Frisklivssentral og Lærings- og meistringstilbod

Transkript

1 Frisklivssentral og Lærings- og meistringstilbod Interkommunalt helsesamarbeid Sauda kommune Suldal kommune Vindafjord kommune Etne kommune Helse Fonna Prosjektleiar Arnhild Frøystad Erik Walter Vold Gerd Kvamme Elisabeth Lunde Sørheim Christense Eileraas Ek Aslaug Tangeraas

2 Samandrag Bakgrunn Kommunane våre har i dag ein liten del av ressursane retta mot det førebyggjande arbeidet. Helsestatusen til innbyggarane i våre kommunar er prega av livsstilsrelaterte utfordringar som hjerte-kar sjukdom, KOLS, kreft, diabetes, overvekt og psykisk helse. Frisklivssentral og læring og meistringstilbod kan bidra til betre helse, livskvalitet og årbeidsår for personar som har eller står i fare for å utvikla ein kronisk sjukdom. Kommunane er delvis i gong med frisklivstilbod. Lærings- og meistringstilbod er nybrotsarbeid. Det er vanskeleg å skilje desse to tiltaka, og dei må sjåast i samanheng. Ein har difor nytta ein felles betegning Friskliv - og meistringssenter som inkluderer både friskliv og læring og meistringstilbod. Dette vil være helsetenesta sitt bidrag i det kommunale folkehelsearbeidet. Tiltak Kommunane anbefalast både gjennom interkommunalt samarbeid og på kommunalt nivå: Bidra til det tverrsektorielle folkehelsearbeid ved å etablera frisklivs- og mestringssenter. Drive systematisk oppbygging av kompetanse innanfor frisklivs - og meistringsarbeid. Inngå og etablere samarbeid med frivillige og private aktørar for å fremje det førebyggjande arbeidet. Etablere telemedisinske løysingar, og vera opne for å tileigne seg kompetanse om ulike former for velferdsteknologi. 2

3 Tilrådingar til interkommunalt samarbeid Etablere eit interkommunalt friskliv- og meistringssenter for Etne, Vindafjord, Sauda og Suldal i Tilsetje ein interkommunal friskliv- og meistringskoordinator med relevant utdanning i eit årsverk i Kommunane finansierer stillinga gjennom eit vertskommunesamarbeid. Tilrådingar til den enkelte kommune Kvar kommune opprettar frisklivs- og meistringstilbod i Kvar kommune opprettar eit frisklivs- og meistringsteam som består av 3 personar med relevant utdanning. Dette kan omdisponerast frå eksisterande ressursar eller med friske ressursar. Konklusjon For å følgje opp føringane i samhandlingsreforma og lovverket som følgjer av denne, er det naudsynt at kommunane skiftar retning. Ved å samle og prioritere kompetansen og ressursar kommunane allereie har, og utvikle dette i tråd med dei tenesteavtalane som føreligg, vil kommunane i stor grad vera i stand til å etablere eit frisklivs- og meistringstilbod. Det må då tilførast kompetanse, økonomi, leggjast til rette for areal og stillingar gjennom omdisponering av eksisterande ressursar og tilførsle av friske midlar. 3

4 Innhald Samandrag Innleiing Bakgrunn Mål Lovverk og sentrale føringar Helseutfordringar i kommunane Førebyggjande arbeid i kommunane Kva er ein frisklivssentral? Kva er eit Lærings- og meistringstilbod? Grenseflata mellom frisklivssentral og lærings- og meistringstilbod Forslag til tiltak Funksjon Målgruppe Tildelingskriterier Tiltaket Bemanning Kompetanse Arealbehov Samarbeid med brukargrupper og frivillige organisasjonar Organisering Interkommunalt Frisklivs- og meistringssenter Kommunale frisklivs- og meistringsteam Regionalt samarbeid Pasientforløp Økonomi Kompetanse Lokaler og utstyr Synergieffekt ved interkommunalt samarbeid Telemedisin Konklusjon Tiltak Referansar Vedlegg 4

5 1.0 Innleiing 1.1 Bakgrunn Kommunane er gjennom Lov om kommunale helse- og omsorgstenester (2011) pålagt å ha eit frisklivstilbod. St. meld. 47 Samhandlingsreforma (2011) legg opp til at kommunane skal førebyggje meir og reparere mindre. Dette er innan den kommunale helsetenesta tilrådd å løysast gjennom etablering av frisklivssentral (Helsedirektoratet, 2013a). Vindafjord, Etne, Sauda og Suldal (VESS-kommunane) er delvis i gong med frisklivstilbod. Lærings- og meistringstilbod er nybrotsarbeid og vil krevje systematisk oppbygging av kompetanse i kommunane. Fagområdet Førebygging er eit av til saman fire hovudtema i det interkommunale helseprosjektet. Fagområdet er delt inn i tre ulike undergrupper som alle har si prosjektgruppe. Dette er prosjektrapporten til gruppe 1b Frisklivssentral og Lærings- og meistringstilbod. Prosjektet har mål om å beskrive, utvikle og etablere førebyggjande og helsefremjande tilbod nær pasienten sin heim. Prosjektet vil utgreie og beskrive modell for organisering av frisklivssentralar, lærings- og meistringstilbod og bruk av telemedisin Samarbeid mellom kommunane, og mellom kommunane og helseføretak er sentralt (Tangeraas, 2011). Dagens helseutfordringar kan i stor grad knytast til helseåtferd, og sjukdom relatert til helseåtferd fører både direkte og indirekte eit betydeleg velferdstap; tap av leveår med god livskvalitet, tap av gode år i arbeidslivet og store kostnadar til behandling i helsevesenet. Å satse på førebygging vil gi gevinstar i form av mindre sjukdom og dødelegheit og ein meir funksjonsfrisk og arbeidsdyktig befolkning (Helsedirektoratet 2013b). Helsedirektoratet (2011) viser til at Frisklivssentralane rekrutterar personar med låg utdanning og at tilboda er godt tilpassa deltakarane. Studier (Kunnskapsenteret, 2012) indikerar at tilbod ved Frisklivssentralane kan bidra til betre helse. På bakgrunn av dette vil Frisklivssentralen vera eit tilbod som bidreg til å handtere helseutfordringar ved å fremje samhandling og ved å være ein del av kommunane sitt helsetilbod innan førebygging, tidlig intervensjon og endring av helseåtferd. 5

