Prinsipp for utbygging og finansiering av VA-infrastruktur. i Nissedal kommune

Prinsipp for utbygging og finansiering av VA-infrastruktur i Nissedal kommune

Innhald 1. Innleiing... 3 2. Arbeidsprosess... 6 3. Rolle-avklaring mellom kommune, utbyggarar, hytteeigarar og grunneigarar... 7 Finansieringsmodellar... 7 Ny Lov om kommunale vass- og avløpsanlegg... 8 Lov om offentleg anskaffelse... 8 4. Frivilligheit vs. "pålegg"... 9 Juridiske vurderingar - heimelsgrunnlag... 9 Obligatorisk tilkoplingsplikt... 9 Revidering av planverk... 10 5. Mva-handtering... 11 6. Modellar for vidare utbygging og finansiering... 12 Kva er "rettferdig" fordeling av kostnadar?... 13 Situasjon 1 bygging av VA-nett i eksisterande lågstandard-felt utan fortetting av nye tomter... 14 Situasjon 2 bygging av VA-nett i eksisterande lågstandard-felt med fortetting av nye tomter... 15 Situasjon 3 bygging av VA-nett i nye, ubygde felt... 15 Situasjon 4 tilkopling av enkelthytter... 16 7. Konklusjonar og tilrådingar... 16 Kjelder og dokument:... 17 Nissedal kommune Side 2

1. Innleiing Nissedal kommune har over tid hatt ei satsing på hyttebygging som pr i dag har resultert i at det er noko over 2.000 hytter i kommunen. Den største konsentrasjonen av hytter finn ein i dag på Kyrkjebygdheia, Gautefallheia og Felle, men det er også større hyttefelt fleire andre stader. Etter ein del år med særs høg aktivitet, har omsetnaden av tomter dei siste par åra gått ned, men det er lagt til rette for ei vidare utbygging i dei fleste områda. Som eit viktig ledd i utvikling av nye hyttefelt har ein bygd ut og renovert VA-infrastrukturen i store delar av kommunen. Tabellen under syner kva for investeringar som er gjort i perioden 2002 til 2013. Her er ikkje felles-anlegget på Gautefallheia med, ei utbygging som i skrivande stund ser ut til å finne si løysing innan 2015, med ein totalkostnad for Nissedal på i underkant av 50 millionar. INVESTERINGAR I VA-SEKTOREN 2002-2013 Prosjekt Årstal Inv.kostnad Anleggtilskot Havrefjell hyttegrend 2002 1 626 000-1626 000 Felle renseanlegg inkl. div. nett 2002-2004 8 400 000-4100 000 Kloakkleidning - Kyrkjebygdheia 2002-2003 3 300 000-2560 000 Vassanlegg/borehol - Gamatun 2003 145 000 Diverse utbyggingsavtalar 2003-2004 3 072 000-3072 000 Utbyggingsavtale - Spjotvatn 2004 490 000-640 000 Utbyggingsavtale - Bjønntjønnlia 1 2004 443 000-433 000 Utbyggingsavtale - Bjønntjønnlia 2 og 3 2004-2006 750 000-751 000 Utbyggingsavtale - Rosstjønn Vest 2004-150 000 Utbyggingsavtale - Stemtjønn 2005-2006 -600 000 Utgreiing av slamsentrifuge 2005 230 000 Utbyggingsavtale - Utsjå hyttegrend 2005-2008 2 800 000-2800 000 Vass- og kloakknett - Dølhus-Sandnes-Flesjedalen 2005-2008 10 290 000-4553 000 Kåsa - Solli - utviding 1 2006-2008 994 000 Utbyggingsavtale - Støylsheia Nord 2007 2 342 000-2342 000 Utbyggingsavtale - Skogbu 2007 267 000-433 000 Utbyggingsavtale - Slokedalsfjellet 2007-2010 2 053 000-1650 000 Utbyggingsavtale - Sundsodden 2008 1 494 000-1494 000 Nytt vassverk - Felle 2010-2012 4 307 000 Nytt abonnement-system 2010 173 000 Utbyggingsavtale - Slokedalsfjellet-trinn 3 2010-2011 639 000-690 000 Oppgradering av Høgefoss vassverk 2011-2013 1 453 000 Utviding av Kåsa-Solli-trinn2 2012 537 000 Stikkleidning - Øverlandsheia II 2012 580 000 VA-nett - Bakkane bustadfelt på Felle 2012 279 000 Oppgradering av Nissedal vassverk 2012-2013 455 000 Anleggstilskot-ymse kloakk 2002-2006 -310 000 Anleggstilskot-ymse vatn 2002-2006 -423 000 Utbyggingsavtale - Abraham Grimstvedt 2011-2013 -733 000 Sum 47 119 000-29 360 000 Nissedal kommune Side 3

