Skjøtselsplan for verdifull slåttemark Ljone, Ulvik A. Generell del Slåttemarker er areal som blir regelmessig slått. Semi-naturlig slåttemark, eller såkalla natureng, er slåttemarker som er forma gjennom rydding og lang tids tradisjonell slått. Dei er ofte overflaterydda, men ikkje oppdyrka og tilsådd i seinare tid, og er anten ugjødsla eller svært lite gjødsla. Dei blir slått seint i sesongen. Slåttemarkene vart gjerne haustbeita og ofte også vårbeita. Korleis slåttemarkene har vore skjøtta varierer noko frå stad til stad og frå landsdel til landsdel. Slåttemark er urte- og grasdominert og oftast svært artsrik. Dei kan vere open eller tresett. Tresette slåttemarker med styvingstre som blir hausta ved lauving er i dag svært sjeldne. Slike såkalla lauvenger vart gjerne beita om våren, slått ein gong seint om sommaren og beita om hausten. I tillegg vart greinene på trea hausta til lauvfôr med eit tidsintervall på 5-8 år. I gammal tid spelte også myr ei viktig rolle som slåtteareal (slåttemyr). Dei fleste jordvassmyrane i Noreg har tidlegare vore slått, men myrslåtten tok i stor grad slutt for ganske lenge sidan og vart praktisert berre nokre få stader fram til slutten av 1950-åra. Attgroinga av slåttemyr går imidlertid gjerne sakte, så fleire myrar ber i framleis preg av denne haustinga. Det er registrert få lauvenger og slåttemyrer som framleis er i hevd. Dei ulike slåttemarkene høyrer til blant våre mest artsrike naturtypar, og har stor betydning også for andre organismar enn karplantar. T.d. er rundt 70 prosent av dagsommarfuglane våre knytt til open engvegetasjon (særlig urterik slåttemark). I tillegg har slåttemarker stor betydning for mange truga artar av beitemarksopp. Slåttemark kan ikkje erstattast av beitemark fordi dei inneheld artar som ikkje klarar seg i område som berre blir beita. Samanlikna med naturbeitemark har slåttemark generelt det høgaste artsmangfaldet per m 2 og også dei største bestandane av fleire truga engartar. Gjennom historia har slåttemark vore, og vil framleis vere, om vi tek vare på dei, viktige levande genbankar. I tillegg er dei berekraftige økosystem som har vore eit nøkkelelement i norsk landbruk i fleire tusen år. Grunna moderniseringa av landbruket er gammal slåttemark no blant våre mest truga naturtypar. Generelle råd ved skjøtsel og restaurering av verdifulle slåttemarker Skjøtsel Beste måten å skjøtte ei gammal, artsrik eng på, er å følge opp den tradisjonelle driftsforma, utan gjødsling, med sein slått og tørking av graset på staden. Enkelte stader har slåtteareala vore beita vårog haust. Det var imidlertid viktig at dyra ikkje gjekk for lenge på beite om våren. Det tradisjonelle slåttetidspunktet har variert noko frå stad til stad avhengig av klima og høgd over havet. Difor er det viktig å finne ut kva som har vore vanleg på den aktuelle lokaliteten eller i nærområdet frå gammalt av. Prøv å finne fram til tradisjonen før krigen. Generelt skal dei fleste plantane ha bløma og sett frø før slåtten tek til. For mange område vil dette vere frå midten av juli. Ein bør nytte lett reiskap (ljå eller tohjuls slåmaskin, til nød lettare traktor). Graset må bakketørkast eller hesjast før det blir fjerna. Det viktigaste er likevel at graset blir fjerna. Skjer slåtten etter at plantane har sett frø, gjer det ikkje så mykje om ein år om anna ikkje får tørka graset før ein fjernar det. På Vestlandet vart enga som regel beita vår og haust. Beiting kan ikkje erstatte slått, men beiting kan likevel vere aktuelt som einaste skjøtsel i ein periode dersom det ikkje er mogleg å slå. Beiting med gamle storferasar er det beste, men på Vestlandet blir sau no i stor grad brukt. Beiting med moderne storferasar er ueigna, då dette fører til for stort beitepress og trakkskadar. Beiteugras må fjernast manuelt. Om enga vårbeitast, må ikkje dyra beite for lenge, då enga treng å utviklast før slåtten. Avslutt gjerne vårbeitinga i månadsskiftet mai-juni.