6 Som ein del av delprosjekt Frisklivssentral og Lærings- og meistringstilbod har ein vedteke å prøva ut eit underprosjekt med gruppebasert undervisning og trening for personar med Diabetes type 2. I prosjektet ynskjer ein å oppnå betre opplevd helse for deltakarane ved hjelp av kompetanseheving, fysisk aktivitet og bruk av telemedisinske løysingar. Prosjektet er ein del av Helsestorgmodellen, og eit samarbeid mellom VESS kommunane, Høgskulen Stord/Haugesund og Helse Fonna. Føremålet i Helsetorgmodellen er å utvikla betre pasientforløp og helsetenester til store pasientgrupper kor helsetenesta har omfattande samhandlingsutfordringar. Eigen prosjektplan er utarbeida for dette. Det er sendt likelydande søknad til fylkesmennene i Rogaland og Hordaland våren 2013 om stønad til etablering av frisklivssentralar. Føremålet med denne søknaden er å auka det samla tilbodet innan det førebyggjande heletenestene i kommunane for å vidareutvikle det interkommunale samarbeidet gjennom mellom anna kompetanseutvikling og utvikling av frisklivstilbodet i kommunane gjennom interkommunalt samarbeid. 1.2 Mål Utgreie og beskrive modell for organisering av tenesta frisklivssentral og lærings- og meistringstilbod. Eit viktig mål er kompetanseutvikling gjennom kompetanseoverføring mellom helseføretaket og kommunane, og internt mellom kommunane. Ein skal også sjå på høve til bruk av telemedisinske løysingar. 1.3 Lovverk og sentrale føringar Kommunane skal i følgje lov om kommunale helse og omsorgstenester (2011) fremje helse og førebyggja sjukdom, skade og sosiale problem i helse- og omsorgstenesta. St.mld. Nr. 47, Samhandlingsreforma ( ), fokuserar på tidleg intervensjon og førebygging framføre reparering. Med utgangspunkt i framtidige helseutfordringar er det behov for å styrkja den førebyggjande helsetenesta i kommunen. Ein god praksis er at kommunen driv helse og omsorgstenesta på ein slik måte at det sikrar flest mogleg leveår med god helse for den enkelte. St.mld. 34, 6

7 Folkehelsemeldinga (2013), trekk fram at frisklivstilboda vil være eit viktig element i utviklinga av framtidas helseteneste. Frisklivssentralane kan nyttast som ein tidleg innsats for å førebyggja sjukdom og kan væra eit tilbod til personar i eit behandlings eller rehabiliteringsforløp. Helsedirektoratet (2013b) anbefalar alle kommunane å opprette frisklivssentral, gjerne i interkommunalt samarbeid. Helsedirektoratets nasjonale mål og prioriterte områder for 2013 ber kommunane å styrke det førebyggjande helsetenesta med blant anna å styrkje frisklivssentralane, og etablere oppfølgingstilbod til endring om mestring av levevanar (Helsedirektoratet, 2013a). Meld. St. 10, God kvalitet og trygge tenester (2012), løftar fram ein ny og styrka pasient- og brukarolle som inneber at befolkninga settes i stand til å ta større ansvar for eiga helse. Målet for den enkelte pasient og brukar vil som regel være å oppretthalde eller betre funksjonsnivå og livskvalitet, ikkje læking. Behandlaren vil ha ei rolle som partnar og pedagog, og den tradisjonelle konsultasjonsmodellen er ofte ueigna. For at menneske med kroniske lidingar skal kunne ta ei meir aktiv rolle i eiga behandling og omsorg, må det satsas betydelig på pasient- og brukaropplæring. Tenesteavtale 2 (2012) mellom kommunane og Helse Fonna legg føringar for korleis ein skal sikre heilskapelege og samanhengande helse og omsorgstenester til pasientar med behov for koordinerte tenester. Avtalen gjeld mellom anna for lærings- og meistringstilbod. Tenesteavtale 6 (2012) seier at kommunane skal utvikle telemedisin for å leggja til rette for kunnskapsoverføring informasjonsutveksling i samband med diagnostisering, behandling og kompetanseheving. Tenesteavtale 10 (2012) gir kommunane ansvar for å ha lærings- og meistringstilbod på område der livssituasjon og livsstil gjev sjukdom, for eksempel på område som tobakk, alkohol, ernæring, fysisk aktivitet og sosiale utfordringar, samt gruppebaserte intervensjonstiltak. 7

8 Interkommunalt helsesamarbeid 1.4 Helseutfordringar i kommunane Sjukdomsbilete i heile landet dominerast av livstilsrelaterte sjukdommar som kreft, diabetes, kroniske luftvegsjukdommar, hjerte kar sjukdommar, muskel og skjelettlidingar og psykisk helse (Helsedirektoratet, 2013b). Dette er også utfordringa i VESS kommunane. Sjå vedlagte helsestatistikk Hjerte-og karsykdommer (I00- I99) Kreft (C00-C97) Voldsomme dødsfall (V01-Y89) Alle dødsårsaker KOLS og lungekreft (J44 og C33- C34) Landet 20 0 Figur 1: Dødelighet (0-74 år) forholdstall (Norge=100), standardisert. Kjelde: Grafen synleggjer utviklingstrekk over tid for livstilsrelaterte sjukdomar, her eksemplifisert frå Etne. Verdens helseorganisasjon WHO har påpeika at dei 4 viktigaste underliggande risikofaktorane for ikkje smittsame sjukdommar er: Usunt kosthald 8

