Forvaltningsrevisjon. "NAV Sosiale tenester" Luster kommune

Forvaltningsrevisjon "NAV Sosiale tenester" Luster kommune 2014

Hovudbodskap I denne forvaltningsrevisjonen har KPMG kartlagt korleis oppgåver og ansvar knytt til sosiale tenester er organisert i kommunen. Vi har kartlagt kva mål, system og rutinar kommunen har knytt til sosiale tenester og vi har gått igjennom sentrale nøkkeltal frå KOSTRA og sett på kva nivå kommunen ligg på samanlikna med andre kommunar. Forvaltningsrevisjonen har hatt som føremål å finne årsaksforklaringar til kvifor delar av dei sosiale tenestene som NAV har ansvar for ikkje fungerer etter hensikta. Og våre vurderingar baserar seg hovudsakleg på innhenta dokumentasjon samt intervju med utvalde personar i kommunen/ NAV-kontoret. Under fylgjer eit kort samandrag av KPMG sine funn, vurderingar og tilrådingar. I rapporten har vi svart på fylgjande problemstillingar: Korleis er arbeid og ansvarsoppgåver knytt til sosial tenester organisert i kommunen? NAV Luster er eit partnarskap mellom stat og kommune. Samarbeidsavtalen blir inngått mellom Luster kommune og Arbeids- og velferdsetaten. Den gjeldande samarbeidsavtalelen mellom partane starta opp 01.01.2013 og skal evaluerast annan kvart år eller når ein av partane krev det. I avtalen går det fram at NAV-kontoret har ansvaret for Arbeids- og velferdsetaten sine tenester i Luster kommune. Kontoret skal ivareta kommunen sine oppgåver etter lov om sosiale tenester i NAV. Avtalen stiller ei rekke krav til kommunen/ NAV kontoret, og etter vår vurdering blir avtalen fylgt av begge parter, og samarbeidet forøvrig mellom statlig og kommunal del i NAV verker å fungere etter føresetnadane. Dei involverte partane har møte ved behov, og har elles jamleg kontakt. NAV-kontoret i kommunen har per dags dato 5 statlege og 1,6 kommunale årsverk, og det inkluderer NAV-leiaren som er 50 % tilsett i høvesvis stat og kommune. Til saman vert det 6,6 årsverk. Sosiale tenester er det hovudsakleg dei kommunalt tilsette som jobbar med. Kommunen har i tillegg fått ei prosjektstilling til økonomisk gjeldsrådgjeving. Stillinga utgjer 33% ved NAV Luster og er eit samarbeidsprosjekt med Leikanger og Sogndal, og kommunen har fått bevilga ekstra midlar til denne stilling. I tillegg jobbar det og ein flyktningkoordinator ved kontoret som vert lønna av kommunen. Når det gjeld organiseringa ved NAV-kontoret vurderer dei tilsette å ha kapasitetsutfordringar og i høve til tenester er kontoret bevisst på sitt utfordringsbilete. Dei veit kva som er dei største utfordringane, samstundes er det vår vurdering at dei veit kva som skal til for å løyse problema; både verkemiddel og metodar for å hindre den negativ utviklinga er kjent. Tid og ressursar er sentrale verktøy, og det er dette dei tilsette ynskjer meir av for å yte betre tenester. I tillegg til å ha betre kapasitet til å gjennomføre andre, ikkje lovregulerte oppgåver. Konsekvensen av å ikkje ha tilstrekkelig med kapasitet til å fylgje opp enkelte sosialhjelpsmottakarar kan vere at nokon får sosialhjelp lengre enn kva dei ville fått med tettare oppfølging. Funn i rapporten gjev klar indikasjon på at NAV-rådgivarane ser seg nøydd til å utsetje stønadslengda til enkelte sosialhjelpsmottakarar på grunn av kapasitetsutfordringar. Ein annan konsekvens er at den interne opplæringa vert mangelfull. Forvaltningsrevisjonen avdekker at NAV har store problem i høve til datasystemet SOSIO. Dette inneber at ein i større grad enn tiltenkt må gjere manuelle og tidkrevjande tilpassingar. Dette aukar arbeidsbelastninga og faren for feil, noko vi vurderer som uheldig. Sjølv om kommunen sin praksis er at vedtak og anvisningsordre som vert skrive i Word ikkje vert lagra, så utgjer redigeringar utanfor systemet ein risiko for at konfidensielle opplysningar vert liggande på opne område, noko som ikkje er i høve til ein praksis som tek i vare grunnleggande krav til informasjonstryggleik. 2

Kva mål, system og rutinar har Luster kommune knytt til sosiale tenester? NAV-kontoret har ei rekke mål knytt til sosiale tenester, og etter vår vurdering vert kommunen sine overordna mål og rutinar fylgt. Måla er tett knytt opp mot dei lovkrava som er retta som sosiale tenester. Kapittel 4 i Lov om sosiale tjenester i arbeids- og velferdsforvaltningen, som inneheld krav om kva for nokre individuelle tenester NAV skal utføre, samsvarer med både praksis og rutinar i kommunen. Mål vert som nemnd fylgt, men vi stiller spørsmål ved om kommunen vil klarer å innfri styringsmåla som går fram av kommunen sitt gjeldande budsjett. Kommunen har mellom anna som mål å halvvere stønadslengda til mottakarar mellom 18-24 år. Dei skal og redusere stønadslengda til mottakarar mellom 25-66 år, samt redusere andel mottakar som mottar sosialhjelp i 6 månadar eller meir. Vårt inntrykk er at kommunen så langt i år har dei same utfordringane som tidlegare år, og fylgjeleg er det rimelig å anta at ovannemnte styringsmål ikkje vil bli nådd. Dette vert underbygga med at dei som primært jobbar med sosiale tenester ved NAV-kontoret, vil i haust vere fråverande på grunn av permisjon og langtidssjukemelding. Eit anna styringsmål NAV-kontoret har inneverande år er at talet på mottakarar som får gjeldsrådgiving skal auka. Tidlegare har ikkje kommunen verken hatt tilstrekkelig med kapasitet eller kunnskap til å jobba aktivt inn mot gjeldsrådgiving, og det er tydeleg at kontoret har stor nytte av det arbeidet som gjeldsrådgivaren i prosjektstilliga gjer. Det kan hende at prosjektstillinga blir lagt ned i 2015, sjølv om det opphavleg var tenkt at prosjektet skulle halde fram noko lenger. Etter vårt syn vil NAV-kontoret blir endå meir sårbart, med tanke på ressurstilgang, viss dei ved årsskiftet mister ytterlegere ein ressurs. Korleis har sentrale nøkkeltal knytt til sosiale tenester utvikla seg i kommunen dei siste åra? I denne forvaltningsrevisjonen har vi gjennomført ein KOSTRA-analyse, som baserar seg på detaljerte nøkkeltal for sosialtenesta frå 2011-2013. Vi har samanlikna Luster kommune med gjennomsnittet til høvesvis KOSTRA-gruppe 3 (som er den grupper Luster kommune høyrer til), Sogn og Fjordane og heile landet. Vi har og tatt med Høyanger, Vik og Lærdal kommune, som alle høyrer til i same fylke og KOSTRA-gruppe. Gjennomgangen av KOSTRA-tal viste oss at kommunen ligg lågt på utgiftssida, samanlikna med snittet til dei vi samanlikna kommunen med. Driftsutgiftene er låge, og det må bli sett i samanheng med at det i Luster kommune er både færre mottakarar av sosiale tenester i kommunen - i tillegg til at det og er færre tilsette per innbyggarar. Kommunen har relativt sett låge utgifter innan desse områda. Det vi ser at kommunen skil seg ut på, i negativ forstand, er at dei som mottar sosial stønad i kommunen har ein gjennomsnittleg stønadslengde som er lengre enn hos dei andre - og det ein høgare andel mottakarar med sosialhjelp som hovudinntektskjelde. I kommunen er dei også tydlege på at det er både urovekkande og utfordrande at det er mange unge (under 24 år) som mottar sosialhjelp. Tilrådingar Basert på våre funn og vurderingar er vår tilråding til kommunen at dei ser nærare på bemanningssituasjonen i den kommunale delen av NAV-kontoret, og vurderer kor vidt det er behov for ei styrking av ressursar. Denne vurderinga bør ta omsyn til det skildra utfordringsbiletet som NAVkontoret har og ikkje minst dei identifiserte løysingane for å betre tenestane. Som skildra er dette tidkrevjande arbeid. Dersom det er brei semje om desse løysingane i kommunen, bør bemannings- og ressurssituasjonen avspegle dette. Det er og eit moment i denne vurderinga at auka ressursbruk vil kunne gi ei økonomisk gevinst på sikt, sidan ein vil kunne bruke meir tid på den enkelte brukar, og fylgjeleg få dei raskare ut i arbeid Etter vårt syn vert lovkrav og andre sentrale føringar fylgt i kommunen, men at utfordringa er å nå styringsmåla herunder å redusere talet på mottakarar og lengda på stønadstid. 3

