RETTLEIAR FOR SKOLEEIGARAR OG SKOLEIARAR NASJONALE PRØVER

Transkript

1 RETTLEIAR FOR SKOLEEIGARAR OG SKOLEIARAR NASJONALE PRØVER

2 FØREMÅLET MED DENNE RETTLEIINGA Rettleiinga skal vere til hjelp for skoleeigarar og skoleleiarar i deira arbeid med å følgje opp resultata frå nasjonale prøver, og rettleie skolane og lærarane i deira planlegging, gjennomføring og pedagogiske etterarbeid i samband med dei nasjonale prøvene. Dokumentet inneheld mellom anna ei utdjuping av reglar for personvern i samband med nasjonale prøver, om reglar for fritak frå prøver, og informasjon om korleis ein kan forstå og følgje opp resultata frå nasjonale prøver. Vidare er det oppsummert kva for andre dokument og område skoleleiaren og skoleeigaren bør ha oversikt over i samband med planlegging, gjennomføring og etterarbeid. Vedlagd denne rettleiinga er det ein presentasjon av kva for resultatrapportar frå nasjonale prøver som er tilgjengelege i Prøveadministrasjonssystemet (PAS) ( for skoleleiinga og skoleeigaren. På Skoleporten ( er det òg mogleg å hente ut ulike rapportar om resultata frå nasjonale prøver. Denne rettleiinga er eit dynamisk dokument som vil bli løpande oppdatert. Legg merke til datoen for oppdatering nedst på kvar side. Sist oppdatert

3 INNHALD INNHALD OM NASJONALE PRØVER Føremålet med nasjonale prøver Pedagogisk oppfølging Prøver i lesing, rekning og engelsk Ulike prøver med ulikt føremål ANSVARET TIL SKOLEEIGAREN OG SKOLELEIAREN Ansvaret for gjennomføringa Ansvaret for oppfølging av resultata Spørjeundersøking om oppfølging av resultata SKOLEEIGARAR OG SKOLELEIARAR SIN STØTTE TIL SKOLAR OG LÆRARAR Førebuing og gjennomføring av prøvene Grunnlagsdokument/nettsider Støttesystem på skoleeigar- og skolenivå Etterarbeidet FRITAK FRÅ NASJONALE PRØVER Individuelt fritak Skolar som gir opplæring etter alternative læreplanar Internasjonale og utanlandske skolar PUBLISERING AV RESULTATA Personvern Rett til innsyn i resultat som er haldne utanfor det offentlege Resultata på skolenivå KORLEIS FORSTÅ OG FØLGJE OPP RESULTATA FRÅ NASJONALE PRØVER Korleis prøvene er utvikla Oppfølging av resultata Presentasjon av resultata frå nasjonale prøver Gjennomsnitt og standardavvik Tolking av resultata frå nasjonale prøver Samanlikning av resultata innan same året Samanlikning av resultata mellom 8. og 9. steget i same året Samanlikning av skoleresultata frå år til år Spørsmål og svar om tolking av resultata Nasjonalt kvalitetsvurderingssystem Analysearbeid som strategiarbeid RESULTATRAPPORTAR Om rapportar i Skoleporten og i PAS Resultatrapportar i PAS Sist oppdatert

4 1. OM NASJONALE PRØVER 1.1 Føremålet med nasjonale prøver Kunnskapsdepartementet har i brev av presisert føremålet med dei nasjonale prøvene: De nasjonale prøvene skal kartlegge i hvilken grad elevenes ferdigheter er i samsvar med læreplanens mål for de grunnleggende ferdighetene regning og lesing på norsk og engelsk, slik de er integrert i kompetansemål for fag i LK06 etter 4. og 7. årstrinn. Prøvene skal gi informasjon til elever, lærere, skoleledere, foresatte, skoleeiere, de regionale myndigheter og det nasjonale nivået som grunnlag for forbedrings- og utviklingsarbeid. Dei nasjonale prøvene er utvikla etter kompetansemål i læreplanen etter 4. og 7. steget og skal gjennomførast på 5., 8. og 9. steget. Prøvene på 9. trinn er dei same som prøvene for 8. steget. Nasjonale prøver er ei av fleire vurderingsformer i det nasjonale kvalitetsvurderingssystemet. Informasjonen frå prøvene må ein sjå i samanheng med annan informasjon om skolane som