9 Fysisk inaktivitet Tobakk Alkohol 1.5 Førebyggjande arbeid i kommunane Førebyggjande arbeid er å hindre at sjukdom oppstår, utviklar eller forverrar seg. Kommunane våre har i dag ein svært liten del av ressursane retta mot dette arbeidet. Folkehelsearbeid er kommunen sin totale og tverrsektorielle innsats for å påverka faktorar som direkte eller indirekte fremjar helse og trivnad. Kommunane er oppfordra til å ha ein folkehelsekoordinator for å ivareta folkehelsearbeidet. Førebyggjande frisklivsarbeid og lærings- og meistringstilbod er helsetenesta sitt bidrag i folkehelsearbeidet. 1.6 Kva er ein frisklivssentral? Ein Frisklivssentral er ein kommunal helseteneste som har som mål å fremja fysisk og psykisk helse samt førebyggja og meistra sjukdom. Målgruppa ved ein frisklivssentral er personar som har auka risiko for, eller allereie har sjukdommar eller utfordringar knytt til fysisk og psykisk helse. Ein treng ikkje væra sjuk eller ha ein diagnose for å væra deltakar ved ein frisklivssentral. Frisklivsresepten er ein blankett for tilvising til ein frisklivssentral etter ein helse/sosialfaglig vurdering. Tilvisinga gir tilgang til tidsavgrensa strukturert rettleiing og oppfølging innan fysisk aktivitet, kosthald og tobakk (Helsedirektoratet, 2013b). 1.7 Kva er eit Lærings- og meistringstilbod? Lærings- og meistringssentra i spesialisthelsetenesta er helsepedagogiske ressurssentra og arranger i samråd med ulike fagområde kurs for pasientar med kronisk sjukdom og deira pårørande. Tilboda er gruppebaserte og drivast etter Standard metode som likestiller fagkompetanse og brukarerfaring. 9

10 I følgje tenesteavtale 2 (2012) som er inngått mellom kommunane og Helse Fonna skal det utarbeidas handlingsplan for utvikling av lærings og meistringstilbod i området og plan for gradvis overføring av dei lærings og meistringstilboda som skal etablerast i kommunane. Lærings og meistringstilbod i kommunane har til føremål å sikra ein tidlegare intervensjon mot sjukdomsutvikling, ha ei breiare tilnærming til meistring av sjukdom eller funksjonssvikt, og sikra at brukarar over tid og gjennom tettare oppfølging i sitt nærmiljø får høve til å tileigna seg verktøy for å handtere kvardagen på ein betre måte (Helse og omsorgsdepartementet, ). 1.8 Grenseflata mellom frisklivssentral og lærings- og meistringstilbod Grenseflata mellom frisklivssentral og kommunale lærings- og meistringstilbod er overlappande. Til dømes kan eit kosthaldskurs sjås på som eit viktig tiltak både for dei som ikkje har utvikla kronisk sjukdom, då som eit frisklivstilbod og som eit tilbod til dei som har utvikla kronisk sjukdom, då innanfor læring og meistring. Det er vanskeleg å skilje desse to tiltaka på kommunalt nivå, og desse må sjåast i samanheng (Helsedirektoratet, uå). I rapporten er Frisklivssentral og læring og meistringstilbod difor definert som Friskliv- og meistringssenter (Garpestad et.al, 2012). 2.0 Forslag til tiltak 2.1 Funksjon Eit interkommunalt Frisklivs - og meistringsenter skal vera kommunane sitt kompetansesenter innan levevaneområda fysisk aktivitet, kosthald, psykisk helse, tobakk og alkoholforbruk. Dette skal leggje til rett for meistring for brukarar og pårørande ved fare for å utvikle eller ved langvarig sjukdom. Bakgrunnen for tiltaket er sentrale lovverk med pålegg om frisklivstilbod samt oppfordring om å førebyggje meir og reparere mindre (Helsedirektoratet, 2013a, St. meld. 47 Samhandlingsreforma). Vidare må dette utførast for å følgje avtalane mellom Helse Fonna og 10

11 kommunane. Teneste avtale 2 (2012) beskriv at kommunale lærings- og meistringstilboda skal sikra tettare oppfølging av pasientar innan dei store diagnosegruppene og deira pårørande. I følgje tenesteavtale 10 (2012) skal det utviklast eit strukturert frisklivstilbod som er kjend for både helseføretak og innbyggjarane. 2.2 Målgruppe For vise til skilnad mellom frisklivstilbod og læring og meistrigstilbod har ein valt å skilje mellom målgruppa for dei ulike tiltaka. Frisklivstilbod: Personar som har auka risiko for, eller allereie har sjukdom eller liding, og som kan ha auka helsemessig nytte av auka fysisk aktivitet, endra kosthald og/eller røykeslutt. Lærings- og meistringstilbod: Personar med kronisk sjukdom og deira pårørande som kan ha nytte av gruppebaserte tilbod som stimulerer til endring i helseåtferd og meistring av livet med kronisk sjukdom. 2.3 Tildelingskriterier Deltakarane blir tilvist med frisklivsresept av fastlege, fysioterapeut, psykisk helse, NAV, helsesyster, lærar eller andre yrkesgrupper i kommunane. Deltakarane har også muligheit til å ta direkte kontakt med Frisklivs -og meistringssenteret, eller kan rekrutterast via annonsering i media. Frisklivsresepten gjeld også for personar med kronisk sjukdom og deira pårørande som kan ha nytte av gruppebaserte tilbod som stimulerer til endring i helseåtferd og meistring av livet med kronisk sjukdom. 2.4 Tiltaket Det tilrådast å etablera ein interkommunal Frisklivs- og mestringsenter som ein del av kommunanes førebyggjande helseteneste (Helse- og omsorgstenestelova, 2011). Dette i samband med oppretting av frisklivs- og meistringsstilbod i kvar kommune. Tiltak: 11