Innhald Forord 1 Hovudbodskap 2 1 Innleiing 5 1.1 Bakgrunn 5 1.2 Føremål 5 1.3 Problemstilling 5 1.4 Metode 6 1.5 Revisjonskriterium 7 2 Fakta 8 2.1 Om sosiale tenester 8 2.2 Organisering i kommunen 8 2.3 Mål og retningslinjer 11 2.4 Sentrale nøkkeltal 15 3 Våre vurderingar og tilrådingar 20 3.1 Vurdering 20 3.2 Tilrådingar 21 4 Uttale frå rådmannen 22 Vedlegg 1: Utdjupa revisjonskriteria 23 Vedlegg 2: Verksemdsplan 2014 26 4

1 Innleiing 1.1 Bakgrunn Vi viser til vedtak i kommunestyret den 26. juni 2014 der KPMG vart valt som forvaltningsrevisor for forvaltningsrevisjonsprosjekt knytt til sosiale tenester for NAV, i Luster kommune. I konkurransegrunnlaget vart det trekt fram fleire forhold ved sosialtenestene til NAV som har vore utfordrande den siste tida. Forvaltningsrevisjon av Sosiale tenester NAV er eit prioritert område i plan for forvaltningsrevisjon, som vart vedteke av kommunestyret 25.10.2012. Det går mellom anna fram av plan for forvaltningsrevisjon frå 2012 at talet på personar som mottar sosialstøtte i lengre tid har vore større enn i samanliknbare kommunar. Og det kjem fram at det er mange mottakarar av sosialhjelp pr. årsverk. 1.2 Føremål Forvaltningsrevisjonen har som føremål å finne årsaksforklaringar til kvifor delar av dei sosiale tenestene som NAV har ansvar for ikkje fungerer etter hensikta, som til dømes kva som kan vera årsaka til at kommunen har fleire mottakarar av sosialhjelp enn andre; kvifor mål og rutinar ikkje blir fylgt i praksis - eller kvifor sosiale tenester opplever å få svake resultat. Det er og eit føremål å ha fokus på dei viktigaste årsaksforklaringane og forbetringstiltak. Dersom vi avdekkjer alvorlege avvik/ manglar vil vi, basert på våre funn, kome med tilrådingar i rapporten. 1.3 Problemstilling I forvaltningsrevisjonen er det svart på på fylgjande problemstillingar: 1. Korleis er arbeid og ansvarsoppgåver knytt til sosial tenester organisert i kommunen? a. I kva grad opplever dei tilsette i NAV at dei har tilstrekkelig med bemanning i høve til oppgåver, mål og andre krav? b. I kva grad blir samarbeidsavtalen mellom Luster kommune og NAV-kontoret fylgt? 2. Kva mål, system og rutinar har Luster kommune knytt til sosiale tenester? a. I kva grad blir mål og retningslinjer knytt til sosiale tenester fylgt av kommunen? b. I kva grad dekker mål og retningslinjer lovpålagte krav? 3. Korleis har sentrale nøkkeltal knytt til sosiale tenester utvikla seg i kommunen dei siste åra? a. Kva nivå ligg kommunen på samanlikna med andre? b. Kva kan vere årsak til ev større skilnadar? 5

1.4 Metode Forvaltningsrevisjonen er gjennomført i samsvar med krav i RSK001 Standard for forvaltningsrevisjon. I prosjektet har fylgjande teknikkar blitt brukt for å samle inn data: Dokumentanalyse Til grunn for rapporten ligg gjennomgang og analyse av sentrale dokument. Mottatt skriftleg dokumentasjon inkluderer mellom anna: Sentrale lover og forskrifter Verksemdsplanen Partnarskapsavtalen Budsjett- og økonomiplan 2014-2014 og årsrapport 2013 Årshjulet 2014 Søknad om prosjektmidlar og utlysning av leiarstilling Kommunebarometeret Interne rutinar og prosedyrar Intervju I samband med denne forvaltningsrevisjon er det gjennomført fire intervju, med høvesvis rådmann, assisterande rådmann, NAV-leiar, tilsette ved NAV-kontoret, samt rådgjevar i prosjektstilling. To av intervjua var gruppeintervju. Intervju har vore ei sentral informasjonskjelde, og utval av personar er basert på forventa informasjonsverdi, personar si erfaring og formelt ansvar i høve til definert føremål og problemstillingar. Formålet med intervjua har vore å få utfyllande og supplerande informasjon til dokumentasjonen vi har mottatt frå kommunen. Data frå intervjua er verifisert av respondentane, dvs. at respondentane har fått høve til å lese igjennom referata og gjere eventuelle korrigeringar. Datainnsamlinga vart avslutta 20.10.14. Rapport er sendt rådmannen til uttale. Benchmark: analyse av KOSTRA-tal KOSTRA-tal for sosiale tenester er samla inn for Luster kommune og samanliknbare kommunar, det vil sei gjennomsnittet til den KOSTRA-gruppa som Luster høyrer til, samt lands- og fylkesgjennomsnittet. I tillegg vert det samanlikna med Høyanger, Lærdal og Vik kommune, som alle høyrer til i same kommunegruppe og fylke. Tala er samanstilt og tala for Luster kommune er samanlikna med dei andre kommunane. 6

1.5 Revisjonskriterium Revisjonskriteria er dei krav og forventningar som kommunen vert revidert i høve til 1. I denne forvaltningsrevisjonen har fylgjande kjelder vore nytta for å utlede revisjonskriteria: Lov om sosiale tenester i NAV, kapittel 4 Lov om arbeids- og velferdsforvaltningen, kapittel 3 Partnarskapsavtale mellom Luster kommune og Arbeids- og velferdsetaten i Sogn og Fjordane Relevante mål, rutinar og prosedyrar i kommunen Revisjonskriteria vil bli referert til undervegs i rapporten, eller er lista i vedlegg 1. 1 RSK001 Standard for forvaltningsrevisjon, Noregs kommunerevisorforbund. 7