skoleeigaren har tilgang til. Dette skal gi grunnlag for å vurdere om det trengst tiltak for å forbetre kvaliteten på opplæringa, og eventuelt kva for tiltak det er behov for å setje i verk. Dette må ein sjå i samanheng med det ansvaret skoleeigaren har for å følgje opp skolane, jf. opplæringslova og privatskolelova 5-2, inkl. nytt vedtak om ein årleg rapport om tilstanden i skolen. Kvalitetsrapporten vil vere grunnlag for ein styringsdialog, og administrativ og politisk leiing kan gjere vedtak baserte på denne rapporten. Les meir om dette i kapittel 2 i denne rettleiinga. 1.2 Pedagogisk oppfølging Eit viktig mål for grunnopplæringa er at alle elevane som går ut av grunnskolen, skal meistre grunnleggjande ferdigheiter, slik at dei på ein god måte kan delta i vidare utdanning og arbeidsliv. Det primære føremålet med nasjonale prøver er å kartleggje i kva grad skolen lykkast med å utvikle dei grunnleggjande ferdigheitene til elevane. Oppfølginga på den enkelte skolen på organisasjons- og elevnivå er avgjerande for at dei nasjonale prøvene skal vere ein reiskap i det pedagogiske arbeidet. I det pedagogiske arbeidet skal dei nasjonale prøvene vere ein del av arbeidet med undervegsvurdering på skolen, jf forskrifta til opplæringslova Eleven får ei vurdering av sin kompetanse og ei rettleiing med tanke på korleis han/ho kan forbetre kompetansen. Resultata frå nasjonale prøver kan òg vere eit naturleg tema i samband med den halvårlege samtalen alle elevar skal ha med læraren sin, jf. forskrifta til opplæringslova 3-11 tredje ledd, og i samtalen med føresette, jf. forskrifta til opplæringslova Prøver i lesing, rekning og engelsk Nasjonale prøver i lesing og rekning er ikkje prøver i fag, men i grunnleggjande ferdigheiter i alle fag. Desse prøvene tek derfor ikkje berre utgangspunkt i kompetansemål i norsk og matematikk, men også i andre fag der mål for lesing og rekning er integrerte. Analyse av resultata frå dei nasjonale prøvene og den vidare oppfølginga av elevane krev derfor eit tverrfagleg samarbeid lærarane imellom, men norsklærarar og matematikklærarar vil ha eit særleg ansvar. Nasjonale prøver i engelsk skil seg frå dei andre prøvene ved at dei tek utgangspunkt i kompetansemål i eitt fag, nemleg engelsk. Prøvene måler ikkje heile den engelskfaglege kompetansen, men ferdigheitene til elevane i utvalde innhaldsområde. Sist oppdatert

5 1.4 Ulike prøver med ulikt føremål Føremålet med nasjonale prøver er å vurdere i kva grad skolen lykkast med å utvikle ferdigheitene til elevane i lesing, rekning og engelsk. Sjølv om nasjonale prøver primært skal gi styringsinformasjon til skolen og skoleeigaren, er det òg ein føresetnad at prøvene skal komme til nytte for den pedagogiske utviklinga til kvar enkelt elev i samarbeid mellom lærar, elev og føresette. Ulike prøver har ulike føremål. Dei nasjonale prøvene skil seg frå internasjonale testar og kartleggingsprøver på fleire vesentlege punkt. Dei internasjonale testane gir resultat på nasjonalt nivå, og grunnlag for å samanlikne norske elevresultat med resultata til elevar frå andre land. Kartleggingsprøver har eit reint pedagogisk føremål og skal i hovudsak vere eit verktøy for læraren til bruk i klasserommet. I motsetning til nasjonale prøver blir det ikkje utvikla nye oppgåver i kartleggingsprøvene kvart år. Prøvene held seg i ca. fem år før oppgåvene blir reviderte. Mens nasjonale prøver består av både lette og vanskelege oppgåver og på denne måten gir informasjon om heile elevgruppa, inneheld kartleggingsprøvene berre enkle oppgåver for å gi mest