12 1. Tilrettelagt fysisk treningstilbod på dagtid i kvar kommune 2. Gruppebasert kosthaldsrettleiing gjennom Bra Mat i kvar kommune. 3. Individuell kostholdsrettleiing i eit interkommunalt samarbeid tilbod om ernæringsfysiolog ved spesielt utfordrande saker. 4. Gruppebasert tilbod innan meistring av angst og depresjon på tvers av kommunane. 5. Diagnosespesifikke meistringskurs - på tvers av kommunane. 6. Røykesluttkurs - på tvers av kommunane. 2.5 Bemanning Ein interkommunal Frisklivs- og meistringskoordinator, skal vera med å utvikle tenesta gjennom eit interkommunalt samarbeid og opp mot Helse Fonna jfr. tenesteavtale 2 (2012). Ein ser føre seg å opprette 1 årsverk for Frisklivs- og meistringskoordinatoren i Dette for å kunne ivareta koordineringa og fagutviklinga i VESS kommunane, samt sikre forsvarleg drift (Helsedirektoratet,2013b). Kvar kommune byggjer opp eit frisklivs- og meistringsteam beståande av minimum 3 personar med ulik helseutdanning i Det skal leggjast vekt på å skape eit velfungerande, tverrfagleg team som skal fungere både pedagogisk og metodisk ovanfor brukaren (Helsedirektoratet, 2013, St.mld.10 ( ) God kvalitet - trygge tjenester). Me meiner at kvar kommune set av minimum 0,6 årsverk til dette. Det skal leggjast vekt på samarbeid med andre delar av helse- og oppvekstmiljøet i kommunane som skule, kultur, idrett, private aktørar og ikkje minst det frivillige livet. Helsedirektoratet (2013b) viser til at små stillingsressursar gjer det vanskeleg å dekke eit faglig forsvarleg tilbod. Det er eit mål å utvikle gode og robuste fagmiljø. For å få dette til bør ein vurdere desse forholdsvis små stillingsressursane i samanheng med andre relevante fagområde både på kommunalt og interkommunalt nivå. Til dømes rehabilitering, kompetanseteam og folkehelsearbeid. 12

13 2.6 Kompetanse Frisklivs- og meistringskoordinatoren skal ha kompetanse innan folkehelse og utviklinga av frisklivsarbeidet i heile regionen. Det er anbefalt at frisklivs- og meistringsteam består av personar med høgskule- /universitetskompetanse innan helsefag, friskliv og folkehelse. Det skal byggjast opp kompetanse innan 7. Helsepedagogikk (Endringsfokusert rettleiing, motiverande intervju) 8. Diagnosespesifikk vidareutdanning i dei vanligaste livsstilssjukdomane 9. Sosial ulikskap i helse 10. Bra Mat-kurs 11. KID-kurs 12. Tobakksavvenning 13. Fysisk aktivitet Det skal elektronisk førast pasientjournaler (Helsedirektoratet, 2013b). Dette skal utviklast som ein del av det nye IT-systemet i helseområdet. Medarbeidarane i frisklivsteamet bør ha stor grad av motivasjon innan arbeidet med friskliv og folkehelse, og kunne vera lagspelarar for få breidde i tilbodet. Ikkje minst gjeld dette i samarbeidet med det frivillige. 2.7 Arealbehov Det interkommunale Frisklivs- og meistringssenteret skal være tydeleg plassert og gjort lett tilgjengelig for alle. Det skal være faste opningstider. Det er behov for kontor til frisklivs- og meistringskoordinator samt tilgang til undervisningslokale med videokonferanseutstyr. Frisklivs- og meistringssenteret kan med fordel samlokaliserast med andre instansar innan førebygging og frisklivsarbeid. Den interkommunale frisklivskoordinatoren bør samlokaliserast med vertskommunen sine frisklivstilbod. 13

14 Dei kommunale frisklivs-og meistringsteama skal også ha faste opningstider for å imøtekomme lågterskeltilbod i alle kommunane. Dei treng kontor, samtalerom, treningsrom, kjøkken og uteområder. Det trengs eit minimum av kondisjons- og styrkeutstyr for testing av fysisk form, og tilrettelegging av aktivitet. Samarbeidsavtaler mellom kommune og andre aktørar kan inngås. I tillegg kan ein nytta basseng, idrettsarena og turterreng der det ligg til rette for dette. 2.8 Samarbeid med brukargrupper og frivillige organisasjonar Både private og frivillige aktørar vert framheva som viktige aktørar i arbeidet med frisklivssentralar. Det gjeld spesielt på følgjande område: Fysisk aktivitet Kulturaktivitetar Sosiale møtestadar Frivilligheten er ulik frå kommune til kommune, og eit forpliktande samarbeid med frivillige organisasjonar i frisklivsarbeidet må tilpassast lokale tilhøve. Der brukarorganisasjonar fins dreg ein desse naturleg med innan utvikling av lærings- og meistringstilbod. 2.9 Organisering Interkommunalt Frisklivs- og meistringssenter Eit felles frisklivs- og mestringssenter skal byggjast opp etter vertskommunemodellen. Det betyr at ein av dei fire kommunane blir vertskommune, og har med det eit overordna ansvar for koordinering av dei ulike frisklivs- og meistringstilboda både på lokalt og interkommunalt nivå. Vidare ansvar for rekruttering, budsjett, rapportering og andre administrative oppgåver. Det skal opprettast 1 interkommunalt årsverk som frisklivs- og meistringskoordinator. Denne har sin faste arbeidsplass på det interkommunale frisklivs- og meistringssenteret. Frisklivs- og meistringskoordinatoren skal organiserast under helseleiar i vertskommunen. 14