2 Fakta 2.1 Om sosiale tenester 2 2.1.1 Økonomisk sosialhjelp I årsrapporten frå Luster kommunen 2013 vert økonomisk stønad (sosialhjelp) presentert som ein del av samfunnets økonomiske sikkerheitsnett som skal sikre at alle har midlar til livsopphald. Hjelpa er meint å vere mellombels og skal bidra til å gjere den enkelte mottakar sjølvhjelpen, skape sosial tryggleik og betre levevilkår. Økonomisk sosialhjelp er ei skjønnsmessig yting der alle søkjarar har krav på ei individuell vurdering ut frå sitt behov. Sosial ulikskap er ofte knytt til arbeidslivet og NAV har som mål at alle skal være i stand til å forsørgje seg sjølv gjennom arbeid og aktivitet. 2.1.2 Gjeldsrådgiving Råd og rettleiing knytt til eigen økonomi er svært viktig i arbeidet med sosialhjelp. Føremålet er ikkje bare å løyse eksisterande problem, men å førebyggje at problem oppstår. Tilbodet kan innebere rettleiing i samband med oppsett av hushaldsbudsjett og til å få oversikt over eigen økonomi. Det vert arbeidd saman med brukar for å finne årsaker til overforbruk og tiltak for å redusere forbruket. Slikt arbeid gjev gode resultat hos mange av brukarane. Den einskilde rådgjevar følgjer brukaren ved eventuelle gjeldsproblem. Dei største gjeldssakene krev svært tett oppfølging. Det vert og gjeve hjelp til å førebu saker for namsmannen der ein ikkje har kome til ei løysing med kreditorane, og brukar stettar krava til å få gjeldsordning. 2.1.3 Kvalifiseringsprogrammet Kvalifiseringsprogrammet har vore regjeringa sitt viktigaste verkemiddel for å motverke fattigdom. Programmet rettar seg mot personar med vesentleg nedsett arbeids- og inntektsevne. Det handlar i stor grad om personar som - utan eit slikt program - ville vore avhengig av økonomisk sosialhjelp som hovudinntektskjelde over lengre tid. Programmet er eit tilbod om opplæring og arbeidstrening, det skal bestå av arbeidsretta aktivitetar i kombinasjon med andre tiltak som kan forberede overgang til arbeid. Rettleiar og bruker skal saman planlegge innhaldet i programmet, som skal utgjere 37,5 t/veka. Det er viktig at bruker har stor innflytelse på innhaldet i programmet og får tilpassa oppfølging. 2.2 Organisering i kommunen I kva grad blir samarbeidsavtalen mellom Luster kommune og NAV-kontoret fylgt? I kva grad opplever dei tilsette i NAV at dei har tilstrekkelig med bemanning i høve til oppgåver, mål og andre krav? 2.2.1 Partnerskapet NAV Luster er eit partnarskap mellom stat og kommune. Samarbeidsavtalen blei inngått med heimel i lov om arbeids- og velferdsforvaltinga, 14. Luster kommune og Arbeids- og velferdsetaten (den statlege delen av NAV) er i samsvar med denne avtalen likeverdige samarbeidspartar. Den gjeldande samarbeidsavtalelen mellom partane starta opp 01.01.2013 og skal evaluerast annan kvart år eller når ein av partane krev det. 2 Dette kapittelet inneheld omtale av dei sosiale tenestene i kommunen, og er i stor grad henta i frå kommunen sine eigen årsrapport 2013. 8

I avtalen går det fram at NAV-kontoret har ansvaret for Arbeids- og velferdsetaten sine tenester i Luster kommune. Kontoret skal ivareta kommunen sine oppgåver etter lov om sosiale tenester i NAV. Det omfattar generelle oppgåver og dei individuelle tenestene: opplysning, råd og rettleiing, økonomisk stønad, mellombels bustad, individuell plan og kvalifiseringsprogram. I tillegg skal NAV Luster gi tenester innan flyktningtenesta og gjeldsrådgiving. Ved NAV kontoret har dei ein leiar med administrativt og fagleg ansvar for både statlege og kommunale tenester. Leiaren er med i rådmannen si leiargruppe. Samarbeidet mellom statlig og kommunal del i NAV sosialdelen er den kommunale fungerer stort sett greitt, vert det sagt i intervju. Partane har ein grei dialog og har samarbeidsfora/møta ved behov. Ein har møte når det er saker som bør diskuterast, og utanom dette snakkar partane saman svært ofte. For kommune sin del har det vore flest utfordringar i høve til oppfylging av flyktningtenesta i kommunen mellom anna pga. hyppig leiar-/ ansvarsskifte. Avtalen stiller ein rekke krav til kommunen/ NAV kontoret i kommunen og dei mest sentrale er som fylgjer: NAV-leiar har ansvar for at det blir utarbeidd ein årleg verksemdsplan for NAV-kontoret i samarbeid med dei tilsette. For å betre tenestekvaliteten i NAV Luster og for å tilpasse tenestene til brukarane sine behov, skal kontoret ha følgjande samhandlingsformer med brukarane: På individnivå Ta i bruk arbeidsmetodar i NAV for dermed å kunne legge til retle for at brukaren skal bli meir sjølvhjelpte og deltakande i eiga sak utarbeide og gjennomføre årlege brukarundersøkingar nytte kommunen sin rutinar for tverrfagleg samarbeid På systemnivå Samarbeide med arbeidsgivarar gjennom deltaking i næringsforum eller liknande. Det er ein føresetnad at NAV-kontoret samhandlar med både interne og eksterne samaårbeidspartar for å oppnå gode tenester for brukarane. Opprette eige brukarutval dersom det er hensiktsmessig, evt arrangere brukarpanel. Det skal årleg utarbeidast ein felles kompetanseplan i samarbeid med organisasjonane som regulerer oppgaver og ansvar, under dette økonomisk ansvar for kompetanseutvikling. NAV-Ieiar har ansvar for å utarbeida planar for sikkerhet og beredskap som samsvarar med eigarane sine til ei kvar tid gjeldande krav. NAV Luster skal ha ein plan for kommunikasjon og informasjon, enten som eit eige dokument eller som ein del av verksemdsplanen. Luster kommune har eit årshjul, der NAV er med på budsjettdelen. Kontoret nyttar verksemdsplanen til NAV, som vert skriven for den statlege leiinga, men som og gjeld dei kommunale oppgåvene. I tillegg har NAV med måltal i det kommunale budsjettet, mellom anna på stønadslengde (dette vil vi kome nærare inn på seinare i rapporten). I intervju vert det peikt på at samarbeidet mellom NAV og næringslivet fungerer godt, og ein har fått til eit samarbeid med fleire verksemder. Ein person på kontoret er kvar veke på besøk hjå bedrifter for å marknadsføre samhandling då dette er eit prioritert område. NAV har skreve avtale med fleire verksemder slik at desse på sikt forpliktar seg til å ta i mot personar, til dømes på arbeidspraksis. Kommunen som arbeidsgjevar er og blitt flinke til å ta i mot personar, mellom anna for å få språkpraksis. NAV kontoret gjennomfører brukarundersøkingar kvart år. Dette vert gjort i statleg regi, men dekker og ein del kommunale oppgåver. Kommunen har i desse undersøkingane oppnådd liten svarprosent, og ei av årsakene er at brukarane må oppsøke kontoret for å få delta. Når det gjeld intern opplæring og kurs så har dei hatt noko av dette, men dei tilsette lærer i hovudsak av kvarandre. Det vert i intervju sagt at det hadde vore nyttig med meir kompetanse, juridisk og 9

