Møteinnkalling. Breheimen nasjonalparkstyre

Møteinnkalling Breheimen nasjonalparkstyre Utvalg: Møtestad: Fjordstova i Skjolden Dato: 14.09.2017 Tidspunkt: 16:00 Eventuelt fråfall må meldast snarast på tlf. 90724490 eller e-post fmsfene@fylkesmannen.no. Vararepresentantar møter etter nærare beskjed. Møtet vert gjennomført som eit to-dagars møte. Program Torsdag 14.09.2017 11.00 12.00 Frammøte og lunsj på Skjolden hotell 12.00 15.00 Møte med Rådgjevande utval og Administrativt kontaktutval Forvaltningsplan, endeleg vedtak Høyring av skjøtselsplanar for Mørkridsdalen og Mysubytta Besøksstrategi, prosess Tiltak i verneområda 15.00 16.00 Litt å bita i, Skjolden Hotell 16.00 18.00 Synfaring til Drivandefossen, Mørkridsdalen landskapsvernområde Grunneigar og lokal kjentmann er spurt om å vera med. 20.00 Middag og overnatting, Skjolden hotell Fredag 15.09.2017 08.00 Frukost på Skjolden hotell 08.30 Reise til Høydalen (55 km 1 t 20 min køyring) Synfaring i Høydalen, vi stoppar på enkelte plassar for stutt orientering undervegs 10.00 Synfaring i Høydalen med brukarane og Fjelloppsynmann Odd Repp Andre ting som brukarane ynskjer å prate med styret om 13.00 Avslutning Vi tek atterhald om evt. endringar i dagsorden og program. 1

Sakliste Utvalssaksnr ST 29/17 ST 30/17 ST 31/17 ST 32/17 Innhald Lukka Arkivsaksnr Godkjenning av innkalling og sakliste - val av to medlemmar til å skrive under protokoll saman med styreleiar Sak - 3. gongs handsaming - Breheimen nasjonalpark - Riving av gamle Glitterbu og bygging av ny bu - Skjåk Almenning. Sak - Høyring av skjøtselsplan for Mysubytta landskapsvernområde. Skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde - Godkjenning av endringar etter høyring - Endeleg godkjenning ST 33/17 Sak Honnsrøve naturreservat - Dispensasjon - 2017 - Omlegging av etablert skiløypetrase over 200 meter - Skjåk Turløyper - Skjåk Turløyper. DS 7/17 Delegert vedtak - Dispensasjon - Mørkridsdalen landskapsvernområde - Bruk av minigravar og frakt av minigravar med helikopter for opprydding etter ras på Knivabakkgjerdet - Rune Fuglesteg og Kjell Einar Ormberg DS 8/17 Delegert vedtak - Breheimen nasjonalpark - Transport av ved, gass og materialar til Fjellgrovbu - Jo Kolbjørn Sulheim. DS 9/17 Delegert sak - Mørkridsdalen landskapsvernområde - Bruk av minigravar på Dalen, og frakt av minigravar og utstyr med helikopter - Skjolden Grunneigarlag DS 10/17 Delegert vedtak Dispensasjon 2017 Mørkridsdalen landskapsvernområde Transport av materialar til reparasjon av sel på stølen Nobbi Knut Vidar Svanheld Referatsaker RS Vedtak i klagesak - Breheimen nasjonalpark - Bygging av ny DNT hytte på Sunndalssetra m.m. - Den norske turistforening RS Breheimen nasjonalparkstyre - Bestillingsdialogen - 2017 - Status for tiltak og forbruk av midlar september 2017 RS Besøksstrategi for verneområda i Breheimen - Status og vidare arbeid 2003/4333 2016/4787 2017/2844 2016/2828 2017/4998 2017/3683 2017/5280 2016/6284 2017/5424 2016/5983 2016/7794 2016/3223 2

BREHEIMEN NASJONALPARKSTYRE Sak Arkivsaksnr: 2016/4787-12 Sakshandsamar: Bjørn Dalen Dato: 05.09.2017 Utval Utvalssak Møtedato Breheimen nasjonalparkstyre 30/17 14.09.2017 Tidlegare handsaming: Breheimen nasjonalparkstyre 23/2017 19.06.2017 Breheimen nasjonalparkstyre 15/2017 05.05.2017 Sak - 3. gongs handsaming - Breheimen nasjonalpark - Riving av gamle Glitterbu og bygging av ny bu - Skjåk Almenning. Ny innstilling frå forvaltar 3. gongs handsaming: Breheimen nasjonalparkstyre vedtek og gje Skjåk Almenning, 2690 SKJÅK, løyve til og rive den gamle Glitterbua, og byggje ny bu på same stad på Haraldvangsflya i Breheimen nasjonalpark. Løyvet er gjeve på visse vilkår: Vedtaket er fatta med heimel i verneforskrift for Breheimen nasjonalpark, 3 pkt. 1,3 bokstav h og 4, jf. naturmangfaldlova 48. Vilkår - Grunnflata på ny bu skal ikkje overstige 62,5 m² (BYA). - Bruksarealet skal ikkje overstige 29,6 m² (BRA). - Mønehøgda frå sole til toppen av mønet må ikkje overstige 3,70 meter. - Takvinkel skal vera 15 grader. - Det skal monterast refleksfrie vindauge. - Det skal brukast kledning og tak i materialar og med fargar som harmonerer med terrenget rundt. - All material som blir til overs, byggavfall, og utstyr/restar frå det gamle bygget skal frakast ut av verneområdet etter ferdigstilling av nytt bygg. Dette gjeld ikkje materialrestar av reint treverk som kan brukast til ved. - Bygget skal ferdigstillast innan år 2019. - Det kan vera inntil 4 faste sengeplassar i hytta. Glitterbu må vere stengt i perioden 1. april til 15. juni. I tillegg skal den bli stengt på kort varsel om vinteren når det er villrein i området. Dette gjeld stenging iht. kommersiell verksemd, ikkje forvaltningsoppgåver. Ordninga med stenging av Glitterbu skal evaluerast etter 5. år frå tidspunktet når Utleige av den nye hytta startar. SNO v/ Øyvind Angard, tlf.91 73 33 65, skal kontrollere bygget etter at det er ferdig. 3

Vi gjer merksam på at søkjar må ha løyve frå grunneigar og kommunen når det gjeld byggjeløyve, og nasjonalparkstyret og kommunen for ekstra løyve til å frakte inn bygningsmateriell og bygningsavfall ut av området. Historikk Grunnen til at saka vart utsett fyrste gongen var at nasjonalparkstyret ville ha eit meir konkret og forutsigbart opplegg med omsyn til villreinen i området. Vilkåret i innstilling til vedtak frå forvaltar under 1. gongs handsaming var: Bua skal stengast i perioder på ettervinteren og våren når reinen held til i området. Det blir ikkje sett noko spesielt tidsrom sidan dette kan variere. Det må vera god dialog med villreinovervakinga (SNO lokalt/sekretær i villreinutvalet) om dette. Vedtak 1.gongs handsaming: Saka vart utsett til neste møte i juni 2017. Birgit Bilstad melde seg ugild under handsaming av saka. Det vart etter møte med i nasjonalparkstyre teke kontakt med villreinutvalet og villreinnemnda om eit møte for å finne fram til ei tidsperiode som kunne sikre villreinens områdebruk. Nasjonalparkforvaltaren hadde møte med villreininteressene v/ sekretær i villreinutvalet Knut Granum og sekretær i villreinnemnda Tor Taraldsrud og konklusjonen frå møtet vart: Vilkåret i innstilling frå forvaltar under 2. gongs handsaming vart: Glitterbua skal vera stengt i perioden 1.februar 15. juni kvart år, for å unngå forstyrring av villreinen i den mest sårbare perioden i året. Dette vart teke inn i forslag i saka som vilkår til møtet 19.06.2017. Før møtet kom det innspel frå Skjåk Almenning på at dei oppfatta dette som eit svært strengt vilkår og at det kunne bli vanskeleg å forsvare bygging av ei ny hytte som skal vera stengt 5 ½ månad i året. Styret tok dette til følgje å utsette saka ein gong til. Vedtak under 2.gongs handsaming: Saka vart utsett på nytt. Styret ynskjer ei breiare utgreiing av saka i møtet i oktober 2017. Ny saksopplysningar til 3. gongs handsaming: Etter møtet i nasjonalparkstyret 19.juni 2017 vart saka sendt til villreinutvalet og villreinnemnda for breiare handsaming. Villreinnemnda handsama saka i møte 18.08.2017, sak 22/2017. Heile saka lydde: Villreinnemnda hadde fylgjande uttale om stenging av Glitterbu i Skjåk: Trekket er sporadisk i sumarhalvåret, men om vinteren brukar villreinen området til vinterbeite. Ein bør derfor unngå bruk av hytta til utleige i vinterhalvåret fram til påske (slutten av mars månad). Det har også vore slik praksis fram til no. Dersom arealbruken endrar seg slik at kalvingsområde kjem i nærleiken av bua, bør den i tillegg til vinteren også vere stengd på våren fram til 15. juni. Våren 2017 kalva villrein rundt Framrusthovden, altså i nærleiken av Glitterbu. Ut i frå det vi har skrive over bør hytta vere stengt både vinter og vår. Sekretær i nemnda og villreinutvalet hadde i vinter eit møte med nasjonalparkforvaltar i Breheimen og representant frå Skjåk Almenning der vi diskuterte tidspunkt for stenging. Referat frå møtet 30/5 (skrive av Bjørn Dalen): Desse møtte: Sekretær Knut Granum i Reinheimen-Breheimen villreinutval, sekretær Tor Taraldsrud i Reinheimen-Breheimen villreinnemnd, Birgit Bilstad frå Skjåk Almenning og Nasjonalparkforvaltar Bjørn Dalen. 4

