioden fram til 2014. I søknaden står det at: «Hovudmålet er å gjera Hardangerkommunane til attraktive bu-kommunar. Gode og varierte bustadtilbod, møtestader og eit inkluderande lokalsamfunn skal vera kjenneteikn ved Hardangerkommunane. Flytt til Hardanger skal i lag med kommunane rekruttera tilflyttarar med det føremål å auka folketalet. Ved prosjektslutt skal kommunane ha etablert gode ordningar/rutinar for handtering av tilflytting.» I prosjektet har ein så langt konsentrert innsatsen om å legge til rette for fleire eige- og leigebustadar. No skal prosjektet satsa meir på målretta arbeidskraftrekruttering og rekruttering av livsstils-flyttarar. Budsjettet for fase 2 er totalt summert til 9 030 000 kroner. Derav vil kommunane i Hardanger bidra med 5 950 000 kroner i eigeninnsats og pengar, medan Hordaland fylkeskommune løyvde 3 080 000 kroner til prosjektet av omstillingsmidlane i 2011. Samstundes har fylkesrådmannen signalisert at det ikkje vert løyvd meir midlar til prosjektet. Omstilling på Fedje 2012 2014 (orientering, ikkje naudsynt med ny løyving) Fylkesutvalet løyvde i 2012 inntil 1,2 mill. kroner til fase 2 i omstillingsprogrammet for Fedje. Som tidlegare føreset ein at kommunen sjølve bidreg med minimum ein tredel av den totale ramma. Løyvinga var gjort under føresetnad av tilfredsstillande søknad. Fedje formannskap gjorde eit vedtak 28. juni 2012 som var brukt som skisse for søknaden. Fylkeskommunen og Innovasjon Norge prøvde i løpet av sommaren og hausten å få eit drøftingsmøte med Fedje om søknaden, men kommunen fann ikkje tid til dette. Ut frå rapporten frå første fase, synest det mest aktuelt å satse på tiltak innan opplevingsnæring og reiseliv. Det vil vera ein fordel om Fedje kan få forankra prosjektet meir lokalt, mellom anna ved å bruke ein lokal prosjektleiar. På nyåret fekk Fedje tilsett ein samfunnsutviklar, og dialogen med fylkeskommunen er komen i gong igjen. Omstilling i Masfjorden 2012 2014 (orientering, ikkje naudsynt med ny løyving) Omstillingsarbeidet i Masfjorden vart starta opp i 2007. Fase 1 vart avslutta i 2010, men på grunn av 11

mellom anna byte av prosjektleiar vart fase 2 sett i gang fyrst i 2012. Fjoråret vart brukt til å organisere arbeidet og tilsetja prosjektmedarbeidar. Satsingsområde er tverrfaglege problemstillingar knytt til bustad og tilflytting, reguleringsplanar, marknadsføring, gamle gardsbruk og samferdsle. Arbeidet ligg noko etter skjema. I fylgje kommunen skuldast dette at det har vore tidkrevjande å setje seg inn i ulike problemstillingar og velje ut aktuelle prosjekt. I tillegg har det vore eit hektisk år for administrasjonen, mellom anna fordi stillinga som assisterande rådmarm har stått ledig, noko som gjer at ressursane til oppfølging har vore avgrensa. Fylkesutvalet har sett av 1,2 mill. kroner til det vidare arbeidet. Også her er det under føresetnad om tilfredsstillande søknad. Omstilling i Vaksdal - fase 1 (orientering, ikkje naudsynt med ny løyving) Vaksdal fekk i 2010 tilsegn om 500.000 kroner til eit omstillingsprogram som inneheldt fleire delprosjekt. Undervegs i prosjektperioden var det konkludert med at to av delprosjekta ikkje var realiserbare. Etter søknad fekk kommunen i januar 2013 klarsignal til å omdisponera delar av tilskotet til eit nytt delprosjekt. Det nye delprosjektet skal undersøka om det