Som tabellen syner er ein stor del av investeringane finansiert med anleggsbidrag, noko ein har gjort gjennom frivillige avtalar. Innhald og vilkår i desse anleggsbidragsavtalane har endra seg litt gjennom dei 10 åra, men i hovudsak har kommunen redusert sin finansielle risiko, medan utbyggarinteresser har hatt eit økonomisk motiv for å forskottere kommunale VA-anlegg, både ut i frå faktisk realisering av sine planar, og ein framtidig økonomisk fordel, ved at tilkopling av abonnentar kan skje til ein låg tilkoplingskostnad. Framlegg til økonomiplan for 2014-2017 legg opp til ytterlegare store investeringar i sektoren, spesielt felles-anlegget med Drangedal kommune for Gautefallheia. Det er også utfordringar knytt til kapasitet ved Nissedal reinseanlegg, men førebels er dette ikkje lagt inn i økonomiplanen. Som fylgje av dei store investeringane har talet på abonnentar auka betydeleg i same periode, og ein har gått frå ein situasjon der VA-sektoren vart subsidiert, til at ein dei siste åra har hatt betydelege "overskot" og fondsavsetnader. Dette har vore eit bevisst val, for å møte dei store kapitalkostnadene som vil kome dei neste åra. 2013 er såleis eit vendepunkt, der dekningsgraden for vassforsyning igjen vil kome under 100 %, og ein vil måtte byrje å bruke av sjølvkostfond. I løpet av 2014-2015 må inntektene innan vassforsyning aukast vesentleg, dersom ein ikkje vil finansiere denne tenesta med frie midlar. Innan kloakk er årleg overskot vesentleg høgare, og auken i kapitalkostnader kan i langt større grad finansierast innanfor dagens inntekter. Tabellane under syner utviklinga i kostnadsdekning og gebyrsatsar dei siste 10 år. Finansiell dekningsgrad i perioden 2003-2012 Tabellane syner at Nissedal allereie Årstal Nissedal Vassforsyning - prosent "Like kommunar" Telemark Landet ligg relativt høgt når det gjeld gebyrsatsar. Den store utfordringa for Kjelde: KOSTRA-tal, publisert 15.06.2013 2003 2005 2007 2009 2011 2003 2005 2007 2009 2011 96 % 90 % 82 % 133 % 118 % 91 % 97 % 121 % 125 % 132 % 61 % 81 % 84 % 93 % 89 % Kloakk - prosent 49 % 78 % 89 % 95 % 93 % 112 % 90 % 85 % 94 % 102 % 96 % 95 % 93 % 102 % 98 % 101 % 98 % 94 % 100 % 100 % 102 % 98 % 94 % 100 % 101 % 2004 2006 2008 2010 2012 Årstal 2004 2006 2008 2010 2012 92 % 111 % 99 % 109 % 110 % Nissedal 94 % 108 % 106 % 100 % 145 % 85 % 90 % 82 % 82 % 101 % "Like kommunar" 79 % 91 % 87 % 86 % 95 % 99 % 85 % 85 % 97 % 104 % Telemark 101 % 96 % 94 % 99 % 97 % 101 % 96 % 93 % 97 % 104 % Landet 103 % 96 % 91 % 99 % 102 % kommunen framover vert difor å auke inntektene gjennom auke i talet på abonnentar. Får ein ikkje til dette, må ein anten auke gebyra, eller subsidiere desse tenestene med midlar frå anna kommunal drift. Det siste ser ein som særs vanskeleg, og ein har lagt til grunn i arbeidet at alle kostnader skal dekkast av inntekter innan sjølvkost-områda, også på kort sikt (ikkje legge opp til framførbare underskot som dekkast inn seinare år) i den grad det ikkje er avsette fondsmidlar frå tidlegare år ein kan dekke evt. underskot med. Nissedal kommune Side 4

Årsgebyrsatsar i perioden 2004-2013 Årsgebyr - vassforsyning-kroner Årstal Nissedal "Like kommunar" Telemark Landet 2004 1 470 2 410 1 976 2 033 2005 1 470 2 475 2 063 2 114 2006 1 500 2 637 2 121 2 128 2007 1 580 2 676 2 167 2 210 2008 1 900 2 831 2 530 2 355 2009 2 700 3 052 2 600 2 551 2010 2 500 3 158 2 644 2 692 2011 3 150 3 541 2 853 2 831 2012 3 400 3 824 3 038 2 981 2013 3 540 3 972 2 989 3 112 Årsgebyr - kloakk-kroner Årstal Nissedal "Like kommunar" Telemark Landet 2004 4 850 2 395 3 143 2 432 2005 5 100 2 463 3 232 2 483 2006 5 200 2 606 3 305 2 492 2007 5 450 2 683 3 345 2 563 2008 3 800 2 739 3 513 2 723 2009 4 550 2 988 3 582 2 920 2010 4 150 3 135 3 614 3 083 2011 5 200 3 373 3 758 3 184 2012 5 600 3 692 3 998 3 330 2013 5 800 3 832 4 207 3 437 Kjelde: KOSTRA-tal, publisert 15.06.2013 Note 13 Sjølvkostområde Sjølvkost er berekna ut i frå KRD sine retningslinjer for berekning av sjølvkost for kommunale betalingstenester, publikasjonsnummer H-2140. Framførbare underskot vert kun opplyst i note, og framkjem ikkje som verdiar i balansen. Når det gjeld sjølvkost-områda renovasjon og slam-handsaming så er dette organisert i eige selskap, IATA IKS. Det visast til årsmeldinga for opplysningar om dette. Sjølvkostområde Vatn Avløp Feiing Oppmåling Byggesak Akk. underskot pr. 31.12.11 0 0 89 355 390 438 0 "Udekka" frå gamlaste år i 5-års perioden strykast 1) 0 0 0 0 0 Akk. underskot (+) / Sjølvkostfond (-) pr. 01.01.12-511 562-3 044 454 89 355 390 438-237 570 Inntekter 2012-2 144 070-5 844 850-355 110-1 012 683-736 800 Kostnader 2012 1 950 625 4 018 442 455 620 1 520 911 857 237 Overskot(-) / underskot (+) 2012-193 445-1 826 408 100 510 508 228 120 437 Årets dekningsgrad i % 109,9 % 145,5 % 77,9 % 66,6 % 86,0 % Avsetn(-)/ bruk av (+) sjølvkost-fond -193 445-1 826 408 0 0 120 437 Sjølvkost-fond pr 31.12. før kap.kostnad 2) -705 007-4 870 862 0 0-117 133 Akkumulert underskot pr. 31.12. 0 0 189 865 898 666 0 Alternativ kostnad ved bunden kapital/framført underskot 3) -14 842-96 567 3 406 15 727-4 327 Sum akkumulert underskot (+) / sjølvkostfond (-) pr. 31.12. tillagt kapitalkostnad -719 849-4 967 429 193 271 914 393-121 460 Note 13 i årsrekneskapet for 2012 syner at summen av slike sjølvkostfond pr. 31.12.12 ca. 5,69 millionar kroner. Denne rapporten er utarbeidd for å syne kva kommunen kan, og bør, gjere, for å få til ei vidare utvikling og finansiering av VA-sektoren. Nissedal kommune Side 5