Restaurering Når det gjelder restaurering av enger som er i attgroing og utviding av eksisterande slåtteareal er det viktig å ikkje sette i gang med meir omfattande restaurering enn det ein klarar å følgje opp med skjøtsel i ettertid. Dersom det er mange delfelt som skal restaurerast, kan det vere lurt å ta det trinnvis over fleire sesongar. Slik blir det meir overkomeleg, og ein får erfaring med kor omfattande dei ulike tiltaka er og kor mykje ein kan forvente å få gjennomført per sesong. Hogst/grovrydding bør helst gjennomførast på frosen og gjerne bar mark. Då ungår ein skadar på undervegetasjonen, og samstundes er det enklare å få ein lågast mogleg stubbe. Rydding i snø kan vere meir tungvint. Mindre buskar og oppslag kan òg ryddast på sommaren når det er tørt og mykje av biomassen er samla i blada. I slåtteenger som ikkje har vort tresette er det ikkje noko poeng i å sette att tre ved rydding, men gamle styvingstre bør få stå. Eit og anna lauvtre med fin og vid krone kan òg gjerne få stå. Alle gran/furu og framande treslag bør fjernast. Etter hogst er det spesielt viktig at alt ryddeavfall, kvist, stubbar og liknande blir samla saman og brent på eigna stader, og aller helst frakta ut av området. Dette for å unngå unødig oppgjødsling. Ryddeavfall som ligg spreidd utover vil elles fort føre til ny dominans av uønska rasktveksande, konkurransesterk vegetasjon. Av same grunn er oppflising og spreiing av flis i området ikkje å anbefale. Attstående biomasse vil ta opp noko av næringa som blir frigjort frå døde røter av tre og buskar som har blitt rydda bort. Dette gir ein gjødslingsseffekt som lett fører til oppvekst av uønska nitrogenkrevjande artar (t.d. bringebær og brennesle). Gradvis gjenåpning er difor viktig. Gjødslingseffekten saman med auka lysinnstråling fører gjerne òg til ein del etterrenning. Det er mest effektivt å slå lauvrenningane i juli, når det er minst energi samla i rotsystemet. Dette fell normalt saman med slåttetidspunktet. Det kan likevel vere nødvendig å rydde lauvrenningar fleire gonger dei par første sesongane. Osp og or sprer seg ved rotskot, og rydding kan i mange tilfelle føre til utstrakt renning. Desse kan det difor løne seg å ringbarke ved å skjere eit ca. fem cm breitt band rundt treet nedanfor den nedste greina. Det er viktig at snittet er såpass djupt at all barken forsvinn, slik at transporten av næringsstoff stoppar heilt opp. Det er lettast å ringbarke om våren. Etter tre somrar må dei døde trea fjernast. Stubbar må kappast heilt ned til bakken, anten i samband med hogsten eller ved etterrydding på barmark. Større stubbar vil gå raskere i forråtning om en skil barken frå veden med eit spett eller liknande, og deretter stappar jord i mellom. Med unntak av osp og or kan ein òg unngå renningar på denne måten. Dette kan t.d. vere aktuelt i kantar som hindrar lysinnstråling til slåttemarka. Problemartar som bringebær- og rosekratt, brennesle og mjødurt vil normalt forsvinne ved slått over tid. Men for å få dei bort kan det i byrjinga vere nødvendig å slå fleire gonger per sesong med ljå eller krattryddar. Felt med einstape (bregne) bør slåast ned med kjepp, ikkje skjerast ned. På denne måten held bregna fram med å transportere næring frå røtene, og utarmar dermed rotsystemet sitt. Den bør så fjernast på hausten. For mer utfyllande om skjøtsel, restaurering og hevd: Skjøtselsboka for kulturlandskap og gamle norske kulturmarker er å finne på DN sine heimesider: http://www.dirnat.no/content.ap?thisid=500034662&language=0