er mogleg å krydra eit reiselivsprodukt hos Dale of Norway med ei eksklusiv matoppleving basert på lokal mat og matkultur frå Bergsdalen, Verpelstad og Stamnes. Generelt om omstillingsprosjekta Omstillingsprosjekta som Hordaland fylkeskommune er engasjert i illustrerer at lokal næringsutvikling og utvikling av attraktive lokalsamfunn krev ein langsiktig innsats. Særleg små kommunar må bruke tid på å auke kapasiteten og utvikle kompetansen når det gjeld utviklingsarbeid. Fylkesrådmannen har samstundes signalisert tydeleg at det ikkje kan løyvast ytterlegare midlar til omstillingsarbeide etter at fase 2 er gjennomført i desse omstillingsprosjekta. Når det gjeld framtidige omstillingsprosjekt bør fylkeskommunen, kommunane og Innovasjon Norge i større grad sjå fleire fylkeskommunale verkemiddel i samanheng i næringsutviklingsarbeidet (opplæring, samferdsel, kultur, regional utvikling), slik at det blir meir målretta satsingar heller enn fragmentert bruk av våre verkemiddel. INKUBATORAR OG NÆRINGSHAGAR Mykje av fylkeskommunen si satsing på inkubatorar og næringshagar har dei seinare åra vore finansiert med omstillings- og nyskapingsmidlane. Sjølv om dei statlege rammene har gått ned, vil fylkesrådmannen tilrå at Hordaland fylkeskommune held fram med dette. Grunngjevinga er at næringshagar og inkubatorar er viktige verkemiddel for å få til omstilling og nyskaping. Status på dette området er som fylgjer: Maritim inkubator i Sunnhordland Som ein del av satsinga på maritim inkubator og utvikling av noder, støtta fylkeskommunen Atheno med totalt kr 1,35 mill. kroner i 2012, kor 750 000 kroner gjekk til den maritime inkubatoren på Stord og kr 200 000 kroner til kvar av dei tre nodande i Kvinnherad, på Bømlo og på Tysnes. Atheno meldar at aktiviteten på Stord er vidareført i 2012 på om lag same nivå som tidlegare. På Bømlo og Tysnes melder dei om god aktivitet med god tilgang på nye prosjektidear. Etter at noden i Kvinnherad blei etablert i 2011, har det vore jobba med å få fram nye forretningsidear i 2012. Atheno er også i dialog om ein distribuert løysing for Austevoll og har allereie konkrete prosjekt det vert jobba. Atheno har forventingar om støtte for dei resterande åra som maritim inkubator. Fylkesrådmannen tilrår at inkubatorverksemda til Atheno blir støtta med same beløp 1 2013, som i 2012. Fylkesrådmannen er kjent med at Atheno nyleg har fusjonert med Samspelsforum for næringsutvikling i Sunnhordland (SNU), og gått saman til eitt utviklingsselskap med Sunnhordland som primært nedslagsfelt. Selskapet er eit regionalt, kommersielt utviklingsselskap som skal marknadsføra sine tenester til både næringslivet og offentlege aktørar. Fylkesrådmannen meiner fusjonen vil styrkja næringsutviklingsarbeidet i Sunnhordland. Industriinkubator på Mongstad I 2011 blei Industriutvikling Vest AS etablert som ein ny industriinkubator på Mongstad. Inkubatoren er eigd av Statoil (20 %), Mongstadbase AS (15 %), Mongstad Vekst AS (35 %), BKK (10 %) og SIVA (20 %). Målsettinga er å etablere ny lønsam forretningsverksemd og styrkje eksisterande 12

