Rapport nr. 3 Rekruttering for betre kvalitet

Rapport nr 3 IS-1411 Rapport nr. 3 Rekruttering for betre kvalitet Rekrutteringsplan for helse- og sosialpersonell 2003 2006

Rapport nr. 3 fra Heftets tittel: Rekrutteringsplan for helse- og sosialpersonell 2003 2006 Utgitt: 11/2006 Bestillingsnummer: IS-1411 Opplag: 3000 ISBN 978-82-8081-083-0 Utgitt av: Kontakt: Postadresse: Besøksadresse: Sosial- og helsedirektoratet Avdeling for sosial- og helsepersonell Postboks 7000, St. Olavs pl., 0130 Oslo Universitets gt. 2, Oslo Sentralbord: 810 200 50 www.shdir.no Heftet kan bestilles hos: Sosial - og helsedirektoratet v/trykksaksekspedisjonen e-post: trykksak@shdir.no Ved bestilling, oppgi bestillingsnummer: IS-1411 Bestillingstelefon: 24 16 33 68 Bestillingsfax: 24 16 33 69 Illustrasjon: Design og produksjon: Lars Fiske www.kursiv.no

RAPPORT nr. 3 Rekrutteringsplan for helse- og sosialpersonell 2003 2006 REKRUTTERING FOR BETRE KVALITET SOSIAL- OG HELSEDIREKTORATET Avd. for sosial- og helsepersonell Oktober 2006

INNLEIING I samband med handsaminga av budsjettet for 2002 gav Stortinget regjeringa i oppdrag å lage ein ny handlingsplan for rekruttering av helsepersonell der det skulle leggjast vekt på konkrete tiltak for å rekruttere sjukepleiarar og anna omsorgspersonell til kommunane. Planen Rekruttering for betre kvalitet vart lagd fram på Kongsberg 20. november 2003, og skal verke i fire år fram til og med 2006. Denne planen byggjer på erfaringane frå handlingsplanen Rett person på rett plass for åra 1998 2001. Det vart løyvt til saman 110 mill. kroner til tiltaka i planen i 2003. I statsbudsjettet for 2004 vart denne ramma auka til om lag 130 mill. kroner. Dette var òg ramma i 2005 og er vidareført med 124 mill. kroner i 2006, som er siste året i planperioden. Samla er det løyva om lag 490 mill.kroner til denne rekrutteringsplanen. I 2004 vart 96 mill. kroner, i 2005 95 mill. kroner og i 2006 85,5 mill. kroner forvalta av fylkesmennene. Avdette er 54 mill. kroner ei vidareføring av skjønstilskotet i handlingsplanen for eldreomsorga, medan 9 mill. kroner er tilskot til kvalifisering av ufaglærte over opptrappingsplanen for psykisk helse. Midlane skal nyttast etter det behovet kommunane har for kvalifisering av pleie- og omsorgspersonell. SHDIR mener både Rett person på rett plass og Rekruttering for betre kvalitet bør evaluerast, og vil vil ta initiativ til at ei slik evaluering kjem i gang i 2007 i samband med evaluering av kompetanseløftet 2015. Dette er den tredje rapporten som dokumenterer resultata frå rekrutteringsplanen. Utviklinga i planperioden skal dokumenterast ved KOSTRA-data frå Statistisk sentralbyrå. Men statistikken er ikkje tilfredsstillande. Det er brot i tidsserien for pleie- og omsorgstenesta 1998 2003 som følgje av endra grunnlag for statistikken frå skjema til register i 2002-2003. Vi kan difor ikkje nytte 2002 som grunnlag for vurdering av utviklinga i planperioden. I denne rapporten har tabellane berre tal for åra 2003-2005. Det er framleis dårleg kvalitet i rapporteringa frå kommunane til registeret og ikkje fullgod kvalitet på KOSTRA-dataene som ligg til grunn for tabellane i denne rapporten 1. Endringar på +/-1 % (+/-1000 årsverk) bør difor ikkje tolkast i nokon retning, det ligg innanfor dei feilmarginane vi må rekne med i denne statistikken. I tabellverket i denne rapporten er i hovudsak nytta Personell i brukerretta pleie- og omsorgsteneste i kommunene, jf. kap. 1.4. Rapporten byggjer òg på rapportar frå kommunane og frå Fylkesmannen. Rapporten skal gi grunnlag for å samanlikne utviklinga i fylka og dessutan gi eit inntrykk av dei planane kommunane har for dei næraste åra. Målgruppa for rapporten er alle som arbeider med rekruttering og opplæring av helse- og sosialpersonell i kommunar, vidaregåande skular, høgskular, organisasjonar, Aetat mfl. Materialet er samla i ein database hos konsulent Hans Petter Hansvik, 7900 Rørvik, og spørsmål kan rettast til han på tlf. 90 55 34 77 eller hanspha@online.no. 2 1 SSB har i brukarrettleiinga til KOSTRA-publiseringa pr 15.juni 2006 teke atterhald når det gjeld 2004-2005-tala. Utifrå dette og ei vurdering av PAI, løns- og driftsutgiftene i pleie- og omsorgstenesta i kommunane, har dei kome til at den reelle veksten har vore 1,5-2,0 %. Helse- og omsorgsdept har utifrå dette vorte einige med KS om at ein skal leggja til grunn at veksten 2004-2005 har vore om lag 1900 årsverk.

Kontaktperson for rekrutteringsplanen i direktoratet er seniorrådgjevar Erling Steen, tlf. 24 16 35 83 og 410 28 688 (mobil), eller ers@shdir.no. Særleg takk til Anne Eli Wangen hos fylkesmannen i Sogn og Fjordane for hjelp med nynorsken. Måloppnåing Målsettiinga for rekrutteringsplanen for helse- og sosialpersonell 2003 2006 har vore å auke tilgangen på fagutdanna personell i kommunen si pleie- og omsorgsteneste med 4-5 % pr år, og å redusere vesentleg delen personell utan helse- og sosialfagleg utdanning. Rapportene fra dei første åra tyder på at det var mogleg for rekrutteringsplanen å nå denne målsettinga 2. Auken i årsverk utført av fagpersonell i åra 2003-2005 har vore om lag 2,3 % pr år. Veksten har vore 4,1% pr år for yrkesgruppene med videregående opplæring, og 6,3% pr år for høgskuleutdanna personell. Målet om vesentleg reduksjon av personell utan fagutdanning ser ikkje ut til å bli nådd. Resultatet blei ein reduksjon på 2% for åra 2003-2005. Dei endelege resultata for heile planperioden 2003-2006 vil liggje førei 2007. Dei viktigaste årsaksfaktorane til resultatet, er auka opptak til høgskulane fra 4500 studenter i 1990 til 11400 studenter i 2003. Dette har ført til at tilgangen på universitets- og høgskuleutdanna personell er tilfredsstillende (med unnatak for tannlegar og psykologar). Når det gjeld yrkesgruppene med yrkesutdanning frå vidaregåande, har søkinga til helse- og sosialfaga gått ned. På den andre sida har Kompetansereformen saman med opplæringstilskot fra rekrutteringsplanen gitt bra tilgang på vaksne hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar. Det er stor avgang av personell fra sektoren. Sjukepleiarar har stor turn-over innan helse- og sosialsektoren, medan hjelpepleiarar/omsorgsarbeidarar er meir stabile i sektoren. Denne gruppa har stor avgang til attføring/uførepensjon sett i forhold til dei andre yrkesgruppene. Figur 1 Måloppnåing, personell med fag - og høgskoleutdanning, 2003 2005 4000 3500 3000 91 % av målet er nådd 3743 3391 137 % av målet er nådd 2938 2500 2148 2000 Mål Resultat 1500 1000 500 0 Personell med helse og sosialfagleg utd. frå VGO Personell med helse og sosialfagleg utd. frå høgskole og univers. 2 Sidan SSB har teke atterhald når det gjeld 2004 og 2005-tala, jf fotnote 1, vert det og noko usikkerheit når det gjeld måloppnåinga for planen. 3