forvaltningsmessig, og at ein på kontoret burde vore betre på intern opplæring. Dette har vore nedprioritert denne hausten på grunn av sjukefråvær. Det vert peikt på at det er vel så viktig med rettleiing/felles drøfting med kollegar. 2.2.2 Organisering ved NAV-kontoret NAV-kontoret i kommunen har per dags dato 5 statlege og 1,6 kommunale årsverk, og det inkluderer NAV-leiaren som er 50 % tilsett i høvesvis stat og kommune. Til saman vert det 6,6 årsverk. Sosiale tenester er det hovudsakleg dei kommunalt tilsette som jobbar med. Kommunen har i tillegg fått ei prosjektstilling til økonomisk gjeldsrådgjeving. Stillinga utgjer 33% ved NAV Luster og er eit samarbeidsprosjekt med Leikanger og Sogndal, og kommunen har fått bevilga ekstra midlar til denne stilling. I tillegg jobbar det og ein flyktningkoordinator ved kontoret som vert lønna av kommunen. Ved kontoret er det blitt jobba mykje med organisatorisk tilpassing ut i frå behovet til brukarar og omgjevnad. Dette har medført fleire omorganiseringar internt. Tidlegare jobba dei tilsette i større grad med både statlige og kommunale oppgåver, men det er no blitt endra på. Kontoret er blitt meir spesialisert, noko som betyr at dei tilsette ikkje lenger skal "jobbe med alt", men dei skal verte fagspesialistar innanfor sitt tema. Dei tilsette bistår framleis kvarandre med å gjennomføre oppgåver når det er naudsynt. Dei fleste som er blitt intervjua i samband med denne revisjonen er svært tydlege på at NAV-kontoret pr. i dag er underbemanna. Dei statlege ressursane ved kontoret vert ofte nytta til å ta i vare kommunale oppgåver og ikkje motsett noko som synleggjer at det er for lite kommunale ressursar. Det hjelper heller ikkje på at kontoret har utfordringar med høgt sjukefråvær. For tida er fråværet på nær 30 %. Intervjurespondentar opplyser at det er eit godt arbeidsmiljø ved kontoret, og at arbeidsoppgåvene er interessante. Dei tilsette har ein sterk motivasjon for å yte gode tenester og dei synes at arbeidet er viktig og meiningsfullt. Men det er ei utfordring at arbeidspresset er stort, og fleire av dei tilsette opplever til tider at dei ikkje har tilstrekkeleg tid til alle oppgåver. For mange har det vore ei stor belastning, og enkelte har slutta på grunn av dette. Ved kontoret er det eit høgt arbeidstempo, i tillegg til at ein jobbar med krevjande oppgåver. For mange kan det og vere utfordrande å tenkje på at oppgåver som ikkje vert gjort, kan gå direkte utover brukarar sin kvardag. Ved kontoret er det generelt sett ein veldig travel kvardag. Det vert opplevd at ein ofte undervurderer kva ressursar som ligg i dei kommunale oppgåvene NAV-kontoret ikkje har fått tilført ressursar i samsvar med aukande arbeidsmengd innanfor sosiale tenester. Kontoret hadde per september 2014 eitt årsverk fordelt på to tilsette som jobba med kommunale oppgåver i høve til sosialhjelp og rettleiing. Begge desse vil verte borte frå kontoret i løpet av hausten på grunn av sjukefråvær og permisjon. På grunn av dette har NAV leigd inn ein vikar, men vedkomande har ikkje sosialfagleg bakgrunn. Det har aldri vore ei utfordringa for kommunen å få tilsett kvalifiserte personar til jobbane som har blitt utlyst. Utfordringa er å få inn vikarar som har riktig kompetanse. I intervju vert det uttrykt eit ynskje om ein 100%-stilling til inn mot sosiale tenester. I budsjettforslaget er det blitt bedt om 0,4 % stilling for 2015. Ei av tenestene som er tidkrevjande for kontoret er kvalifiseringsprogrammet. Programmet krev direkte oppfølging av den einskilde deltakar, og ein skal i samarbeid med den enkelte planlegge innhaldet i programmet, som skal utgjere 37,5 t/veka. Arbeidet krev stor grad av kartlegging og motivering, i tillegg til samarbeid med andre instansar og arbeidsmarknaden mm. Kommunen har per i dag fire personar på programmet, og ressursane samsvarer ikkje med behovet og rettighetane som deltakarane har. Med avgrensa bemanning er dette vanskeleg. Konsekvensen er at dei tilsette må prioritere vekk arbeidsoppgåver, noko som har gått ut over ikkje direkte brukaroppgåver. I tillegg til at tid er ei utfordring, så har NAV eit datasystem (SOSIO) som ikkje fungerer. På grunn av dette må ein heile tida gjere tilpassingar, noko som krev ytterlegare tid og meirarbeid. Dei tilsette må til dømes skrive inn vedtak og anvisningsordre manuelt i Word. Det vert i den forbindelse understreka i intervju at konfidensielle opplysningar ikkje vert lagra på ope område. 10

Prosjektstilling I dette prosjektet skal gjeldsrådgjevaren prioritere førebyggande arbeid retta mot økonomiske og sosiale problem, samt kvalifiseringsprogrammet og noko arbeid knytt til flyktningtenesta. I rolla skal rådgjevaren ha eit spesielt fokus på barnefamiliar. Rådgjevaren har mellom anna ei portefølje av familiar som skal føljast opp. Arbeidet inkluderer sakshandsaming av einskilde saker, samt råd og rettleiing. Føringar er forvaltningslova og lov om sosiale tenester. Det vert opplyst at gjeldsrådgjeving truleg har vore noko forsømt i kommunen tidlegare, men gjennom prosjektet har det vorte meir fokus på dette. No forsøker NAV å kome i kontakt med innbyggarar med økonomiske utfordringar på eit tidleg nok tidspunkt. I førebygginga er oppgåver og mandat spesielt mynta på elevar i 10. klasse og 1.året på vidaregåande. Formålet er å hindre disse i å kome i økonomiske uføre. Når det gjeld unge som mottar sosial stønad i Luster, er rådgjevaren ein samtalepartnar med kollegar i arbeidet med desse sakene. Ein vurderer til dømes om det kan vere grep å ta i desse sakene, særleg er ein oppmerksam på mogleikar i overgangsfasar mellom ulike type stønadar. Dette gjeld vel og merke alle overgangsfasar uansett alder. Viss det er personar i kvalifiseringsprogrammet med økonomiske problem, så jobbar rådgjevar også inn på desse sakene. Prosjektstillinga er primært retta inn mot kartlegging i høve til familiar, barnefattigdom og førebygging. Det er som regel to hovudproblem ein møter på, og det er brukarar med for få inntekter eller disponeringsproblem. Ein går då inn å hjelper vedkomande med bevisstgjering av mogleikar. Nyttige verktøy her vil vere styring etter budsjett og bruk av frivillig forvaltning. Det er som regel NAV-rådgjevarane ved kontoret som avdekker behov for økonomiske rådgiving. Dei fyller då ut eit kontaktskjema, og så lager dei eit vedtak på ein time med gjeldsrådgiving. Rådgjevarkollegaene set pris på samarbeidet/samspelet. Sidan prosjektstillinga er mellombels er målet på sikt er at ein skal setje rådgjevarane i stand til å få til utanomrettsleg gjeldsrådgjeving. Opphavleg er det gitt signaler på at dette er eit 3-årleg prosjekt. Gjennom 2014 er det kome signal på at vidare finansiering fra og med 2015 er usikker. 2.3 Mål og retningslinjer I kva grad blir mål og retningslinjer knytt til sosiale tenester fylgt av kommunen? I kva grad dekker mål og retningslinjer lovpålagte krav? 2.3.1 Overordna mål I gjeldande budsjett står fylgjande overordna mål oppført for sosiale tenester/ NAV: Fremja økonomisk og sosial tryggleik, betre levekår for vanskelegstilte og førebyggja sosiale problem. Prioriterte grupper er ungdom, flyktningar, arbeidsledige, einslege forsørgjarar og barnefamiliar. Gje økonomiske råd og rettleiing til brukarar. Tett oppfølging av mottakarar av økonomisk sosialhjelp og aktiv bruk av arbeidsmarknadstiltak for å få flest mogleg over i arbeid/aktivitet og hindre rekruttering av nye sosialhjelpsmottakarar. Systematisk arbeid med kvalifiseringsprogrammet Integrering av flyktningar gjennom introduksjonsprogrammet (norsk undervisning, samfunnsundervisning og språkpraksis) og arbeidspraksis. 11