mogleg informasjon om elevar med svake grunnleggjande ferdigheiter, kva for kompetanse desse elevane har, og kva dei ikkje beherskar like godt. Nasjonale prøver skal gjennomførast om hausten, kort tid etter at elevane har starta på 5. og 8. steget. Mange elevar skiftar skole frå barnesteget til ungdomssteget slik at prøvene på 8. steget ikkje seier noko om kvaliteten på ungdomsskolen, berre om kva elevane har med seg av grunnleggjande ferdigheiter frå barneskolen. I Skoleporten har skoleeigaren moglegheit til å føre resultata på 8. steget tilbake til avgivarskolane på 7. steget. 2. ANSVARET TIL SKOLEEIGAREN OG SKOLELEIAREN Dette kapitlet dreier seg om det ansvaret som skoleeigaren og skoleleiaren har for å arrangere nasjonale prøver og for å følgje opp dette i samsvar med opplæringslova med forskrifter. Forskrifta til opplæringslova 2-4 første ledd regulerer det ansvaret offentlege skoleeigarar og skolar har for å gjennomføre nasjonale prøver. 2.1 Ansvaret for gjennomføringa Forskrifta til opplæringslova lyder: 2-4. Prøver, utvalsprøver og andre undersøkingar. Elevar skal delta i prøver, utvalsprøver og andre undersøkingar fastsette av departementet. Skoleeigaren skal sørgje for at dette blir gjennomført. Ved offentlege skolar har altså skoleeigaren det overordna ansvaret for at alle elevar deltek i nasjonale prøver innanfor sitt forvaltningsområde. Rektor er ansvarleg for gjennomføringa av nasjonale prøver på eigen skole etter dei retningslinjene som er gitt. For private skolar med rett til statsstøtte etter privatskolelova blir ansvaret til skolestyret og skolane regulert av forskrifta til privatskolelova kapittel 2. Retningslinjer for gjennomføring av nasjonale prøver er tilgjengelege på Utdanningsdirektoratets nettside Ansvaret for oppfølging av resultata Ansvaret til kommunen/fylkeskommunen i samband med oppfølging av mellom anna nasjonale prøver er vidare regulert av opplæringslova 13-10: Sist oppdatert

6 Kommunen/fylkeskommunen og skoleeigaren for privat skole etter 2-12 har ansvaret for at krava i opplæringslova og forskriftene til lova blir oppfylte, under dette å stille til disposisjon dei ressursane som er nødvendige for at krava skal kunne oppfyllast. Kommunen/fylkeskommunen og skoleeigaren for privat skole etter 2-12 skal ha eit forsvarleg system for vurdering av om krava i opplæringslova og forskriftene til lova blir oppfylte. Kommunen/fylkeskommunen og skoleeigaren for privat skole etter 2-12 skal ha eit forsvarleg system for å følgje opp resultata frå desse vurderingane og nasjonale kvalitetsvurderingar som departementet gjennomfører med heimel i 14-1 fjerde ledd. Som ein del av oppfølgingsansvaret skal det utarbeidast ein årleg rapport om tilstanden i grunnskoleopplæringa og den vidaregåande opplæringa, knytt til læringsresultat, fråfall og læringsmiljø. Den årlege rapporten skal drøftast av skoleeigar dvs. kommunestyret, fylkestinget og den øvste leiinga ved dei private grunnskolane. Styret ved private skolar har tilsvarande ansvar etter privatskolelova 5-2 siste ledd. Skolen er ifølgje forskrifta til opplæringslova 2-1 og forskrifta til privatskolelova 2-1 om skolebasert vurdering ansvarleg for jamleg å vurdere i kva grad organisering, tilrettelegging og gjennomføring av opplæringa medverkar til å nå dei måla som er fastsette i Læreplanverket for Kunnskapsløftet (LK06). Det er skoleeigaren som skal kontrollere at denne vurderinga blir gjennomført. Vidare er skoleeigaren ansvarleg for at det blir etablert administrative system og å innhente statistiske og andre