næringsliv. Inkubatoren har budsjettert med årlege driftskostnader på vel 3,5 mill. kroner i ein femårs periode. Fylkeskommunen er forventa å støtte drifta med inntil 1,0 mill. kroner pr. år, SIVA med 500 000 kroner og Austrheim og Lindås kommunar med til saman 250.000 kroner pr. år. Resten, vel 2,0 mill. kroner i driftstøtte pr. år, blir fordelt på dei private aktørane. I 2012 støtta fylkeskommunen inkubatoren med 700 000 kroner. Industriutvikling Vest rapporterer om god respons på aktiviteten så langt og at dei arbeider med fleire utviklingsprosjekt. Fylkesrådmannen legg til grunn at etableringa av inkubatoren er eit viktig virkemiddel for å kunne utnytte potensialet for vidare vekst og utvikling av næringslivet i regionen. Dette er særleg viktig når raffineriet slit økonomisk, og ikkje lengre kan vere ein motor i utviklinga på Mongstad. Inkubatoren kan bli eit viktig omstillingstiltak, og det er god forankring hjå eigarane og kommunane. Fylkesrådmannen rår difor til at løyvinga til Industriutvikling Vest vert vidareført med for 2013 med 700 000 kroner. Næringshageprogrammet for perioden 2011-2020 KRD vedtok eit tiårig næringshageprogram med ei ramme på 50 næringshagar i 2011. Programmet er eigd i fellesskap av KRD og fylkeskommunane, og med SIVA som nasjonal operatør. Kvar einskild næringshage, både gamle og nye, måtte søke om opptak i det nye programmet. Det er lagt opp til at SIVA dekkjer 50 %, fylkeskommunane 25 % og deltakarverksemdene 25 % av totale årlege kostnadar. Næringshagane er viktige verktøy og verkemiddel for å skapa attraktive regionar, samt bidra til å byggja opp og behalda kunnskapsarbeidsplassar i lokalsamfunna. Fylket har målsetjing om inntil fem næringshagar i fylket, og i 2012 var det godkjent ein ny næringshage i Hordaland, og ein på Voss. I tillegg vert det arbeida vidare med konkrete prosjekt i Hardanger og Gulen/Masfjorden. Finansiering av inkubatorar og næringshagar. Både i 2010, 2011 og i 2012 blei det sett av omstillingsmidlar til fylkeskommunen si satsing på inkubatorar og næringshagar. Alle desse midlane er enno ikkje nytta. Det er difor berre behov for å sette av 1,0 mil.. kroner i 2013 til dei to inkubatorane Industriutvikling Vest og Atheno, Nordhordland næringshage, Voss Næringshage og nyetableringar av næringshagar i 2013. FRAMTIDIGE OMSTILLINGSBEHOV Næringslivet i Hordaland er framleis positive når det gjeld framtida, sjølv om delar av den tradisjonelle industrien utanom gass- og oljesektoren er uroa over at dei økonomiske problema i dei fleste landa i Europa er i ferd med å slå inn i redusert eksport. Styrking av kronekursen svekker samstundes konkurranseevna. Fylkesrådmannen meiner at det allereie no er naudsynt å sette av omstillingsmidlar for å kunne bidra i lokalsamfunn, kommunar eller regionar som kan bli råka av raske og større negative endringar i store verksemder eller heile bransjar. Kommunar med ein stor del av sysselsettinga konsentrert til eitt føretak er sårbare for brå endringar i dette føretaket. Nedlegging, kraftige reduksjon i arbeidsstokken eller konkurs i hjørnesteinsbedrifta vil få store konsekvensar. Kommunar med en høg konsentrasjon av næringslivet i ein bransje vil også vera sårbare for konjunktur-endringar. Hordland har fleire kommunar som er konjunkturutsett, prega av sykliske næringar og eksponert for endringar i marknader utanfor Noreg. For å få god oversikt over status i dei ulike kommunane i fylket, er Telemarksforsking engasjert for å laga ein rapport om sårbarheit i kommunar og regionar i Hordaland. Rapporten skal brukast både til å kartleggja