Samarbeide tett med andre faggrupper for å sikre best mogleg tenesteyting, og for å gje eit samla godt tenestetilbod til brukarar. Dette er mål som i stor grad går igjen frå år til år, og seier oss noko om kva som er NAV-kontoret sine mest sentrale oppgåver ut mot innbyggarane i kommunen. 2.3.2 Styringsmål Datakjelde Status 2012 Status 2013 Mål 2014 Tal på klagesaker m/ omgjeringsvedtak Registrering 1 3 0 Gjennomsnittlig stønadslengde mottakarar 18-24 år SSB/ KOSTRA 4,2 mnd 4,7 mnd 2 mnd Gjennomsnittlig stønadslengde mottakarar 25-66 år SSB/ KOSTRA 4,4 mnd 4,5 mnd 4 mnd Andel sosialhjelpsmottakarar med stønad i 6 månader eller meir SSB/ KOSTRA 27,7 % 37 % 20 % Andel mottakarar som får gjeldsrådgjeving SSB/ KOSTRA 4,3 % - 8 % Andel mottakarar med sosialhjelp som hovudinntektskjelde SSB/ KOSTRA 46,7 % 41,6 % 40 % Styringsmåla er operasjonaliserte mål som kommunen sjølv har utarbeida. Det som skil disse måla frå andre, meir overordna mål, er at disse er målbare. Ein vil lettare kunne sjå om mål vert oppnådd eller ikkje. I høgre kolonne er styringsmåla som NAV-kontoret skal jobbe med å innfri inneverande år. Dei ynskjer mellom anna å redusere gjennomsnittleg stønadslengde og andel sosialhjelpsmottakarar med stønadslengde over 6 månadar eller meir. I neste kapittel vil vi sjå at dette er nøkkeltal der kommunen skil seg negativt samanlikna med andre kommunar. For dei fleste styringsmåla er det ynskjeleg å redusere omfanget, med eitt unntak, og det er andel mottakarar som får gjeldsrådgiving. I 2012 var talet 4,3 % og dette ynskjer NAV-kontoret å auke til 8%. Når det gjeld klager så fekk kommunen 6 stykk frå 5 ulike søkarar - i 2013. Disse gjekk til Fylkesmannen, der tre av klagene blei omgjort og tre vart stadfesta. 2.3.3 Nasjonale mål I 2014 skal NAV få fleire i arbeid og aktivitet og færre på stønad, økonomisk sosialhjelp. Ein skal bekjempe fattigdom og sikre at utsette barn og familiar får ein heilskapleg tenestetilbod. Vidare går det fram at tiltak for å redusere bruk av mellombelse botilbod og tiltak for ungdom og yngre vaksne med låginntektsproblem skal prioriterast i 2014. Eit anna mål er kommunen skal ha eit godt tilbod om økonomisk rådgiving. 2.3.4 Verksemdsmål for kommunen I samarbeidsavtalen går det som skildra fram at det årleg skal utarbeidast ein verksemdsplan. Denne vert skriven etter krav frå staten, men gjeld og dei kommunale oppgåvene. Denne planen vert nytta som eit styringsverktøy ved kontoret. Verksemdsplanen for 2014 inneheld hovudgrep, ein evaluering av fjoråret (2013), prioriterte grupper og satsingsområde. Hovudgrepet for 2014 er å: 12

"Styrke arbeidsmarkedkompetansen gjennom betre kommunikasjon mot og med arbeidsgjevarar, først og fremst i Luster kommune." Prioriterte grupper i 2014 er: Ungdom Innvandrarar Langtidsledige Personar med nedsett arbeidsevne (1. sjukemelde) Satsingsområda er som fylgjer: 1. Arbeidsretta og marknadstilpassa oppfølging 2. Kommunikasjon og samhandling 3. Leiar sitt ansvar for tenesteutvikling 4. Mestring, trivsel og medansvar 5. Plan for kontakt med næringslivet Satsingsområda inneheld konkrete prioriteringar/mål for året og vidare tiltak som skal setjast i verk for å nå målet. Til kvart tiltak står det oppført kven som er ansvarleg for at tiltaket vert satt i gong, når det skal skje og kven som er målgruppa. Heile verksemdsplanen er lagt i vedlegg til rapporten. 2.3.5 Interne rutinar Kommunen har i samband med forvaltningsrevisjonen overlevert interne rutinar og prosedyrar som er blitt utarbeida av NAV-kontoret, og som vert nytta i den daglege sakshandsaminga. NAV har mellom anna fylgjande prosedyrar: Generell rutine prosedyrar som vert nytta ved handsaming av søknad om økonomisk sosialhjelp. Der går det mellom anna fram at søknad om økonomisk stønad skal handsamast så snart som råd er og seinast innan 3 veker. Søknad om naudhjelp skal handsamast seinast innan kl. 1400 fylgjande virkedag. Klage prosedyrar som skal nyttast når søkjar klager på vedtak fatta etter Lov om sosiale tenester i NAV Lån prosedyrar for korleis søknadar om lån skal handsamast Utbetaling prosedyrar for korleis økonomisk stønad eller naudhjelp skal verta gitt. I tillegg har NAV-kontoret ei intern rutine som beskriver kva oppgåver ein ved kontoret har innanfor fylgjande tema: Mottak av søknad Handsaming av søknad Naudhjelpssøknad Garanti for depositum for husvære Gjeldsrettleiing I kvar rutine står det kven som har ansvar for å gjennomføre dei ulike oppgåvene. 13

2.3.6 Etterleving NAV-leiar vurderer at ein ved kontoret per i dag: er gode på tenester retta mot barn og familiar utan at ein pr. i dag har talmateriale klart. Dette er eit fokusområde for kontoret og det vert prioritert. har fokus på å fylgje både dei lovpålagte krava og dei interne rutinane har veldig gode rutinar på refusjonar. Det vert alltid kravd refusjon der ein har høve til det. har sosialstønadsnorm som ligg nær staten sin norm. Sum vert alltid individuelt vurdert / rekna ut. I fylkesmannstilsyn på kommunale tenester frå 2011 vert det gjeve avvik på internkontroll. Dette har kontoret jobba bevisst for å lukke noko ein har fått til. Mellom anna har ein fått på plass kompetanseutviklingsplan og betre rutinar for sakshandsaming. 14