B. Spesiell del: Ljono nedre ID Naturbase: BN00049606 BN00000936 Gnr/bnr: 54/7 Tidlegare registrert: 2007, 2007, 2008 Dato for skjøtselsplan: 01.11.2010 Reregistrert i samband med skjøtselsplan. Dato: 27.08.2010 UTM: 32V 386855 6717551 Areal, noverande: 4,6 daa (0,7 + 3,9) Kommune/fylke: Ulvik, Hordaland Mogleg areal etter restaurering: Registrert av: Ranveig Djønne (2001), Mary H. Losvik (31.07.2007), John Bjarne Jordal (14.06.2008) Utforma av: Mary H. Losvik Registrert av: Mary H. Losvik OMRÅDEBESKRIVELSE: Omtalen er skreven av fylkesmannen i Hordaland på grunnlag av tidlegare omtalar av Djønne (2005), Jordal (2009) og Losvik (2010). I Naturbase er lokaliteten skildra som to tilgrensande lokalitetar, basert på Jordal (2009) sin omtale. I skjøtselsplanen er det mest praktisk å skildre slåttemarka som ein lokalitet, sidan ein legg opp til same skjøtsel i begge delområda. Lokalisering og naturgrunnlag: Lokaliteten ligg like ovanfor vegen mot Ljono, nedst i teigen på bnr. 54/7. Lokaliteten grensar mot vegen i nedkant, mot skog i vest, tresett grasmark i oppkant og ein frukthage i aust. Lokaliteten er todelt, der den relativt smale partiet mellom vegen og skogen i vest er den mest intakte. Eksponeringa er sørvendt. Lokaliteten ligg i sørboreal vegetasjonssone og svakt oseanisk seksjon. Naturtypar, utformingar og vegetasjonstypar: Det er snakk om ei slåttemark (D01) i ein bratt bakke. Den austlege og største delen av lokaliteten går litt i retning av naturbeitemark (D04), særleg i kantane, men blir slått, den også, så D01 blir riktig klassifisering også her. Det austlege og største delområdet har innslag av styva ask. Viktigaste vegetasjonstype er frisk fattigeng (G4). Artsmangfald: Ved siste synfaring på lokaliteten, i august 2010, fann Losvik 27 karplantar som kan indikere gammal slåttemark: Gjeldkarve, prestekrage, kjertelaugetrøyst, kvitmaure, småengkall, hårsveve, knegras, tiriltunge, blåkoll, engknoppurt, ryllik, følblom, tepperot, smalkjempe, engfrytle, bleikstarr, bråtestarr, fuglevikke, skjermsveve, firkantperikum, tviskjeggveronika, englodnegras, blåklokke, stemorsblom, jonsokkoll, skogstorkenebb og gjerdevikke. Jordal (2009) nemner i tillegg engtjæreblom, karve, haremat, heiblåfjør, storblåfjør, blåknapp, raudknapp, gulskolm, maurarve, lundrapp, kratthumleblom, jonsokkoll, raud jonsokblom og åkerminneblom. I tillegg finst det vanlege, gjødseltolerante artar som engkarse, engsoleie og engsyre. Populasjonane av fleire karakteristiske artar er små. Sopp: Lokaliteten vart undersøkt hausten 2010 av Olav Aas. Det var ein relativt dårleg soppsesong, og berre fire artar vart funne, men av desse var to raudlisteartar: Tjøreraudskivesopp Entoloma poliopus, limvokssopp Hygrocybe glutinipes, flammevokssopp H. intermedia (VU) og skifervokssopp H. lacmus (NT). Bruk, tilstand og påverknad: Lokaliteten blir slått på seinsommaren. Det blir beita vår og haust på den austlege delen av området. Det blir truleg også beita noko på ved vestlege delen, men i mindre grad. Den austlege lokaliteten har nok vore litt gjødsla, særleg på større grasflekkar (Jordal 2009). Framande artar: Ingen observerte. Skjøtsel/forvalting: Skal lokaliteten ha biologisk verdi som slåttemark i framtida, må skjøtselen med sein slått, tørking av graset på staden og beiting vår og haust halde fram. Verdivurdering: Dei to delområda har fått ulik verdi i Naturbase (Jordal 2009). Den vestlege delen blir vurdert som mest intakt og blir vurdert som svært viktig. Den austlege er stadvis litt oppgjødsla, og blir av den grunn berre vurdert som viktig. Etter ei totalvurdering blir verdien vurdert som A svært viktig, sidan lokaliteten er ganske artsrik, rimelig intakt og framleis er i drift. Slike lokalitetar er det svært få att av i Hordaland, og dette er ein av dei betre. Funnet av to raudlista soppartar støttar opp om høg verdi, men er ikkje avgjerande.