INNHALD Innleiing... 2 Måloppnåing... 3 1. PERSONELLSITUASJONEN... 6 1.1. Heile helse- og sosialnæringa 2003-2005... 6 1.2. Helse- og sosialpersonell i spesialisthelsetenesta 2003-2005... 7 1.3. Helse- og sosialpersonell i kommunal teneste 2003-2005... 8 1.4. Personell i brukarretta pleie- og omsorgsteneste i kommunane 2003-2005... 9 1.5. Utviklinga i pleie- og omsorgstenesta og i spesialisthelsetenesta 1995-2005... 10 1.6. Vurdering av personellsstatistikken i KOSTRA... 11 1.7. Rapportering til AA-registeret / KOSTRA... 12 1.8. For mange ufaglærde?... 13 1.9. Plantall 2006-2009... 14 2. TILGANG OG AVGANG PÅ PERSONELL... 16 2.1. Tilgang frå vidaregåande opplæring... 16 2.2. Tilgang frå høgre utdanning... 20 2.3. Samarbeid med utdanningsmyndigheitene... 22 2.4. Kven skal pleie dei gamle i framtida?... 23 2.5. Avgang av personell... 24 2.6. Kvar går dei som sluttar i pleie- og omsorgstenesta?... 24 2.7. Deltidsarbeid: arbeidskraftreserve og rekrutteringshinder... 27 2.8. Lønn... 28 2.9. Menn i omsorgsyrka... 29 3. STATUS FOR TILTAKA I REKRUTTERINGSPLANEN... 32 Tiltak 1 Styrkje tilgangen på hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar... 32 Program for kvalifisering av ufaglærde... 35 Kompetansereforma... 37 Tiltak 2 Tilgang på personell med høgre utdanning... 38 Tiltak for auka tilgang på tannlegar og tannpleiarar... 38 Rekruttering av legar... 39 Sjukepleiarar... 40 Tiltak 3 Desentral sjukepleiarutdanning... 40 Tiltak 4 Rekruttering av personell med utdanning frå utlandet... 41 Rekruttering av tannlegar med utdanning frå utlandet... 42 Rekruttering av sjukepleiarar og opplæring i nasjonale fag... 42 Program for kvalifisering av minoritetspråklege... 43 Tiltak 5 Vidareutdanning for helse- og sosialpersonell meir yrkesutdanning frå vidaregåande opplæring... 44 4

Tiltak 6 Helse- og sosialfaga i vidaregåande opplæring rekruttering, fagstruktur og yrkestitlar... 46 Tiltak 7 Vidareutdanning av høgskoleutdanna personell... 46 Tiltak 8 Program for utvikling av kliniske spesialitetar / kliniske stigar... 47 Kliniske stigar i spesialisthelsetenesta... 47 Kliniske stigar i kommunehelsetenesta... 48 Tiltak 9 Program for etterutdanning i samarbeid med sjukehusa... 48 Tiltak 10 Prosjektet Undervisningssjukeheimar... 50 Tiltak 11 Intensjonsavtalen om eit inkluderande arbeidsliv og tiltak retta mot arbeidsmiljøet... 53 Tiltak 12 Motverke aukande geografiske skilnader... 55 Storbyprogrammet 2004-2006... 57 Tiltak 13 Kompetanseutvikling for personell i spesialisthelsetenesta... 58 4. SAMANFATNING AV OPPLÆRINGSTILTAKA: AKTIVITETAR OG TILSKOT 2003-2005... 61 5. INTERVJU MED UTVALDE KOMMUNAR... 64 5. 1. Val av kommunar... 64 5. 2. Kommunane si rapportering av resultat- og plantall for opplæring... 65 5. 3. Kommunane si medverknad til opplæringa... 66 5. 4. Ytingar til dei som gjennomfører utdanning... 66 5. 5. Strategisk kompetanseplanlegging... 67 5. 6. Nye og endra oppgåver... 68 5. 7. Kommunane sine erfaringar med tilskotsordninga... 69 5. 8. Kommunane si vurdering av utdaningstilbodet regionalt... 74 5. 9. Helsearbeiderfaget... 74 5.10. Kommunane si vurdering av utfordringane i perioden 2007-2010... 76 6. LØYVINGANE TIL REKRUTTERINGSPLANEN... 79 5

1. PERSONELLSITUASJONEN Analysane av personellsituasjonen i helse- og sosialsektoren er basert på ei inndeling av yrkesgruppene i fire kompetansenivå: Personell utan formell helse- og sosialfagleg utdanning: assistentar, heimehjelpar mfl. Personell med vidaregåande opplæring (vgo): hjelpepleiarar/omsorgsarbeidarar, helsesekretærar mfl. Personell med høgskoleutdanning: sjukepleiarar, vernepleiarar mfl. Personell med universitetsutdanning: legar, psykologar og tannlegar. For nærare omtale av dei ulike gruppene, sjå under tiltaka. Sidan den nogjeldande planen har hovudfokus på pleie- og omsorgsektoren i kommunane, gjeld dei fleste tabellane i denne rapporten personellet som arbeider i desse tenestene. Men vi startar med nokre tabellar for heile helse- og sosialnæringa og spesialisthelsetenesta for å syne heilskapen i helse- og sosialtenesta i Noreg. 1.1 Heile helse- og sosialnæringa 2003 2005 Tabell 2 Sysselsette Årsverk %vis endr. 2003-2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Sysselsette Årsverk Personar utan helse- og sosialfagleg utdanning 139489 141064 136669 92881 93350 91835-2,0 % -1,1 % Hjelpepleiarar 56574 56899 58162 41749 41996 43468 2,8 % 4,1 % Omsorgsarbeidarar 10738 11248 11837 8105 8428 8970 10,2 % 10,7 % Helsesekretærar 4862 5295 5870 3928 4295 4790 20,7 % 21,9 % Andre med vidaregåande opplæring 10224 10513 10934 8329 8684 9094 6,9 % 9,2 % Sum personar med vgo 82398 83955 86803 62112 63403 66322 5,3 % 6,8 % Sjukepleiarar 50042 50509 53487 40914 41391 43922 6,9 % 7,4 % Sjukepleiarar med spesialutdanning 12903 14589 14453 11445 13051 12998 12,0 % 13,6 % Helsesystrer 2611 2702 2796 2172 2244 2320 7,1 % 6,8 % Jordmødrer 2259 2304 2357 1802 1836 1910 4,3 % 6,0 % Sum sjukepleiarar 67815 70104 73093 56333 58522 61150 7,8 % 8,6 % Fysioterapeutar 7003 7360 7838 6552 7281 7418 11,9 % 13,2 % Ergoterapeutar 2001 2137 2281 1783 1916 2011 14,0 % 12,8 % Sum ergoterapeutar og fysioterapeutar 9004 9497 10119 8335 9197 9429 12,4 % 13,1 % Barnevernspedagogar 4029 4424 4786 3702 4073 4438 18,8 % 19,9 % Sosionomar 5774 6100 6564 5360 5650 6096 13,7 % 13,7 % Vernepleiarar 6300 6815 7410 5705 6188 6726 17,6 % 17,9 % Sum barnevernspedagogar, sosionomar og vernepleiarar 16103 17339 18760 14768 15911 17261 16,5 % 16,9 % Anna høgskoleutdanna personell 7806 8164 8627 6983 7341 7748 10,5 % 11,0 % Sum høgskoleutdanna personell 100728 105104 110599 86419 90971 95587 9,8 % 10,6 % Legar og legespesialistar 15718 16212 17343 15931 16162 17047 10,3 % 7,0 % Psykologar 2876 3140 3411 2845 3171 3404 18,6 % 19,6 % Anna universitetsutdanna personell 4281 4321 4589 4255 4505 4597 7,2 % 8,0 % Sum universitetsutdanna personell 22875 23673 25343 23031 23838 25047 10,8 % 8,8 % Sum sysselsette/årsverk 345490 353796 359414 264442 271563 278790 4,0 % 5,4 % Kjelde: SSB registerbasert sysselsetjingsstatistikk Helse- og sosialnæringa i denne tabellen har ein vidare definisjon enn det som blir registrert i KOSTRA (Kommune-Stat-Rapporteringa). I SSB sin sysselsettingsstatistikk omfattar helse- og sosialnæringa også tannhelsetenesta, medisinske laboratorium, krisesentra, private barneverns - institusjonar, tiltak innanfor rusomsorga, private velferdsorganisasjonar som Raude Kross, Frelsesarmeen, Kirkens Bymisjon osb. KOSTRA omfattar berre den verksemnda som er kommunalt finansiert. 6 Då yrkeskodinga i sysselsettingstatistikken ikkje er gjennomførd i alle kommunar, kan gruppa Personell utan avslutta helse- og sosialfagleg utdanning, i ein del døme òg omfatta fagutdanna personell sjølv om utdanninga er relevant for arbeidet.