2. Arbeidsprosess Det har dei siste åra vore stor fokus på utbygginga på Gautefallheia, men det er i tillegg gjennomført store investeringar i andre anlegg (sjå tabell under Innleiinga). Parallelt med dei ulike investeringsprosjekta, har både administrativt og politisk nivå arbeidd med korleis ein kan fordele store kapitalkostnader på flest mogleg abonnentar på ein "rettferdig" måte. Det ligg både ein miljøgevinst i å få kopla til flest mogleg hytter, då alternative private løysingar ofte ikkje er like gode, og ein næringsgevinst ved at høg sanitær standard fører til fleire opphaldsdøgn på hytta. Samarbeidet med Drangedal kommune om Gautefallheia VA, vart til slutt organisert som eit sameige, der kvar kommune eig sin del av felles-anlegget. Finansieringa må kvar kommune finne si løysing på, og i Nissedal har ein sett denne investeringa på lik line med andre investeringar innan VA-sektoren. Kapitalkostnader dekkast inn gjennom eit felles sjølvkostrekneskap for heile kommunen. På den eine sida vil eit slikt "regime" gje flest mogleg abonnentar å fordele kapitalkostnadene på, og på den andre sida vil det gje både synergieffektar og større gebyrinntekter på sikt, som då også vil kome heile kommunen til gode. Sjølv om ein valde å ikkje ha noko direkte samarbeid om finansierings-sida, har det heile tida vore tett dialog mellom administrasjonane i Nissedal og Drangedal. Etter kvart har ein også hatt ein god dialog med Åseral kommune. Dette fordi Åseral har gjort nokre "grep" som er høgst aktuelle også for Nissedal (tilkoplingsplikt for hytter). Det visast her særskild til rapporten "Hyttepolitikk Mål, modellar, arbeidsform, finansiering m.v. datert 16.06.2011". Mykje av problemstillingane handlar om: Rolle-avklaring mellom kommune, utbyggarar, hytteeigarar og grunneigarar Kva er rimeleg å "pålegge" nokon mot si vilje Mva-handtering I alle punkta er det til dels kompliserte juridiske sider, og ein har i arbeidet hatt dialog med ulike eksterne kompetansemiljø. Nissedal kommune Side 6

3. Rolle-avklaring mellom kommune, utbyggarar, hytteeigarar og grunneigarar Innleiingsvis kan det vere greitt med eit par definisjonar: Med primærnett/hovudnett meinast for vatn distribusjonsnett frå vassverk og fram til aktuelle avgreiningspunkt til sekundærnett, og for kloakk frå aktuelle avgreiningspunkt til sekundærnett og fram til reinseanlegget. Med sekundærnett/spreienett meinast VA-nettet frå aktuelle avgreiningspunkt og fram til den enkelte eigedom, og er som regel bygd og finansiert av andre enn kommunen. I ein del tilfelle har kommunen overteke dette nettet, men det er også ein del sekundærnett som er eigd av private aktørar. Med privat stikkleidning meinast at kvar eigedom sjølv eig den siste biten frå tomtegrense og inn i huset/hytta. Finansieringsmodellar Fram til nå har kommunen i stor grad hatt rolla som tilretteleggar. Det har vore så stor interesse og aktivitet frå utbyggarar/grunneigarar si side, at det ikkje har vore behov for noko anna. Det har heller ikkje vore behov for kommunen å ta i bruk lovheimlar for å få gjennomført ei ønskja utvikling, då frivillige anleggsbidragsavtalar har sikra kommunen finansiering i form av anleggsbidrag. Hovudprinsippa i desse avtalane har vore at utbyggingsinteresser har finansiert store delar av naudsynte investeringar på forskot, mot at kommunen har fastsett eit lågt tilkoplingsgebyr for dei aktuelle hyttene. Med dei store investeringane i hovudinfrastruktur som er gjennomført og planlagt, ser ein at eit slikt "regime" ikkje er tilstrekkeleg lengre, spesielt i ei tid der etterspurnad etter tomter er vesentleg redusert. Dersom ein ikkje får til frivillige avtalar om anleggsbidrag, står kommunen att med årsgebyr og tilkoplingsgebyr som finansieringskjelder. Det har vore drøfta å krevje inn eit "ekstraordinært" tilkoplingsgebyr, ut i frå ein vesentleg kvalitetsheving av vass- og avlaupstenestene, men ein har konkludert med at dette vil vere kontroversielt. I staden valde ein å auke gebyrsatsane generelt med 8 %, både i 2011 og 2012 og 4 % i 2013, og å satse på eit fortsatt samarbeid med private utbyggarinteresser. Når det gjeld utbyggingsmodellar så har det som sagt i stor grad vore slik at utbyggarinteresser har vore pådrivarar, og kommunen har lagt til rette. Gjennom snart 15 år med ein slik modell har ein erfart at roller og ansvar ikkje er like godt definert når det har gått nokre år. I mange tilfelle er det ikkje gjort formelle "overtakings-forretningar", der eigarskap og drift- og vedlikehaldsansvar er overført kommunen. Vidare er det i dag også fleire tilfelle av private sekundærnett/spreienett som abonnentane betalar eige gebyr til, samstundes som kommunen leverer tenester og krev gebyr av sluttbrukarar tilslutta desse netta. Nissedal kommune Side 7