Etter styremøte kalla naturforvaltaren inn til møte. Møtet var halde på Skjåk almenning 30.mai. Under møtet diskuterte vi fleire alternativ for å ta vare på villreinen på ei god måte i området, i forhold til bruken av Glitterbua. Vi vurderte og på ny det alternativet som var fremja under fyrste gongs handsaming av saka, med ei vurdering av stenging når det er villrein i området. Ein kom fram til at det var enklast for forvaltninga å halde seg til stenging av bua i ei fast årleg periode. Bakgrunnen er: problematisk å ha vurdering av stenging i kvart enkelt tilfelle som regel, også for utleiga sin del. ei periode for stenging må omfatte tida på året når villreinen er mest sårbar for forstyrring. i sumarhalvåret brukar villreinen heile området og lar seg ikkje så lett forstyrre. Konklusjon: Hytta må vera stengt i perioden 1.februar 15.juni kvart år. Det er nasjonalparkstyret for Breheimen som vedtek eventuelle vilkår om stenging i periodar i det løyvet dei gir til ombygging. Dei skal ha møte i midten av september. Dei har drøfta saka tidlegare og utsett den. Skjåk Almenning tykkjer det blir for sterke restriksjonar på bruken av bua og ynskjer ei meir «adaptiv» forvalting der ein er meir fleksibel og stenger hytta når det er villrein i området og har den open om villrein ikkje er der. Ei slik ordning er utfordrande å få til sidan hytta da må kunne bli stengt på kort varsel. Det er også usikkert korleis ein skal halde oversikt over når villreinen er i området. Skjåk Almenning vil ha eit nytt møte med representantar frå utval og nemnd fyrst på dagen fredag 18. august. Nemnda kan diskutere saka nærmare i vårt møte seinare på dagen. I formøtet den 18. august møtte Jo Trygve Lyngved frå Skjåk Almenning, Knut Granum (sekretær frå villreinutvalet), han hadde også med fullmakt frå nestleiar i villreinutvalet, Tommy Sønsterud. I tillegg møtte leiar og sekretær frå villreinnemnda. Nestleiar i villreinutvalet hadde framsett forslag om stenging frå 1. mai til 15. juni, altså i kalvingsperioden. I tillegg var det forslag om stenging av Glitterbu på kort varsel om vinteren når det er villrein i området. Dette gjeld stenging i høve til kommersiell verksemd, ikkje forvaltningsoppgåver. Skjåk Almenning ville ikkje gjennomføre ombygging dersom dette utlyste stenging heile vinterhalvåret og våren, men berre isolere eksisterande bu. Dei la vekt på at villrein er viktig for Skjåk Almenning og at dei hadde stor eigeninteresse av å skjerme villrein vintertid. Stenging på kort varsel var ikkje noko problem sidan dette ville bli lagt inn som ei føresetnad ved bestilling av Glitterbu. Skjåk Almenning har alternative hytter andre stader som kan bli brukt om Glitterbu blir stengt på kort varsel. Under møtet i villreinnemnda vart det gjeve eit kort referat frå formøtet. Med den løysinga som vart framsett i formøtet har forvaltninga gjeve ansvaret for å hindre forstyrring av villrein i vinterhalvåret til Skjåk Almenning. Det er viktig at forvaltninga t.d. ved SNO bidreg med opplysningar om villrein oppheld seg i nærleiken av Glitterbu. Ei slik adaptiv forvaltning kan vere utfordrande å få til. Kanskje kunne det vere aktuelt å ha ei prøveperiode på til dømes fem år for å vurdere korleis det fungerer? Sidan det i vår var registrert kalving ved Framrusthovden i nærleiken av Glitterbu bør hytta vere stengt også i forkant av kalvingsperioden. Villrein trekker ofte mot kalvingsområda i april, dei fyrste kalvingane kan også skje i slutten av april månad. Villreinnemnda meiner derfor at Glitterbu også må vere stengt i april månad. Vedtak: Glitterbu må vere stengt i perioden 1. april til 15. juni. I tillegg skal den bli stengt på kort varsel om vinteren når det er villrein i området. Dette gjeld stenging iht. kommersiell verksemd, ikkje forvaltningsoppgåver. 5

Helsing Tor Taraldsrud Konklusjon for nasjonalparkforvaltar: Ut frå ei generell vurdering meiner nasjonalparkforvaltaren at villreinnemnda har hatt ei grundig vurdering av saka. Det er ikkje tvil om at alle partar er opptekne av å sikre villreinen i området på best mogleg måte. Villreinnemnda har lagt seg på ei forvalting der ein set forbod ei periode og legg til grunn vurdering ut ifrå overvakinga som skjer elles i året (adaptiv forvaltning). Det er viktig å prøve ut ei slik forvaltning å sjå korleis den vil fungere. Etter ny vurdering gjort med bakgrunn i vedtaket frå Villreinnemnda meiner nasjonalparkforvaltaren at nasjonalparkstyre bør gå for forslaget til vilkår som villreinnemnda har vedteke. Meiningsutvekslinga har konsentrert seg om å finne fram til beste måten å ta vare på områdebruken til villreinen vekta mot annan bruk. I tillegg til forslag til vilkår vil nasjonalparkforvaltaren foreslå at nasjonalparkstyret tek inn: Ordninga med stenging av Glitterbu skal evaluerast etter 5. år frå tidspunktet når utleige av den nye hytta startar. Dei miljørettslege prinsippa ref. nml. 7er vurdert i tidlegare handsaming og såleis dekt. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Tidlegare handsaming av saka (utan bilde og grafikk): Nye saksopplysningar 2.gongs handsaming: Etter styremøte kalla naturforvaltaren inn til møte sekretærane Knut Granum i Reinheimen- Breheimen villreinutval og Tor Taraldsrud i Reinheimen-Breheimen villreinnemnd, samt Birgit Bilstad frå Skjåk Almenning. Møtet var halde på Skjåk almenning 30.mai. Under møtet diskuterte ein fleire alternativ. Ein vurderte og på ny det alternativet som var fremja under fyrste gongs handsaming av saka, med ei vurdering av stenging når det er villrein i området. Ein kom fram til at det var enklast for forvaltninga å halde seg til stenging av bua i ei fast årleg periode. Vurdering Bakgrunnen for vurderinga var: problematisk å ha vurdering av stenging i kvart enkelt tilfelle som regel, også for utleiga sin del. ei periode for stenging må omfatte tida på året når villreinen er mest sårbar for forstyrring. i sumarhalvåret brukar villreinen heile området og lar seg ikkje så lett forstyrre. Konklusjon: Hytta skal vera stengt i perioden 1.februar 15.juni kvart år. Nytt forslag til innstilling er: Glitterbua skal vera stengt i perioden 1.februar 15. juni kvart år, for å unngå forstyrring av villreinen i den mest sårbare perioden i året. Nasjonalparkforvaltaren meiner at det nye vilkåret er meir presist enn i det fyrste framlegget. Det vil fange opp den mest sårbare perioden for villreinen. Endring i vilkår vil ikkje endre forholdet til bruk av 4 jf. 48 i naturmangfaldlova. Nasjonalparkforvaltaren meiner at ut ifrå ei samla vurdering vil ikkje tiltaket verken stri mot føremålet med vernevedtaket eller vil påverke verneverdiane nemnande. Det vil heller ikkje endre forholdet til dei miljørettslege prinsippa som er vurdert. Kunnskapsgrunnlaget er godt og ein veit kva som er sårbart og må takast omsyn til i forhold til villreinen. Det er ingen endring som gjer at ein bør ta i bruk føre-var-prinsippet. Konklusjonen er at tiltaket kan gjennomførast. 6

Ny innstilling frå forvaltar 2. gongs handsaming: Breheimen nasjonalparkstyre vedtek og gje Skjåk Almenning, 2690 SKJÅK, løyve til og rive den gamle Glitterbua, og byggje ny bu på same stad på Haraldvangsflya i Breheimen nasjonalpark. Løyvet er gjeve på visse vilkår: Vedtaket er fatta med heimel i verneforskrift for Breheimen nasjonalpark, 3 pkt. 1,3 bokstav h og 4, jf. naturmangfaldlova 48. Vilkår Grunnflata på ny bu skal ikkje overstige 62,5 m² (BYA). Bruksarealet skal ikkje overstige 29,6 m² (BRA). Mønehøgda frå sole til toppen av mønet må ikkje overstige 3,70 meter. Takvinkel skal vere 15 grader. Det skal monterast refleksfrie vindauge. Det skal brukast kledning og tak i materialar og med fargar som harmonerer med terrenget rundt. All material som blir til overs, byggavfall, og utstyr/restar frå det gamle bygget skal frakast ut av verneområdet etter ferdigstilling av nytt bygg. Dette gjeld ikkje materialrestar av reint treverk som kan brukast til ved. Bygget skal ferdigstillast innan år 2019. Det kan vera inntil 4 faste sengeplassar i hytta. Glitterbua skal vera stengt i perioden 1.februar 15. juni kvart år, for å unngå forstyrring av villreinen i den mest sårbare perioden i året. SNO v/ Øyvind Angard, tlf.91 73 33 65, skal kontrollere bygget etter at det er ferdig. Vi gjer merksam på at søkjar må ha løyve frå grunneigar og kommunen når det gjeld byggjeløyve, og nasjonalparkstyret og kommunen om ekstra løyve til å frakte inn bygningsmateriell og bygningsavfall ut av området. Bakgrunn Grunnen til at saka vart utsett var at nasjonalparkstyret ville ha eit meir konkret og forutsigbart opplegg med omsyn til villreinen i området. Vilkåret i innstilling frå forvaltar under 1. gongs handsaming var: Bua skal stengast i perioder på ettervinteren og våren når reinen held til i området. Det blir ikkje sett noko spesielt tidsrom sidan dette kan variere. Det må vera god dialog med villreinovervakinga (SNO lokalt/sekretær i villreinutvalet) om dette. Nye saksopplysningar Etter styremøte kalla naturforvaltaren inn til møte sekretærane Knut Granum i Reinheimen- Breheimen villreinutval og Tor Taraldsrud i Reinheimen-Breheimen villreinnemnd, samt Birgit Bilstad frå Skjåk Almenning. Møtet var halde på Skjåk almenning 30.mai. Under møtet diskuterte ein fleire alternativ. Ein vurderte og på ny det alternativet som var fremja under fyrste gongs handsaming av saka, med ei vurdering av stenging når det er villrein i området. Ein kom fram til at det var enklast for forvaltninga å halde seg til stenging av bua i ei fast årleg periode. Vurdering Bakgrunnen for vurderinga var: problematisk å ha vurdering av stenging i kvart enkelt tilfelle som regel, også for utleiga sin del. ei periode for stenging må omfatte tida på året når villreinen er mest sårbar for forstyrring. i sumarhalvåret brukar villreinen heile området og lar seg ikkje så lett forstyrre. Konklusjon: Hytta skal vera stengt i perioden 1.februar 15.juni kvart år. Nytt forslag til innstilling er: 7

Glitterbua skal vera stengt i perioden 1.februar 15. juni kvart år, for å unngå forstyrring av villreinen i den mest sårbare perioden i året. Nasjonalparkforvaltaren meiner at det nye vilkåret er meir presist enn i det fyrste framlegget. Det vil fange opp den mest sårbare perioden for villreinen. Endring i vilkår vil ikkje endre forholdet til bruk av 4 jf. 48 i naturmangfaldlova. Nasjonalparkforvaltaren meiner at ut ifrå ei samla vurdering vil ikkje tiltaket verken stri mot føremålet med vernevedtaket eller vil påverke verneverdiane nemnande. Det vil heller ikkje endre forholdet til dei miljørettslege prinsippa som er vurdert. Kunnskapsgrunnlaget er godt og ein veit kva som er sårbart og må takast omsyn til i forhold til villreinen. Det er ingen endring som gjer at ein bør ta i bruk føre-var-prinsippet. Konklusjonen er at tiltaket kan gjennomførast. Tidlegare sak 15/2017 Handsama 05.05.2017 Saksprotokoll i Breheimen nasjonalparkstyre - 05.05.2017 Vedtak Saka vart utsett til neste møte i juni 2017. Birgit Bilstad melde seg ugild under handsaming av saka. Forvaltar si innstilling: Breheimen nasjonalparkstyre vedtek og gje Skjåk Almenning, 2690 SKJÅK, løyve til og rive den gamle Glitterbua, og byggje ny bu på same stad på Haraldvangsflya i Breheimen nasjonalpark. Løyvet er gjeve på visse vilkår: Vedtaket er fatta med heimel i verneforskrift for Breheimen nasjonalpark, 3 pkt. 1,3 bokstav h og 4, jf. naturmangfaldlova 48. Vilkår Grunnflata på ny bu skal ikkje overstige 62,5 m² (BYA). Bruksarealet skal ikkje overstige 29,6 m² (BRA) Mønehøgda frå sole til toppen av mønet må ikkje overstige 3,70 meter. Takvinkel skal vere 15 grader. Det skal monterast refleksfrie vindauge. Det skal brukast kledning og tak i materialar og med fargar som harmonerer med terrenget rundt. All material som blir til overs, byggavfall, og utstyr/restar frå det gamle bygget skal frakast ut av verneområdet etter ferdigstilling av nytt bygg. Dette gjeld ikkje materialrestar av reint treverk som kan brukast til ved. Bygget skal ferdigstillast innan år 2019. Det kan vera inntil 4 faste sengeplassar i hytta. Bua skal stengast i perioder på ettervinteren og våren når reinen held til i området. Det blir ikkje sett noko spesielt tidsrom sidan dette kan variere. Det må vera god dialog med villreinovervakinga (SNO lokalt/sekretær i villreinutvalet) om dette. SNO v/ Øyvind Angard, tlf.91 73 33 65, skal kontrollere bygget etter at det er ferdig. Vi gjer merksam på at søkjar må ha løyve frå grunneigar og kommunen når det gjeld byggjeløyve, og nasjonalparkstyret og kommunen om ekstra løyve til å frakte inn bygningsmateriell og bygningsavfall ut av området. Dokument i saka: Søknad dagsett 7.juli 2016, frå Skjåk Almenning. Brev dagsett 26.09.2016, til Gudbrandsdalsmusea v/håvard Syse med forespørsel om kulturminnefagleg vurdering av Glitterbua. Brev dagsett 27.09.2016, frå Gudbrandsdalsmusea v/håvard Syse med vurdering av gamle Glitterbua. Brev dagsett 22.11.2016,frå Oppland fylkes kommune v/kulturminneavdelinga med vurdering av Glitterbua. 8

