Delrapport 5 HJALMA VASSFØREKOMSTID 089-34-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 4 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING... 5 4 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN... 7 5 VURDERING... 7 Side 1
1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Elva Hjalma renn ut i Eidsfjorden ved Naustal nokre kilometer vest for Nordfjordeid sentrum. Denne vassførekomsten er i Eid kommune. Nedbørfeltet til elva er på 47,7 km 2. 30 % av nedbørfeltet er skog og 58 % er snaufjell. Dyrka mark utgjer 3,8 % (ca 2,9 % er fulldyrka). Elva munnar ut i fjorden. 50 % av arealet er over 550 moh, og høgste punkt er 1190 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann Nett definert som «svært, kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er 2270 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om våren/sommaren. Vassdraget er noko kulturpåverka i nedre del av nedbørfeltet. Ureining skjer i form av avreining frå jordbruksareal og punktutslepp frå landbruket, og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 089-34-R Kommune: Eid Berekna folketal 172 Namn Areal, km 2 47.7 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 119 Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 3.8 % Myr 5.0 % Innsjø 2.6 % Skog 30.6 % Opent/snaufjell 58.0 % Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten. Side 2
Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Hjalma i Eid kommune. Kartet viser også foredlinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet. Side 3
2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det god økologisk tilstand i vassførekomsten. Vassprøver vart teken i 2013. Begroingsalgar som vart tatt syner god økologisk tilstand, medan tilstand for nitrogen og fosfor er særs god. Det er difor ikkje risiko for at god miljøtilstand ikkje oppnåast innan 2021. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: God Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar Svært god God God Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 10 µg/l og for total nitrogen på 318 µg/l, noko som også svarar til god tilstand. Side 4
3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldene i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet viser berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 5
3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell og opne vassflater bidreg med 39 % av tilførsla av total fosfor. 3.1.2 Ureining frå jordbruket Ut frå synfaringar på garder elles i prosjektet, og opplysningar som er gitt frå Landbrukskontoret i Eid kommune, er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 47% av tilførsla av fosfor i nedbørfeltet. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 1531 Tal husdyr Mjølkeku 59 Ungdyr 88 Vinterfora sau 217 Geit 0 Høns 0 Hest 6 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal ukjend Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0.5 % Bruk av kunstgjødsel med fosfor ukjend Silopresssaft Lekkasjar /utslepp av silopresssaft Ikkje registrert Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ikkje registrert Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % 3.1.3 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at det er 74 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 54 kg total fosfor pr år. Dette utgjer 14 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 23 avlaupsanlegg i kommunane Eid, Bremanger, Vågsøy og Selje ekstrapolert. Side 6
Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte 10 utslepp 1 1.7 15 12 Infiltrasjon kl 1 1 90 0.1 50 5 Infiltrasjon kl 2 4 65 1.9 50 20 Infiltrasjon kl 3 / 30 eldre sandfilteranlegg 2 2.0 20 17 Minirenseanlegg 0 80 0.0 25 1 Sum 9 6 55 4 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Dei busette innan vassførekomsten høyrer til grunnkretsen Hjelmelandsdalen. Folketalet (på ca 172 ) er omtrent uendra frå 1999 til 2014. Det forventast mindre endringar i folketalet i åra som kjem. Når det gjeld jordbruk forventar vi ikkje meir intensiv drift som vil gje auka jordbruksureining. 5 VURDERING Ut frå analyseresultata, klassifisering og tilførselsberekningar for dei ulike ureiningskjeldene i nedbørfeltet er vatnet lite påverka av ureiningar frå jordbruk og avlaup, og det er truleg liten risiko for at miljøtilstanden ikkje oppnåast. Det er truleg ikkje trong for tiltak for å oppretthalde god tilstand i vatnet. Side 7
Delrapport 6 STÅRHEIMSELVA VASSFØREKOMSTID 089-4-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 4 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING... 5 4 TILTAK... 7 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket... 7 4.2 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg... 8 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN... 8 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON... 8 Side 1