opplysningar som trengst for å vurdere tilstanden og utviklinga innanfor opplæringa, jf. forskrifta til opplæringslova 2-2 og privatskolelova Spørjeundersøking om oppfølging av resultata På vegner av Utdanningsdirektoratet gjennomførte NIFU-Step våren 2009 ei spørjeundersøking blant eit representativt utval skolar og skoleeigarar om deira oppfølging av nasjonale prøver (NIFU Step 2009). Frå rapporten kan vi lese: Snaut halvparten av kommunene hadde en plan for gjennomføringen av prøvene i 2009, mens andelen som tar sikte på å lage en slik for årets prøver, er 61 prosent. Det synes å være en sammenheng mellom kommunestørrelse og planlegging, slik at de største kommunene i større grad legger planer enn de minste (2009:17) Når det gjeld i kva grad kommunane bruker resultata frå dei nasjonale prøvene i strategiarbeidet i kommunen, er også dette varierande frå kommune til kommune. Ganske mange skoleeigarar arbeider systematisk med resultata frå dei nasjonale prøvene og viser til at dette er eit element i styringsdialogen i den enkelte kommunen. I sin rapport skriv NIFU Step dette: Resultatene fra nasjonale prøver er drøftet i snaut halvparten av kommunestyrene, og her er det en statistisk signifikant forskjell etter kommunestørrelse, i 70 prosent av de største kommunene er resultatene drøftet i kommunestyret, mot bare 23 prosent av de minste kommunene. Nesten 80 prosent av kommunene bruker resultatene i planarbeidet, og også her er det en statistisk signifikant forskjell etter kommunestørrelse, om enn ikke så tydelig. Nesten 90 prosent forteller at de har brukt resultatene i strategiske samtaler med skolene, og her er det ingen forskjell etter kommunestørrelse. Heile spørjeundersøkinga frå NIFU Step er tilgjengeleg på Utdanningsdirektoratet nettside 3. SKOLEEIGARAR OG SKOLELEIARAR SIN STØTTE TIL SKOLAR OG LÆRARAR Dette kapitlet omhandlar råd og forventningar til korleis skoleeigaren og skoleleiaren kan gi støtte til skolar og lærarar i samband med dei nasjonale prøvene, i arbeidet med å realisere dei krava som står i opplæringslova med forskrift innafor prøvefeltet. Kapitlet omhandlar både prosessar før, under og etter gjennomført nasjonal prøve. Sist oppdatert

7 3.1 Førebuing og gjennomføring av prøvene Det er viktig at både skoleeigaren og skolane er godt førebudde til prøvene. Skolane skal vende seg til skoleeigaren, og skoleeigaren skal vende seg til fylkesmannen i det aktuelle fylket ved spørsmål om nasjonale prøver Grunnlagsdokument/nettsider Skoleeigaren og skoleleiinga bør ha innsikt i dei sentrale grunnlagsdokumenta og kunne rettleie lærarar og skolar basert på desse dokumenta. Det gjeld Retningslinjer for gjennomføring av nasjonale prøver og dei ulike rettleiingane og eksempeloppgåvene til bruk på skolenivå: Utdanningsdirektoratet har utvikla ei nettside med spørsmål og svar om nasjonale prøver, som stadig vil bli oppdatert. Denne sida kan vere nyttig å bruke for skoleleiarar og skoleeigarar ved spørsmål frå lærarar/skolar: Her finst det spørsmål og svar i samband med planlegging av prøvegjennomføringa, spørsmål og svar i tilknyting til sjølve gjennomføringa, til etterarbeidet/den pedagogiske oppfølginga og generelle spørsmål med svar Støttesystem på skoleeigar- og skolenivå Skoleeigaren bør syte for at det er eit støttesystem for skolane, slik at dei får brukarrettleiing og teknisk støtte ved behov. Det bør ikkje vere tvil på skolane om kven dei skal kontakte for til dømes å få teknisk bistand, brukarnamn/passord, eller kvar dei kan finne svar på spørsmål om fritak frå nasjonale