2.4 Sentrale nøkkeltal På kva nivå ligg kommunen på samanlikna med andre?? Kva kan vere årsak til ev større skilnadar? I dette kapittelet vil vi presentere ein KOSTRA-analyse som baserar seg på detaljerte nøkkeltal for sosialtenesta frå 2011-2013. I presentasjonen av tala under har vi tatt utgangspunkt i år 2013, og der det er aktuelt viser vi til utvikling og trendar frå føregåande år. Vi har samanlikna Luster kommunen med gjennomsnittet til høvesvis KOSTRA-gruppe 3 (som er den grupper Luster kommune høyrer til), Sogn og Fjordane og heile landet. Vi har og tatt med Høyanger, Vik og Lærdal kommune, som alle høyrer til same fylke og KOSTRA-gruppe. 2.4.1 Prioritering Luster Høyanger KOSTRAgruppe Sogn og Vik Lærdal Fjordane 03 Landet Netto driftsutgifter til sosialtenesta pr. innbyggar 900 2 138 666 2 472 1 408 1 410 2 051 Netto driftsutg. til sosialtenesta i prosent av samlande netto driftsutgifter 1,3 3,2 1 3,5 2,2 2,4 4 Netto driftsutg. til råd, rettleiing og sos.forebyggend arb. pr. innb, 20-66 år 649 2 460 795 2 012 1 105 1 305 1 207 Andel netto driftsutg. til råd, rettleiing og sosialt førebyggande arbeid 41,3 65,2 66,3 48,2 46,3 54,1 36,3 Andel netto driftsutgifter til økonomisk sosialhjelp 43,7 34,7 34,5 52,6 48,1 42,4 46,2 Bortsett frå Vik kommune er Luster kommune den som har lågast netto driftsutgifter til sosialtenestene per innbyggar, samanlikna med dei andre. Det same gjeld netto driftsutgifter til sosialtenesta i prosent av kommunen sine samla driftsutgifter. Av kommunen sine netto driftsutgifter til sosialtenesta vert 41,3 % og 43,7 % brukt til høvesvis rådgiving, rettleiing og sosial førebyggande arbeid og økonomisk sosialhjelp. Dette er mindre enn dei fleste som vi samanliknar kommunen med. Det er vel og merke tale om små skilnadar. Vi ser at det er Vik og Lærdal som skil seg mest ut for begge disse nøkkeltala. I intervju vert det sagt at NAV-kontoret har halde seg innanfor ramma dei siste åra. Dei har som nemnt gode rutinar knytt til refusjonar, som hindrar unødvendig høge kostnadar. 2.4.2 Dekningsgrader Luster Høyanger Vik Lærdal KOSTRAgruppe 03 Fjordane Sogn og Landet Sosialhjelpsmottakarar 89 112 32 47 : : 300 Andelen sosialhjelpsmottakarar i forhold til innbyggarar 1,7 2,7 1,2 2,2 : : 2,5 Andelen sosialhjelpsmottakarar i forhold til innbyggarar i alderen 20-66 år 3,1 4,7 2,1 3,6 : : 4,1 Årsverk i sosialtenesta 2,1 2,5 3 2 2,78 2,95 13,76 Årsverk i sosialtenesta pr. 1000 innbyggar 0,41 0,6 1,12 0,92 0,87 0,7 1,15 15

I fylgje KOSTRA-tala var det 89 sosialhjelpsmottakarar i Luster kommune ved rapporteringstidspunktet i 2013, noko som tilsvarer omlag 1,7 % av alle innbyggjarane i kommunen. Samanlikna med dei andre er det berre Vik kommune som har færre sosialhjelpsmottakarar enn Luster samanlikna med dei andre. Det same gjeld når vi ser på sosialhjelpsmottakarar i forhold til innbyggarar i alderen 20-66 år. For fleire av nøkkeltala her er ikkje tal for KOSTRA-gruppa og fylket tilgjengelig. Talet på sosialhjelpsmottakarar har gått ned sidan 2012 då var det 96 mottakarar i kommunen. Dette er ei positiv utvikling som vi og ser hos Lærdal og Vik kommune, medan Høyanger og landsgjennomsnittet har hatt ein liten oppgang. I 2013 hadde Luster kommune 2,1 årsverk i sosialtenesta og per 1000. innbyggarar var det 0,41 årsverk. Sistnemnte er det lågaste talet på årsverk samanlikna med dei andre, og to av kommunane ser vi hadde færre sosialhjelpsmottakarar totalt sett. Både talet på sosialhjelpsmottakarar samt talet på tilsette kan vere med på å forklare kvifor netto driftsutgifter er lågare enn hos samanliknbare kommunar, som vi såg i førre tabell; kommunen har færre utgifter knytt til både stønadsutbetaling og lønnsutgifter enn kva dei andre kommunane mest sannsynleg har. 2.4.3 Produktivitet Luster Høyanger Vik Lærdal KOSTRAgruppe 03 Fjordane Sogn og Landet Brutto driftsutgifter pr. sosialhjelpsmottakarar, i 52 989 87 750 76 594 116 383 : : 92 192 kroner Brutto driftsutgifter til økonomisk sosialhjelp 23 416 29 080 20 656 60 085 : : 40 117 pr. mottakar Korrigerte driftsutgifter til sosialtenesta pr. mottakar 16 888 45 670 55 938 73 426 : : 43 612 I 2013 hadde Luster kommune 52 989 kroner i brutto driftsutgifter per sosialhjelpsmottakarar. 23 416 kroner av disse gjekk til økonomisk sosialhjelp. Korrigerte driftsutgifter til sosialtenesta pr. mottakar er driftsutgiftene ved kommunen sin egen tenesteproduksjon inkludert avskrivingar korrigert for dobbeltføringar som skuldast vidarefordeling av utgifter/internkjøp mv. Indikatoren gir oss i så måte eit bilete av kva kvar enkelt mottakar av sosial stønad kostar. 2.4.4 Utdjupande tenesteindikatorar Luster Høyanger Vik Lærdal KOSTRAgruppe 03 Sogn og Fjordane Landet Samla stønadssum (bidrag + lån) 2 531 562 3 045 538 675 044 1 109 502 : : 11 967 696 Gjennomsnittlig utbetaling pr. stønadsmånad 6297 6091 4441 4474 : :.. Gjennomsnittlig stønadslengde mottakarar 18-24 år 4,7 4 4,2 6,6 : :.. Gjennomsnittlig stønadslengde mottakarar 25-66 år 4,5 4,7 4,8 5 : :.. Sosialhjelpsmottakarar med stønad i 6 månader eller meir 33 33 11 21 : : 105 Andel mottakarar med sosialhjelp som hovudinntektskjelde 41,6 32,1 25 25,5 : : 46,4 Kommunen sine samla utbetalingar til økonomisk sosialhjelp i rapporteringsåret 2013 var på om lag 2,5 MNOK. Disse tala bør sjåast i samanheng med talet på sosialhjelpsmottakarar. Vi ser at både Vik og 16

Lærdal hadde lågare utbetalingar men disse hadde også færre som fekk sosial stønad. Motsett gjeld for Høyanger og landsgjennomsnittet. Den gjennomsnittlege stønadsmottakar i Luster kommune mottar 6 297 kroner i utbetaling per stønadsmånad. Dette er høgare enn dei tre andre kommunane i Sogn og Fjordane. Når det gjeld størrelsen på stønadane så har kommunen ein sosialstønadsnorm som ligg nær staten sin norm (opplyst i intervju). Stønadssummen vert alltid vurdert / rekna ut individuelt. Vidare ser vi at gjennomsnittleg stønadslengde er på 4,7 månadar for dei yngste stønadsmottakarane, og her ligg kommunen noko høgare enn Høyanger og Vik kommune. Her har kommunen hatt ei negativ utvikling dei siste 3 åra. Stønadslengda for dei mellom 25-66 år er på 4,5 månadar. Lærdal kommune skil seg negativt ut frå dei andre når vi ser på stønadslengde. I 2013 var det 33 sosialhjelpsmottakarar i Luster kommune som fekk stønad i 6 månadar eller meir. Det er over ein tredjedel av alle som fekk sosialhjelp, og er ei auke frå 2012 då det var litt over ¼ av mottakarane som fekk stønad i meir enn 6 månadar. Her skil Luster og Høyanger kommune seg merkbart ut samanlikna med Vik og Lærdal, men det er vel og merke eit stykke opp til landsgjennomsnittet. 41, 6 % av dei som fekk sosialhjelp i 2013 hadde stønaden som hovudinntektskjelde. Det er ein høgare andel samanlikna med dei andre kommunane i Sogn og Fjordane, men noko lågare enn landsgjennomsnittet. Her har kommunen hatt ei positiv utvikling samanlikna med 2012. 2.4.5 Kommunebarometeret I tillegg til KOSTRA har vi gjennomgått tal frå Kommunebarometeret 3 som omhandlar sosialhjelp. Samanlikna med landets kommunar hamna Luster kommune på 245. plass i kategorien sosialtenester. Kommunebarometeret er vel og merke ein rangering og er ikkje ein kvalitetsvurdering av tenestene. Avstanden mellom kommunane kan og vere veldig små. Vi kan likevel sei at kommunen ligg i midtsjiktet samanlikna med dei øvrige kommunane i landet når det er tale om sosialhjelp. Til samanlikning hamna Vik, Lærdal og Høyanger på høvesvis 192., 249. og 189. plass. I intervju vert det sagt at kommunebarometertala er noko annleis enn dei som kommunen nyttar, men at tala til tross for dette gir eit korrekt uttrykk av stoda i kommunen per dags dato. 3 Kommunebarometeret vert årleg utarbeida av Kommunal Rapport, og er ei samanlikning av dei beste kommunane i landet, basert på til saman 127 nøkkeltall. Tala er henta frå Statistisk sentralbyrås KOSTRA-database, foreløpige tal for 2013, Utdanningsdirektoratet, Helsedirektoratet, Grunnskolenes informasjonssystem, Folkehelseinstituttets kommunedatabase og Kommuneproposisjonen 2014. 17