1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Stårheimselva renn ut i Eidsfjorden ved Stårheim i Eid kommune. Nedbørfeltet til elva er på 23,3 km 2. 27 % av nedbørfeltet er skog og 65 % er snaufjell/opent. Dyrka mark utgjer 3,3 % (ca 3,1 % er fulldyrka). 50 % av arealet er over 489 moh, og høgste punkt er 948 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann Nett definert som «svært, kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er 2380 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om våren/sommaren. Vassdraget er noko kulturpåverka i nedre del av nedbørfeltet. Ureining skjer i form av avrenning frå jordbruksareal og punktutslepp frå landbruket, og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 089-4-R Kommune: Eid Berekna folketal 62 Namn Areal, km 2 23.3 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 57 Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 3.3 % Myr 1.7 % Innsjø 2.8 % Skog 27.6 % Opent/snaufjell 64.6 % Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten. Side 2
Prøvepunkt i Stårheimselva i 2014 Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Stårheimselva i Eid kommune. Kartet syner også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet, samt lokalitet for prøvepunktet i 2014. Side 3
2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det god økologisk tilstand i vassførekomsten. Vassprøver vart teken i 2013 og 2014. For begroingsalgar er det god økologisk tilstand, medan tilstand for nitrogen og fosfor er høvesvis god og særs god. For tarmbakteriar er det derimot dårleg tilstand (neqr = 0,3993), noko som gjer at tilstanden er moderat. Det er difor risiko for at god miljøtilstand ikkje oppnåast innan 2021. For å endelig avklare tilstand, og for å følje utviklinga i elva bør det oppretthaldast ei vassdragsovervaking av elva. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar God Dårleg God Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjonar ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 10 µg/l og for total nitrogen på 318 µg/l, noko som svarar til god tilstand. Side 4
3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldene i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet viser berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 5
3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell og opne vassflater bidreg med 38 % av tilførsla av total fosfor. 3.1.2 Ureining frå jordbruket Ut frå synfaringar som er gitt frå landbrukskontoret i Eid kommune, og synfaringar ved fire gardar i Eid kommune, er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 52% av tilførsla av fosfor i nedbørfeltet. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 733 Tal husdyr Mjølkeku 39 Ungdyr 59 Vinterfora sau 237 Geit 0 Høns 0 Hest 2 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal ja Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0.5 % Bruk av kunstgjødsel med fosfor Noko 2 % Silopressaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft nei Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Nokre stader Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % 3.1.3 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at det er 28 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 19 kg total fosfor pr år. Dette utgjer 10 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 23 avlaupsanlegg i kommunane Eid, Bremanger, Vågsøy og Selje ekstrapolert. Side 6
Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte 10 utslepp 5 6.5 15 46 Infiltrasjon kl 1 1 90 0.1 50 4 Infiltrasjon kl 2 13 65 6.3 50 67 Infiltrasjon kl 3 / 30 eldre sandfilteranlegg 7 6.3 20 54 Minirenseanlegg 1 80 0.1 25 4 Sum 27 19 175 4 TILTAK Det er naudsynt med tiltak for å oppnå miljømålet om god økologisk tilstand innan 2021. Nivået av tarmbakteriar er årsak til at tilstanden ikkje kan klassifiserast som god, og samstundes er nivå av kjemiske parametrar nær grensa til moderat tilstand. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjeld både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsoner nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Etablering av ein eller to enkle fangdammar i sidebekkar Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Dette vil vere etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk/elv). Det kan òg vere aktuelt å etablera ein eller fleire fangdammar. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller soner langs høgdekotane der det er hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Vi trur jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket, og at optimal effekten av tiltaket kan komme opp mot 30 % for fosfor. Med dette tiltak saman med etablering av ei eller to enkle fangdammar, vil det vere mogleg å redusere utsleppa frå jordbruket ytterligare. Side 7
4.2 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg Av dei 27 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at 12-13 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga (og dels å kopla bustader til kommunalt avlaupsanlegg), kan ein oppnå ei effekt på 7-8 kg fosfor pr år, noko som svarar til 4-5 % av alle menneskeskapte ureiningar til elva. For avlaupsanlegg som ikkje har forskriftsmessige avlaupsanlegg, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak få å sikre at miljømålet nås innan 2021. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Dei busette innan vassførekomsten høyrer til grunnkretsane Myrvold og Høynes i Eid kommune. I sum har folketalet i desse to grunnkretsane vore det same frå 1999 til 2014. For dei neste åra forventast det difor berre mindre endring i folketalet. Når det gjeld jordbruk, er det allereie etablert samdriftbruk, men jorda drivast mindre intensivt her enn i store delar av Indre Nordfjord. Vi forventar ikkje meir intensiv drift i dei kommande åra som vil gje auka jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Tilstanden i høve til eutrofiering er klassifisert som moderat. Det er naudsynt med tiltak innan jordbruket for å sikre at miljømålet oppnåast. Dei viktigaste tiltaka vil vere redusert gjødsling, og bruk av ugjødsla randsoner. Etablering av fangdammar og utbetring av separate avlaupsanlegg er også aktuelle tiltak. Side 8