Heile helse- og sosialnæringa i Noreg femner om nærare 279 000 årsverk fordelt på nærare 360 000 tilsette i både privat og offentleg teneste. Dette talet omfattar om lag 39 000 fleire årsverk enn den offentleg finansierte helse- og sosialtenesta. Det vil seie at om lag 85% av helse- og sosialtenesta i Noreg er offentleg finansiert. Årsverk i tenester som kommunane kjøper av private firma skal vere rekna som offentleg. Det skal difor ikkje ha noko å seie for statistikken om kommunane eller sjukehusa kjøper tenester frå private firma. Vi ser at personellet i snitt arbeider 78 % av eit normalt årsverk. Men dette varierer frå legar og psykologar, som arbeider om lag 100 % av eit normalårsverk, til dei ufaglærte, som berre arbeider 67 % i snitt. I perioden 2003 2005 har veksten i årsverk vore på 5,4% i heile næringa sterkast for høgskuleutdanna personell med 10,6% vekst, mens personell med vidaregåande opplæring hadde ein vekst på 6,8%. Talet på ufaglærte minkar ikkje så raskt som ønskjeleg: Dei utgjorde 33% i 2005 mot 35% i 2003. 1.2 Helse- og sosialpersonell i spesialisthelsetenesta 2003 2005 Tabell 3 Sysselsette Årsverk %vis endr. 2003-2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Sysselsette Årsverk Personar utan helse- og sosialfagleg utdanning 32950 32813 32804 26003 26211 25781-0,4 % -0,9 % Hjelpepleiarar 11588 11385 11115 8788 8644 8545-4,1 % -2,8 % Omsorgsarbeidarar 269 282 261 208 225 208-3,0 % 0,0 % Helsesekretærar 1858 2112 2461 1626 1870 2186 32,5 % 34,4 % Andre med vidaregåande opplæring 1951 2058 2186 1795 1896 2046 12,0 % 14,0 % Sum personar med vgo 15666 15837 16023 12417 12636 12984 2,3 % 4,6 % Sjukepleiarar 28655 28360 29904 23823 23603 24807 4,4 % 4,1 % Sjukepleiarar med spesialutdanning 7837 9140 9079 6993 8226 8212 15,8 % 17,4 % Helsesystrer 374 416 405 312 347 335 8,3 % 7,4 % Jordmødrer 1736 1790 1825 1401 1440 1482 5,1 % 5,8 % Sum sjukepleiarar 38602 39706 41213 32529 33617 34836 6,8 % 7,1 % Fysioterapeutar 1500 1532 1639 1357 1403 1487 9,3 % 9,6 % Ergoterapeutar 724 762 812 660 700 747 12,2 % 13,2 % Sum ergoterapeutar og fysioterapeutar 2224 2294 2451 2017 2103 2234 10,2 % 10,8 % Barnevernspedagogar 630 677 601 573 619 563-4,6 % -1,7 % Sosionomar 1308 1498 1444 1212 1374 1330 10,4 % 9,7 % Vernepleiarar 1039 1150 1194 949 1067 1116 14,9 % 17,6 % Sum barnevernspedagogar, sosionomar og vernepleiarar 2977 3325 3239 2734 3060 3009 8,8 % 10,1 % Anna høgskoleutdanna personell 5655 5883 6162 5162 5368 5628 9,0 % 9,0 % Sum høgskoleutdanna personell 49458 51208 53065 42441 44149 45708 7,3 % 7,7 % Legar og legespesialistar 9791 9965 10710 10249 10452 11088 9,4 % 8,2 % Psykologar 1822 2042 2168 2166 2389 2506 19,0 % 15,7 % Anna universitetsutdanna personell 281 334 341 262 306 321 21,4 % 22,5 % Sum universitetsutdanna personell 11894 12341 13219 12677 13147 13915 11,1 % 9,8 % Sum sysselsette/årsverk 109968 112199 115111 93538 96143 98388 4,7 % 5,2 % Kjelde: SSB Legespesialistar og psykologar med avtale med Helseforetakane er berre med i tal for årsverk, (skjemabasert statistikk) Av den grunn vert det ikkje samsvar mellom sysselsette og årsverk for desse gruppene Kjelde: SSB registerbasert sysselsetjingsstatistikk. Spesialisthelsetenesta omfattar somatiske og psykiatriske sjukehus, ambulanse - tenesta og frå 2004 rusinstitusjonane. Årsverk for legespesialistar og psykologar med avtale er inkludert og henta frå skjemabasert statistikk. Tabellen viser at veksten i personellinnsatsen i spesialisthelsetenesta heldt fram i 2005. I 2004 vart ansvaret for rusomsorga lagt til føretaka. Dette aleine førte 2304 nye årsverk inn i statistikken. Veksten innanfor somatikk og psykiatri var heller liten i 2004, medan det i 2005 vart om lag 2300 nye årsverk. Samla vekst dei siste to åra er 5,2 %, sterkast for høgskuleutdanna personell med 7,7 %, men også personell med vgo har hatt ein auke på 4,6 %. Hjelpepleiargruppa har minka med 243 årsverk på desse to åra medan helsesekretærane har vokse 7