Ny Lov om kommunale vass- og avløpsanlegg Den 1. juli 2012 tok ny lov om kommunale vass- og avløpsanlegg til å gjelde (Lov om kommunale vass- og avløpsanlegg av 16. mars 2012 nr. 12). Under er ein kort omtale frå advokatfirmaet Schjødt: Lovens hovedregel i 1 fastslår at nye vann- og avløpsanlegg skal være eid av kommuner. Videre fremkommer det av bestemmelsen at eksisterende vann- og avløpsanlegg bare kan selges eller på annen måte overdras, til kommuner. Sammenslåing eller vesentlig utvidelse av eksisterende anlegg krever tillatelse fra kommunen. Vann- og avløpsanlegg i denne forbindelse betyr hovedledninger for vann og avløp, pumpestasjoner, høydebasseng og anlegg for håndtering og rensing av vann og avløp mv. Loven gjør unntak for mindre vann- og avløpsanlegg. Med dettet menes separate avløpsanlegg som er mindre enn 50 pe (personekvivalenter), og som ikke er tilknyttet offentlig nett. Hva gjelder mindre behandlingsanlegg for drikkevann menes tilfelle der Erfaringane siste 15 år, og lovendringa som er omtalt over, tilseier at kommunen bør ha ei meir nedenfor. aktiv Definisjonen rolle, både i 1 annet når ledd det omfatter gjeld ikke vidare private utvikling/bygging ledninger (stikkledninger) og av utstyr infrastruktur, utenfor husets yttervegger og det å som sikre er tilknyttet offentlig vann- og avløpsanlegg. seg eigarskap/kontroll med eksisterande infrastruktur. vannforsyningssystemet forsyner mindre enn 20 husstander/hytter, eller mindre enn 50 personer eller tilsvarende. Dersom et eksisterende anlegg utvides slik at det ikke lenger faller inn under definisjonen av mindre anlegg, må det søkes tillatelse til utvidelse etter lovens 2 ref. Lovendringa kan tilseie at kommunen også bør sette seg som mål å overta levering av VAtenester der det i dag er private anlegg, spesielt der kommunen er i stand til dette utan store investeringar. Kommunen bør gå i dialog med dei ulike eigarane av desse anlegga for å sikre framtidig leveringskvalitet og dyktighet, og der kommunal overtaking av anlegga kan vere ei løysing. Lov om offentleg anskaffelse I dei fleste utbyggingsavtalane har det til no ligge som ein premiss at den som betalar (utbyggar) også har bestemt kven som skal utføre arbeidet. I den grad kommunen bygger infrastruktur i eigenregi, gjeld Lov om offentleg anskaffelse, dvs. ordinære reglar om konkurranseutlysing. Dersom kommunen inngår utbyggingsavtalar, der ein utbyggar står ansvarleg for å bygge ein infrastruktur som kommunen etterpå overtek vederlagsfritt, vurderer Valdres kommunerevisjon ved Åge Sandsengen at dette ikkje er omfatta av Lov om offentleg anskaffelse, og han syner her til KRD-rundskriv H-1/06 pkt. 11. 11. FORHOLDET TIL REGLENE OM OFFENTLIGE ANSKAFFELSER Slik departementet vurderer det, omfattes opparbeiding etter 67 etter all sannsynlighet ikke av reglene om offentlige anskaffelser. Opparbeiding i tråd med plikt eller pålegg kan vanskelig falle under hensynene bak reglene eller avtalebegrepet slik det fremkommer i lov og forskrift om offentlige anskaffelser. Standpunktet er særlig basert på en uttalelse fra Nærings- og handelsdepartementet (KRD sak 03/4377), der det bl.a. står: "På grunnlag av ei vanleg forståing av omgrepet avtale og rettspraksis frå EF-domstolen, har vi kome til pålegg om krav til infrastruktur etter plan- og bygningslova ikkje kan sjåast som ein avtale etter innkjøpsforskrifta." Der plikten etter 67 erstattes eller presiseres i avtale, blir det vanskeligere å vurdere om anskaffelsesreglene slår inn. Departementet anser imidlertid at avtaler som direkte erstatter vilkår om opparbeiding etter plan- og bygningsloven 67 ikke omfattes av reglene om offentlige anskaffelser, jf departementets brev i sak 05/3556. Nissedal kommune Side 8