Delrapport 7 KJØLDALSELVA, NEDRE VASSFØREKOMSTID 089-7-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 4 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING... 5 4 TILTAK... 7 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket... 7 4.2 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg... 8 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN... 8 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON... 8 Side 1
1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Kjølsdalsselva renn ut i Nordfjord ved Kjølsdalen i Eid kommune. Nedbørfeltet er på 24,3 km 2. 44 % av nedbørfeltet er skog og 43 % er snaufjell/opent. Dyrka mark utgjer 5,7 % (ca 5,2 % er fulldyrka). 50 % av arealet er over 369 moh, og høgste punkt er 888 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann Nett definert som «svært, kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er 2266 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om våren og om hausten. Vassdraget er noko kulturpåverka i nedre del av nedbørfeltet. Ureining skjer i form av avreining frå jordbruksarealer og punktutslepp frå landbruket, og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 089-7-R Kommune: Eid Berekna folketal 178 Namn Areal, km 2 24.3 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 58.5 Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 5.7 % Myr 5.6 % Innsjø 1.8 % Skog 44.1 % Opent/snaufjell 42.8 % Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten. Side 2
Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten «Kjølsdalselva, nedre» i Eid kommune. Kartet viser også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet. Side 3
2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det god økologisk tilstand i vassførekomsten. Det vart teken fire vassprøver i 2013, samt ei prøve for Begroingsalgar. Prøva for begroingsalgar syner særs god økologisk tilstand, medan tilstand for nitrogen og fosfor er moderat, noko som gjer at tilstanden er klassifisert som moderat (for tarmbakteriar er det god tilstand). Ut frå ovannemnte analyseresultat er det risiko for at god miljøtilstand ikkje oppnåast innan 2021. Ut frå det store i tilstand mellom kjemiske prøver og begroingsalgar, bør det takast fleire prøver for å endeleg avklare tilstand i elva. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: God Tilstand eutrofiering: God Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar Moderat God Særs god Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 5,4 µg/l og for total nitrogen på 176 µg/l, noko som svarar til særs god tilstand. Side 4
3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldene i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet viser berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 5
3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell og opne vassflater bidreg med 23 % av tilførsla av total fosfor og 67 % av total nitrogen. 3.1.2 Ureining frå jordbruket Ut frå synfaringar ved fire gardar i Eid kommune og opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Eid kommune er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 59% av tilførsla av fosfor i nedbørfeltet. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 1260 Tal husdyr Mjølkeku 150 Ungdyr 225 Vinterfora sau 407 Geit 0 Høns 0 Hest 0 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal ja Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0.5 % Bruk av kunstgjødsel med fosfor Ikkje kartlagd Silopressaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft ukjend Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ikkje kjend Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % Side 6
3.1.3 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at det er 28 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 19 kg total fosfor pr år. Dette utgjer 10 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 23 avlaupsanlegg i kommunane Eid, Bremanger, Vågsøy og Selje ekstrapolert. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte 10 utslepp 15 18.7 15 133 Infiltrasjon kl 1 2 90 0.3 50 12 Infiltrasjon kl 2 39 65 18.2 50 195 Infiltrasjon kl 3 / 30 eldre sandfilteranlegg 19 18.2 20 156 Minirenseanlegg 2 80 0.4 25 12 Sum 77 56 507 4 TILTAK Det er naudsynt med tiltak for å oppnå miljømålet om god økologisk tilstand innan 2021. Nivået av nitrogen og fosfor er årsak til at tilstanden ikkje kan klassifiserast som god. Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjeld både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsoner nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Etablering av ein eller to fangdammar i bekk Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Dette vil vere etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk). Det kan òg vere aktuelt å etablera ein fangdam. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller soner langs høgdekotane der det er Side 7
hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Vi trur jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket, og at optimal effekten av tiltaket kan komme opp mot 30 % for fosfor. Med dette tiltak saman med etablering av ei eller to fangdammar, trur vi det vil vere mogleg å redusere utsleppa frå jordbruket med 40-50 %. 4.1 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg Av dei 77 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at ca 35 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga kan ein oppnå ei effekt på ca 40kg fosfor pr år, noko som svarar til 15-16 % av alle menneskeskapte ureiningar til elva. For avlaupsanlegg som ikkje har forskriftsmessige avlaupsanlegg, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak få å sikre at miljømålet nås innan 2021. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Dei busette innan vassførekomsten høyrer til grunnkretsane Reksnes og Kjøllsdal i Eid kommune. I sum er folketalet i desse to grunnkretsane redusert med 6,7 % frå 1999 til 2014. Dersom trenden held seg kan det forventast ein reduksjon i folketalet i åra som kjem. Vi forventar ikkje meir intensiv drift i dei kommande åra som vil gje auka jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Tilstanden er klassifisert som moderat ut frå nivå av fosfor og nitrogen. Ut frå ei prøve av begroingsalgar er det midlertidig særs god tilstand. For å endeleg avklare tilstand i elva, og før ein set i gong tiltak, bør det takast nye prøvar av kjemi og begroingsalgar i elva. Dersom ytterligare prøvetaking syner at det er naudsynt med tiltak for å sikre at miljømålet oppnåas, vil redusert gjødsling og bruk av ugjødsla randsoner vere dei viktigaste tiltaka. Etablering av ein eller to fangdammar og utbetring av separate avlaupsanlegg vil også vere aktuelle tiltak. Side 8
Delrapport 8 REMMEDALSELV, ØVRE OG TORVIKELVA, NEDRE VASSFØREKOMSTIDER: 089-93-R OG 089-3-R INNHALD 1 SKILDRING AV DEI TO VASSFØREKOMSTANE... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 5 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSLELSBEREKNING.. 7 4 TILTAK...10 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket...10 4.2 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg...11 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN...11 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON...11 Side 1
1 SKILDRING AV DEI TO VASSFØREKOMSTANE Den eine vassførekomsten er vassførekomsten «Torvikelva nedre». Dette er Torvikelva som renn ut i Eidsfjorden ved Torvika i Eid kommune. Nedbørfeltet er på 14,8 km 2. 30 % av nedbørfeltet er skog og 58 % er snaufjell/opent. Dyrka mark utgjer 6,8 % (ca 6 % er fulldyrka). 50 % av arealet er over 4200 moh, og høgste punkt er 977 moh. Den andre vassførekomsten er Remmedalselva øvre. Nedbørfeltet til denne vassførekomsten er frå til inntaket i Torvikelva kraftverk, ca 1,2 km opp frå Torvika. Nedbørfeltet er på 13,5 km 2. 26 % av nedbørfeltet er skog og 62 % er snaufjell/opent. Dyrka mark utgjer 6,7 % (ca 5,9 % er fulldyrka). 50 % av arealet er over 438 moh, og høgste punkt er 977 moh. Figur 2 syner de to vassførekomstane, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann Nett definert som «svært, kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er 2290 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om våren/sommaren. Vassdraget er noko kulturpåverka i nedre del av nedbørfeltet. Ureining skjer i form av avreining frå jordbruksareal og punktutslepp frå landbruket, samt frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 089-3-R Torvikelva, nedre 089-93-R Remmedalselva Kommune: Eid Eid Berekna folketal 100 90 Namn Areal, km 2 14.8 13.5 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 30.7 28.0 Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % 0.0 % Dyrka mark 6.8 % 6.7 % Myr 4.8 % 4.9 % Innsjø 0.5 % 0.5 % Skog 30.4 % 26.0 % Opent/snaufjell 57.5 % 61.9 % Side 2
Figur 1. Lokalisering av dei to vassførekomstane. Remmedalselva øvre er synt med svart linje, medan Torvikelva nedre er synt med raud farge. Side 3
Torvika Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomstane i Eid kommune. Vassførekomst «Remmedalselva øvre» har sitt nedbørfelt frå raud linje i kartet. Svart linje syner nedbørfeltet til Torvikelva. Kartet syner også foredlinga av dei ulike arealtypane i nedbørfelta. Side 4
Figur 3. Bilete frå inntaksdammen i elva. Prøvepunktet er rett oppstraums dammen. 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det moderat økologisk tilstand i begge vassførekomstane. Alle vassprøver i «Remmedalselva, øvre» er teken i samband med denne problemkartlegginga. (Ei av fire prøver vart teken ved stigande flaum, og det er denne prøva som gjer at tilstanden er moderat eller dårleg for fleire parametrar). I «Torvikelva, nedre» er det tatt prøvar i 2013 og 2014. For begge vassførekomstane er tilstand for nitrogen og fosfor moderat, og for tarmbakteriar er det dårleg tilstand. For begroingsalgar er det god økologisk tilstand i «Remmedalselva, øvre», men moderat tilstand i «Torvikelva, nedre» For å endelig avklare tilstand i elva bør det takast nye prøver av kjemiske parametrar og begroingsalgar. Ut frå analyseresultata som førelegg er risiko for at god miljøtilstand ikkje oppnåast innan 2021. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomstane: Samla økologisk tilstand: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar Moderat Dårleg God i Remmedalselva, øvre Moderat i Torvikelva Side 5
Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar til Torvikelva Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 6,2 µg/l og for total nitrogen på 205 µg/l, noko som svarar til særs god tilstand. Side 6
3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten Remmedalselva, øvre Tabell 4. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten Torvikelva nedre Side 7
Berekna tilførsler av total fosfor til Remmedalselva, øvre Figur 4. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet til vassførekomsten Remmedalselva, øvre Berekna tilførsler av total fosfor til Torvikelva, nedre Figur 5. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet til vassførekomsten Torvikelva nedre Side 8
3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell og opne vassflater bidreg med 21-22 % av tilførsla av total fosfor i begge vassførekomstane 3.1.2 Ureining frå jordbruket Ut frå synfaringar som er gitt frå landbrukskontoret i Eid kommune, og synfaringar ved fire gardar i Eid kommune, er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 59-60% av tilførsla av fosfor i nedbørfelta. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomstane. Data om jordbruk for vassførekomstane Fulldyrka, daa 794/885 Tal husdyr Mjølkeku 48 Ungdyr 72 Vinterfora sau 48 Geit 0 Høns 0 Hest 19 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal ja Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0.5 % Bruk av kunstgjødsel med fosfor Noko 2 % Silopressaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft Eit påvist Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Nokre stader Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 2,5 % Side 9
3.1.3 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at det er 43 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet til Torvikelva nedre (39 bustader i Remmedalsvela, øvre). Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 29 kg total fosfor pr år. Dei separate avlaupsanlegga utgjer ca 15 % av fosfortilførslane til begge vassførekomstane. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 23 avlaupsanlegg i kommunane Eid, Bremanger, Vågsøy og Selje ekstrapolert. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Torevikelva nedre Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte 10 utslepp 11 13.8 15 98 Infiltrasjon kl 1 7 90 1.0 50 37 Infiltrasjon kl 2 19 65 8.8 50 94 Infiltrasjon kl 3 / 30 eldre sandfilteranlegg 6 5.3 20 46 Minirenseanlegg 0 80 0.0 25 1 Sum 43 29 276 4 TILTAK Det er truleg naudsynt med tiltak for å oppnå miljømålet om god økologisk tilstand innan 2021. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjeld både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsoner nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Etablering av ein eller to fangdammar i sidebekkar Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Dette vil vere etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk). Det kan òg vere aktuelt å etablera ein fangdam. Side 10
Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller soner langs høgdekotane der det er hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket, og at optimal effekt av tiltaket kan komme opp mot 30 % for fosfor. Med dette tiltak saman med etablering av ein eller to fangdammar, trur vi det vil vere mogleg å oppnå god effekt for jordbruket. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. 4.2 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg Av dei 43 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet til Remmedalselva, forventar vi at ca 20 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga kan ein oppnå ei effekt på 18-19 kg fosfor pr år, noko som svarar til ca 10 % av alle menneskeskapte ureiningar til elva. For avlaupsanlegg som ikkje har forskriftsmessige avlaupsanlegg, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring. I desse vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak få å sikre at miljømålet nås innan 2021. 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Dei busette innan vassførekomsten høyrer til grunnkretsane Remmedalen og Hjelmelandsdalen i Eid kommune. I sum har folketalet i desse to grunnkretsane gått ned med 3,6 % frå 1999 til 2014. For dei neste åra forventast det difor mindre endringar i folketalet. Når det gjeld jordbruk, drivast det mindre intensivt her enn i Indre Nordfjord. Vi forventar ikkje meir intensiv drift i dei kommande åra som vil gje auka jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Tilstanden i høve til eutrofiering er klassifisert som moderat. For å endeleg avklare tilstand i elva, og før ein set i gong tiltak, bør det takast nye prøver av kjemi og begroingsalgar i elva. Ut frå foreløpige analyseresultat er det er god grunn til å tru at det er trong for tiltak for at det ikkje skal vere risiko miljømålet ikkje oppnåast. Dei viktigaste tiltaka vil vere redusert gjødsling, og bruk av ugjødsla randsoner. Etablering av fangdammar og utbetring av separate avlaupsanlegg er også aktuelle tiltak. Side 11