behovet for målretta innsats i eige fylke, men også for å argumentera betre for framtidige behov for omstilling i dialogen med kommunal- og regionaldepartementet. Næringsbarometeret for Hordaland spår nok eit turbulent for internasjonal økonomi, og det er venta at krisa i Europa vil dempe veksten i Noreg. I tillegg vil svekka norsk konkurranseevne skapa vanskar for tradisjonell norsk vareeksport dei neste par åra. Samla er det venta at desse faktorane vil medføra behov for omstilling i fleire kommunar i Hordaland. Fylkesrådmannen gjer difor framlegg om ei løyving på 2.0 mill. kroner til framtidige omstillingsprosjekt, slik at fylkeskommunen er i stand til å møta desse utfordringane. 13

HORDALAND FYLKESKOMMUNE SAKNR. 125/13 MØTEDATO 24.04.13 Saksgang Møtedato Saknr Saksordførar Fylkesutvalet 24.04.13 125/13 Fylkestinget 11.06.13 Grieghallen IKS - skiping av selskap, kjøp og utleige av eigedom Forslag til innstilling, sjå saksframlegg. 14

HORDALAND FYLKESKOMMUNE Økonomiavdelinga Arkivsak 201008520-15 Arkivnr. 146.61 Saksh. Vetlesand, Nils E. Saksgang Fylkesutvalet Fylkestinget Møtedato 24.04.2013 11.06.2013-12.06.2013 GRIEGHALLEN IKS - SKIPING AV SELSKAP, KJØP OG UTLEIGE AV EIGEDOM SAMANDRAG Grieghallen har vore i kontinuerleg drift i 35 år og det er trong for utskifting av både teknisk og publikumsretta infrastruktur. Det har ei tid vore arbeidd med planar om opprusting av bygget. Grieghallen er eit sentralt kulturbygg og tilhaldsstad og arbeidsplass for Bergen Filharmoniske Orkester og hovudarena for Festspillene i Bergen og Bergen Nasjonale Opera. Fornyingsprosjektet er kostnadsrekna til 234,6 mill. kr. Planen har vore at Grieghallen AS skulle stå for fornyinga med finansieringstilskot frå Bergen kommune, staten og Hordaland fylkeskommune. Det viste seg at denne måten å finansiera opprustinga på vart kostbar, og fylkesrådmannen tok kontakt med Bergen kommune for å få til rimelegare ordningar. Ut frå dette er det forslag om å oppretta Grieghallen IKS som kjøper bygget frå Grieghallen AS for så å leiga bygget ut til det same selskapet. Grieghallen IKS vil på denne måten stå for opprustinga av bygget, medan Grieghallen AS må betala husleige til Grieghallen IKS. Interkommunale selskap får lån til offentlege vilkår. Overslag tyder på at denne måten å gjennomføra fornyingsprosjektet på vil redusera rentekostnaden med vel 6 mill. kr første året. Samla innsparing i låneperioden vert i alle høve meir enn 50 mill. kr. Fylkesrådmannen tilrår at fylkeskommunen deltek i Grieghallen IKS og at selskapsavtalen vert godkjent slik den ligg føre. 15

FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkestinget vedtek å delta i Grieghallen IKS og godkjenner selskapsavtalen som ligg ved saka. Selskapet vert skipa saman med Bergen kommune. Kvar av deltakarane hefter for 50% av selskapet sine plikter. Øvre låneramme for selskapet vert sett til 250 mill. kr med tillegg av eksisterande pantegjeld i Grieghallen AS på 55 mill. kr. 2. Fylkestinget godkjenner at fylkeskommunen sin del av selskapskapitalen er kr 500 000. Summen vert finansiert ved overføring frå kapitalfondet. Fylkesrådmannen får fullmakt til å delta i stiftinga av selskapet på fylkeskommunen sine vegne og gjera budsjettendringar som følgje av overføringa. 