4. Frivilligheit vs. "pålegg" Når ein til no har fått til ei positiv utvikling basert på frivillige avtalar med grunneigarar/utbyggarar, så er nok mykje av grunnen at det har vore stor etterspurnad etter hyttetomter, og det har vore relativt stor vilje til å ta risiko. Det er mykje som talar for at kommunen nå må ta i bruk dei lovheimlane ein har, for å få til ei vidare utvikling. Her tenker ein spesielt på innføring av tilkoplingsplikt, og å krevje utbyggingsavtalar ved nye reguleringsplanar. Juridiske vurderingar - heimelsgrunnlag Rapporten som er utarbeidd av Åseral kommune belyser dette på ein god måte. Plan og bygningslova gjev kommunen heimel til å pålegge fritidsbustader å kople seg på kommunalt VA-nett. Føremålet bak lova sin hovudregel om ei forsvarleg ordning for vatn og avløp er omsynet til å oppnå helsemessige trygge tilhøve. Plikt til å knytte seg til det offentlege vatnog avløpsnettet er likevel ikkje berre pålagt for å ivareta omsynet til folks helse, men og for å sikre at den offentlege vassforsyninga og avløpssystemet blir bygd ut og drive teknisk og driftsøkonomisk rasjonelt (Ot.prp.nr. 45(2007-2008) pkt. 15.1). Obligatorisk tilkoplingsplikt Obligatorisk tilkoplingsplikt er spesielt aktuelt i hyttefelt der det i dag er låg sanitær standard. Dersom ein bygger ut VA-nett i desse felta, basert på frivillige avtalar om tilkopling og betaling av anleggsbidrag, vil nokre kunne "sitte på gjerdet" til utbygginga er gjennomført, og så krevje å få kople seg til, utan anna kostnad enn tilkoplingsgebyret. Obligatorisk tilkoplingsplikt vil gje ei raskare tilkopling av alle hyttene, noko ein ser på som både meir "rettferdig" og rett ut i frå eit miljø-omsyn. Det negative med å innføre slik obligatorisk tilkoplingsplikt er at dette opplevast som eit "overgrep" frå det offentlege av dei som IKKJE ønskjer å kople seg til eit kommunalt nett. At eigedomen aukar i verdi, veg ikkje opp for dette, så lenge ein ikkje har tenkt å selje eigedomen. Erfaringane i Åseral er likevel at dette er blitt ønska velkomen av det store fleirtal, og motstanden har Nissedal kommune Side 9

vore liten. Ein må likevel vere budd på at nokre er så prinsipielt imot dette, at dei vil ta saka til rettsapparatet. I Åseral er obligatorisk tilkoplingsplikt innført for alle som har ein kostnad ved privat stikkleidning under kr 125.000. Tilkoplingsavgifta er ca. kr 80.000. Fysisk tilkopling krevjast ikkje før hytta vert seld/overdregen, eller dersom eigar søker om byggeløyve for påbygg eller liknande. Revidering av planverk Fyrste del av plan- og bygningslovas 30-6 har denne ordlyden: Lovens bestemmelser i 27-1 andre til fjerde ledd, og 27-2 andre til fjerde ledd, gjelder for fritidsbebyggelse bare når dette er bestemt i plan. ( 27-1 omtalar tilkoplingsplikt til vass- og 27-2 til avløps-anlegg.) Kommunen har nå til høyring forslag til revidert kommuneplan og kommunedelplanar (5 stk). I alle desse planane blir planføresegnene føreslått supplert med setninga: Det kan gjevast pålegg om at eksisterande fritidsbustader skal knyte seg til felles/offentleg vatn- og avløpsnett. Endeleg kommunestyrevedtak vedkomande planrevisjonane er venta i feb.-mars 2014. Nissedal kommune Side 10

5. Mva-handtering Som nemnd innleiingsvis er handtering av mva eit juridisk tema som kan ha stor innverknad på korleis ein bør organisere ei utbygging og finansiering av denne. Hovudårsaka til dette, er at det er ei opning i gjeldande lov for å kunne finansiere investeringsutgifter i avgiftspliktig verksemd, utan å berekne utgåande mva på desse finansieringsinntektene (anleggsbidrag). Innbetaling av anleggsbidrag vil redusere kommunen sine kapitalkostnader og gje grunnlag for lågare gebyrinntekter over tid. Det er eit vesentleg moment at anleggsbidrag ikkje avtalast som vederlag for avgiftspliktig levering av varer og tenester. Valdres kommunerevisjon ved Åge Sandsengen har utgreidd dette, og det visast til notatet Rammeverk ifbm utbygging av vann og avløp, datert 04.05.2012. Konklusjonane er at det er økonomisk gunstig med anleggsbidragsavtalar der private utbyggarar bygger ut VA-infrastruktur for eigen risiko, men i kommunen sitt namn. Kommunen overtek anlegget når det er godkjent, og har alt ansvar for drift- og vedlikehald frå dette tidspunkt. I eksisterande hyttefelt kan ein utbyggar sikre seg anleggsbidrag frå eksisterande hytter, utan at dette medfører mva-plikt, då dette ikkje er vederlag for levering av varer/tenester frå utbyggar. For dei som evt. ikkje vil med på ei slik felles-finansiering, har kommunen høve til å differensiere tilkoplingsgebyret mellom dei som har vore med og finansiert delar av anlegget, og dei som ikkje har det, jfr.forureiningsforskrifta 16-5: "Det kan fastsettes lavere tilknytningsgebyr for eiendommer der det er betalt refusjon eller annen form for opparbeidelseskostnader for vann- og/eller avløpsanlegg som er utført etter planer godkjent av kommunen." Ein kan altså tenke seg ei generelt høgare tilkoplingsavgift enn i dag, og redusere denne for dei eigedomane som har betalt delar av opparbeidingskostnaden i form av anleggsbidrag. Det er også mogleg for ei hytteforeining å ta ansvar for bygging av spreienett. Dei kan då frivillig registrere seg i mva-registeret, og få frådrag for inngåande mva, dersom kommunen overtek anlegget vederlagsfritt når det er ferdig. Nissedal kommune Side 11