med 560 årsverk (34 %) i perioden 2003 2005. Dei ufaglærte er stabilt ei stor gruppe i spesialisthelsetenesta med om lag 26 000 årsverk både i 2003, 2004 og 2005. Vi vil undersøke nærare kor desse arbeider. 1.3 Helse- og sosialpersonell i kommunal teneste 2003 2005 Tabell 4 Helse- og sosialpersonell i kommunal teneste 2003-05 Sysselsette Årsverk %vis endr. 2003-2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Sysselsette Årsverk Personar utan helse- og sosialfagleg utdanning 87640 87903 83347 53572 52821 51395-4,9 % -4,1 % Hjelpepleiarar 43618 44138 45589 31886 32265 33774 4,5 % 5,9 % Omsorgsarbeidarar 10322 10827 11396 7769 8083 8613 10,4 % 10,9 % Helsesekretærar 1246 1313 1394 911 941 1024 11,9 % 12,4 % Andre med vidaregåande opplæring 4417 4354 4444 3181 3155 3249 0,6 % 2,1 % Sum personar med vgo 59603 60632 62823 43746 44444 46659 5,4 % 6,7 % Sjukepleiarar 19743 20121 21459 15787 16135 17376 8,7 % 10,1 % Sjukepleiarar med spesialutdanning 4337 4965 4819 3806 4387 4283 11,1 % 12,5 % Helsesystrer 2170 2214 2304 1800 1835 1910 6,2 % 6,1 % Jordmødrer 515 501 513 392 389 408-0,4 % 4,1 % Sum sjukepleiarar 26765 27801 29095 21785 22746 23977 8,7 % 10,1 % Fysioterapeutar 4662 4630 4741 4104 4094 4190 1,7 % 2,1 % Ergoterapeutar 1108 1193 1261 968 1048 1077 13,8 % 11,3 % Sum ergoterapeutar og fysioterapeutar 5770 5823 6002 5072 5142 5267 4,0 % 3,9 % Barnevernspedagogar 2918 3051 3319 2674 2793 3056 13,7 % 14,3 % Sosionomar 3979 3949 4251 3694 3667 3961 6,8 % 7,2 % Vernepleiarar 5012 5386 5822 4529 4853 5245 16,2 % 15,8 % Sum barnevernspedagogar, sosionomar og vernepleiarar 11909 12386 13392 10897 11314 12261 12,5 % 12,5 % Anna høgskoleutdanna personell 771 786 868 633 657 721 12,6 % 13,9 % Sum høgskoleutdanna personell 45215 46796 49357 38387 39859 42226 9,2 % 10,0 % Legar og legespesialistar 3847 4080 4189 4075 3949 4046 8,9 % -0,7 % Psykologar 264 148 156 241 137 145-40,9 % -39,8 % Anna universitetsutdanna personell 78 74 77 52 53 56-1,3 % 7,7 % Sum universitetsutdanna personell 4189 4302 4422 4368 4139 4247 5,6 % -2,8 % Sum sysselsette/årsverk 196647 199633 199949 140073 141263 144527 1,7 % 3,2 % Kjelde: SSB registerbasert sysselsetjingsstatistikk, skjemabasert statistikk for fysioterapeuter med avtale. Her er sysselsette rekna ut frå same sysselsettingsgrad som fast tilsette. Tabellen viser utviklinga dei to første åra i planperioden. Både lønns- og personelldata tilseier ein liten vekst i perioden. I den kommunale helse- og sosialtenesta har den årlege veksten vore svakare enn i spesialisthelsetenesta. Tabellen viser at det i 2005 vart utført om lag 144500 årsverk i helse- og sosialsektoren i kommunane i Noreg. Årsverka vart utførte av om lag 200 000 personar. Sterkast har veksten vore for høgskoleutdanna personell med 10 % frå 2003 til 2005. Veksten i personell med vidaregåande opplæring har vore 6,7%. Den samla kompetanseveksten har gitt ein reduksjon i personell utan fagutdanning på om lag 4% på desse to åra. 8

1.4 Personell i brukerretta pleie- og omsorgsteneste i kommunane Tabell 5 Sysselsette Årsverk %vis endr. 2003-2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 Sysselsette Årsverk Personar utan helse- og sosialfagleg utdanning 62939 63915 61111 36120 36000 35537-2,9 % -1,6 % Hjelpepleiarar 41465 42307 43805 30233 30870 32416 5,6 % 7,2 % Omsorgsarbeidarar 9833 10491 11052 7399 7821 8349 12,4 % 12,8 % Helsesekretærar 529 578 652 340 356 432 23,3 % 27,1 % Andre med vidaregåande opplæring 3837 3881 3960 2699 2772 2865 3,2 % 6,2 % Sum personar med vgo 55664 57257 59469 40671 41820 44062 6,8 % 8,3 % Sjukepleiarar 17366 18236 19377 13895 14672 15776 11,6 % 13,5 % Sjukepleiarar med spesialutdanning 3636 3858 3711 3176 3420 3290 2,1 % 3,6 % Helsesystrer 290 265 263 223 198 197-9,3 % -11,7 % Jordmødrer 154 137 139 111 102 101-9,7 % -9,0 % Sum sjukepleiarar 21446 22496 23490 17405 18392 19364 9,5 % 11,3 % Fysioterapeutar 343 291 288 296 244 239-16,0 % -19,3 % Ergoterapeutar 538 569 589 467 499 495 9,5 % 6,0 % Sum ergoterapeutar og fysioterapeutar 881 860 877 763 742 734-0,5 % -3,8 % Barnevernspedagogar 557 615 647 465 508 545 16,2 % 17,2 % Sosionomar 735 737 790 618 630 682 7,5 % 10,4 % Vernepleiarar 4052 4594 4972 3643 4119 4449 22,7 % 22,1 % Sum barnevernspedagogar, sosionomar og vernepleiarar 5344 5946 6409 4726 5257 5676 19,9 % 20,1 % Anna høgskoleutdanna personell 353 369 384 252 273 287 8,8 % 13,9 % Sum høgskoleutdanna personell 28024 29671 31160 23147 24665 26061 11,2 % 12,6 % Legar og legespesialistar 212 130 156 138 139 158-26,4 % 14,5 % Psykologar 27 18 25 23 16 22-7,4 % -4,3 % Anna universitetsutdanna personell 60 55 59 35 35 39-1,7 % 11,4 % Sum universitetsutdanna personell 299 203 240 195 190 219-19,7 % 12,3 % Sum sysselsette/årsverk 146926 151046 151980 100132 102675 105879 3,4 % 5,7 % Kjelde: KOSTRA/SSB Sidan planen rettar seg særleg mot pleie- og omsorgstenesta i kommunane, har vi teke med ein tabell som syner personell i den brukarretta pleie- og omsorgs tenesta. Desse utgjer om lag 106 000 årsverk. I den offisielle statistikken er det registrert om lag 111 000 årsverk. Skilnaden er om lag 5000 årsverk som arbeider i administrasjon, reinhald, kjøkken og anna drift. I dei følgjande tabellane, vil vi berre nytte årsverk i brukerretta teneste. Dette gjev det beste uttrykket for ressurs - innsatsen til pasientane, og vert ikkje påverka av korleis kommunane organiserer drifta av kjøkken, administrasjon, osb. Ser ein perioden 2003 2005 under eitt, har pleie- og omsorgstenesta blitt styrka med 5700 årsverk, medan heile helse- og sosialtenesta berre har vokse med 4500 årsverk. Samla har veksten i pleie- og omsorg vore 2,5% sterkare enn i heile helse- og sosialtenesta i kommunane. 9