prøver, eller kvar rettleiingane til dei ulike prøvene er å finne. Det er skoleeigaren som gir skoleadministrator tilgang til PAS ved å opprette skoleadministrator som brukar og deretter tildele brukarnamn og passord Det er skoleadministrator som gir lærarar tilgang i PAS. Sjå brukarrettleiing her: Skoleleiaren bør ha eit system for planlegging, gjennomføring og etterarbeid og eit opplegg for støtte til lærarane i sjølve prøveperioden. Det er utarbeidd ei sjekkliste for rektor til dette arbeidet som vedlegg til Retningslinjer for gjennomføring av nasjonale prøver. Skoleeigaren skal òg kunne rettleie skolane i spørsmål om fritak frå prøver, personvern, arkivering av prøver, bruk av hjelpemiddel, særskild tilrettelegging (jf. Retningslinjer for gjennomføring av nasjonale prøver), og vere oppdatert på Viktige meldingar frå Utdanningsdirektoratet i prøveperioden: Det er verdt å merke seg at viktige meldingar også i enkelte tilfelle vil bli sende via e-post til postmottaket på skolen og i kommunen. Skoleleiinga bør oppmuntre lærarane til å førebu elevane til dei nasjonale prøvene i den forstand at dei forklarer elevane føremålet med prøvene. Det er viktig å presisere at det ikkje er meininga at elevane skal kunne svare rett på alle oppgåvene. For at nasjonale styresmakter skal få eit best mogleg bilete av nivået til dei norske elevane i grunnleggjande ferdigheiter i lesing og rekning og i engelsk, er dei nasjonale prøvene utvikla slik at dei ikkje har takeffekt. Det vil seie at det er oppgåver i prøva som elevar på eit høgt ferdigheitsnivå ikkje vil klare. På denne måten kjem det fram informasjon om elevar på alle ferdigheitsnivåa. Det er viktig å informere elevane om dette på førehand slik at dei ikkje blir skuffa når dei ikkje klarer alle oppgåvene. Sist oppdatert

8 I tillegg kan det vere nyttig å ta i bruk eksempeloppgåvene for kvar av dei nasjonale prøvene, slik at elevane får erfaring med prøvetypen og oppgåveformata: Det blir også publisert tidlegare prøver i rekning og engelsk leggjast ut til fri bruk etter endt prøveperiode. 3.2 Etterarbeidet I tillegg til støtte i planlegginga og gjennomføringa av prøvene skal skoleeigaren støtte skolen i deira analyse av elevresultata, jf. kap 6 i denne rettleiinga. Mykje av analysearbeidet inneber pedagogiske avvegingar ved at læraren vurderer elevresultata i samanheng med det han/ho elles veit om elevane. Det er viktig at lærarane set seg inn i rettleiingsmateriellet til den enkelte prøva. Der finn dei informasjon om sjølve prøva, om fasit og forslag til pedagogisk oppfølging. Det er òg venta at skoleeigaren vurderer behovet for oppfølging av skolar på grunn av deira resultat i nasjonale prøver, jf. opplæringslova Skala og meistringsnivåa kan vere til hjelp i analysearbeidet. Meir om dette står i kap FRITAK FRÅ NASJONALE PRØVER Dette kapitlet handlar om reglar for fritak frå dei nasjonale prøvene. Desse reguleringane står også i Retningslinjer for nasjonale prøver. Dei er såpass sentrale i planlegginga av nasjonale prøver på skolen og hos skoleeigaren, at dei er tekne med som eit eige punkt også i denne rettleiinga Individuelt fritak Kvaliteten på resultata frå nasjonale prøver er avhengig av at alle skolane følgjer regelverket for individuelt fritak. Nasjonale prøver er som hovudregel obligatoriske. Det er likevel mogleg for enkeltelevar å få fritak frå prøvene. Vilkåra for fritak frå plikta til å gjennomføre nasjonale prøver er nedfelte i forskrifta til opplæringslova 2-4, andre ledd: For elevar som får spesialundervisning etter kapittel 5 i