15 Forslag til innhald i stillinga er: Utarbeiding og vedlikehald av felles kompetanseutviklingsplan Samordning av kompetanse på tvers av kommunane Utvikling av interkommunale tilbod med mellom anna telemedisin og andre innovative løysingar i helsetenesta Utvikling av samhandling med aktuelle private aktørar og det frivillige Sikre forsvarleg drift av frisklivs- og meistringstilbodet i dei ulike kommunane Kontakt med frisklivsteama i kvar kommune Marknadsføring av tiltaket Samarbeid og kontaktperson for spesialisthelsetenesta jamfør tenesteavtale 2 og andre sentrale aktørar i frisklivs- og meistringsarbeidet Vår vurdering er at eit interkommunalt samarbeid om etablering av frisklivs- og meistringskoordinator som ivaretek administrative oppgåver vil vera den mest kostnadseffektive og fagleg beste løysinga Kommunale frisklivs- og meistringsteam Det skal i kvar kommune leggjast vekt på å skape eit velfungerande, tverrfagleg frisklivs- og meistringsteam som skal fungere både pedagogisk og metodisk ovanfor brukaren. Desse kan omdisponerast frå eksisterande ressursar. Dette teamet har ansvaret for: Organisera og koordinera dagleg drift. Rettleiing, oppfølging, undervisning og kurs innan dei ulike fokus områda. Sikra forsvarleg lokalt frisklivs- og meistringstilbod Samarbeid med den interkommunale frisklivs- og meistringskoordinatoren Delta på opplæring jamfør felles kompetanseutviklingsplan Rekruttering av deltakerar Aktivt informasjonsarbeid om frisklivs- og mestringstilboda 15

16 Ha oversikt over, formidla informasjon om og væra eit kontaktpunkt for andre helsefremjande og førebyggjande tilbod. Samarbeid med andre kommunale einingar, frivillige og private aktørar. Stimulera til likemannsarbeid og deltakarstyrte aktivitetar, rettleia og følgje opp ressurspersonar som engasjerer seg i dette arbeidet Regionalt samarbeid I følgje tenesteavtale 2 (2012) mellom Helse Fonna og kommunane skal kommunane utnemna ein kontaktperson. Det er etablert eit nettverk våren 2013, og felles kontaktperson for dei fire kommunane er utnemnd. Dette nettverket skal ivareta kunnskapsoverføring og samordning mellom kommunane og Helse Fonna innan læring og meistringstilbod. Dette for å få til gode pasientforløp. VESS-kommunane er i eit partnarskap med helsetorgmodellen vedrørande utvikling av lærings- og meistringstilbod innanfor diabetes i perioden Kvar kommune har to kontaktpersonar med i dette partnarskapet Pasientforløp Personar som ut frå ein sosial eller helsefagleg vurdering har behov for hjelp til å endra helseadferd tilvisast med ein frisklivsresept til frisklivs- og meistringskoordinator. Frisklivsresepten gir ein strukturert og tidsavgrensa oppfølging av det kommunale frisklivs- og mestringsteamet i kommunen (2013b). Figuren under viser eit slikt forløp. 16

17 2.11 Økonomi Kostnad Vindafjord Etne Sauda Suldal Interkommunalt Friskliv og meistrings koordinator 100 % h.sk. med fordelt på dei 4 kommunane spesialisering. Totale lønskostnadar Friskliv og meistringsteam h.sk (fagutdanna) personell. 0,6 årsverk. Lokaler/utstyr Husleige Kurs/kompetanse

18 Reglar for å krevje eigenbetaling følgjer krav i følgje loverket (Lov om kommunale helse- og omsorgstenester, 2011). Kommunane kan krevje eigenbetaling for lovpålagte tenester når dette følgjer av lov eller forskrift (Helsedirektoratet, 2013b). Det er søkt om tilskot frå fylkeskommunen om etablering av eit interkommunalt frisklivstilbod i kommunane Kompetanse Kva kompetanse har den enkelte kommune som kan nyttast til interkommunalt friskliv og mestringstilbod? I tabellen under har ein utarbeida ein kompetanseoversikt for personell i kommunane som kan ha relevans for arbeidet i ein friskliv- og mestringsentra. H= Høgskuleutdanna F= Fagutdanna Kompetanse Vindafjord Etne Sauda Suldal Motiverande intervju 2H, 4F 5H 3H 3H Helsepedagogikk 1H, 3F 3H Fysisk aktivitet 2H 3H 2H 5H Psykisk helse 2H, XF 4H, 3F 4H, 4F 2H, XF Psykisk helse KID-kurs 2H 1H 1H (delvis) Røykesluttkurs Ekstern Kosthald Bra mat kurs 3H Alkohol 1H, 4F 1F Diabetes 1H 1H Kols 3H, 2F 1H Hjarte- karsjukdom Kreft 2H 1H 1H 1H 2.13 Lokaler og utstyr Kva lokaler og utstyr har den enkelte kommune som kan disponerast til frisklivs- og meistringstilbod? 18

19 Lokaler/utstyr Vindafjord Etne Sauda Suldal Kontor/journalsystem X X X X Samtale rom x X X X Test rom /utstyr X X X X Natur område X X X X Kurs rom X X X X Treningssal/utstyr X X X X Video- X X X overføringsrom/utstyr Basseng-utstyr X X X X 2.14 Synergieffekt ved interkommunalt samarbeid Ein felles Frisklivs- og meistringskoordinator kan avlaste det lokale frisklivs- og meistringstilbodet slik at tid vert frigjort til praktisk arbeid. Ein ser føre seg følgjande effektar: Kompetanseheving og kompetanseutveksling. Medarbeidarane i frisklivs- og meistringsteam kan spesialisere seg innan ulike fagområder og kompetansen kan brukast på tvers av kommunane. Sikre vidareutvikling av telemedisinske løysingar og andre teknologiske hjelpemiddel i alle kommunane. Større fagmiljø for tilsette. Erfaringsutveksling, nettverk. Økonomiske gevinstar ved til dømes innkjøp av trykksaker. Nytte fagkompetansen i dei ulike kommunane. Sikra samhandling med spesialisthelsetenesta. Betre kvalitet på tilbodet til innbyggarane, på grunn av auka kompetanse hos tilsette og eit større og meir variert aktivitetstilbod. 19