1.5 Utviklinga i pleie- og omsorgstenesta og i spesialisthelsetenesta 1995 2005 Figur 6 Årsverk i pleie- og omsorgstenesta i kommunane og i spesialisthelsetenesta i perioden 19 95-2005 120000 110000 100000 90000 Årsverk PO Årsverk SPHELSE 80000 70000 60000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Årsverk PO 79116 83580 90043 93851 97305 101644 104087 106202 106190 108638 110538 Årsverk SPHELSE 67098 69129 70782 74142 76222 80297 82929 85442 87897 91364 92700 SSB har publisert ein tidsserie for årsverk innanfor pleie- og omsorgstenesta 1997 2005 basert på registerrapportane for åra 2002 2005. Ein har rekna seg tilbake til 1995 ved endringstala frå skjemarapporteringa til KOSTRA. For 2004-2005 har SSB teke atterhald. Dei meiner det har vorte betre rapportering frå kommunane i 2005 enn i 2004. Det vil seie at dei offisielle 2004-tala er lågare enn dei ville ha vore med rett rapportering. I denne figuren er difor 2004-tala justert i samsvar med veksten i løns- og driftsutgiftar i kommunane. Jf. også fotnote 1 side 2. Som nemnd i innleiinga, vil Shdir arbeide vidare for å få på plass korrekte tal for alle åra i planperioden. Syner det seg at tal for einskilde år er feil, vil vi be SSB korrigera dei offisielle KOSTRA-tala tilbake i tid. Figuren viser at ein i perioden 1995 2005 hadde ein samla vekst i årsverk i pleie og omsorgstenesta i kommunane på 27 600 årsverk (om lag 3% per år) og rundt 25 600 årsverk i spesialisthelsetenesta i den same perioden (4% per år) 3. Rusinstitusjonane som vart overførte til spesialisthelsetenesta i 2004 med 2300 årsverk, er rekna med. Sjølv om media i alle desse åra har vore prega av meldingar om underskot og nedskjeringar når det gjeld sjukehusa, viser denne framstillinga at dei har hatt økonomi til å tilsetje fleire folk kvart einaste år. 10 3 For å få ei tallrekke der ein kan samalikne utviklinga frå 1995 er det nytta tal frå skjemabasert statistikk. Det er derfor ikkje heilt samavar mellom tala i denne tabellen og tabell 3.

Av veksten i pleie og omsorg er 13 000 rapporterte som følgje av øyremerkte tilskot frå handlingsplanen for eldreomsorga (HPE) 1998 2001. Dette svarer til ein årlig vekst på 3 4 %. Etter 2001 heldt veksten fram i 2002 med om lag 2100 årsverk, mens det i 2003 var status quo. Som nemnd tidlegare, kan svak vekst 2002-2004 skuldast manglande rapportering frå kommunane. Sidan 1999 er det gitt øyremerkte tilskot til psykisk helsearbeid i kommunane. Det er rapportert at dei har utløyst 2337 nye årsverk i kommunane i åra 1999 2004 (Kjelde: St.prp.nr.1 2005 2006). For å nå målet i Opptrappingsplanen står det att om lag 2400 årsverk som må opprettast i dei siste fire åra i planperioden 2005-2008, eller om lag 600 pr år. Det har også dei siste åra vore auka behov for fagpersonell i samband med bruk av makt og tvang (jamfør 4A i sosialtenestelova) og som følgje av tidlegare utskriving av pasientar frå sjukehusa, men utan at dette kan talfestast nærare.. Mange tenesteområde har ei flytande grenseflate mellom helse- og sosialtenesta og pleie- og omsorg. Dette gjeld ikkje minst innan psykisk helsearbeid der både vernepleiarar og sjukepleiarar vert rapportert både som helse, sosial- og omsorgsteneste. Spørsmålet er om veksten i pleie- og omsorgstenesta reflekterer ei like stor betring av det samla helse- og sosialtenestetilbodet i kommunane? Det har vore ein vekst på 1200 fleire årsverk i pleie- og omsorgstenesta enn i heile helse- og sosialtenesta i kommunane. Det tyder på at nokre tenester er bemanna ned i denne perioden. Vi vil undersøkje nærare om dette er i brukarretta teneste og har ramma pasientane, eller om nedgangen representerer omlegging/reduksjon i administrasjon og driftspersonell. Figuren viser at årsverkinnsatsen til eldreomsorga stagnerte og gikk noko attende etter at dei øyremerka driftstilskota frå HPE vart lagde inn i ramme - overføringa til kommunane i 2002. Veksten har teke seg oppatt i 2004-2005 i pleie- og omsorgsektoren. Årsaka kan vere at kommunane rapporterar vekst i psykisk helsearbeid som vekst i pleie- og omsorg. Kommunane tilpassar seg rapporteringskrava i dei statlege tilskotsordningane. Dette må ein ta omsyn til når ein nyttar øyremerkte tilskot som statleg styringsverktøy. 1.6. Vurdering av personellstatistikken i KOSTRA Ein føresetnad for å vurdera personellutviklinga i pleie- og omsorgsektoren, er at ein kan leggja KOSTRA-data til grunn for vurdering av utviklinga. Som det går fram av det som er skrive framfor, er dette vanskeleg no. Både SSB, HOD og KS meiner at veksten som 2004-2005-tala viser, er for høg. Vi trur dette skuldast for svak rapportering i 2003 og 2004. For å vurdera måloppfyllinga i rekrutteringsplanen i åra 2003-2006 må vi ha ei samanhengande tallrekke som viser den faktiske personellutviklinga på lands, fylkes- og kommunenivå, både samla og for dei ulike yrkesgruppene. Når HOD/KS har justert ned veksten 2004-2005 med 1100 årsverk, stiller vi spørsmål om kor vi kan finne desse? Kva fylke, kommunar og yrkesgrupper er det rapportert for låge tal for i 2004? Dette er umogleg å svara på utan å gå inn i den einskilde kommune. Dersom ein ønskjer truverdige tal for denne perioden, er det ingen veg utanom å gjere ein slik gjennomgang. Sidan dette er tal som er henta frå Arbeidsgjevar- og Arbeidstakarregisteret, vil det vere mogleg å 11

retta tala bakover i tid. Det vil seie at ein kan rette både 2003- og 2004-tala, også seinare år, men ettersom tida går og folk sluttar og nye kjem til, vert dette stadig vanskelegare. Våren 2006 gjennomførte Shdir møter med eit tilfeldig utval på 34 kommunar som del av ei intern evaluering av Rekrutteringsplanen. Nøkkeltal for personell i kommunen si pleie og omsorgsteneste i flg. KOSTRA og anna statistikk fra SSB vart gjennomgått. KOSTRA-tala er basert på kommunen sin rapport til Arbeidsgjevar- og arbeidstakarregisteret (AA-reg) pr 1.10.2005. Det var dirfor avtalt med AA-registeret i Hamar at dei skulle sende ut uttrekk fra kommunane sine rapportar i forkant av møta, slik at kommunen kunne sjå gjennom grunnlaget for personellregistreringa i KOSTRA. Føremålet var at dei skulle møte med ei meining om kvaliteten på data for personell i pleie- og omsorgstenesta fra eigen kommune. Som grunnlag for vurderinga av kommunane si rapportering til AA registeret, blei det nytta oppslag i KOSTRA, førebels 2005-tall pr. 15.03. 2006 for pleie og omsorgstenesta.. Det blei også nytta tabeller og grafar frå statistikkpakkane som SHdir har utarbeida til Fylkesmennene. Desse skildrar personellutviklinga i perioden 2002 2004 m.o.t. Sysselsette og årsverk, hs-teneste og brukerretta po- teneste Tabellar som viser del over 56 år og erstatningsbehov for hjelpepleiarar / omsorgsarbeidarar og sjukepleiarar Del med helse- og sosialfagleg utdanning. Deltid for hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar. 1.7. Rapport til AA-registeret/KOSTRA Opplegget med utsending av utskrift fra AA-registeret til kommunane på førehand for gjennomgang og kvalitetsikring fungerte dårleg. I mindre enn halvparten av dei utvalde kommunene hadde dei som representerte kommunen kjennskap til denne utskrifta. Av dei kommunane som hadde motteke utskrift, var det berre eit fåtall som hadde utført ein gjennomgang. Der det var kjent at kommunen hadde motteke utskrift, forsikra kommunen om at den ville bli gjennomgått. Shdir klargjorde at i den registerbaserte personellstatistikken tel både personell som har legemeldt sjukefråvær og dei som erstattar desse. Det vil difor vera ein differanse i forhold til stillingsheimlar i budsjettet og årsverk som tidlegare er rapportert på skjema til KOSTRA. I lys av at det var gjennomført ein runde med informasjonskonferansar for alle kommunane vinteren 2004, var forbausende mange av kommunane sine representanter ukjende med dette. Når dei tok omsyn til dette og fråvær blei trekt frå brutto-tala, var det likevel ca 50 % av kommunane som meinte at nivåtalet for 2004 og/eller 2005 var feil. Dermed blei også utviklinga 2004 2005 feil for desse kommunane. Den andre halvparten av kommunane meinte at nivåtal og endringstal i årsverk var i samsvar med røynda. Blant dei utvalde kommunane var det ein del store kommunar med usannsynlige avvik 2004 2005. I intervjuperioden låg berre førebels KOSTRA tal føre, og det 12