6. Modellar for vidare utbygging og finansiering I arbeidet med denne rapporten har ein lagt til grunn dei investeringsrammer som gjeld pr. i dag, og sett på korleis desse vil påverke kommuneøkonomien. Det vert teke utgangspunkt i ein modell med obligatorisk tilkoplingsavgift, då dette er det alternativet som gjev størst forutsigbarheit og tryggleik. Dersom ein vel å ikkje innføre obligatorisk tilkoplingsplikt, kan ein rekne med at om lag 30-40% av hyttene ikkje blir med i frå starten av. Tilkoplingsgebyret i det aktuelle feltet må då fastsetjast slik at desse ved seinare tilkopling betalar minst like mykje som dei som vart med frå starten av. Kommunen må ta stilling til om byggekostnadene då skal fordelast på dei 60-70% som er med, eller om utbyggar/kommunen skal forskottere på vegne av resten. I eit par av dei gamle anleggsbidragsavtalane har utbyggar forskottert, men har krav på refusjon frå kommunen når desse vert tilkopla. Fleire av situasjonane under føreset eit sterkt engasjement frå ein utbyggar. I og med at utbyggingskostnadene skal dekkast med obligatorisk tilkoplingsgebyr, ligg det eit stort ansvar på kommunen å sørgje for at utbyggingskostnaden er reell og så låg som råd. Det bør difor utarbeidast eigne retningsliner for berekning og godkjenning av utbyggingskostnadene, og kommunen bør ha ei aktiv rolle i alle byggeprosjekta. Ut i frå aktuelle investeringar og forventa driftsnivå (pr. november 2013), er det sett opp fylgjande kalkyler: Vassforsyning - utvikling i gebyrgrunnlag og dekningsgrad 2013-2015 2013 2014 2015 Driftsutgifter 1 481 000 1 540 240 1 601 850 Kapitalutgifter 1 022 476 1 370 579 2 713 038 Gebyrgrunnlag 2 503 476 2 910 819 4 314 888 Gebyrinntekter-årsgebyr 2 150 000 2 580 000 3 152 000 Gebyrinntekter-tilkoplingsgebyr 50 000 400 000 800 000 Sum gebyrinntekter 2 200 000 2 980 000 3 952 000 Resultat (overskot(+), underskot(-) -303 476 69 181-362 888 "Renter av sjølvkostfond" 16 000 10 000 2 000 Netto bruk av sjølvkostfond -287 476 79 181-360 888 Sjølvkostfond pr. 31.12. 502 524 581 705 220 818 Auke i årsgebyr 20 % 20 % Forslag til "fast" bidrag til felles inv. 20 000 20 000 Forventa vekst i abonnement (hytter) 20 40 Nissedal kommune Side 12

Med dagens inntektsnivå vil ein altså ha eit "underskot" på ca. 2,1 mill. pr. år når dei tilrådde investeringane er gjennomført innan vassforsyning. Ein har lagt til grunn ei vidareføring av dagens driftsutgifter i denne tabellen. Dei fyrste åra vil ein kunne bruke avsette fondsmidlar for å dekke dette, men det er bare ei kortsiktig løysing. Eit framtidig regime må på ein eller annan måte finne dekning for dette, og når ein skal ta stilling til vidare tiltak, må ein ha med seg denne "underdekninga" i lønsemd-vurderingar. For kloakk er situasjonen slik: Kloakk - utvikling i gebyrgrunnlag og dekningsgrad 2013-2015 2013 2014 2015 Driftsutgifter 3 391 000 3 526 640 3 667 706 Kapitalutgifter 960 435 1 057 420 1 677 213 Gebyrgrunnlag 4 351 435 4 584 060 5 344 919 Gebyrinntekter-årsgebyr 5 620 000 5 339 000 5 424 000 Gebyrinntekter-tilkoplingsgebyr 270 000 300 000 300 000 Sum gebyrinntekter 5 890 000 5 639 000 5 724 000 Resultat (overskot(+), underskot(-) 1 538 565 1 054 940 379 081 "Renter av sjølvkostfond" 140 000 158 770 163 395 Netto avsetnad/bruk av sjølvkostfond 1 678 565 1 213 710 542 477 Sjølvkostfond pr. 31.12. 6 645 565 7 859 275 8 401 752 Auke i årsgebyr -5 % 0 % Forslag til "fast" bidrag til felles inv. 15 000 15 000 Forventa vekst i abonnement (hytter) 20 20 Her ser ein at sjølv med ein auke i kapitalutgiftene, så vil sjølvkostområdet gå med overskot. Det er ikkje høve til å bygge opp fond over lang tid, og det bør vurderast ein ytterlegare reduksjon av gebyra dei komande åra. Kor mykje, vil m.a. avhenge av kva løysing ein vel for Nissedal reinseanlegg. Kva er "rettferdig" fordeling av kostnadar? Tenester underlagt eit sjølvkost-prinsipp betyr at alle kostnader skal fordelast mellom dei som brukar tenestene, og det vil vere ulike syn på kva som er rettferdig. Administrasjonen har bruka mykje tid på å diskutere dette temaet, og ein ser at det er spesielt utfordrande å ta omsyn til den praksis som har vore i eit lengre tidsperspektiv. Det har vore naudsynt å setje eit tidsskilje frå det tidspunktet kommunen skaffa seg heimel etter PBL 17 til å krevje utbyggingsavtale ved godkjenning av nye planar (K-sak 81/10 vedteke 18.11.2010). Ved realisering av planar som er godkjent før dette, kan det ikkje krevjast at utbyggar finansierer noko av utbyggingskostnaden, men det vil vere opp til kommunen å bestemme tidspunktet for utbygginga. Nissedal kommune Side 13