20 2.13 Telemedisin Innovasjon i helsesektoren, er særleg retta mot helsefremjande velferdsteknologi, er i rivande utvikling, og mange ulike løysingar knytt til førebygging er under utvikling og utprøving. I følgje tenesteavtale 6 mellom Helse Fonna og kommunane, skal ein vidareutvikle telemedisinske løysingar. Ein ønskjer å prøve ut telemedisin i samband med frisklivs- og meistringskurs. Ved bruk av videooverført undervisning, er det viktig at der i kvart studio er ein kursvert som ivaretek kursdeltakarane og slik få nytte av erfaringsutvekslinga og god gruppedynamikk. Gruppa ser føre seg bruk av telemedisin i forhold til kompetanseheving, kurs og opplæring innan dei ulike felta samt tverrfaglege møter mellom 1.-linjetenesten og 2.-linjetenesten. Individretta interaktiv livsstilsstøtte er ein stadig meir utbreidd helsefremjande metode. Det tilbys stadig meir tilbod der IT-program kommuniserer med pasienten gjennom smarttelefon og internett med det føremål å påverke brukaren til ein sunnare livsstil. Ein finn i dag program for røykeslutt, rusførebyggjande tiltak, overvekt, treningsrelaterte program osv. Det er viktig at ein held seg oppdatert innanføre utviklinga i velferdsteknologien, slik at ein kan vidareformidle dette til innbyggarane i kommunane. 20

21 3.0 Konklusjon Kommunane våre har i dag ein liten del av ressursane retta mot det førebyggjande arbeidet. Helsestatusen til innbyggarane i våre kommunar er prega av livsstilsrelaterte utfordringar innan hjerte-kar sjukdom, KOLS, kreft, diabetes, overvekt og psykisk helse. Frisklivssentral og læring og meistringstilbod kan bidra til betre helse, livskvalitet og fleire årbeidsår for personar som har eller står i fare for å utvikla ein kronisk sjukdom.. For å følgje opp føringane i samhandlingsreforma og lovverket som følgjer av denne, er det naudsynt at kommunane skiftar retning. Ved å samle og prioritere kompetansen og ressursar kommunane allereie har, og utvikle dette i tråd med dei tenesteavtalane som føreligg, vil kommunane i stor grad vera i stand til å etablere eit frisklivs- og meistringstilbod. Det må då tilførast kompetanse, økonomi, leggjast til rette for areal og stillingar gjennom omdisponering av eksisterande ressursar og tilførsle av friske midlar. Vidare vil det vera sentralt at fagområdet førebygging vert godt forankra i kommuneorganisasjonen både på administrativt og politisk nivå. Ein er avhengig av "gjødsling" frå leiinga, i dette tilfellet gjennom: Engasjement for utvikling av det førebyggjande faget i politisk og administrativ leiing. Godt samarbeidsklima med føregangspersonar i det private og frivillige. Samfunnsutvikling, bedriftskultur og tiltak som fremjar folkehelse/friskliv. Tiltak Kommunane anbefalast både gjennom interkommunalt samarbeid og på kommunalt nivå å: Bidra til det tverrsektorielle folkehelsearbeid ved å etablera frisklivs- og meistringssenter. Drive systematisk oppbygging av kompetanse innanfor frisklivs - og meistringsarbeid. Inngå og etablere samarbeid med frivillige og private aktørar for å fremje det førebyggjande arbeidet. 21

22 Etablere telemedisinske løysingar, og vera opne for å tileigne seg kompetanse om ulike former for velferdsteknologi. Tilrådingar til interkommunalt samarbeid Etablere eit interkommunalt friskliv- og meistringssenter for Etne, Vindafjord, Sauda og Suldal i Tilsetje ein interkommunal friskliv- og meistringskoordinator med relevant utdanning i eit årsverk i Kommunane finansierer stillinga gjennom eit vertskommunesamarbeid. Tilrådingar til den enkelte kommune Kvar kommune opprettar frisklivs- og meistringstilbod i Kvar kommune opprettar eit frisklivs- og meistringsteam som består av 3 personar med relevant utdanning. Dette kan omdisponerast frå eksisterande ressursar eller med friske ressursar. 22

23 Referanseliste Denison. Eva. M.L. (2012). Frisklivssentraler kan bidra til betre helse. Henta frå: lse cms Garpestad. Anne. R., Aanestad. Ragnhild., Heigre. Elisabeth., Kristiansen. Ingvild., Sande. S. Elisabeth., Vaage. Mai. (2012). Delrapport forebygging : Jæren Frisklivs- og mestringssenter. Helsedirektoratet (uå). Kommunale læring og mestringstilbud og Frisklivssentraler. Henta frå: og-mestringstilbud-og-frisklivssentraler.aspx Helsedirektoratet (2011). Veileder for kommunale frisklivssentraler. Etablering og organisering. (IS- 1896). Oslo: Helsedirektoratet Helsedirektoratet (2013a). Nasjonale mål og prioriterte områder for Rundskriv til kommunene, fylkeskommunene, de regionale helseforetak og fylkesmennene fra Helsedirektoratet.(Rundskriv IS- 1/2013). Oslo: Helsedirektoratet. Helsedirektoratet (2013b). Veileder for kommunale frisklivssentraler. Etablering og organisering. (IS-1896). Oslo: Helsedirektoratet Helse - og omsorgstjenesteloven. (2011) Lov om kommunale helse- og omsorgstjenester av 24.juni 2011 nr 30. Hentet fra: Meld. St. 10 ( ) God kvalitet trygge tjenester. Kvalitet og pasientsikkerhet i helse og omsorgstjenesten. Oslo: Helse og omsorgsdepartementet. Henta frå: 23