E-post dagsett 23.12.2016, frå Reinheimen Breheimen villreinnemnd vurdering av riving/bygging av Glitterbue. Søknaden vert vurdert i samsvar med: - Verneforskrift for Breheimen nasjonalpark, dagsett 7.august 2009. - Naturmangfaldlova, dagsett 19, juni 2009 nr.100. - Forvaltningsplan for Breheimen nasjonalpark og tilgrensande verneområde. Søknaden Skjåk Almenning søkjer om å få rive den gamle Glitterbua og bygge ny bu på same stad. Glitterbue er prega av tidens tann og står no for tur for omfattande restaurering. Bua vart sett opp i samband med tamreindrifta til Skjåk Tamreinlag. I boka til T. Hesthagen (Fiske og fiskekultivering i Skjåk, 2001) står det at dei fyrste fiskarane på Glittervatnet budde i denne bua fire år etter fyrste utsetjinga av fisk i 1916. Ein kan nokså sikkert seie at bua er eldre enn 100 år. Før den vart restaurert i 2000 var dette berre ei enkel bordhytte der snøen dreiv inn gjennom opne sprikkar. I 2000 vart det ny utvendig bordkledning, men den vart ikkje isolert og det vart heller ikkje gjort noko med golvet. Dette gjer sitt til at forbruket av ved er høgt. Hytta er meir eller mindre kvadratisk med eit areal på26,5 kvm., 4 sengeplassar og ekstra madrassar. Det er kombinert opphaldsrom og soverom i hytta, i tillegg til vindfang med ved og utstyr. Innvendig ber den preg av alder, og med små og få glas verkar den litt «tung». Glitterbue ligg slik til at det er ein lett tur for dei aller fleste om sommaren. Frå Botn sæter er det 3 km og høgdeskilnaden er på litt over 400 høgdemeter, noko som gjer at bua og området rundt er godt tilgjengeleg for alle aldersgrupper. Om vinteren er det noko lengre sidan det ikkje er vinterbrøytt til Botn sæter. Hytta passar best til bruk vår, sommar og tidleg haust. Pga. manglande isolasjon er ikkje hytta eigna for bruk i vinterhalvåret. Hytta blir brukt av fiskarar, turgåarar og jegerar i alle aldrar. Almenninga har naust ved Glittervatnet slik at dei som leiger hytta kan låne båt og fiskegarn om dei vil. Hytta ligg svært sentralt til for dei skal jakte rein og småvilt. Glitterbue er nok den mest populære hytta blant småviltjegerar. Den er også eit glimrande utgangspunkt for fjellturar i området, sommar som vinter. Alle hyttene til Skjåk Almenning er ope for allmenta, og kan leigast på www.inatur.no eller ved å kontakte Skjåk Almenning direkte. Dei ligg også ute på friluftsportalen www.ut.no. Utleigedøgn for Glitterbue (i tillegg kjem overnattingar i reinsjakta da den står open for alle): 2012: 20 utleigedøgn 2013: 47 utleigedøgn 2014: 57 utleigedøgn 2015: 45 utleigedøgn Ein ser at utleigedøgna på utleigehyttene har auka dei siste åra, noko som tyder på at fleire vil bruke nasjonalparken. Det enkle friluftslivet appellerer til stadig fleire. Ein ser også ein markert auke i talet på brukarar frå andre land. Verneforskrift, verneformål og forvaltingsplan Omsynet til verneverdiane i området er vurdert, særleg i forhold til landskap, dyreliv og friluftsliv, jf. verneforskrifta 2 og naturmangfaldlova 1 (formål), 4 og 5 (forvaltningsmål for naturtyper, økosystem og artar), samt 7 (prinsipp for offentleg avgjerd, jf. 8-12 (kunnskapsgrunnlaget, føre-var-prinsippet, økosystem og samla belastning, kostnadane ved miljøsvekking skal lastast tiltakshavar, og miljøforsvarlege teknikkar og driftsmetodar). Etter verneforskrift for Breheimen nasjonalpark, er oppføring av varige eller mellombelse bygningar forbode (verneforskrifta 3 pkt. 1.1) med unntak gjeve i 3 pkt. 1.3 h. Føremålet med vernet i nasjonalparken er å ta vare på eit stort, samanhangande og villmarksprega naturområde som inneheld særeigne, representative økosystem og landskap som er utan tyngre inngrep. Vidare er føremålet med nasjonalparken bl.a. å: ta vare på et høgfjellsøkosystem med eigenarta og variert biologisk mangfald 9

ta vare på leveområde til villreinstamma i Reinheimen-Breheimen villreinområde ta vare på en variasjonsrikdomen i geologi med særprega geologiske førekomstar, vegetasjon og landskap ta vare på kulturminne Ålmenta skal ha høve til uforstyrra oppleving av naturen gjennom utøving av naturvenleg og enkelt friluftsliv med liten grad av teknisk tilrettelegging. Når det gjeld bygd areal(bya) så avvik det frå det som er norma i forvaltningsplanen. Dette må derfor vurderast etter verneforskrift for Breheimen nasjonalpark, 4. I verneforskrift for Breheimen nasjonalpark heiter det mellom anna: Forvaltningsmyndet kan gje løyve til m.a: - -«riving av gamle bygningar, anlegg og innretningar og oppføring av nye med same storleik og for same bruk.» ( 3 pkt. 1,3 bokstav h i verneforskrifta for Breheimen nasjonalpark). Forvaltningsplan: I forvaltningsplanen heiter det mellom anna når det gjeld hytter og bygging: Forvaltningsmål Verneområda i Breheimen skal forvaltast slik at eksisterande bygningar kan nyttast som i dag. Bruken av bygningane skal ikkje føre til auka behov for motorferdsle, og auka bruk av hyttene skal ikkje medføre ferdsle i område som er til skade for villrein og andre trua og sårbare artar. 3.5.5 Riving av bygningar og gjenoppføring etter brann eller naturskade osv. Retningsliner for forvaltning og bruk Gjenoppføring av bygningar Etter søknad kan det gjevast løyve til gjenoppføring av bygningar som er øydelagde etter brann eller naturskade. Ny bygning skal i utgangspunktet vere lik den gamle med omsyn til areal og storleik. Nasjonalparkstyret kan stille vilkår om utforming, plassering, funksjon osv. Så lenge det gjeld gjenoppføring av identisk bygning på same stad (tomt) vil vanleg praksis vere å gje løyve til slike tiltak. Ved handsaming av slike søknader skal det t.d. gjerast ei vurdering kva funksjon bygningen har på staden eller i miljøet. I særskilte høve, og i samråd med søkjar, kan endra plassering og/eller utforming av bygningen vurderast dersom omsynet til verneverdiane tilseier det. Hovudregelen er likevel at bygningen skal stå på den opphavlege staden. Sjå også kommentarar til byggeskikk innleiingsvis i kap. 3.5 under «retningsliner for forvaltning og bruk» og kap. 3.5.2 om «Ombygging, mindre utviding av, og tilbygg til bygningar» ovanfor. Riving av gamle bygningar, anlegg og innretningar Etter søknad kan nasjonalparkstyret gi løyve til riving av gamle bygningar, anlegg og innretningar og oppføring av nye med same storleik og for same bruk i nasjonalparken og i landskapsvernområda. I tillegg til hytter/stølshus/seterhus kan dette gjelde høyløer, buer og uthus osv. Forholdet gjeld t.d. når bygningen er gamal og ikkje har nokon funksjon lenger, og/eller når forfallet er kome så langt at han ikkje let seg restaurere, eller at han verkar skjemmande i landskapet. Dersom bygningen/konstruksjonen kan vere ein fare for tryggleiken, og berande konstruksjonar eller taket er øydelagt vil det i slike tilfelle kunne gjevast løyve til riving. Nasjonalparkstyret skal hente inn fagleg råd frå kulturminnemyndigheita ved handsaming av søknad.--.(nasjonalparkforvaltaren si understreking) Eksteriør/Uttrykk i landskapet: Glitterbue ligg fantastisk til med flott urøyvd natur og spektakulær utsikt i alle retningar, særleg mot Skridulaupen i vest og Reinheimen i aust. I tillegg er det som nemnt enkel tilkomst og sentralt utgangspunkt for jakt og fiske, med tilgang til naust med båt og garn. Den nye hytta er teikna med spanande og utfordrande arkitektur. Uttrykket er spesielt og ein har lagt vekt på å forsterke naturinntrykket sett frå inne i bua med større refleksfrie glasflater. Dette skal vera ei bu som er både praktisk, kompakt, moderne og tilpassa landskapet. Samstundes skal ho vera så spesiell at den vekkjer merksemd. Interiør, materialbruk og storleik: Så langt det lar seg gjera skal hytta byggjast i naturlege og miljøvennlege materialar. Det vil seie lokale råvarer, og helst i tre. Interiør og løysing innvendig er ikkje endeleg bestemt. Rom inndelinga er likevel endeleg med to rom, ein«kald» gang der ved og anna utstyr kan lagrast og eitt opphaldsrom. Talet på sengeplassar skal ikkje utvidast, men det bør vere sengeplass til ein familie i hytta. 10

