HISTORIE KAP 2: AUST OG VEST FRÅ SPLITTING TIL SAMARBEID Kosmos 10 s. 141 150 Læringsmål: kunne gjere greie for utviklinga av USA etter krigen Kunne gjere greie for utviklinga frå Stål og kol- unionen til utviklinga av EU
GJENOPPBYGING AV VEST-EUROPA Økonomisk hjelp frå USA- Marshallhjelpa etter 2.verdskrig. USA ønskte å hjelpe dei vesteuropeiske landa til ein sterk økonomi. Dei europeiske landa støtta også næringslivet sitt, bedriftene fekk billig energi og låge skattar. Målet var auka produksjon og låg arbeidsløyse Utvikla seg ein blandingsøkonomi i dei fleste landa. Det vil sei at staten legg til rette for dei private bedriftene.
ROMATRAKTATEN Etter 2.verdskrig ønskte ikkje Frankrike at Tyskland skulle verte eit mektig land, pga. av frykt for nye åtak. Endra meining etter sterk påverknad frå USA. Frankrike vart med på å byggje opp Tyskland sin industri og eit forpliktande økonomisk samarbeid. Frankrike og Vest-Tyskland underteikna ein avtale om Den europeiske kol- og stålunionen i 1951. Italia, Belgia, Nederland og Luxembourg slutta seg raskt til unionen.
ROMATRAKTATEN Dei seks landa underteikna i 1957 Romatraktaten, som la grunnlaget for ein ny samarbeidsorganisasjon i Europa. Romatraktaten var forløparen til det vi i dag kjenner som Den europeiske unionen (EU).
FORTS. ROMATRAKTATEN Romatraktaten vart på ein måte «grunnlova» for samarbeidet i Europa. Det var særleg på det økonomiske området at landa skulle samarbeide. Tollen på varer vart også gradvis fjerna for at det skulle vere lettare å handle mellom medlemslanda. Det skulle også bli lettare å flytte til eit anna medlemsland og søkje arbeid der.
FORTS. ROMATRAKTATEN Men Det vart vanskeleg å få landa til å samarbeide om måla. Usemje om kor mykje det einskilde landet skulle bestemme sjølve, og kor omfattande unionen skulle vere.
FELLESSKAP I EUROPA EF: Få fart på det økonomiske samarbeidet 1986: Einskapsakta indre marknad EFTA (European Free Trade Association) Landa som ikkje var medlem i EF 1973: EF og EFTA - frihandelsavtale
EU DEN EUROPEISKE UNIONEN 1991: Maastrichtavtalen felles utanriks- og forsvarspolitikk. 1993: EU EØS (1994): Det europeiske økonomiske samarbeidsområdet : Fri flyt av varer, tenester, personar og kapital. Medlemsland 1999 Shengenavtalen (fjerna grensekontrollen) Euro (2002) felles mynteining
DELTE MEININGAR OM SAMARBEIDET Skapte fred Sterk økonomisk vekst Velstand Miljøpolitikk Makta blir tatt frå nasjonane Mistar råderett over eigne ressursar og lovar Avgjerdene blir tekne langt vekk
Schengenavtalen, s. 149 Eu sine organ: Europaparlamentet, s. 150 Ministerrådet, s. 150 Europakommisjonen, s. 150
LANDA I VEST-EUROPA VART VELFERDSSTATAR Velstanden auka meir mat, nødvendige forbruksartiklar. Telefon, kjøleskap, fjernsyn og bil vart vanleg i dei fleste heimar. Folk i den vestelege verda fekk etter kvart eit høgt personleg forbruk--> økonomien i landet vaks --> la grunnlaget for å byggje opp velferdsstatar i Vest-Europa. Landa fekk betre helse- og utdanningstilbod, vart oppretta trygdeordningar for pensjonistar, sjuke, uføre og arbeidsledige.
KVINNENE INNTOK ARBEIDSLIVET «Husmorsperioden»: Frå mellomkrigstida og ca. 50 år fram i tid. Vanleg at kvinnene slutta i lønt arbeid når dei gifte seg. I 1970 -åra gjekk fleire og fleire kvinner ut i arbeidslivet. Dei kravde likestilling (ha same rettar, tilbod og posisjonar i samfunnslivet som mennene). Kvifor? : Stort behov for arbeidskraft pga. økonomisk vekst, færre fødde barn, auka bustadsprisar og større materielle behov, meir behov for arbeidskraft i offentleg sektor, fleire kvinner tok utdanning.
USA ETTER KRIGEN https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/graphics/flags/large/us-lgflag.gif
Etter 2.vk.: Sterk økonomi Sterkaste millitærmakt Trengte marknader Kjempa mot kommunismen Resten av verda skulle «lære» av dei
JOSEPH MC CARTHY Heksejakt mot kommunistar Kalla inn folk til avhøyr Måtte flykte eller slutte i jobben sin Charlie Chaplin Undertrykte politiske meiningar...
DISKRIMINERING Slaveriet avskaffa i 1865 Likevel segregering 1954: Forbode! Martin L. King leia opprør 1964: Nobels fredspris 1964: Borgsrrettslova Demokratiske rettar??
JOHN F. KENNEDY 1960: President (43) Berlinmuren og Cubakrisa Svært populær Støtta dei svarte Uoppklara drap
VIETNAMKRIGEN EIT VENDEPUNKT Kritikk mot styresmaktene Mange kom heim i kiste TV Krig for å selje mest muleg våpen? Ungdomsopprør, mot raseskilje og dei vaksne sine verdiar Likestilling 1968: Martin Luther King og Robert Kennedy drepne
WATERGATE 1972: Innbrot i Watergatebygninga Spionasje på det demokratiske partiet Nixon hindra etterforsking Var innblanda og måtte gå av
TRE PRESIDENTAR - TO RETNINGAR Ronald Reagan (1981 1989) (2004) Republikanar - fjerna trygdeordningar, auka forsvarsbudsjettet - skatte- og avgiftslettelette George H.W. Bush (1989-1993) Bill Clinton (1993(1993-2001): Demokrat - betre offentleg helsestell og skatt på energi George W Bush (2001-2009): Republikanar Skattelette (mest for dei rike) 2001 trekte USA frå Kyoto-avtalen «Krig mot terror» (Afghanistan) (11.09.201) «Fjerna»seg frå Europa