At nokre planar får krav om utbyggingsavtale og andre ikkje, basert på kva for investeringar den enkelte plan måtte utløyse, vil nokre hevde er lite rettferdig. Spesielt når det er kapasitetsmangel som utløyser det, og ikkje avstand mellom kommunalt nett og planområdet. Alternativet til å akseptere krav om utbyggingsavtale, er at utbyggar må vente med å realisere sine planar til kommunen har funne rom for investeringane i eigenregi, og det blir såleis eit val utbyggar må ta stilling til. Ein finn det rimeleg at dei som i stor grad har utløyst nye investeringar, også må betale mest. Så lenge ein har eitt sjølvkost-område i heile kommunen, gjerast dette i praksis ved å regulere tilkoplingsgebyret, der ein må velje mellom å ha eit felles gebyr, eller vedta eigne gebyr pr. hyttefelt/reguleringsplan. Ein tilrår det siste som er ei vidareføring av eksisterande praksis, der sekundærnett og utviding av primærnett i stor grad har vore finansiert med anleggsbidrag (sjå tabell side 3). Der byggekostnadene har vore høge, har kostnaden pr. hytte også vore høgare. Det leggast til grunn at tilkoplingsgebyret fastsetjast for kvar ny plan som godkjennast, der dette skal reflektere kostnadene til sekundærnett + utviding av felles infrastruktur + eit "fast" bidrag til felles infrastruktur. Utbygging av sekundærnett kan organiserast som frivillige utbyggingsavtalar, der utbyggar heilt eller delvis tek ansvar for bygging og finansiering. Nivået på tilkoplingsgebyret skal då reflektere utvidinga av felles infrastruktur + det "faste" bidraget til felles infrastruktur. Dersom også utviding av felles infrastruktur vert organisert og finansiert i ei utbyggingsavtale som krav ved plangodkjenninga, eller som ei frivillig anleggsbidragsavtale, er det bare det "faste" bidraget til felles infrastruktur som skal dekkast inn av tilkoplingsgebyret. Dersom det ikkje er behov for utviding av felles infrastruktur, fell dette kostnadselementet bort. I vidare kalkyle-grunnlag har ein lagt til grunn at det "faste" bidraget til felles infrastruktur skal vere kr 15.000 til kloakk-anlegg og kr 20.000 til vassforsyning (eks.mva). Generelt lågt tilkoplingsgebyr bør fastsetjast til desse summane, og då gjelde for gamle avtalar med avtale om lågt tilkoplingsgebyr. Situasjon 1 bygging av VA-nett i eksisterande lågstandard-felt utan fortetting av nye tomter I dei fleste aktuelle områda vil dette ikkje vere økonomisk realiserbart, då avstand mellom kvar hytte er så stor at kostnaden pr. hytte blir svært stor. I nokre mindre område kan det likevel vere aktuelt. Det er lite sannsynleg at det då står nokon utbyggar klar til å inngå ein anleggsbidragsavtale, og det er då to alternativ: 1. Hyttevel-lag tek ansvar for bygging av naudsynt infrastruktur, som dei overdreg til kommunen. Dei kan då frivillig registrere seg i mva-registeret, og få frådrag for inngåande mva. Nissedal kommune Side 14