TIDLEGARE OG NOVERANDE BRUK: Har vore i drift som slåttemark i lang tid og er framleis i drift etter gamle driftsmåtar, om enn noko mindre intensivt enn tidlegare. VEGETASJONSTYPE: Frisk fattigeng (G04). Karakterartar: Bleikstarr, blåklokke, blåknapp, blåkoll, bråtestarr, engfrytle, engknoppurt, englodnegras, engtjæreblom, firkantperikum, fuglevikke, følblom, gjeldkarve, gjerdevikke, gulskolm, haremat, heiblåfjør, hårsveve, knegras, jonsokkoll, karve, kjertelaugnetrøyst, kratthumleblom, kvitmaure, lundrapp,, maurarve, prestekrage, raud jonsokblom, raudknapp, ryllik, skjermsveve, skogstorkenebb, smalkjempe, småengkall, stemorsblom, storblåfjør, tepperot, tiriltunge, tviskjeggveronika, åkerminneblom. Raudlisteartar: Flammevokssopp Hygrocybe intermedia (VU) Skifervokssopp Hygrocybe lacmus (NT) STATUS/TILSTANDSBESKRIVELSE: Intakt, men litt små populasjonar av enkelte karakterartar. Stadvis litt gjødsla. KULTURMINNE: Ikkje registrert. VERDI (A svært viktig, B viktig eller C lokal verdi): A svært viktig MÅL: Hovudmål for lokaliteten: Hovudmålet er å halde på og helst auke driftsintensiteten etter gamle driftsformer, utan gjødsling og med vår- og haustbeite i tillegg til sein slått og tørking av graset på staden. Gjødsling: Det må ikkje brukast tilleggsgjødsel ut over det dyra sjølve legg att. Det kan gjerne kalkast lett med skjelsand eller kalksteinmjøl kvart 5.-10. år. Vår- og haustbeite: God nedbeiting av sau i periodane frå april til og med mai og frå slutten av september kvart år er viktig for å sikre artsmangfaldet på lang sikt. Det er betre med mange sauer i ein kort periode og på eit tidleg tidspunkt enn med få sauer i ein lengre periode. Slått: Graset må bli slått ein gong for året, i perioden frå midten av juli til seint i august, etter at plantene har mogne frø. Ein kan nytte tohjuls slåmaskin, krattryddar, firhjuling med slåtteutstyr eller ljå. Graset bør tørkast flatt eller i hesjer, slik at frøa blir spreidde og grastorva jamt blir tilført nye frø. Det er svært viktig at alt høyet blir fjerna frå lokaliteten. Dødt gras som blir liggande att verkar som grøngjødsling og hindrar oppveksten av små, konkuransesvake artar. Blir det mykje mose, kan den rakast bort like etter slåtten. Dei gamle fjerna mose med ljåen under slåtten. Utviding av arealet: Utkantane av slåttemarka, særleg øvst i skråninga, er svakt attgroande. Det ville vore bra om heile arealet kunne vore slått kvart år, ved at ein også slår attgroande areal på øvst i teigen, eventuelt med krattryddar og med litt utviding kvart år. Tre: Ein må passe på at trea inne på slåttemarka ikkje blir for store slik at dei gir for mykje skugge til grasmatta. Dei kan godt lauvast kvart 7. år. Nokre kan fjernast, slik at berre nokre få enkeltståande tre står att. OPPFØLGING: Skjøtselsplanen skal evaluerast innan: 2015 Behov for registrering av spesifikke artsgrupper: Beitemarksopp ANSVAR: Brukar: Thoralf Opheim
Kart Arealet med gammal slåttemark på Ljone.Lokaliteten består av to delområde, der det største ser ut til å vere litt gjødselpåverka.