blei forventa rettinger i dei endelege tala pr.15.6. fra SSB. Ein har i etterkant sett på korrigeringar for nokre av dei større kommunane som hadde usannsynleg endring i årsverk 04-05. Kommune Førebels tal årsverk pr 15.3.06 Endelege tal årsverk pr 15.6.06 2004 2005 % vis endring 2004 2005 % vis endring Tønsberg 756 981 29,8 % 984 1012 2,8 % Stavanger 2121 2360 11,3 % 2309 2613 11,6 % Kristiansand 1445 1972 36,5 % 1491 1622 8,1 % Ringsaker 963 792-17,8 % 888 808-9,9 % Ålesund 947 1044 10,2 % 953 1049 9,1 % Førde 149 196 31,5 % 215 198-8,8 % Porsgrunn 767 802 4,6 % 767 886 15,6 % Med unnatak av Tønsberg, er det framleis så store avvik at ein ikkje kan friskmelde rapporteringa for desse kommunane. (For Porsgrunn vart det svært stort avvik i den endelege publiseringa.) I denne vurderinga er det teke omsyn til at SSB har gitt feilretting i 2005 og 2006 tilbakeverkande kraft for 2004, - så langt dette er mogleg. I dei endelege KOSTRA-tala er det framleis 103 kommunar som har endringar fra 2004 til 2005 med meir enn + / - 10%. Av desse, er dei største nemnd i tabellen over, men og andre store kommunar som Ski, Røyken, Skedsmo, Bamble og Haugesund er i denne gruppa. Større endringer enn +/-10% vert vurdert som lite realistisk å gjennomføre i praksis på eit år i pleie og omsorgstenesta, i alle høve i større kommunar. 1.8. For mange ufaglærte? Mange kommunar har reagert på at årsverk utført av personell utan helse- og sosialfagleg utdanning i brukerretta teneste verkar for høgt for deira kommune. Dei meiner det er registrert for mange utan slik utdanning, i høve til deira kunnskap om tenesta. Dette gjeld også sjølv om dei tek omsyn til at det alltid vil vere ein del vikarer som ikkje har utdanning. Desse kommunane opplever å ha ein tilfredsstillande rekrutteringssituasjon. Dei har og sett utdanningskrav for fast tilsetting. Moglege forklaringar til dette avviket kan vera: Kjøkken og reinhaldspersonell vert medrekna p.g.a. mangelfull yrkeskoding. Korttidstilsette og vikarar utan aktive arbeidsforhold er ikkje tekne ut i rapporteringa (program eller rutinefeil). Shdir si vurderning er at dersom ein skal kunne stole på registerbaserte data fra KOSTRA, må kvaliteten på innrapporteringa bli betre. Dette kan berre skje ved at dei ansvarlege for rapporteringa; kommunane, gjennomfører løpande internkontroll med si eiga registrering og rapportering. Vi registrerte overraskande og skuffande liten interesse for kvalitetssikring av KOSTRA-tala i dei kommunane vi snakka med. Mykje tyder på at det først og fremst er staten som har interesse av korrekte KOSTRA-tal for å kunne følgje opp 13

utviklinga i kommunane. Konklusjonen er at staten må ta eit fastare grep om opplæring og kvalitetsikring av rapporteringa til KOSTRA via AA-registeret. Shdir vil halde fast ved at del med helse- og sosialfagleg utdanning er ein enkel og god indikator for kompetansenivået i helse- og sosialsektoren. Indikatoren blir likevel utan meining i alle høve på kommunenivå, - når sjølve utvalet, tall årsverk, viser for store svinginger fra år til år og yrkeskodinga er utilstrekkeleg. Årsverk er del av ei rekke indikatorar i KOSTRA. Desse skal også bli tilpassa informasjon fra IPLOS for å vise årsverkinnsats ift pasient/brukergrupper. Ein føresetnad er at årsverka blir rapportert korrekt til AA-reg på kommunenivå. Sjølv om det er svake punkt ved rapporteringa, har vi ikkje anna val enn å nytta KOSTRA-tal for perioden 2003-2006 som grunnlag for vurdering av måloppnåing i rekrutteringsplanen. Shdir vil ta opp med SSB at kvalitetsikringa av rapportane fra kommunane må bli betre. Ein kan ikkje gå inn i ein ny planperiode utan påliteleg statistikk over årsverk i kommunane si helse- og sosialteneste. 1.9. Plantall 2006-2009 For å få betre oversikt over etterspurnaden etter personell i planperioden, har vi bede kommunane opplyse om dei planane dei har for rekruttering av ulike yrkesgrupper i 2006. Opplysningane er leverte på skjema til Fylkesmannen. Det vart bede om mest mogleg presise tal på nye årsverk som ein rekna med at kommunen ville trenge, eventuelt den reduksjonen ein rekna med. Tala skulle vera realistiske og innanfor den økonomiske ramma som kommunane ventar å ha i år framover. Tabell 7 Rekrutteringsplanane til kommunane 2004 2006 Planlagt Resultat Plantal Resultat Plantall 2004 2004 2005 2005 2006 Personar utan helse- og sosialfagleg utdanning -122-751 -469-1426 -238 Hjelpepleiarar 674 379 174 1509 525 Omsorgsarbeidarar 285 314 132 530 312 Helsesekretærar 25 30-4 83 7 Andre med vidaregåande opplæring 45-26 2 94 31 Sum personar med vgo 1029 698 319 2215 874 Sjukepleiarar 398 348 154 1241 378 Sjukepleiarar med spesialutdanning 126 578 144-85 152 Helsesystrer 21 35 16 75 37 Sum sjukepleiarar 544 961 314 1231 567 Fysioterapeutar 26-10 1 97 27 Ergoterapeutar 29 80 11 29 28 Sum ergoterapeutar og fysioterapeutar 55 70 11 126 56 Barnevernspedagogar 13 119 29 263 72 Sosionomar 22-27 34 294 60 Vernepleiarar 124 324 132 392 214 Sum barnevernspedagogar, sosionomar og vernepleiarar 158 417 195 947 346 Anna høgskoleutdanna personell 24 24 38 64 91 Sum høgskoleutdanna personell 782 1472 558 2368 1060 Legar og legespesialistar 14-126 23 97 23 Anna universitetsutdanna personell 8-103 18 11 22 Sum universitetsutdanna personell 22-229 41 108 45 Sum sysselsette/årsverk 1710 1190 435 3265 1768 Når det gjeld resultat 2004 og 2005 er nok 2004-talet for lågt og 2005 for høgt. Jf. fotnote 1, side 2. 14