Kvar hytte betalar lågt tilkoplingsgebyr, tilsvarande "fast" bidrag til felles infrastruktur, til kommunen i tillegg. 2. Kommunen bygger ut spreienett sjølv, og krev inn tilkoplingsgebyr. Storleiken på tilkoplingsgebyret fastsettast ut i frå byggekostnad + "fast" bidrag til felles infrastruktur. Situasjon 2 bygging av VA-nett i eksisterande lågstandard-felt med fortetting av nye tomter Dette er nok det som er mest aktuelt dei komande åra. Spørsmålet er om det i dag er utbyggarar som er villige til å ta risiko og forskottere byggekostnader, og korleis grunneigarar stiller seg til ei utbygging. Alternativa er: 1. Utbyggar tek ansvar for bygging av naudsynt infrastruktur, som kommunen overtek (regulert i ei anleggsbidragsavtale). Utbyggar sikrar seg frivillig anleggsbidrag frå eksisterande hytter. Nye og eksisterande hytter betalar lågt tilkoplingsgebyr, tilsvarande "fast" bidrag til felles infrastruktur, til kommunen. Dei som ikkje utbyggar får frivillig avtale med, må betale høgt tilkoplingsgebyr, som fastsetjast særskild for det geografiske området, basert på byggekostnad + "fast" bidrag til felles infrastruktur. 2. Kommunen bygger naudsynt infrastruktur sjølv, og krev inn høgt tilkoplingsgebyr. Storleiken på tilkoplingsgebyret fastsettast ut i frå byggekostnad + "fast" bidrag til felles infrastruktur. Situasjon 3 bygging av VA-nett i nye, ubygde felt Nissedal kommune har gjort prinsippvedtak som gir heimel til å krevje utbyggingsavtale for å sikre god gjennomføring av reguleringsvedtak (K-sak 81/10). Utbyggingsavtale vil i fyrste rekke vere aktuelt for kommunen å forlange der kommunen har ei tilretteleggingsplikt som og utløyser kommunal finansiering. Ein utbyggingsavtale må ha sitt grunnlag i ei rekkefylgjeføresegn i reguleringsplan eller kommune(del)plan. Døme på slike rekkefylgjeføresegner kan vere: -Utbygging av felt A kan ikkje ta til før det er ført fram nødvendig v/a-nett til feltgrensa, eller -Utbygging av felt A kan ikkje ta til før det kommunale reinseanlegget X er oppgradert. Ved godkjenning av framtidige reguleringsplanar for utbygging til fritidsføremål, vil kommunen kunne be om utbyggingsavtale for heilt eller delvis å kunne få dekt utgifter knytt til nødvendige kommunale investeringar såframt desse er knytt opp mot rekkefylgjeføresegner i plan. Sekundærnettet, dvs v/a-nett etablert innom det nye planområdet, vil ikkje tilsvarande utløyse kommunal medfinansieringsplikt. Det er difor heller ikkje avgjerande med utbyggingsavtale for denne type utbygging. For nye felt er det neppe aktuelt med utbygging i kommunal regi. Nissedal kommune Side 15

Kommunen har godkjent reguleringsplanar utan tilsvarande krav om utbyggingsavtalar. Her har kommunen ved plangodkjenning forplikta seg til tilretteleggingstiltak. Det er derimot ikkje sagt noko om når ei slik tilrettelegging vil kunne skje. Ei ønska forsering frå utbyggar har difor ført til semje om fullfinansiering ved frivillige anleggsbidragsavtalar. I dag er det fem reguleringsplanar som ikkje er påbyrja, og der kommunen kan seiast å ha ei framtidig forplikting til tilretteleggingstiltak, to innom kommunedelplanområdet Gautefallheia, to innom kommunedelplanområdet Kyrkjebygdheia og eitt innom kommunedelplanområdet Treungen sentrum. Kommunal tilrettelegging her kan neppe tenkast utan etter nye initiativ frå utbyggar. Situasjon 4 tilkopling av enkelthytter Der kommunalt leidningsnett ligg i nærleiken av hytter utanfor regulerte felt, eller der det ikkje ligg føre nokon anleggsbidragsavtale, bør det fastsetjast eit generelt tilkoplingsgebyr for hytter, som reflekterer det kostnadsnivået som dei andre hyttene har med å kople seg på. Dette vil ikkje gjelde mange, men det er viktig å oppretthalde eit prinsipp om at dei som ikkje har vore med å "spleisa" på tidlegare investeringar, ikkje skal ha ein fordel av det. Tilkoplingsplikta med heimel i pbl 30-6 vil derimot bare gjelde hytter i det som i plan er definert som byggeområde. Tilkopling av hytter i LNFR-område vil såleis bare kunne skje frivillig (omfanget av dette vil uansett vere lite.) 7. Konklusjonar og tilrådingar Kommunen bør dei neste åra ta eit større ansvar, og ha ei meir aktiv rolle, for vidare utbygging av VA-infrastruktur rundt i kommunen. Kommunen bør gjere nytte av lovheimelen som kan pålegge fritidsbustader obligatorisk tilkopling, etter modellen i Åseral, og det bør utarbeidast eigne retningsliner for korleis denne skal gjennomførast i praksis. Det etablerast eit prinsipp om at nivået på lågt tilkoplingsgebyr skal vere ein kvar ny abonnent sitt "bidrag" til investeringar i hovudnett, vassverk og reinseanlegg. Ordinært tilkoplingsgebyr for fritidsbustader fastsetjast for kvart utbyggingsområde, basert på utbyggingskostnadene. Kommunen bør sette ei øvre grense for kva som vert rekna som uforholdsmessig kostnad til privat stikkleidning, dvs. ei økonomisk grense for når ei hytte vert pålagt tilkopling. Det bør også etablerast ein fast metodikk for å fastsetje forventa kostnad til privat stikkleidning. Kommunen bør gå i dialog med eigarane av private anlegg som er tilknytt, eller kan knytast til, det kommunale nettet, med mål om at kommunen overtek ansvaret for VAtenestene. Kommunen bør avsetje ressursar til ein utbyggingskoordinator i ein prosjektperiode. Kostnadene dekkast innanfor sjølvkostregimet. Viktige arbeidsoppgåver vil vere: Nissedal kommune Side 16

- Dialog med grunneigarar, hytteeigarar og utbyggingsinteresser - Utarbeide samarbeidsavtalar og fylgje opp desse under gjennomføring - Planleggje og gjennomføre enkelt-prosjekt Kjelder og dokument: Åseral kommune sin rapport "Hyttepolitikk; Mål, modellar, arbeidsform, finansiering m.v." Valdres kommunerevisjon sitt notat "Rammeverk ifbm utbygging av vann og avløp" Nissedal kommune Side 17