Utvendig skal det vera 100% malmfuru frå eigen skog, vidareforedla ved Skjåk Trelast AS. Om den skal behandlast eller ikkje er det ikkje teke stilling til enda. Glasa skal vera matte og ikkjereflekterande. Pipa og delar av veggen mot aust skal forblendast med naturstein. Konstruksjons messig kan den byggjast i element eller massivt tre. Bruksarealet er sett til 29,6 m² (BRA), medan be bygd areal er 62,5 m² (BYA). Vurdering I 2014 søkte Skjåk Almenning Breheimen utviklingsfond om midlar for prosjektering av ny Glitterbu. Det vart i søknaden presisert at med den flotte naturen og fantastiske utsikta, inn i to nasjonalparkar ynskte allmenninga å prosjektere den nye bua med spanande og utfordrande arkitektur. Breheimen nasjonalparkstyre løyvde kr. 100 000 av Breheimen utviklingsfond til planlegging av ny bu. Finansieringsplan for bua den gongen var på kr.1 200 000. Dokumentasjon av den gamle bygningen vart sendt distriktskonservator Håvard Syse ved Gudbrandsdalsmusea for bygningshistorisk vurdering. Uttalen hans, dagsett 27.09.2016, i saka var: Etter det eg ser av oversendt materiale er det ikkje noko stort tap for byggeskikk-arkivet. Den ber preg av oppdatert materialbruk/ fornya. Hovudforma er vel det som festar seg som kanskje kan knyttast til tradisjonell form. BxL, takvinkel og type sval. Vurdering av verneverdi? Viktig, middels eller liten -Antikvarisk: liten -Landskapsmessig: viktig, korleis passar denne inn i landskapet vs ny? -Bruk: Viktig, men dette endrar seg vel ikkje med ny -Historisk: middels/ viktig? Oppland fylkeskommune v/kulturminneavdelinga uttala seg i brev dagsett Kulturarvenheten har vurdert saken og vurderer at det ikke vil være behov for ytterligere tillatelse og Befaring av fylkeskommunen for tiltaket. Kulturarvenheten vurderer eksisterende hytte bærer preg av Oppdatert materialbruk og fornyelse, og den antikvariske verneverdien anses for å være redusert. I Denne saken er de landskapsmessige og bruksmessige verneverdiene vel så viktige, om enn ikke mer viktige. Det er viktig at en eventuelt ny hytte tilpasses terrenget på best mulig måte og gjennom materialbruk og uttrykk innpasser seg. En merker seg forskjellen mellom bruksareal og bebygd areal og forstår at dette skyldes arkitektonisk formspråk og tilpasning av inngangsparti og uteplasser i tilknytning til bygningen. Det fremgår ikke av oversendt materiale hvordan naturbasen er det teikna fleire strekar som definerer villreintrekket i austenden av Glittervatnet som går nord sør. Dette er eit trekk, ikkje fem forskjellige som vist på kartet. Trekket er sporadisk i sumarhalvåret, men om vinteren brukar villreinen området til vinterbeite. Ein bør derfor unngå bruk av hytta til utleige i vinterhalvåret fram til påske (slutten av mars månad). Det har også vore slik praksis fram til no. Dersom arealbruken endrar seg slik at kalvingsområde sanitærfunksjoner er tenkt løst, og det forutsettes da at eksisterende løsning videreføres. kjem i nærleiken av bua, bør den i tillegg til vinteren også vere stengd på våren fram til 15. juni. I byggeperioden vil det bli naudsynt med noko transport av byggematerialar. Dette bør ein organisere slik at ein unngår å skremme villrein. Transporten bør da bli gjort med helikopter på sumar/haust. Bua nærmar seg 100 år i alder. Historikken rundt bruken av bua er godt dokumentert. Skjåk Tamreinlag brukte hytta frå ho var ny. Sidan det vart sett fisk i Glittervatnet vart ho i tillegg brukt av fiskarar. Etter at tamreindrifta vart nedlagt på midten av 1960-talet har Skjåk Almenning brukt bua. Brukargruppene er i dag, som frå starten fiskarar, og i tillegg jegerar under villreinjakta om hausten og rupjegerar. Enkelte friluftslivsfolk leiger hytta for rekreasjon, serleg barnefamiliar sidan det er overkommeleg å gå frå bilveg i Botn og inn til hytta. Allmenninga leiger nå bua ut til almenta likt med andre buer dei har i skog og fjell. Vi viser til bruksfrekvensen over i utleigedøgn i søknaden over. Bygging av ny hytte: Lokaliteten ligg i randsona til villreinområdet. Det er reinstamma i Reinheimen-Breheimen villreinområde sørveststamma, som brukar området. Under vinterteljinga med helikopter vart det 21.01.2016 funne 215 dyr i delområdet. Dette er litt under det ein rekna med. Vinterstamma har halde seg på ca. 250 dyr siste åra. 11

I naturbasen er det teikna fleire strekar som definerer villreintrekket i austenden av Glittervatnet som går nord sør. Dette er eit trekk, ikkje fem forskjellige som vist på kartet. Trekket er sporadisk i sumarhalvår, men om vinteren brukar villreinen området til vinterbeite. Ein bør derfor unngå bruk av hytta til utleige i vinterhalvåret fram til påske(slutten av mars månad)når reinen brukar området. Det har vore slik praksis fram til no. Reinheimen-Breheimen villreinnemnd uttala seg i brev dagsett 23.12.2016: Glitterbu ligg i randsona til leveområdet for sørveststamma i Reinheimen-Breheimen villreinområde. Under teljinga med helikopter vinteren 2016 vart det funne 215 dyr i delområdet. Dette er litt mindre enn forventa (mål om ca 250 dyr). Denne delstamma er eksponert for relativt mykje menneskeleg aktivitet, særleg blir området sør for Grotli brukt mykje som turområde i periodar av året. Denne delstamma har dei siste åra hatt lågare produktivitet enn dei andre delstammane i vårt område, i 2016 vart det berre delt ut 15 fellingsløyver. For å bremse denne negative utviklinga, er det ekstra viktig å leggje til rette for minst mogleg forstyrring vinterstid og i kalvingsperioden. naturbasen er det teikna fleire strekar som definerer villreintrekket i austenden av Glittervatnet som går nord sør. Dette er eit trekk, ikkje fem forskjellige som vist på kartet. Trekket er sporadisk i sumarhalvåret, men om vinteren brukar villreinen området til vinterbeite. Ein bør derfor unngå bruk av hytta til utleige i vinterhalvåret fram til påske Bruksarealet på ny bu ex.ope areal er sett til 29,6 m²(bra), medan bygd areal er 62,5 m² (BYA). Opphaldsrommet er på 22,2m². Det er i tillegg eit overbygg over inngangen, med tak som mot sør går ned mot bakken. Den gamle hytta er på 26,5 m² med 4 sengeplassar. Dvs. at bruksarealet er ca. 3 m² større på ny bu. Det som skil den nye bua frå den gamle i areal er at den nye har ein utradisjonell stil med ein «kappe» over bygningen med forholdsvis langt utstikk. Dette går over heile bua og byrjar med ca. 2 meters høgd frå sørveggen og går opp til mønet med høgd 3,76 meter før det går ned att til raftet på nordveggen som er ca.2,70 meter. Taket har vifteform som utvidar seg mot nord. Innvendig er det 2 køysenger, med 4 sengeplassar, som i den gamle bua. Når det gjeld materialbruken er det gjennomgåande planlagt brukt lokale naturlege materialar. Fyrst og fremst furu med mest mogleg kjerneved (mølme). Dette går att over heile bua. Inventaret er tenkt utført i bjørk. Elles forblending av mur med naturstein. Her er det foreslege Oppdalsskifer, men Allmenningen ser på om det kan nyttast lokal stein (frå utanfor verneområdet) til dette. Byggjeverksemda vil føre til ein del motorferdsle i området under byggeperioden, spesielt med helikopter. Dette må skje i barmarksesongen så villreinen blir minst mogleg uroa. Det må søkast nasjonalparkstyret spesielt om dette. Den gamle bygningen er prega av alder og mange ombyggingar. Den er ikkje vurdert som verneverdig av kulturminnevernmyndet. Nasjonalparkforvaltaren kan heller ikkje sjå at det er andre forhold som tilseier ar bygningen bør bli ståande. Den bør derfor kunne demonterast og fraktast ut av verneområdet. Den nye bygningen er planlagt på same stad(tomt) og har same funksjon som den gamle, men har eit markert større bygd areal. Tiltaket må derfor vurderast etter den generelle dispensasjonsparagrafen i verneforskrifta, 4, jf. naturmangfaldlova 48. Etter den generelle dispensasjonsparagrafen i verneforskrifta, 4 kan forvaltingsmyndet gjere unntak frå eit vernevedtak dersom det ikkje strir mot føremålet med vernevedtaket og ikkje kan påverke verneverdiane nemnande. Båe vilkåra må vera oppfylt for at det skal kunne gjevast dispensasjon. Dersom vilkåra er oppfylt, følgjer det av 4, jf. Naturmangfaldlova 48 at det «kan» gjerast unntak. Ingen har krav på dispensasjon, det er opp til forvaltningsmyndigheita sit skjøn om ein skal gje dispensasjon. Det følgjer av forarbeida til naturmangfaldlova 48 at terskelen for å gje dispensasjon er høg. Regelen kan ikkje brukast til å utvide rama som er trekt opp i vernevedtaket, den er i utgangspunktet ein sikkerheitsventil som skal fange opp uventa eller spesielle/særskilde tilfelle som ikkje vart vurdert på vernetidspunktet. Kva som kan kome i stri med verneføremålet, må ein sjå i samanheng med omfanget av tiltaket, arten og plasseringa vurdert opp mot verneføremålet. At dispensasjonsmoglegheita er snever går fram av vilkåra ved at det berre blir gjeve dispensasjon dersom tiltaket ikkje kan «påverke verneverdiane nemnande». Det vil si at dispensasjon berre blir gjeve i dei tilfelle tiltaket vil ha 12