Kommunane sine plantall vert fastsette innanfor ramma av forventa økonomisk handlefridom kommande år. Vi ser at kommunane i 2004 venta at den stramme kommuneøkonomien skulle halde fram året etter. Det viste seg imidlertid at den blei betre enn forventa, og kommunane kunne tilsetje fleire nye årsverk i helse- og sosialtenesta. Mange av desse er komne som følgje av øyremerka midlar til psykisk helsearbeid. For 2006 planlegg kommunane om lag 1770 nye årsverk i si helse- og sosialteneste samla. Dette talet omfattar også om lag 600 nye årsverk i psykisk helsearbeid 4. Av desse reknar vi med at om lag 400 kjem i pleie- og omsorgsektoren. Dersom kommunane gjennomfører planane sine, vil det seie om lag 1170 nye årsverk til eldre, funksjonshemma og andre delar av helse- og sosialtenesta i kommunane. Regjeringa har ei målsetting om 10 000 nye årsverk i pleie- og omsorgstenesta innan 2009. Ein reknar då i høve til nivået i 2004. Helse- og omsorgsdepartementet legg til grunn at det vart 1900 nye årsverk i pleie- og omsorgstenesta i 2005, jf fotnote 1. Det vil seie at det står att 8100 årsverk for dei fire åra 2006-2009. Opptrappingsplanen for psykisk helse skal innan 2008 ha finansiert 4770 årsverk i kommunane ved øyremerka midlar. Av desse vart 2337 oppretta i åra 1999-2004. Det vil seie at det står att 2433 årsverk i dei fire åra 2005-2008. Vi rekner at om lag 1600 av desse kjem innan pleie- og omsorg. Reknar ein med årsverka i psykisk helsearbeid, står det att berre 6500 nye årsverk som skal opprettast i 2006-2009, eller omlag 1625 pr år. Om auken i rammeoverføringane til kommunane held fram i åra framover, er det fullt mogleg å nå målet om 10 000 nye årsverk når ein inkluderar psykisk helsearbeid. Om det vert tilsvarende auke i den samla helse- og sosialtenesta i kommunane er eit anna spørsmål. Plantala for 2007 viser at kommunane satsar på høgskuleutdanna personell med +1100 årsverk. Dei vil også rekruttera om lag 900 med vidaregåande utdanning. Det gir ein liten nedgang i ufaglærte på 238 årsverk frå 2005 til 2006. Om kommunane rekrutterar i samsvar med planane og held fram med dette i åra framover, vil alle dei 10 000 nye årsverka bli fagutdanna personell. SHdir vil vurdera om ein skal halde fram med å samla inn plantal frå kommunane i ei ny planperiode. 4 Iflg St.prp.nr 1 (2005-2006), vart det oppretta 750 nye årsverk i psykisk helsearbeid i kommunane i 2005. For å nå måltalet på 4770, står det att 2400 årsverk som må opprettast innan planperioden sluttar i 2008, tilsv ca 600 pr år. 15

2. TILGANG OG AVGANG PÅ PERSONELL Korleis kan ein nå regjeringa sitt mål om 10 000 nye årsverk i pleie- og omsorgs - tenesta innan 2009? For å finne svar på dette må vi sjå på korleis tilgangen er venta å bli i åra framover, og på den avgangen vi må rekne med. 2.1 Tilgang frå vidaregåande opplæring Tabell 8a Fagprøvekandidatar og avgangselevar 1990 2005 Kjelde: SSB 5 FAGPRØVEKANDIDATAR OG AVGANGSELEVAR HELSE- OG SOSIALFAG VGO 1990-2005 KANDIDATAR ETTER STUDIERETNING 89/90 90/91 91/92 92/93 93/94 94/95 95/96 96/97 97/98 98/99 99/00 00/01 01/02 02/03 03/04 04/05 Hjelpepleiar 3328 3888 3677 3995 4007 3524 1461 1744 1633 1366 1532 2013 3138 2991 2666 2863 Omsorgsarbeidar 408 591 873 935 1065 1235 627 1619 2210 2009 1900 1693 1546 1297 1092 884 Helsesekretær 295 455 381 537 639 639 64 539 612 539 507 701 705 774 795 691 Ambulansearbeidar 0 2 501 422 254 233 233 268 292 Barne- og ungd.arb 800 1069 1307 1576 1783 2070 354 1046 2130 2194 1361 1255 1330 1246 1336 1178 Apotekteknikar 211 225 212 194 229 262 264 235 170 Andre 418 382 374 397 504 463 367 546 739 667 439 321 273 237 374 328 Sum 5249 6385 6612 7440 7998 7931 2873 5705 7551 7488 6355 6466 7487 7042 6766 6406 KANDIDATAR ETTER STUDIEORDNING 89/90 90/91 91/92 92/93 93/94 94/95 95/96 96/97 97/98 98/99 99/00 00/01 01/02 02/03 03/04 04/05 Kandidater vg.skole 5223 6340 6582 6650 7261 7368 1785 3256 2451 2198 2281 2823 3952 4016 3891 3952 Ordinære fagprøver 15 27 20 22 25 26 698 2348 2014 2036 1960 1786 1672 1405 1475 1351 20/Praksiskand 11 5 10 0 9 113 0 16 2982 3239 2084 1644 1623 1528 1358 1103 VO-AMO-kurs 13 0 768 703 424 390 85 104 15 30 155 200 72 29 Anna 58 54 21 13 Sum 5249 6385 6612 7440 7998 7931 2873 5705 7551 7488 6355 6466 7501 7042 6766 6406 Fra 1997/98 er berre dei som har bestått tatt med. (tidlegare var dei som fullførte med stryk i ett eller fleire fag rekna med). Frå 2000/2001 er dataene supplerte med data frå NVB og HPR. Figur 8a Fagprøvekandidatar og avgangselevar helse- og sosialfag 1990-2005 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 Andre Apotekteknikar Barne- og ungd.arb Ambulansearbeida Helsesekretær Omsorgsarbeidar Hjelpepleiar 2000 1000 0 89/90 90/91 91/92 92/93 93/94 94/ 95 95/96 96/97 97/98 98/99 99/00 00/ 01 01/02 02/03 03/04 04/05 16 5 Frå 1997/98 skal berre dei som har tatt eksamen/fagprøve reknast med. Tidlegare vart dei som fullførte med stryk i eit eller fleire fag eller i praksis, og teke med. Undersøkingar i 2004 og 2005, tyder på at fylkeskommunane likevel har halde fram med å rapportera alle som har teke skule-løpet (ikkje fagarbeidarane) sjølv om dei ikkje fullførte i alle fag. Dette er retta for 2004, 05 og 06, men tala for 00-03 kan framleis vera for høge.