3. Fylkestinget legg til grunn at Grieghallen IKS kjøper bygning, naglefast inventar og teknisk infrastruktur for 71 mill. kr av Grieghallen AS. I tillegg kjem dokumentavgift. 55 mill. kr av kjøpesummen vert gjort opp ved at Grieghallen IKS overtek pantegjeld i Grieghallen AS. 4. Grieghallen AS har rett, men ikkje plikt til å kjøpa Grieghallen attende til skattemessig bokført verdi når låna er nedbetalte. Bokført verdi skal reknast ut frå dagens avskrivingsreglar og anna regelverk som kan påverka skattemessig verdi. Gjenkjøpsopsjonen må utøvast innan eit år etter eigedommen er nedbetalt og har som vilkår semje mellom alle aksjonærane i Grieghallen AS. 5. Fylkestinget føreset for gjennomføring at alle avtalar knytt til prosjektet og festekontrakten vert transportert til det nye selskapet Grieghallen IKS på uendra vilkår. 6. Fylkestinget legg til grunn at fylkesrådmannen kjem attende til framtidige økonomiske konsekvensar av finansieringsopplegget i budsjettet for 2014. 7. Fylkesordføraren vert valt som medlem i representantskapet i Grieghallen IKS med fylkesvaraordføraren som personleg varamedlem. Rune Haugsdal fylkesrådman Johnny Stiansen økonomidirektør Vedlegg: Utskrift av møtebok Byrådssak 89-13 2 Saksførelegg til Byrådssak 89-13 2 i Bergen kommune Selskapsavtale for Grieghallen IKS 16

FYLKESRÅDMANNEN, 17.04.2013: Bakgrunn Grieghallen AS har over tid arbeidd med eit stort fornyingsprosjekt. Bygget har vore i kontinuerleg drift i 35 år og det er trong for utskifting av både teknisk og publikumsretta infrastruktur. Opprustinga er knytt til Grieghallen som eit sentralt kulturbygg og som tilhaldsstad og arbeidsplass for Bergen Filharmoniske Orkester og hovudarena for Festspillene i Bergen og Bergen Nasjonale Opera. Fornyingsprosjektet er kostnadsrekna til 234,6 mill. kr. Fylkestinget gjorde i sak 39/12 Grieghallen fornyingsprosjektet slikt samrøystes vedtak: «1. Fylkestinget vil medverka til at Grieghallen vert fornya i samsvar med dei kostnadene forprosjektet har indikert. Dette føreset at Bergen kommune og staten medverkar tilsvarande. 2. Fylkestinget føreset at dette vert løyst som eit tillegg til budsjettposten som er sett av til kulturbygg med regionale funksjonar. 3. Fylkestinget ber fylkesrådmannen koma attende til dette i samband med budsjettet for 2013.» I budsjettet for 2013 som fylkestinget vedtok i desember 2012 vart det sett av 1,7 mill. kr til å dekka rentekostnader i 2013 for fylkeskommunen sin del av lånet Grieghallen AS skulle ta opp for å finansiera fornyingsprosjektet. Finansieringsvanskar Opplegget har så langt vore at Bergen kommune, staten og Hordaland fylkeskommune skulle bidra til fornyingsprosjektet med om lag 1/3 på kvar av partane. Trass i forpliktande vedtak om tilskot til finansiering både i Bergen bystyre og Hordaland fylkesting og forpliktande brev frå staten ved Kulturdepartementet om medverknad, har det vist seg vanskeleg for Grieghallen AS å skaffa finansiering for fornyingsprosjektet til akseptable lånevilkår. Tilbodet om finansiering frå eit bankkonsortium med tilknyting til Hordaland og Vestlandet medførte høg rentekostnad (tillegg på 2,75% i høve til Nibor-rente), andre kostnader og provisjonar og vilkår om m.a. godkjenning av avtalar mellom dei største leigetakarane i Grieghallen og stat, fylkeskommune og kommune som regulerer driftstilskotet. Ny finansieringsmodell Etter at lånevilkåra frå bankkonsortiet