ubetydeleg eller avgrensa verknad for verneverdiane. I dette tilfelle gjeld saka riving av eksisterande bu og oppføring av ny bu på same stad. Alternativ plassering er vurdert. Ved flytting av bua lenger opp i terrenget mot nord vil ho bli sterkare eksponert i fleire retningar mot aust, sør og vest. Ved flytting lenger ned i terrenget vil den miste mykje av sin funksjon ved at naustet og vatnet blir lengre unna. Plasseringa har også ein kulturhistorisk verdi i forhold til tidlegare funksjon som «reinsbrakke». Interiør, materialbruk og storleik: Så langt det lar seg gjera skal hytta byggjast i naturlege og miljøvennlege materialar. Det vil seie lokale råvarer, og helst i tre. Interiør og løysing innvendig er ikkje endeleg bestemt. Rom inndelinga er likevel endeleg med to rom, ein «kald» gang der ved og anna utstyr kan lagrast og eitt opphaldsrom. Talet på sengeplassar skal ikkje utvidast, men det bør vere sengeplass til ein familie i hytta. Det at vilkåra er oppfylt, gjev ikkje søkjaren krav om dispensasjon. Ein må gjera ei konkret vurdering av om ein skal gje dispensasjon, der fordelar og ulemper ved dispensasjonen blir vekta mot kvarandre. I ei konkret skjønsvurdering skal ein m.a. sjå på omfanget, miljøverknaden og kor viktig tiltaket det er søkt om er. Dette gjeld kva som positivt talar for tiltaket og om det vil stri mot verneverdiane om tilsvarande dispensasjonssøknader blir gjeve i framtida (presedens). Nasjonalparkforvaltaren vil presisere at det er ein klar føresetnad for nybygget at den gamle bua blir reven. Når det gjeld auka byggareal på den nye bua så er det ikkje vanleg praksis å gje løyve til så stor auke i arealet på buer som denne. Det som talar for det i dette tilfelle er at Skjåk Almenning som den største grunneigaren i Breheimen også samtidig er ein stor aktør når det gjeld utleige av buer. 4 av allmenningar sine buer ligg i nasjonalparken og 3 ligg like inntil grensa. Dei kan samanliknast med Den norsk turistforening Oslo og Omegn (DNT) sine hytter i området. Båe desse aktørane er i ei særstilling når det gjeld installasjonar i verneområdet. Bygningane til båe aktørane er eit viktige tilbod til friluftslivet, for å få folk ut i naturen. DNT har allereie bygd fleire hytter i ein ny og spanande stil rundt i landet. Dette er fyrste bua i Breheimen nasjonalpark der ein prøver noko nytt når det gjeld arkitektur. Føremålet er å gjere bygningen meir innbydande og auke opplevinga av landskapet frå bua. Det som talar mot bygging av ei ny bu er om bruksfrekvensen aukar. Meir utleige vil kunne føre til forstyrring av villreinen. Ein meiner å kunne unngå dette ved å setja vilkår om at eksisterande praksis med stenging av hytta i sårbare tidsrom blir vidareført. Dessutan at det ikkje blir kapasitetsauke på sengeplassar. Etter naturmangfaldlova (nml.) 7 skal prinsippa i lova etter 8 til 12 leggjast til grunn som retningsliner ved utøving av offentleg mynde som vedkjem naturmangfaldet og det skal gå fram av slutninga korleis desse prinsippa er vurdert og vektlagt i saka: Når det gjeld (nml. 8) kunnskapsgrunnlaget så er det godt og oppdatert. Det er to forhold ein må ha spesielt fokus på i saka. Det eine er villreinen sin arealbruk i området. Her er NINA rapport 643 Villrein i Ottadalen Kunnskapsstaus og leveområde - 2011, lagt til grunn. Dessutan årlege rapportar frå Reinheimen-Breheimen villreinutval, sist Årsrapport for 2015. Elles er naturbasen brukt (jf. kart i saka). For kulturminne er også naturbasen bruk, samt uttaler frå kulturminnemyndet og lokalhistoriske rapportar. Den samla belastninga på økosystemet (nml. 10) i området består av allmenningsbua, to private buer og tre naust. Dette er gamle installasjonar som delvis er restaurerte. Ingen av installasjonane har påverka økosystemet nemnande. Glitterbua ligg heilt i kanten av nasjonalparken med verneområdegrensa like nedanfor. Det går stig forbi hytta og sørover til Framrustsetra, men det mest sårbare område vestover, på nordsida av Glittervatnet har i dag ikkje merka stigar. Vurderinga av den eksisterande bygningen er at den kan demonterast på grunn av fleire ombyggingar som har svekka verneverdien av den. Ut ifrå ei samla vurdering meiner ein difor at bua kan erstattast med ein ny bygning. Det er ein føresetnad at talet på faste overnattingsplassar ikkje aukar og fortsatt er på 4 stk. Likeeins at det blir teke omsyn til fortsatt avgrensa bruk i vinterhalvåret. Blir desse vilkåra oppfylt er konklusjonen at føre-var-prinsippet ikkje er aktuelt i denne saka. Det er ikkje rekna med fordyrande kostnader ved svekking av miljø i dette tilfelle (nml. 11). I byggeperioden vil det vera aktuelt å bruke helikopter(evt. snøskuter) til å frakte materialar inn og ut frå byggeplassen. 13

Utover det vil det bli frakta ved, gass og søppel som til den gamle bua (nml. 12). Den gamle bua har lege der i ca. 100 år og i perioden med villrein frå ca. 1965 er det ikkje avdekt negative verknader på landskapet. Sidan overnattingskapasitet ikkje blir endra og same tomt blir brukt vil ikkje økosysyemet bli nemnande endra. Nasjonalparkforvaltaren meiner at ut ifrå ei samla vurdering vil ikkje tiltaket verken stri mot føremålet med vernevedtaket eller vil påverke verneverdiane nemnande. Det er heller ikkje fare for stor presedensverknad i forhold til andre saker når det gjeld utforminga/bygd areal på den nye utleigehytta for almenta, sidan det er berre to aktørar som driv slik utleige i stor stil i verneområdet. Vilkåra etter 4, jf. nml. 48 er derfor oppfylt. Dei miljørettslege prinsippa er vurdert og konklusjonen er at tiltaket kan gjennomførast på gjevne vilkår. 14

BREHEIMEN NASJONALPARKSTYRE Sak Arkivsaksnr: 2017/2844-5 Sakshandsamar: Bjørn Dalen Dato: 30.08.2017 Utval Utvalssak Møtedato Breheimen nasjonalparkstyre 31/17 14.09.2017 Sak - Høyring av utkast til skjøtselsplan for Mysubytta landskapsvernområde. Forvaltar si innstilling Breheimen nasjonalparkstyre godkjenner utkast til «Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mysubytta landskapsvernområde» med dei endringar som går fram av dokumentet «Utkast til Skjøtselsplan for Mysubytta landskapsvernområde Oppsummering og kommentarar til høyringsuttalar.» Nasjonalparkforvaltaren kan ferdigstille framlegget til skjøtselsplan med dei godkjende endringane. Dokument i saka: - Høyringsutkast til skjøtselsplan for Mysubytta landskapsvernområde frå NIBIO. - Referat frå møte i Bjørkås, Bråtå 24.04.2017 Framlegging av utkast til skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mysubytta landskapsvernområde. - Høyringsbrev dagsett 22.05.2017. - Høyringsuttale dagsett 31.07.2017 - Uttale - Høyring av skjøtselsplan for Mysubytta landskapsvernområde - Skjåk Almenning. - Høyringsuttale dagsett 23.06.2017 - Uttale - Høyring til skjøtselsplan for Mysubytta landskapsvernområde - Fylkesmannen i Oppland. Saksopplysningar Arbeidet med skjøtselsplan for Mysubytta vart sett i gang samtidig med liknande prosess for Mørkridsdalen landskapsvernområde. Miljødirektoratet kom med forslag om at dei kunne følgje prosessen tett og samtidig legge inn i oppdraget utarbeiding av 15

ein generell del for skjøtselsplanlegging som kan vera modell for andre som lagar skjøtselsplanar. Bakgrunnen for dette var at dei har sett at det er stor skilnad på måten å lage skjøtselsplan på, likeeins kvaliteten på dei enkelte. Etter ei runde med anbodsinnhenting fekk NIBIO oppdraget med å gjennomføre skjøtselsarbeidet i si heilheit. Arbeidet med skjøtselsplanen for Mysubytta landskapsvernområde starta opp med oppstartmøte den 04.06.2017. Same dag var det synfaring i området med godt frammøte frå bruksrettshavarane, grunneigar og hytteigarar. Dei kunne formidle mykje verdifull kunnskap om bruken av området. Området vart så kartlagt av NIBIO etter NiN 2.1. standarden. NIBIO har i planen: utforma utkast til bevaringsmål for dei representative naturtypane utforma utkast for restaurerings- og skjøtselstiltak for representative naturtypar inkludert den lokale kunnskapen om dei tradisjonelle bruksmåtane teke omsyn til kulturminne knytt til dei kulturavhengige naturtypane NIBIO leverte framlegget til skjøtselsplan våren 2017. Før høyringa av skjøtselsplan vart det halde eit informasjonsmøte med brukargruppene i Bråtågrenda den 24.april 2017. I møtet orienterte NIBIO om arbeidet dei hadde utført og litt om korleis dei ser for seg igangsetting og vidare drift. Høyringa Etter informasjonsmøte vart plandokumentet korrigert og gjort klar for høyring. Breheimen nasjonalparkstyre vedtok å leggje ut på høyring planen i sak 12/2017, i møte den 5.mai 2017, med frist for å kome med uttale den 1.august 2017. Innan fristen hadde det kome to uttaler. Dette var frå Fylkesmannen i Oppland og Skjåk Almenning. Vurdering Uttalene er lista opp med innspela momentvis under her og med kommentarar til dei enkelte punkt: Uttale - frå Fylkesmannen i Oppland, dagsett 23.06.2017: Litt uklart kva som meinast med «skjøtselsplanområdet» Burde vore meir eintydig definert med eit eige kart Kommentar: Kan vera samd i at definisjonen av skjøtselsområdet generelt kunne vore betre definert. Ut ifrå dialogen med NIBIO så har vi likevel eit klart bilde av korleis og kva som er avgrensingane for dette, slik at arbeidet og prioriteringane er klare. Arealet av open naturbeitemark burde vore målt/registrert til tilstanden i dag sidan det er eit eige bevaringsmål for arealet. Kommentar: Områda er synfare sumaren 2017 med SNO for å kartlegge nå-situasjonen. I den samanhengen er det brukt m.a. fotografi for å stadfeste statusen. 16

Den prioritert tiltakslista er for generell. Det bør lagast ei prioritert rekkefølgje for tiltak som auka beite og slått av delområda innanfor naturbeitemarka. Kommentar: Sidan området er naturtypekartlagt gjev mange av prioriteringane seg sjølv. Det er område med grunntypene T32-4 til T32-14 som vil bli prioritert og da vil ein byrje med beiting i utkantar av slåttekveer. Samtidig rydde delar av areala for einer. Viktig med prioritering sidan tilgangen på midlar kan vera usikker det enkelte år. Kommentar: Dette er i tråd med forvaltninga sin strategi. Vitig å prioritere naturbeitemarka før beiteskogen og areal nedanfor vegen. Kommentar: Dette er i tråd med det forvaltninga kjem til å legge seg på. Samtidig var tilrådinga i informasjonsmøtet å ikkje gripe over for mykje i starten, men byrje forsiktig og utvide gradvis. Vitig å presisere kva for areal som er omfatta av landskapsvernområdet og kva som er omfatta av nasjonalparken. I nasjonalparken gjeld det som er nedfelt i forvaltningsplanen. Kommentar: Ein ser ikkje for seg at skjøtselen vil omfatte noko av arealet i Breheimen nasjonalpark vil bli påverka av skjøtselen som er planlagt. Det burde vore gjort ei vurdering og eventuelt ei prioritering av tiltak for å fremje artane i lia mellom Mysubytta og Sota. Kommentar: NIBIO har vurdert dette og meiner at lokalitetane bør få utvikle seg mest mogleg fritt. Det er ynskjeleg med meir beiting, men ut frå lite beitedyr som krev strek prioritering ser ein for seg at seterstulen må prioriterast. Det burde vore gjort ei vurdering av behovet for uttak av ved til i Røykjeskålslia og i tilfelle kvar dette skulle skje. Kommentar: I Røykjeskålslia har vi vurdert at det er skjøtselen som skal styre uttaket og ikkje behovet for ved. Vi har vurdert tynning av bjørkebestand på nokre stader for å få meir ljos med til botnskiktet i område med rikt artmangfald. Elles vil det bli tynningshogd på 3-4 stader på utsida av vegen for å opne opp for utstyn frå vegen som presisert i verneplanprosessen. Det er kjent alder på fleire bygningar på seterstulen enn det som framgår av planutkastet. Kommentar: Vi er kjend med dette og vil kome tilbake til dette i ein eigen kulturminnevernplan. I skjøtselsplanen er det presisert at det er berre bygningsmasse som er direkte knytt til skjøtselen som er prioritert. Ein kan med fordel og vise til retningslinene som gjeld for vedlikehald/ombygging for bygningar som er nedfelt i forvaltningsplanen. Kommentar: Vi vil vurdere å lage ein byggevegleiar for heile verneområdet der vi tek for oss heile bygningsmassa og prøver å finne fram til måtar å skjøtte denne på. Ferdselsvegen kunne vore omtala noko meir Kommentar: Den gamle ferdselsvegen går i nasjonalparken og kjem ikkje inn i landskapsvernområdet før inne ved setergrenda. 17