Tilgangen på personell med fagutdanning i helse- og sosialfag frå vidaregåande opplæring har gått ned i løpet av 1990-åra. Det har særleg vore nedgang i nye hjelpepleiarar frå over 4000 i 1994 til 1532 i 1999/2000. Nedgangen er til ein viss grad kompensert ved at det har vore ein auke i omsorgsarbeidarfaget frå 400 i 1989/90 til over 2000 per år i slutten av 1990-åra. Etter 2000 har tilgangen på hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar auka. Dette er både eit resultat av programmet for kvalifisering av ufaglærte i forrige personellplan 1998-2001 og noverande rekrutteringsplan, og av Kompetansereforma i utdannings - sektoren. Kompetansereforma har opna for at vaksne fødd før 1978 som ikkje hadde vidaregåande opplæring, fekk rett til slik opplæring og kan få vitnemål som hjelpepleiar eller fagbrev som omsorgsarbeidar på grunnlag av realkompetanse og supplerande opplæring i samsvar med fagplanane. Mange av dei ufaglærte kvinnene i omsorgsyrka har nytta dette alternativet. Mange vaksne har òg gått opp som privatistar eller teke fagprøve som omsorgsarbeidar. Men etter kvart som dei fleste har teke i bruk retten sin, vil tilgangen som følgje av Kompetansereforma gå ned. I tabellen er berre dei som har bestått eksamen eller fagprøve teke med (tidlegare var dei som fullførte med stryk i eit eller fleire fag og rekna med). Vi kan ikkje rekne med kandidatar som ikkje kvalifiserar for autorisasjon som helsepersonell. Frå 2000/2001 er data difor supplerte med data frå NVB 6 og frå HPR 7 over dei som har fått autorisasjon. Tala for 03/04 som vi fekk frå SSB samstemte ikkje med HPR som hadde langt lågare tal for nye autorisasjonar for hjelpepleiarar og helse - sekretærar i 03/04. Fylkeskommunane vart difor bedne om å rapportera særskilt til SHdir om dei som hadde tatt eksamen/fagprøve. Etter dette vart 2269 kandidater, dei fleste hjelpepleiarar/ helsesekretærar, tekne ut av tabellen. For 2004/05 fekk vil ein tabell frå SSB der alle som hadde fullført, vart tekne med. Også for dette året var det mange vi ikkje fann att i HPR. SSB laga då ein oversikt over dei som vart rapportert med fullført vgo i helse- og sosialfag frå fylkeskommunane, men som ein ikkje fann att i HPR og NVB. Dette er folk som ikkje hadde søkt autorisasjon eller høgre utdanning. Også for dette året måtte vi justera ned tilgangstalet, no med 1553 personar. Både SSB-tala og dei nedjusterte tala går fram av tabell 7b, differansen går fram i raudt. Tilgangen på hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar er om lag 3900 i snitt for dei tre siste åra. Sjølv om det er ei markert betring, er det eit godt stykke unna målet på 4500. Dei som vart fjerna frå tabellen har vore 3-4 år i desse utdanningane, men ikkje teke eksamen/fagprøve og dermed ikkje fått autorisasjon. Dei har fått kompetansebevis, men er ikkje kvalifisert til å utøve yrka på sjølvstendig vis. Dei utgjer 30-40% av avgangskulla i hjelpepleie- og helsesekretær-faga, og syner eit mogleg kvalitetsproblem i desse utdanningane. Dette er elevar som har fullført ei yrkesutdanning utan å få yrkeskompetanse. Det er mogleg at dei kan gjere ein god jobb som ufaglærte i sektoren, men det gjev eit uheldig signal til ungdommen om at desse faga passar for elevar med svak motivasjon og fullføringsevne. Vi vonar desse problema vil kunne løysast ved overgang til den nye helsearbeidarutdanninga som følgjer lærefag-modellen, sjå nærare omtale under tiltak 6. Målet i rekrutteringsplanen om eit nivå med tilgang på 4500 hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar kvart år er såleis vanskeleg å nå utan at det kjem ein auke i den ordinære søkinga til helse- og sosialfaga frå både ungdom og vaksne. Sjå meir om dette under Tiltak 1. 6 NVB= Nasjonal vitnemåldatabase 7 HPR= Helsepersonellregisteret 17

Tabell 8 b Fagprøvekandidater og avgangselever med vitnemål i helse- og sosialfag pr. fylke 2003/2004 og 2004-2005 APOTEKTEKNIKER HJPL OMS.ARB H.SEKR AMBULANSE BARNE OG UNGD.ARB Anna SUM 2003/2004 2004/2005 2003/2004 2004/2005 2003/2004 2004/2005 2003/2004 2004/2005 2003/2004 2004/2005 2003/2004 2004/2005 2003/2004 2004/2005 2003/2004 2004/2005 ØSTFOLD 7 4 153 166 74 56 51 45 11 13 53 55 25 24 374 363 AKERSHUS 40 16 257 104 34 26 167 70 19 22 110 90 25 19 652 347 OSLO 18 24 51 117 33 26 67 97 12 9 46 46 30 35 257 354 HEDMARK 10 8 160 130 25 53 53 19 5 16 17 60 28 24 298 310 OPPLAND 2 3 174 170 73 33 34 55 12 15 66 47 5 15 366 338 BUSKERUD 0 4 163 253 37 9 33 38 11 7 57 50 31 23 332 384 VESTFOLD 21 15 120 128 64 35 64 31 5 5 59 49 11 6 344 269 TELEMARK 11 6 200 164 40 36 9 11 13 8 53 49 8 2 334 276 AUST-AGDER 0 0 44 49 61 55 12 9 3 2 46 45 9 11 175 171 VEST-AGDER 16 12 116 68 61 52 45 24 4 4 74 63 11 17 327 240 ROGALAND 19 15 218 321 163 138 44 46 13 22 218 168 31 30 706 740 HORDALAND 25 17 304 169 109 106 43 63 38 38 120 93 64 51 703 537 SOGN OG FJORDANE 0 1 95 38 39 29 14 7 7 6 33 41 4 1 192 123 MØRE OG ROMSDAL 18 13 71 180 42 26 66 36 17 16 38 34 22 14 274 319 SØR-TRØNDELAG 18 17 127 277 93 89 35 38 19 28 127 90 33 22 452 561 NORD-TRØNDELAG 9 7 30 98 24 17 3 28 22 25 61 49 9 12 158 236 NORDLAND 5 5 187 243 67 48 46 34 34 22 99 72 20 14 458 438 TROMS 14 1 139 115 40 39 6 38 15 26 33 43 7 5 254 267 FINNMARK 2 2 57 73 13 10 3 2 8 8 26 34 1 3 110 132 SUM 235 170 2666 2863 1092 883 795 691 268 292 1336 1178 374 328 6766 6405 SSB-tall 341 216 4554 4117 1148 884 1190 1017 250 292 1293 1178 259 254 9035 7958 Differanse -106-46 -1888-1254 -56-1 -395-326 18 0 43 0 115 74-2269 -1553 Tabellen viser store fylkesvise variasjonar i tilgangen frå helse- og sosialfag i vidaregåande opplæring. Figur 8 c Tilgang i høve til årsverk i tenesta Landet FINNMARK TROMS NORDLAND NORD-TRØNDELAG SØR-TRØNDELAG MØRE OG ROMSDAL SOGN OG FJORDANE HORDALAND ROGALAND VEST-AGDER AUST-AGDER TELEMARK VESTFOLD BUSKERUD OPPLAND HEDMARK OSLO AKERSHUS ØSTFOLD 0,0 % 1,0 % 2,0 % 3,0 % 4,0 % 5,0 % 6,0 % Høve mellom tilgang på hjelpepleiarar og omsorgsarbeidarar og årsverk i pleie- og omsorgstenesta etter fylke. I figuren er lagt til grunn gjennomsnittstal for avgangselever og fagprøvekandidatar for 04/05 og 05/06. Vi rekner at fylka må ligge rundt 5% for å dekke avgangen. Rogaland er det einaste fylke som er sjølforsynt med helsefagarbeidarar. 18