SOSIALHJELP KB 2010KB 2011KB 2012KB 2013KB 2014on2010 2011 2012 2013 2014 Trend STØNADSTID: Snitt stønadslengde for mottakere mellom 18 og 24 år (15 % vekt innen sektoren) 1,7 3,0 1,0 2,7 1,8 336 243 391 283 335 STØNADSTID: Snitt stønadslengde for mottakere mellom 25 og 66 år (10 %) 4,5 3,2 2,6 2,9 2,7 110 250 310 273 271 STØNADSTID: Andel som går over 6 måneder på stønad (10 %) 4,6 2,9 2,0 3,5 2,0 100 252 306 202 297 STØNAD: Mottakere av kvalifiseringsstønad, andel av de som går over 6 mnd på sosialhjelp (10 %) 3,4 1,5 1,8 2,1 51 213 148 135 INDIVIDUELL PLAN: Brukere som har individuell plan, som andel av langtidsmottakere (5 %) 2,1 1,8 2,6 85 96 55 ØKONOMISK RÅDGIVNING: Brukere som får gjeldsråd, som andel av langtidsmottakere (10 %) 1,0 1,1 343 321 FOREBYGGING: Netto driftsutgifter til veiledning og sosialt forebyggende arbeid - per mottaker (5 %) 1,3 1,3 1,2 1,0 1,8 363 367 376 402 288 KUNDEKONTAKT: Telefontid for brukere, timer per uke (5 %) 4,9 5,7 5,7 5,7 6,0 52 29 24 25 15 ØKONOMI: Andel av mottakerne som har sosialhjelp som hovedinntektskilde (10 %) 5,9 4,1 3,9 2,5 3,4 23 150 169 287 197 BOLIG: Andel søknader om kommunal bolig som blir innvilget (10 %) 3,7 4,2 5,0 4,9 5,1 276 214 129 127 120 BOLIG: Andel av de som har kommunal bolig, som har hatt et midlertidig tilbud siste år (10 %) 2,3 1,0 3,0 67 102 52 Årstallene henviser til det året Kommunebarometeret er publisert. Tabellen over viser kva score Luster kommune har fått frå 1-6 (der 6 er best) for 11 ulike nøkkeltal innanfor sosialhjelp, og den viser utvikling frå 2010. Vi ser at kommunen har betra seg på mange punkt samanlikna med fjoråret (grøn pil), men har hatt negativ utvikling i stønadslengde for mottakarar mellom 18-24 år samt andel som går over 6 månadar på stønad. Dette er og to av dei nøkkeltala kommunen scorar dårlegast på. Angåande stønadslengde vart det sagt i intervju at det er ei stor utfordring. Ein har ikkje kapasitet til å følgje brukarane tett nok opp noko som påverkar forvaltningsevna. Når det gjeld stønadstid har det vore ei negativ utvikling, noko som vert opplevd som ei stor utfordring. Mange av brukarane har utfordringar som det er ressurskrevjande å jobbe med, vert det peikt på i intervju. Utfordringane er knytt til rus, psykiatri, eiga forvaltningsevne, generasjon samt NAV sine ressursar. I tillegg har Luster i tall like mange barnevernsbarn som i Sogndal kommune. Kontoret uttrykker at dei har utfordringar knytt til det å vere arbeidsretta nok i høve til dei personane som går på sosialstønad. Kommunen scorar godt på kundekontakt, herunder telefontid for brukarar (timar per veke), samt andel søknadar om kommunal bustad som vert innvilga. Kommunen har tidlegare år hatt svært låg score på økonomisk rådgiving. Her er ikkje tal for kb 2014 tilgjengelig, men kommunen opplyser i intervju ulike grunnar som dei trur kan vere årsaka til at kommunen scorar dårleg på gjeldrådgiving: Dårleg registrering inn til SSB kan ha ein medverknad på tala. I intervju vert sagt at dei har hatt problem med å registrere/ rapportere, og dei er ikkje sikre på om dette er blitt gjort rett. Kommunen jobbar med å sjå på dette. Det er ikkje blitt godt nok marknadsført til innbyggarane i kommunen at gjeldsrådgiving er eit NAV tilbod som ein kan nytta seg av. Dårleg omdøme for NAV derfor vegrar potensielle brukarar seg mot å ta kontakt. Dei som treng hjelp kjem for seint inn, og har fylgjeleg behov for annan type sosialhjelp. 18

Stønadslengde på 18-24 år gjev eit rett bilete her er det utfordringar for NAV. Rus og drop out er sentrale årsaker. 1. prioritet for NAV er å få dei tilbake på skulebenk / utdanning eller i arbeid. Gruppa brukarar mellom 18-24 år som mottar stønad, er ei gruppe som treng tett oppfølging og samtalar. Denne gruppe kan ein etter respondentar si vurdering - ikkje bere sakshandsame. Ein må i staden for bruke tid på samtale og vise respekt. Forventingane, både NAV sine eigne, samt lovverk og brukarforventingar, er store. For tida ligg gjennomsnittleg stønadslengde for denne gruppa på vel 4 månadar, og målet er redusere stønadslengda. Erfaringane viser at viss desse mottar stønad utover 6 månader vert det vanskeleg å få dei ut i arbeid. Målet med sosialstønad er det skal vere arbeidsretta i tillegg til at det skal gi inntektssikring. Tett oppfølging av brukar vil vere naudsynt for å nå målet om ordinært arbeid. Avklaring og kartlegging, samtalar, motivering, og arbeidsretta tiltak er verkemiddel som vert nytta. Dette krev tid og tett oppfølging - gjerne kvar veke. I tillegg kjem sakshandsamingstid på søknadar, kontakt med bedrifter, attføringsverksemd og arbeidspsykolog. 19