+ ein del meir kosmetiske merknader. Uttale frå Skjåk Almenning, 31.07.2017: Redusert beiting/behovet for rydding er hovudutfordringa i området. Kommentar: Opplysninga blir teken til etterretning. Positivt at hogst langs vegen, som var innspelt av SA i verneplanprosessen, er med i planen Kommentar: Opplysninga blir teken til etterretning. Gjer merksam på at det er SA som forvaltar bruksrettane i området og at det såleis er SA som har det avgjerande mynde når det gjeldt desse. Kommentar: Opplysninga blir teken til etterretning, og det er greitt med presisering av myndet. 18

BREHEIMEN NASJONALPARKSTYRE Sak Arkivsaksnr: 2016/2828-33 Sakshandsamar: Eldrid Nedrelo Dato: 04.09.2017 Utval Utvalssak Møtedato Breheimen nasjonalparkstyre 32/17 14.09.2017 Skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde - Godkjenning av endringar etter høyring - Endeleg godkjenning Forvaltar si innstilling Breheimen nasjonalparkstyre godkjenner utkast til «Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde» med dei endringar som går fram av dokumentet «Utkast til Skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde Oppsummering og kommentarar til høyringsuttalar.» Nasjonalparkforvaltaren kan ferdigstille framlegget til skjøtselsplan med dei godkjende endringane. Dokument i saka Utkast til Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde, Luster i Sogn og Fjordane Skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde Referat frå ope møte 30.03.17. Høyringsbrev datert 19.05.17 Høyring Utkast til Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde Høyringsuttale datert 25.07.17 Innspel og merknader til Utkast til Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap i Mørkridsdalen landskapsvernområde Per-Arvid Hauge Høyringsuttale datert 28.07.17 Ukast til Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde Luster kommune 19

Høyringsuttale datert 31.07.17 Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde Skjolden Grunneigarlag Høyringsuttale datert 31.07.17 Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde Arne Rebni Øverås Brev datert 22.08.17 - Vedr. bruk av privat innmark på Dulsete i Mørkridsdalen landskapsvernområde Per-Arvid Hauge Fråsegn datert 24.08.17 Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap i Mørkridsdalen landskapsvernområde Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Saksopplysningar Arbeidet med skjøtselsplanen for Mørkridsdalen landskapsvernområde vart sett i gong samstundes med liknande prosess i Mysubytta landskapsvernområde. Miljødirektoratet kom med forslag om at dei kunne følgje prosessen tett og samtidig legge inn i oppdraget utarbeiding av ein generell del som mal til skjøtselsplanar for heilskaplege kulturlandskap, og som kan vera modell for andre som lagar skjøtselsplanar. Bakgrunnen for dette var at ein såg at det er stor skilnad på både prosessar knytt til arbeidet med ein skjøtselsplan og utforminga av sjølve planen, samt at ein såg at det er behov for eit eksempel som syner korleis dette kan løysast i heilskaplege kulturlandskap som i Mørkridsdalen. Etter anbodsinnhenting fekk NIBIO oppdraget med å lage utkast til dei to skjøtselsplanane for Mørkridsdalen og Mysubytta landskapsvernområde. Det vart sendt ut melding om start av arbeidet med skjøtselsplan den 26.04.2016 med invitasjon til orienteringsmøte og synfaringar i området. Formålet med møtet og synfaringane var å orientere om korleis arbeidet med skjøtselsplanen var tenkt gjennomført, og for å gi grunneigarane og interesserte moglegheit til å kome med innspel frå starten av arbeidet. Invitasjonen var sendt ut til alle grunneigarar og andre med interesser i området. Orienteringsmøtet fann stad den 21. juni på Skjolden Hotel og synfaringane gjekk til Mørkrid via Drivandefossen til Berget same kvelden, og frå Hødnevollen via Dulsete, Dalen og til Dalen og med retur via Liabrua og til Knivabakkgjerdet i Mørkridsdalen dagen etter. Frammøtet var godt, både på orienteringsmøtet og på synfaringane, og det kom mange konstruktive innspel som har vore vurdert i det vidare arbeidet med skjøtselsplanen NIBIO utførde feltarbeidet med kartlegging av naturtypar sommaren 2016. Aktuelle problemstillingar knytt til restaurering og skjøtsel vart kartlagt etter NiN 2.1. standarden. Vinteren 2016 har NIBIO utarbeidd utkast til Skjøtselsplan, og i utkastet har NIBIO: utforma utkast til bevaringsmål for dei representative naturtypane utforma utkast for restaurerings- og skjøtselstiltak for representative naturtypar inkludert den lokale kunnskapen om dei tradisjonelle bruksmåtane teke omsyn til kulturminne knytt til dei kulturavhengige naturtypane Utkastet vart sendt til nasjonalparkstyret for gjennomsyn og tilbakemelding vinteren 2016/2017. NIBIO leverte framlegget til skjøtselsplan våren 2017. 20

Før høyringa av skjøtselsplan vart det halde eit ope møte informasjonsmøte med grunneigarane, brukarane og andre interesserte på Fjordstova i Skjolden den 30.03.17. Utkastet vart sendt til lokale leiarar som representerer ulike lag og grunneigarane for kvalitetssikring, innspel og tilbakemelding i forkant av møtet. NIBIO presenterte innhaldet i skjøtselsplanen og forvaltninga var med og svara på spørsmål. Styreleiar leia møtet. Ope møte vart annonsert i lokalavisa. Det var mange frammøtte og grunneigarane viste igjen stort engasjement i arbeidet og dei hadde fleire innspel til skjøtselsplanen. Høyringa Etter informasjonsmøtet vart plandokumentet korrigert så langt som råd var etter innspel frå møtet og gjort klart for høyring. Breheimen nasjonalparkstyre vedtok å leggje planen ut på høyring i sak 12/17, i perioden frå 10. mai 2017 til 1. augst 2017. Det har kome til saman fem høyringsuttalar, frå Per-Arvid Hauge, Arne Rebni Øverås, Skjolden Grunneigarlag, Luster kommune og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Ut over dette er også innspela som kom under det opne møtet på Skjolden den 30.03.17 vurdert i oppsummeringa som ligg ved saka. Vurdering Nasjonalparkforvaltaren viser til vedlagt dokument, Utkast til skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde Oppsummering og kommentarar til høyringsuttalar. 21

UTKAST TIL SKJØTSELSPLAN FOR MØRKRIDSDALEN LANDSKAPSVERNOMRÅDE OPPSUMMERING OG KOMMENTARAR TIL HØYRINGSUTTALAR Mørkridsdalen landskapsvernområde vart vedteke verna gjennom verneplan for Breheimen ved Kgl. res. av Kongen i statsråd, 7. august 2009 saman med Breheimen nasjonalpark, Strynefjellet landskapsvernområde, Mysubytta landskapsvernområde, Høydalen landskapsvernområde, Vigdalen landskapsvernområde og Høyrokampen naturreservat. Mørkridsdalen landskapsvernområde ligg i Luster kommune i Sogn og Fjordane fylke og dekkjer eit areal på totalt ca. 34, 7 km 2. Breheimen nasjonalparkstyre er forvaltningsmyndigheit for verneområda i Breheimen, og overtok også forvaltningsansvaret for Honnsrøve naturreservat i oktober 2015. Bakgrunn Bakgrunnen for arbeidet med skjøtselsplanen er vedtaket om vern av Mørkridsdalen landskapsvernområde den 7. august 2009 (jf. naturmangfaldlova 36 og verneforskrifta 6) og Forvaltningsplan for verneområda i Breheimen (endeleg vedteken 01.03.2017). Føremålet med landskapsvernområdet er å ta vare på eit natur- og kulturlandskap med økologisk verdi, kulturell verdi og opplevingsverdi og som er identitetsskapande. Vidare er føremålet m.a. å ta vare på stølar med stølsvollar, kulturminne og naturbeitemarker. Heilskaplege kulturlandskap og dei kulturavhengige naturtypane er avhengig av tradisjonell drift eller målretta skjøtsel. Målet med skjøtselsplanen er å gi råd både om naudsynte restaureringstiltak og om skjøtselstiltak som bør kome etterpå. Utgangspunktet for måla og tiltaka i skjøtselsplanen er dei biologiske verdiane som finst i området og korleis ein ynskjer å ta vare på dei. Nasjonalparkstyret la «Utkast til Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde, Luster i Sogn og Fjordane» ut på høyring den 19.05.2017, med høyringsfrist 1. august 2017. På oppdrag frå nasjonalparkstyret har Norsk Institutt For Bioøkonomi (NIBIO) utarbeidd utkastet til skjøtselsplan som vart sendt på høyring. Arbeidsform Då arbeidet med skjøtselsplanen starta opp, sende Breheimen nasjonalparkstyre ut ei orientering om oppstart av arbeidet med invitasjon til oppstartsmøte og synfaringar. Brevet gjekk ut til alle grunneigarar, brukarar og lokale lag, interesseforeiningar med interesser knytt til landskapsvernområdet. Det vart også teke kontakt med leiarar av desse interessegruppene på telefon og e-post der dei vart oppmoda om å kome med tilbakemelding om kva lokalitetar som burde inkluderast og prioriterast i skjøtselsplanen. NIBIO utførde feltarbeidet med kartlegging av naturtypar sommaren 2016. Aktuelle problemstillingar knytt til restaurering og skjøtsel vart kartlagt. I utkastet til skjøtselsplan har NIBIO; utforma utkast til bevaringsmål for dei representative naturtypane utforma utkast for restaurerings- og skjøtselstiltak for representative naturtypar inkludert den lokale kunnskapen om dei tradisjonelle bruksmåtane teke omsyn til kulturminne knytt til dei kulturavhengige naturtypane Utkastet vart sendt til nasjonalparkstyret for gjennomsyn og tilbakemelding vinteren 2016/2017. 22