låg føre, tok fylkesrådmannen kontakt med Bergen kommune for å få til ei rimelegare finansiering av fornyingsprosjektet. Fylkesrådmannen har den siste tida arbeidd tett med Bergen kommune og Grieghallen AS for å få til ein modell som kan gje rimelegare finansieringsvilkår. Fylkesrådmannen viser her til saksutgreiinga i Bergen kommune til bystyret sitt møte 24. april 2013 som er vedlagt. Av saksutgreiinga i Bergen kommune går det fram at ein vil foreslå alternativet med å oppretta eit interkommunalt selskap Grieghallen IKS eigd av Bergen kommune og Hordaland fylkeskommune med 50% kvar. Opplegget er vidare at det nyskipa selskapet Grieghallen IKS kjøper Grieghallen med påfølgjande festerett for bokført verdi. Grieghallen IKS kan som eigar av bygningen stå for finansiering av fornyingsprosjektet. Interkommunale selskap får finansiering til offentlege vilkår og av saksutgreiinga i Bergen kommune går det fram at det kan gje 6 mill. kr lågare rente første året enn tilbodet Grieghallen AS fekk frå bankkonsortiet. Samla over låneperioden vert innsparinga meir enn 50 mill. kr. 17

Uendra drift av Grieghallen For å vidareføra drifta vert det lagt opp til at hallen vert leigd ut frå Grieghallen IKS til Grieghallen AS. Grieghallen AS må i den nye modellen dermed svara husleige til Grieghallen IKS. Husleiga skal dekka rente og avdrag på lån som Grieghallen IKS tek opp til finansiering av fornyingsprosjektet. I tillegg må husleiga dekka festeavgift til Stiftelsen Harmoniens Fondsforvaltning og dokumentavgift for salet av Grieghallen frå Grieghallen AS til Grieghallen IKS. Fylkesrådmannen viser her til nærare detaljar i saksutgreiinga til Bystyret i Bergen. Oppretting av Grieghallen IKS for å få rimelegare lånevilkår, medfører slik sett ingen endring på driftsopplegget for bygget der Grieghallen AS framleis vil stå for drifta. Fylkeskommunen er ikkje aksjonær i Grieghallen AS. Fornyingsprosjektet Fornyingsprosjektet er som nemnt kostnadsrekna til 234,6 mill. kr. Planen er at Grieghallen skal framstå i ny prakt til Bergen Filharmoniske Orkester sitt 250-års jubileum i 2015. Med målsetjing om å ha Grieghallen mest mogeleg i drift i byggeperioden, er det lagt opp til etappevis ombygging over to år. Fylkesrådmanne viser elles til Bergen kommune si saksutgreiing for det som gjeld sjølve fornyingsprosjektet. Interkommunale selskap Lov om interkommunale selskaper regulerer denne typen selskap. Kvar deltakar hefter uavgrensa for sin eigardel og deltakarane samla hefter for selskapet sine samla forpliktingar. 4 i lova slår fast at det skal opprettast selskapsavtale og kva ein slik avtale skal innehalda. 22 i lova viser til at det må framgå av selskapsavtalen at selskapet har høve til å ta opp lån. Fylkesrådmannen sine tilrådingar Fylkesrådmannen har som nemnt hatt nært samarbeid med Bergen kommune i denne saka og viser til saksutgreiinga til Bergen bystyre sitt møte 24. april 2013 som ligg ved saka. Fylkesrådmannen meiner ein med oppretting av Grieghallen IKS vil få ei god løysing på finansieringa av fornyingsprosjektet i Grieghallen. Opplegget medfører vidare at fylkeskommunen ikkje får noka rolle på driftssida av kulturhuset. Av vedlegget til saka framgår også utkast til selskapsavtale for Grieghallen IKS. Fylkesrådmannen tilrår at den vert lagt til grunn for drifta av Grieghallen IKS. 18