3 Våre vurderingar og tilrådingar 3.1 Vurdering NAV Luster er eit samarbeid mellom stat og kommune, og partane har inngått ein samarbeidsavtale som inneheld kva delar av NAV sine tenesteområder Luster kommunen skal ta i vare og ha ansvaret for. Avtalen stiller ei rekke krav til kommunen/ NAV kontoret, og dei mest sentrale av disse vart presentert tidlegare i rapporten. Etter vår vurdering så blir avtalen fylgt av begge parter, og samarbeidet forøvrig mellom statlig og kommunal del i NAV verker å fungere greitt. Dei involverte partane har møte ved behov, og har elles jamleg kontakt. Denne vurderinga baserer seg på kommunen sine erfaringar kring samarbeidet. For kommune sin del har det vore mest utfordringar i høve til oppfylging av flyktningtenesta i kommunen mellom anna pga. hyppig leiar/ ansvarsskifte, men dette er ein del av NAV som vi ikkje har sett på i denne forvaltningsrevisjonen. Når det gjeld organiseringa ved NAV-kontoret vurderer dei tilsette å ha kapasitetsutfordringar, og i høve til tenester er kontoret bevisst sitt utfordringsbilete. Dei veit kva som er dei største utfordringane, samstundes er det vår vurdering at dei veit kva som skal til for å løyse problema; både verkemiddel og metodar for å hindre den negativ utviklinga er kjent. Tid og ressursar er sentralt - gode tiltak og god oppfylging er tidkrevjande, men rett "verktøy" og det er dette dei tilsette ynskjer meir av for å yte betre tenester. I tillegg til å ha betre kapasitet til å gjennomføre andre, ikkje lovregulerte oppgåver. Gjennomgangen av KOSTRA-tal viste oss at kommunen ligg lågt på utgiftssida, samanlikna med andre. Driftsutgiftene er låge, og det må bli sett i samanheng med at det i Luster kommune er både færre mottakarar av sosiale tenester i kommunen - i tillegg til at det og er færre tilsette per innbyggarar. Kommunen har derfor relativt sett låge utgifter innan desse områda. Det vi ser er at kommunen skil seg ut på, i negativ forstand, er at dei som mottar sosial stønad i kommunen har ein gjennomsnittleg stønadslengde som er lengre enn hos dei andre - og det ein høgare andel mottakarar med sosialhjelp som hovudinntektskjelde. I kommunen er dei også tydlige på at det er både urovekkande og utfordrande at det er mange unge (under 24 år) som mottar sosialhjelp. Dette er ei gruppe mottakarar som ein ikkje berre kan handsame. Disse treng oppfølging og jamlege samtalar for at skal kunne finne gode løysningar som vil gjere dei sjølvhjelpne. Etter vår vurdering vert kommunen sine mål og rutinar fylgt. Dei er tett knytt opp mot dei lovkrava som er retta som sosiale tenester. Kapittel 4 i Lov om sosiale tjenester i arbeids- og velferdsforvaltningen, som inneheld ei rekke krav til kva for nokre individuelle tenester NAV skal utføre, samsvarer med både praksis og rutinar i kommunen. Det vi imidlertid saknar er betre samsvar i målhierarkiet. NAV-kontoret har sentrale mål frå NAV å forholda seg til, i tillegg til mål i både verksemdsplan og overordna mål i budsjett og økonomiplan. Vi skulle gjerne sett ein samanheng mellom disse måla. Til tross for ressursutfordringar og tidsnød så vert dei lov pålagte tenestane som NAV-kontoret er plikta til å yte for innbyggarane i kommunen utført på ein tilfredsstillande måte. Dei tilsette ved NAV-kontoret står fram som pragmatiske. Dei ser ut til å ha tenestene i fokus, dei jobbar godt og effektivt og dei har fokus på å finne gode løysningar på dei lovpålagde oppgåvene. Problemet er, som vi har vore inne på tidlegare, at dei tilsette opplever å ikkje har tilstrekkelig med kapasitet til å fylgje opp enkelte sosialhjelpsmottakarar i så stor grad som det er behov for. Konsekvensen av dette er truleg at nokre får sosialhjelp lengre enn kva dei ville fått med tettare oppfølging. I enkelte tilfelle kan det skje at NAV-rådgivarane må sjå seg nøydd til å utsetje stønadslengda til ein sosialhjelpsmottakar på grunn av kapasitetsutfordringar. Ei annan ulempe som ressursutfordringa har ført med seg er at intern opplæring har blitt nedprioritert denne hausten. Det vurderer vi som svært uheldig. Vi vurderer det som svært positivt at kommunen har utarbeida operasjonaliserte mål for sosialtenesta, då det gir NAV-kontoret noko konkret å jobbe mot. Blant styringsmåla såg vi at kommunen har som mål å halvvere stønadslengda til mottakarar mellom 18-24 år. Dei skal og redusere stønadslengda til 20

mottakarar mellom 25-66 år samt redusere andel mottakar som mottar sosialhjelp i 6 månadar eller meir. Etter vår vurdering vil kommunen ha utfordringar med å klare å innfri styringsmåla som går fram av kommunen sitt gjeldande budsjett. Kapasitet hjå kontoret er sentral årsak til dette, og tilsette som primært jobbar med sosiale tenester ved NAV-kontoret vil i haust vere fråverande på grunn av permisjon og langtidssjukemelding. Ein mister fylgjeleg den kontinuiteten som ein gjerne skulle hatt, men NAVkontoret får inn ein vikar som skal jobbe med sosiale tenester. Eit anna styringsmål NAV-kontoret har inneverande år er at andel mottakarar som får gjeldsrådgiving skal auka. Kommunen har som nemnt fått ei prosjektstilling, som dei deler med to andre kommunar. Rådgivaren som fyller denne prosjektstillinga skal jobbe med gjeldsrådgiving primært inn mot barnefamiliar - samt førebyggande arbeid, mellom anna inn mot ungdommar. Tidlegare har ikkje kommunen hatt verken tilstrekkelig med kapasitet eller kunnskap til å jobba aktivt inn mot gjeldsrådgiving, og det er tydeleg at kontoret har stor nytte av det arbeidet som gjeldsrådgivaren gjer. Han har til dels overtatt nokre av arbeidsoppgåvene til dei øvrige NAV-rådgivarane, samtidig som han gir dei opplæring i temaet, sidan dei på sikt skal bli i stand til å gjennomføre utanomrettsleg gjeldsrådgjeving. Det kan hende at prosjektstillinga blir lagt ned i 2015, sjølv om det opphavleg var tenkt at prosjektet skulle halde fram i noko lenger. Etter vårt syn vil NAV-kontoret blir endå meir sårbart, med tanke på ressurstilgang, viss dei ved årsskiftet mister ytterlegere ein ressurs. Som skildra har ein store problem i høve til datasystemet i NAV, SOCIO. Dette inneber at ein i større grad enn tiltenkt må gjere manuelle og tidkrevjande tilpassingar. Dette aukar arbeidspåkjenninga og faren for feil, noko vi vurderer som uheldig. Sjølv om det i intervju vart peikt på at konfidensielle opplysningar ikkje vert lagra i Word, så utgjer likevel manuelle justeringar utanfor SOSIO ein viss risiko for at uvedkommande kan få tilgang. 3.2 Tilrådingar Basert på våre funn og vurderingar er vår tilråding til kommunen at dei ser nærare på bemanningssituasjonen i den kommunale delen av NAV-kontoret, og vurdere kor vidt det er behov for ei styrking av ressursar. Denne vurderinga bør ta omsyn til det skildra utfordringsbiletet som NAVkontoret har og ikkje minst dei identifiserte løysingane for å betre tenestane. Som skildra er dette tidkrevjande arbeid. Dersom det er brei semje om desse løysingane i kommunen, bør bemannings- og ressurssituasjonen avspeglar dette. Det er og eit moment i denne vurderinga at auka ressursbruk vil kunne gi ei økonomisk gevinst på sikt, sidan ein vil kunne bruke meir tid på den enkelte brukar, og fylgjeleg få dei raskare ut i arbeid Etter vårt syn vert lovkrav og andre sentrale føringar fylgt i kommunen, men at utfordringa er å nå styringsmåla herunder å redusere talet på mottakarar og lengda på stønadstid. 21