Nasjonalparkstyret inviterte til ope møte på Fjordstova i Skjolden den 30. mars 2017 der NIBIO presenterte innhaldet i skjøtselsplanen og vi svara på spørsmål. Utkastet vart sendt til lokale leiarar som representerer ulike lag og grunneigarane for kvalitetssikring, innspel og tilbakemelding i forkant av møtet. Ope møte vart annonsert i lokalavisa. Nasjonalparkstyret har vurdert kvart einskild innspel som har kome inn under høyringa med sikte på å innarbeide dei i skjøtselsplanen. Endeleg utkast til Skjøtselsplan vert lagt fram for Rådgjevande utval i Breheimen etter høyringa, september 2017. Det er nasjonalparkstyret som endeleg godkjenner skjøtselsplanen. Høyringsdokumentet Dokumentet bestod av to delar: Ein spesiell del som omhandlar «Utkast til Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde», med vedlegg. Det eine vedlegget er artslister med artar som er registrert i dei ulike naturtypelokalitetane, og det andre er skildringar av tidlegare registrerte naturbaselokalitetar. Ein generell del «Tilråding til generell del for mal til skjøtselsplanar for heilskaplege kulturlandskap». Denne delen omhandlar heilskaplege kulturlandskap, utvikling og iverksetjing av skjøtselsplan, verdiar i kulturlandskapet generelt, og generelle råd for restaurering og skjøtsel i kulturlandskap. Vi gjer merksam på at skjøtselsplan for Mørkridsdalen (punkt ein ovanfor) dels bygger på den generelle delen med t.d. generelle råd for restaurering og skjøtsel i kulturlandskap. Kulturlandskapsverdiane i Mørkridsdalen og oppfølging av tiltak Forslaga til tiltak i skjøtselsplanen er basert på faglege vurderingar og innspel frå grunneigarane. Listene med føreslegne tiltak er omfattande, og av omsyn til tilgjengelege ressursar vil nasjonalparkstyret truleg måtte prioritere kva nye tiltak som skal setjast i gong i samarbeid med grunneigarane og gjennom tiltaksplan. Prioritering av tiltak i tiltaksplanen er ei pågåande oppgåve for nasjonalparkstyret og tiltaksplanen må reviderast årleg, uavhengig av hovuddokumentet til forvaltningsplan, jf. forvaltningsplan for verneområda i Breheimen. Ved vurdering av igangsetting av nye tiltak i tråd med skjøtselsplan vil ein vektlegge om grunneigaren er motivert for å drive skjøtsel, då utsikt til kontinuitet i skjøtselen er avgjerande. Nasjonalparkstyret vil frå 2018 gjere følgjande prioritering, avhengig av tilgjengelege ressursar og tett samarbeid med grunneigar: 1. Vidareføring av pågåande tiltak og aktivitet. 2. Setje i gong nye tiltak i tråd med skjøtselsplan Dersom område/lokalitetar/stølar ikkje er nemnde i planen, tyder ikkje det at det ikkje er aktuelt å gjere tiltak i slike område, men at det som er forankra i planen har prioritet. Vonleg kan skjøtselsplanen motivere fleire til å bidra med skjøtsel. Dersom nokon ønskjer å setje i gong nye tiltak er det viktig at det vert meldt inn til nasjonalparkforvaltaren innan oktober kvart år. Dette dokumentet er Breheimen nasjonalparkstyre si oppsummering og tilbakemelding på uttalane frå høyringa av «Utkast til Skjøtselsplan for heilskapleg kulturlandskap Mørkridsdalen landskapsvernområde», med vedlegg. Luster 14.09.2017 23

INNHALD OPPSUMMERING AV HØYRINGSUTTALAR... 25 1. MERKNADER TIL SKJØTSELSPLANEN GENERELT... 26 1.1. Prosess... 26 2. MERKNADER TIL SÆRSKILDE TEMA OMTALA I SKJØTSELSPLANEN... 27 2.1. Prioritering av tiltak, inkludert auka beitetrykk og buføringsvegen... 27 2.2 Skjøtsel og omsyn... 28 2.3 Vedlikehald av bygningar... 30 2.4 Namnebruk... 30 2.5 Eigedomsgrenser... 30 2.6 Ny stølstrå på Dulsete... 30 2.7 Rovviltforvaltning... 31 2.8 Uttak av torv... 32 2.9 Innspel frå ope møte i Skjolden den 30.03.17... 32 3. VEDLEGG... 33 24

OPPSUMMERING AV HØYRINGSUTTALAR Det har kome inn fem høyringsuttalar til Skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde, frå Per- Arvid Hauge, Luster kommune, Skjolden Grunneigarlag, Arne Rebni Øverås, og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. I tillegg kjem innspela som kom fram under det opne møtet som vart halde i Skjolden den 30. mars. Nokre av innspela er kommentert nærare til slutt i oppsummeringa nedanfor. Innspel som gjeld retting av tekst og kart vert gjort direkte i skjøtselsplanen. Breheimen nasjonalparkstyre tilrår følgjande endringar i skjøtselsplanen etter høyringa: Beiting er naudsynt for å oppretthalda naturtypekvalitetane på Dalen som er skildra i Skjøtselsplanen. I skjøtselsplanen har ein brukt formuleringa «beiting er positivt». Nasjonalaprkstyret vil endre formuleringa til at beiting er «naudsynt/avgjerande». Det må gå fram innleiingsvis, evt. på framsida til skjøtselsplanen at dokumentet er Vedlegg 23 til Forvaltningsplan for verneområda i Breheimen. Breheimen nasjonalparkstyre vil vise til metoden som har fungert for fjerning av tistel på Dalen under avsnittet «Skjøtsel og omsyn», i lokalitetsskildringa DALEN NATURBEITEMARK I (NY) i skjøtselsplanen. Breheimen nasjonalparkstyre viser til at det er definert i kap. 2.1 «Tilråding til generell del for mal til skjøtselsplanar for heilskaplege kulturlandskap» (Bele et. al. 2017) kva ein skjøtselsplan er og kva den skal innehalde. Den same definisjonen vil bli lagt til innleiingsvis i Skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde. Breheimen nasjonalparkstyre viser til at det i kap 7.8.4 i skjøtselsplanen er skildra fire lokalitetar med haustingsskog, der den eine er «Tjørnabakkane (Halvgjengebakken) (BN00016426). Namnet og lokalitetsnummeret her dels samanfallande med tidlegare registrert lokalitet i Naturbase, namngitt som Tjørnabakkane. Området som no er avgrensa og verdisett er noko utvida frå tidlegare og strekker seg ned mot Hallingabakkane. Vi ser at det ikkje vert rett å likestille namna Tjørnabakkane og Hallingabakkane slik det er gjort i rapporten og meiner det kan vere rett å halde på namnet Tjørnabakkane, og evt. legge til ny i parentes for å skilje den frå den gamle lokaliteten i Naturbase. Kartfiguren med stiane/buføringsvegane på Dalen vil bli retta i tråd med innspel frå grunneigar. Namn må skrivast i tråd med lokal bruk og dei må vera eintydige, slik det går fram av materialet som er samla inn og som er tilgjengeleg i fylkesarkivet (og på www.fylkesatlas temalag «Kultur og historie/stadnamn»). Ein vil gå gjennom dokumentet på nytt med mål om å få retta dette. 25

1. MERKNADER TIL SKJØTSELSPLANEN GENERELT Skjolden Grunneigarlag ser veldig positivt på at det vert utarbeidd ein skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde, og dei meiner framlegget til plan inneheld mykje bra. Grunneigarlaget peikar på at når det gjeld moglegheitene for å lukkast med å ta vare på eit heilskapleg kulturlandskap er ein heilt avhengige av beitedyra og at det er fleire utfordringar m.a. økonomien i landbruket og rovviltsituasjonen. Dei meiner dette må uttalast i planen. Dei meiner det må vera tydeleg i all planlegging at målet er å lukkast med å ta vare på Mørkridsdalen med tilhøyrande kulturlandskap. Luster kommune er oppteken av at vernet ikkje skal vera til hinder for tradisjonell næringsutøving i det aktuelle området for alle verneområde, så lenge det ikkje går ut over vedtekne vernereglar. Kommunen peikar vidare på at både stølane og området framleis er av stor verdi for beitebruk, sjølv om bruken av stølane i Mørkridsdalen har endra seg etter 60-talet ved at det er slutt på tradisjonell stølsdrift. Kommunen registrerer at det er godt samanfall mellom dei ulike interessene i området, det som tener verneføremålet, tener også landbruket og andre sine interesser i området, som reiseliv o.a. Luster kommune meiner skjøtselsplanen er eit godt reiskap for vidare forvaltning av verneområdet. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane meiner at skjøtselsplanen er eit grundig og gjennomarbeidd dokument som gjev gode råd om korleis ein kan ta vare på dei mange verdfulle naturtypelokalitetane og stølane i Mørkridsdalen. Breheimen nasjonalparkstyre er samd i at ein er heilt avhengig av beitedyra for å lukkast med å ta vare på det heilskaplege kulturlandskapet i Mørkridsdalen, og håpar den positive utviklinga som har vore dei siste åra held fram. Nasjonalparkstyret ser også at det kan vere utfordringar knytt til landbruksøkonomien og rovviltsituasjonen (sjå kommentar lenger ned under «Prioritering av tiltak, inkludert auka beitetrykk» og «rovvilt»). 1.1. Prosess Fylkesmannen i Sogn og Fjordane har inntrykk av at det har vore god involvering og engasjement lokalt, noko som er avgjerande for å lukkast med oppfølginga av skjøtselsplanen. Luster kommune peikar på at involvering av grunneigarane og tilrettelegging slik at dei finn det interessant å senda fleire beitedyr inn i området og å delta i ulike skjøtselstiltak, vil vera avgjerande for å lukkast i arbeidet med å vedlikehalda verneområdet i framtida slik ein ønskjer. Breheimen nasjonalparkstyre syner til at prosessen i arbeidet med Skjøtselsplan for Mørkridsdalen landskapsvernområde er nytta som døme på lokal forankringsprosess i rapporten «Tilråding til generell del for mal til skjøtselsplanar for heilskaplege kulturlandskap», NIBIO Rapport VOL 3 NR. 79 2017, saman med prosessen som er gjennomførd i samband med utarbeiding av skjøtselsplan for Mysubytta landskapsvernområde. Nasjonalparkstyret håpar grunnlaget som er lagt i arbeidet med utarbeidinga av skjøtselsplanen bidreg til vidare engasjement lokalt, og at det medfører både tilgang på naudsynte ressursar og at fleire gode skjøtselstiltak vert gjennomført i åra som kjem. Nasjonalparkstyret er heilt samd i at godt samarbeid med grunneigarane er avgjerande for å lukkast med skjøtselsarbeidet i Mørkridsdalen. 26