24 Meld. St. 34 ( ). Folkehelsemeldingen. God helse- felles ansvar. Oslo: Helse og omsorgsdepartementet. Henta frå: St.meld.nr.47 ( ). Samhandlingsreformen. Rett behandling- på rett sted- til rett tid. Oslo: Helse og omsorgsdepartementet. Henta frå: html?id= Tangeraas (2011). Prosjektplan. Samarbeid mellom kommunane Etne, Sauda, Suldal og Vindafjord. Teneste avtale 2 (2012). Samarbeidsavtale mellom Helse Fonna og kommunane. Henta frå: %20Samarbeid%20om%20ansvars- %20og%20oppg%C3%A5vefordeling%20i%20tilknytting%20til%20innlegging,%20utskrivi ng,.pdf Teneste avtale 6 (2012). Avtale om gjensidig kunnskapsoverføring og informasjonsutveksling mellom Helse Fonna og kommunane. Henta frå: fonna.no/fagfolk/samhandling/etne/tenesteavtale%2006%20- %20Avtale%20om%20gjensidig%20kunnskapsoverf%C3%B8ring%20og%20informasjonsut veksling.pdf Teneste avtale 10 (2012). Samarbeid om helsefremmande og førebyggjande arbeid mellom Helse Fonna og kommunane. Henta frå: fonna.no/fagfolk/samhandling/etne/tenesteavtale%2010%20- %20Samarbeid%20om%20helsefremjande%20og%20f%C3%B8rebyggjande%20arbeid.pdf 24

25 VEDLEGG 1. Helsestatsitikk ( 2. Prosjektplan. Diabetes. 25

26 1. Helsestatsitikk ( 26

27 27

28 28

29 29

30 2. Prosjektplan. Diabetes. Prosjektplan Gruppebasert undervisning og trening for personar med diabetes type II. Betre opplevd helse for personar med diabetes type II ved hjelp av kompetanseheving, fysisk aktivitet og bruk av telemedisinske løysingar- Eit samarbeid mellom Kommunane Vindafjord, Etne, Sauda og Suldal, Høgskolen Stord/Haugesund og Helse Fonna. 2 Helsetorgmodellen- prosjektplan Omslagslayout: Eirik Dankel, Helse fonna Helsetorgmodellen Bjørnsons Gate Haugesund Kopirett (Lars M. Kvinge, Christense Eileraas Ek, Aslaug Tangeraas og Elisabeth Lunde Sørheim). 3 Bakgrunn Diabetes type II vert rekna som ein av store folkesjukdommane. Tal frå Folkehelseinstituttet (2013) viser at personar i alderen 0-79 år i 2011 brukte medikament mot diabetes. I åtte av ti tilhøve er det snakk om diabetes type II. I tillegg er det eit ukjend tal på personar som behandlar type II diabetes gjennom kosthald, og eit ukjend tal personar som har denne sjukdommen utan å vite om det. Risikoen for å få diabetes type II aukar med alderen, og som følgje av den varsla eldrebølgja, kan ein vente økt prevalens i den norske befolkninga. Viktige årsaker til diabetes type II er arv, overvekt og mangel på fysisk aktivitet (Folkehelseinstituttet, 2013). Samhandlingsreforma har som mål at ein større del av helsetenestene skal ytast ute i kommunane, og at ein skal satse på helsefremjande og førebyggjande arbeid. Gjennom dette ynskjer ein å bidra til økt livskvalitet for brukarane og eit redusert press på helsetenestene. Heilskaplege og koordinerte tenester gjennom forpliktande samarbeidsavtalar og avtalte pasientforløp, er og ei sentral målsetjing i samhandlingsreforma (St.meld. nr. 47 ( ) (2009)). Skal ein lukkast med dette, vil kommunane måtte ta eit større ansvar for m.a. læring om, og meistring av sjukdom hjå den enkelte. Dette kjem også tydeleg fram i dei tenesteavtalene som er inngått mellom kommunane og Helse Fonna. Jf. tenesteavtale 2, som m.a. omhandlar korleis ein skal sikre samhandling og trinnvis endring av oppgåve- og ansvarsfordeling mellom helseføretak og kommune frå 2012 til Avtalen plasserer ansvar og regulerer oppgåver og tiltak som kommunen og helseføretaket skal ha ansvar for, samt områder ein kan samarbeida om for å sikra heilskaplege og samanhengande tilbod til pasientar med behov for koordinerte tenester innan området læring og meistring. Lærings og meistringstilbod i kommunane har til føremål å sikra ein tidlegare intervensjon mot sjukdomsutvikling, ha ei breiare tilnærming til meistring av sjukdom eller 30