2. MERKNADER TIL SÆRSKILDE TEMA OMTALA I SKJØTSELSPLANEN 2.1. Prioritering av tiltak, inkludert auka beitetrykk og buføringsvegen Luster kommune meiner framlegget til skjøtselsplan har fanga opp dei viktigaste naturtypelokalitetane i verneområdet og kommunen har ikkje merknader til føreslegne tiltak og prioriteringa av kvar av dei. Kommunen er samd i at det er viktig å ha kontinuitet i skjøtselsarbeidet og at allereie pågåande tiltak og aktivitetar som har synt seg føremålstenlege, må ha høg prioritet og vidareførast. Skjolden Grunneigarlag viser til at den generelle landbrukspolitikken har påverknad på om ein lukkast med å ta vare på kulturlandskapet, og at ein er avhengige av aktive bønder og beitebrukarar minst på dagens nivå for å skjøtta området. Grunneigarlaget viser vidare til at Mørkridsdalen er sterkt prega av attgroing heilt inn på stølsvollane, og meiner det må vera eit uttalt mål i skjøtselsplanen å gradvis opna landskapet att, rydding av skog, rydding/beiting av lyng, bregner, tistlar o.l. for å sikra biologisk mangfald knytt til beitemarkene, for å gje ei estetisk oppleving av landskapet og for å opna utsikta til stølane, elva og fossane. Grunneigarlaget viser også til at det i skjøtselsplanen er uttalt at beiting er positivt, dette må forsterkast til «naudsynt/avgjerande». Skal vidare attgroing hindrast er ein avhengig av beitedyra og ynskjer ein å opna landskapet meir, trengst fleire beitedyr. Grunneigarlaget viser til at kløvjavegane til alle tider har vore godt vedlikehaldne og at verneområdeforvaltninga har gjennomført mykje vedlikehald og utbetring av vegane og stiane. Dei peikar på at dette er viktig for å få beitedyra inn på stølane og at det gode arbeidet må halda fram, jf. prosjektskissa for tiltak på driftevegen som vart laga under verneplanarbeidet i Mørkridsdalen. Dei peikar også på at det er viktig at elvefar/grovafar/grøfter vert vedlikehaldne for å sikra vegar, bruer og beitemarker. Grunneigarlaget peikar på at i tilfelle der fleire grunneigarar har like vernekvalitetar må alle få same tilbod om skjøtselstiltak. Breheimen nasjonalparkstyre viser til at det i dei ulike kapitla I skjøtselsplanen er føreslege konkrete skjøtselsbehov og prioriterte tiltakslister. For naturtypen Naturbeitemark (dvs. lokalitetane Bølifossen, Knivabakkli, Liane, Berget, Dulsete, Dalen, Grandali) er m.a. følgjande behov og tiltak presisert i første kulepunkt kap. 7.5.2: «Ideelt sett bør beitetrykket aukast i heile Mørkridsdalen (inkludert vestsida av elva) i løpet av ein femårs periode. Det bør leggjast vekt på å auke tal storfe på beite. Geiter på beite vil også vere positivt med tanke på å halde landskapet ope.» Liknande behov for tiltak er presisert for naturtypen Naturbeitemark på fjellstølane, kap. 7.7., og femner om lokalitetane Fast, Åsete, Fjellsli, Fossen og Nobbi. Nasjonalparkstyret ser heilt klart behovet for å auka beitetrykket og støttar dette. Det er likevel ei utfordrande målsetjing ut frå verkemidla nasjonalparkstyret rår over. Ein er først og fremst avhengig av tilgang på beitedyr og interesserte brukarar for å få til dette, i tillegg til midlar til tiltak og ressursar til iverksetting og oppfølging. Grunneigarlaget viser til at det må vera eit uttalt mål i skjøtselsplanen å gradvis opna landskapet att for å gje ei estetisk oppleving av landskapet og for å opna utsikta til stølane, elva og fossane. Breheimen nasjonalparkstyre viser til at heilskaplege kulturlandskap, slik som det er i Mørkridsdalen, og dei kulturavhengige naturtypane, er avhengig av tradisjonell drift eller målretta skjøtsel for å stoppe attgroing og for å opna opp landskapet. Nasjonalparkstyret meiner bevaringsmåla som er definert i kap. 6.4 «Bervaringsmål for det heilskaplege kulturlandskapet» skal vere dekkande, for at ein skal kunne ivareta det heilskaplege kulturlandskapet på ein god måte. For store og heilskaplege kulturlandskap som vi har i Mørkridsdalen er det ikkje mogleg med ei heildekkande kartlegging av dei biologiske verdiane og oppfølging gjennom tiltak. Vanlegvis vil det heller ikkje vere nok ressursar tilgjengeleg til at 27

ein kan lage skjøtselsplan for kvar einskild lokalitet. Det er difor gjort ei prioritering mellom lokalitetane, slik det er skildra innleiingsvis i skjøtselsplanen. Forslag til tiltak er m.a. først og fremst basert på den tradisjonelle drifta og bruken i området, dokumentasjon av biologiske verdiar, formulering av bevaringsmål osb. Bevaringsmåla som er sett for det heilskaplege kulturlandskapet og dei ulike naturtypane i skjøtselsplanen skal følgjast opp med konkrete tiltak gjennom overvaking. For naturbeitemark lyder t.d. det første og andre bevaringsmålet: «Arealet open naturbeitemark i god hevd skal aukast ved gradvis å rydde og utvide attgrodde areal. Oppslag i areal som har vorte opna opp att skal hindrast ved jamleg rydding.» Nasjonalparkstyret ser såleis at dei konkrete tiltaka vil medføre ei opning av landskapet etter kvart som dei vert sett i verk og følgde opp. Breheimen nasjonalparkstyre er samd i at beiting er naudsynt for å oppretthalda naturtypekvalitetane på Dalen som er skildra i Skjøtselsplanen, og vil endra formuleringa i tråd med det som er føreslått. Breheimen nasjonalparkstyre er samd i at arbeid på buføringsvegen må prioriterast, for å sikre at dyra kjem fram i området på ein forsvarleg måte. Dette må sjåast i samanheng med at ein er avhengig av beitedyra for å ta vare på dei kulturmarks- og kulturlandskapskvalitetane som er i Mørkridsdalen, og for såleis å ta vare på formålet med vernet i landskapsvernområde. I denne samanheng vil nasjonalparkstyret likevel understreke at i tilfella der nasjonalparkstyret kan gå inn med midlar gjennom ein avtale må behovet for tiltak vere noko meir enn reint vedlikehald. Nasjonalparkstyret kan generelt ikkje løyve midlar til reint vedlikehald. I tilfelle der det er behov for årleg vedlikehaldsarbeid må grunneigarane evt. søkje samarbeid med andre brukarar av buføringsvegen for å få gjort slikt arbeid. I tilfelle der det er snakk om oppgradering av buforvegen eller oppreinsking av lausmassar under bruer inneber noko meir enn reint vedlikehald, ynskjer nasjonalparkstyret å prioritere slike tiltak i tråd med det som er føreslått i skjøtselsplanen. Grunneigarane peikar også på at dei må få like tilbod om skjøtselstiltak der naturkvalitetane er like. Breheimen nasjonalparkstyre vil presisere at dei ulike avtalane om skjøtselstiltak som vert gjort, har kome i gong med bakgrunn i initiativ for grunneigarane sjølve. Det er ikkje er noko i vegen for at fleire grunneigarar tek initiativ til slike tiltak. Når styret skal prioritere mellom ulike tiltak er det heilt avgjerande med godt samarbeid, at grunneigaren ønskjer at tiltaket skal gjennomførast, og ein ser helst at grunneigar eller nokon som representerer grunneigar står som tiltakshavar. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane peikar på at buføringsvegen har ein heilt sentral funksjon i kulturlandskapet i Mørkridsdalen, slik det det går fram av skjøtselsplanen. At han ved sidan av å vere eit kulturminne i bruk, der m.a. steinmurane må vedlikehaldast, også vert skilt ut som ein eigen naturtypelokalitet i skjøtselsplanen, synest Fylkesmannen gjev ei god forankring for framtidig skjøtsel på og langs buføringsvegen. Breheimen nasjonalparkstyre støttar innspelet. 2.2 Skjøtsel og omsyn Skjolden Grunneigarlag peikar på at beiting og hausting må byggja på lokale tradisjonar, men skal ein nå målet er det naudsynt å opna for ein del meir rasjonelle metodar. Det er ikkje utdjupa konkret kva rasjonelle metodar grunneigarlaget tenkjer på, og det er difor vanskeleg å svare konkret på innspelet. Breheimen nasjonalparkstyre viser difor generelt til forvaltningsmålet som er fastsett i forvaltningsplan for verneområda i Breheimen, kap. 3.3, som lyder: «Målsetjinga er at verneområda i Breheimen skal utnyttast som ein ressurs for jord- og skogbruket innanfor rammene av verneformåla. Innanfor desse rammene er det også lagt til grunn at dagens bruksform skal vidareførast og utviklast i tråd med utviklinga i jord- og skogbruket.» Dette vil også gjelda i høve skjøtselsplanen sidan det er handsama i forvaltningsplanen (overordna plan). Arne Rebni Øverås har god erfaring med bekjemping av tistel, og spelar inn ein alternativ metode for å halda nede oppslaget av tistel i høve til det som er tilrådd i skjøtselsplanen. Naturbeitemarka på stølen 28

Dalen ligg ca. 500 moh. og etter fleire år med lite beitedyr var tistel i ferd med å ta heilt overhand. Frå sommaren 2016 har Øverås slått tistelen på Dalen tidleg i august, då tistelen står i byrjande blomstring. Tistlane har vorte slått med ljå heilt nede ved bakken, for det meste er berre delar av rosetten fjerna. Det har ikkje kome nytt oppslag frå plantene. Det ser ut som dette fungerer godt i fjellet der vekstsesongen er kortare enn i låglandet, og det er ein mindre arbeidskrevjande metode enn det som elles er tilrådd. Øverås bed om at dette vert teke inn som ein av metodane som kan nyttast til å bekjempa tistel. Breheimen nasjonalparkstyre meiner at metoden Øverås nyttar på Dalen gjerne kan nyttast der. Det som er viktig, er at tistlane ikkje må koma i ny knopp. Lågare i terrenget ville kanskje tistlane vore avblomstra på same tida, og metoden ville kanskje ikkje fungert like godt der. Ei anna side ved utfordringa med tistel er at frøbanken kan leve opp til 13 år. Det er difor viktig å halde fram med tiltaket slik Øverås har føreslått. Nasjonalparkstyret vil vise til metoden som har fungert på Dalen under avsnittet «Skjøtsel og omsyn», i lokalitetsskildringa DALEN NATURBEITEMARK I (NY) i skjøtselsplanen. Per-Arvid Hauge påpeikar at hans private innmark er gjort inn med elektrisk gjerde utan at han er spurt om løyve, og han etterlyser bruksavtale med Breheimen nasjonalparkstyre. Han seier det er positivt at det vert satsa på framtidsretta tiltak, men at tiltaka må gjerast i rett rekkefølge. Han ynskjer svar på kva grunnlag Breheimen nasjonalparkstyre kan gjere inne hans private innmark, og om det er gjort avtale om inngjerding på privat innmark med dei andre grunneigarane. Han viser til at han ikkje har inngått noko form for erstatningsavtale med Staten som gjeld bruken av innmarka. Han stiller også spørsmål ved om det framleis er slik at skjøtselsplanen gjeld innanfor vernegrensa for landskapsvernområdet, og ikkje utover den. Breheimen nasjonalparkstyre meiner det er viktig at alle tiltak vert avklara med grunneigar før dei vert sett i verk. Slåtteenga på Dulsete har vorte slått av eigar av gnr./bnr. 26/1 etter avtale med forvaltninga sidan 2012. I 2016 vart slåtten avlyst på grunn av at enga var beita ned i løpet av sommaren. Med bakgrunn i erfaringane frå 2016, vart difor arealet gjort inn frå dyra vart slept på utmarksbeite i 2017, slik at dei ikkje kom inn på slåttegjerdet og graset fekk kome opp og setje frø, før slått i midten av august 2017. Tiltaket vart gjennomført etter avtale mellom Breheimen nasjonalparkstyre og eigar av 26/1. Nasjonalparkstyret ser seg lei for at vi ikkje avklara inngjerding av arealet med eigarane av gnr. bnr. 26/6 og 26/2, og beklagar dette så mykje. Nasjonalparkstyret håpar likevel grunneigarane stiller seg positive, slik at ein kan halda fram med dette skjøtselstiltaket som i 2017. Kartfiguren nedanfor syner eigedomsgrensene i slåttemarka på Dulsete. 29