31 funksjonssvikt, og sikra at brukarar over tid og gjennom tettare oppfølging i sitt nærmiljø får høve til å tileigna seg verktøy for å handtere kvardagen på ein betre måte (St.meld. nr. 47, 2009). Lærings og meistringssentra i spesialisthelsetenesta har i mange år som eit naudsynt supplement til medisinsk behandling drive pedagogisk aktivitet der føremålet er at pasientar, deira familiar og vener skal få utvida innsikt om eigen situasjon og bli styrkja i sin meistring av kvardagen. Viktige element i dette arbeidet er ei sidestilling av erfaringskompetanse og fagkompetanse. At ein har brukarmedverknad i førebuing, gjennomføring og evaluering av gruppebaserte lærings og meistringstilbod er og grunnleggjande for dette tilbodet. 4 I den nye rettleiaren for kommunale frisklivssentralar (2013) vert det framheva at det er ynskjeleg med eit tettare samarbeid mellom frisklivssentraler og lærings-og meistringsentera i spesialisthelsetenesta. Gjennom tenesteavtale 6 har ein forplikta seg til å bidra med kunnskapsoverføring mellom helseføretak og kommunane for pasientar som har behov for helsetenester både i primær- og spesialisthelsetenesta. Kommunane har og gjennom tenesteavtale 10 forplikta seg til drive med individuell førebygging, og å ha ansvar for å utvikle eit frisklivstilbod for innbyggjarane og ha lærings- og meistringstilbod inklusive gruppebaserte intervensjonstiltak. Tenesteavtale 10 gjev helseføretaket ansvar om å hjelpe kommunane med utvikling av lærings- og meistringstilbod. På bakgrunn av utfordringane synleggjort i samhandlingsreforma, og inngåtte avtalar mellom kommunar og helseføretak, vil ein i regi av Helsetorgmodellen1 starta eit samhandlingsprosjekt med gruppebasert opplærings- og treningsprogram for personar med diabetes type II i kommunane Vindafjord, Etne, Suldal og Sauda i tett samarbeid med Lærings- og meistringssenteret i Helse Fonna og Høgskolen Stord/Haugesund. Bruk av telemedisinske løysingar vil verta utprøvd som ein del av opplæringsprogrammet. 1 Helsetorgmodellen er eit samhandlingsprosjekt mellom Helse Fonna, Høgskolen Stord/Haugesund og 19 kommunar i nedslagsfeltet til Helse Fonna. Målet er å måte utfordringane i Samhandlingsreformen tilpassa regionens behov og struktur. Tidlegare forsking Forsking har vist at livsstilintervensjonar som omhandlar vektreduksjon, omlegging av kosthald og auka fysisk aktivitet kan ha positiv effekt i å førebyggje utvikling av denne sjukdommen (Lindstrôm, et. al., 2006). For dei som allereie har diabetes type II viser ein metaanalyse av Deakin, T. A., McShane, C. E., Cade, J. E., & Williams R. (2009) at gruppebasert diabetes type II undervisning for å styrkja pasientane si eigenomsorg har positiv effektiv i å forbetre fastande blodglukosenivå, «glycated» hemaglobin, og gir pasientane auka kunnskap om diabetes. Vidare fann dei effektar i form av reduksjon i det systoliske blodtrykket, kroppsvekt og behovet for medisinering. Ein studie av Rygg, By Rise, Lomundal, Solberg og Steinbekk (2010) som undersøkte grunnane til deltaking i gruppebasert diabetes type II undervisning fant at pasientane oppsøkte tilbodet først og fremst fordi dei opplevde å ha utilstrekkelig informasjon om sjukdommen sin, noko som førte med seg praktiske problem og emosjonell usikkerheit. Dette hadde innverknad på pasientane sitt sosiale liv, diett, medisinering og evne til livsstilsendringar. Bo Larsen (2010) har gjort review av reviewlitteraturen som omhandlar diabetes og telemedisin. Eit av funna er at utdanning av pasient både ved konvensjonelle metodar og ved telemedisinske undervisningsformer er eit av de beste tiltaka for å oppnå betre blodglukosekontroll. Telemedisin kan og styrke pasientane sitt høve til eigenomsorg, og kan understøtte betre og meir samanhengjande behandlingsforløp på tvers av forskjellige behandlarar. Det er og evidens for at bruk av telemedisin er akseptert blant pasientar og 31

32 klinikarar, og at det fungerer i praksis. Hensikt Formålet med prosjektet er å etablera eit interkommunalt gruppebasert opplærings- og treningsprogram for personar med diabetes type II gjennom dei planlagde frisklivsentralane i kommunane Sauda, Suldal, Etne og Vindafjord, samt å styrkje fagmiljøet omkring diabetes i dei nemnde kommunane. Ein ynskjer å prøve ut korleis telemedisinske løysingar er eigna til å gi opplæring gjennom å halde møter mellom spesialisthelseteneste, brukarar og kommunale fagpersonar. Deltakarane vil få tilbod om motiverande intervju ved oppstart, i midten og mot slutten av kursperioden av helsepersonell med kompetanse innanfor helsepedagogikk og motiverande intervju. Prosjektet har følgjande mål - Å styrkje pasientane si helse og at dei opplever auka meistringskjensle og kunnskap om korleis dei kan leve med sjukdommen på ein best mogleg måte. - At det gruppebaserte opplærings- og treningsprogrammet bidrar positivt til deltakarane sin helserelaterte livskvalitet. - Å anvende bruk av telemedisinske løysingar mellom spesialisthelsetenesta og kommunane slik at ein kan gje eit lærings- og meistringstilbod i kommunane der ein nyttar fagkompetansen i spesialisthelsetenesta og kommunane på best muleg måte. - Å styrkje det interkommunale samarbeidet rundt denne brukargruppa. - Å utvikle ein måte å organisere kurs og treningsprogram i læring - og meistring som kan overførast til andre områder i regionen og for andre pasient- eller brukargrupper. Gjennomføring Populasjon Tabell 1 viser om lag kor mange personar som er registrert i primærhelsetenesta med diabetes type II i dei ulike kommunane. Utrekningane er basert på tal frå Folkehelseinstituttet sine folkehelseprofilar for dei fire kommunane. Tala er frå 2012 (Folkehelseinstituttet, 2013 II). Tabell I Kommune Personar pr innbyggjar med type II diabetes. Primærhelsetenesta Befolkningsstorleik 2012 Sauda Suldal Vindafjord Etne Talet på personar med diabetes type II 32