opplæringslova, og når det dessutan er klart at prøvene ikkje vil ha mykje å seie for opplæringa til eleven, kan skolen gjere vedtak om å frita eleven frå å delta i prøvene. Det same gjeld grunnskoleelevar som får særskild språkopplæring etter opplæringslova 2-8, og elevar som går i vidaregåande opplæring, og som følgjer individuell opplæringsplan i norsk. Eleven sjølv eller foreldra eller dei føresette kan likevel bestemme at eleven skal ta prøvene. Hovudregelen er at prøvene er obligatoriske for alle elevane, og at høve til fritak er avgrensa. Det kan givast fritak for: elevar med rett til spesialundervisning (enkeltvedtak) eller opplæring etter 2-8 (særskild språkopplæring for elevar frå språklege minoritetar), og det er klart at prøvene ikkje vil ha mykje å seie for opplæringa (eleven følgjer eit undervisningsopplegg i faget som er så avvikande frå det eleven blir prøvd i i dei nasjonale prøvene, at eventuelle resultat ikkje vil vere nyttige ved utforminga av opplæringa) Begge vilkåra i forskrifta må oppfyllast for at skolen kan fatte vedtak om fritak. Dette inneber at elevar med enkeltvedtak ikkje automatisk skal få fritak frå nasjonale prøver, men det skal gjerast ei særskild vurdering av om elevar med enkeltvedtak har nytte av prøva i si opplæring eller ikkje. Her vil det vere store skilnader mellom elevane. Sist oppdatert

9 Formuleringa i forskrifta til opplæringslova ( 2-4 andre ledd) om at skolen kan frita elevar, inneber eit vidt handlingsrom der dei alminnelege forvaltningsrettslege prinsippa for utøving av det frie skjønnet vil slå inn. Dette set krav til likebehandling, til saklege omsyn og til kva som er rimeleg. Skolen kan fatte vedtak om fritak utan formell søknad frå eleven/føresette, men det er ein føresetnad at dette blir gjort etter at dei har uttalt seg. Sjølv om ein elev oppfyller vilkåra for fritak, kan eleven sjølv eller dei føresette likevel avgjere at eleven skal gjennomføre prøva. Denne avgjerda kan skolen og kommunen ikkje overprøve eller klage på. I dei tilfella der skolen vurderer at eleven ikkje oppfyller vilkåra for fritak, men føresette ønskjer at eleven skal fritakast, må skolen fatte enkeltvedtak om at eleven skal gjennomføre prøva. Dette enkeltvedtaket kan føresette klage på. Eventuell klage skal sendast til skolen, og endeleg klageinstans er fylkesmannen. Avgjerda om fritak krev at formkrava til enkeltvedtak er følgde. Dette inneber mellom anna at avgjerda er skriftleg, grunngitt og gir høve til klage. Avgjerda om fritak ligg på skolenivå og krev ikkje delegering frå kommunenivå. For private skolar er det på tilsvarande måte mogleg med individuelt fritak etter forskrifta til privatskolelova 2-4, andre ledd. Skolen må avgjere fritak før prøvegjennomføringa og registrere dette i PAS. 4.2 Skolar som gir opplæring etter alternative læreplanar Her blir det vist til forskrifta til opplæringslova 2-4 tredje ledd, jf. forskrifta til privatskolelova 2-4 tredje ledd: Skolar som gir opplæring etter alternative læreplanar i faga, skal kunne søkje om å leggje prøvene til eit anna trinn enn det som er fastsett, eller søkje fritak frå å delta i prøvene. Slike søknader må grunngivast ut frå læreplanane til skolen. Søknaden skal sendast til Utdanningsdirektoratet. Skolar som gir opplæring i alternative læreplanar, jf. opplæringslova 2-12, kan søkje Utdanningsdirektoratet om anten å leggje prøvene på eit anna steg enn det fastsette, eller søkje om fritak frå dei nasjonale prøvene. Det same gjeld skolar som er godkjende på grunnlag av ein godteken pedagogisk retning. Ordlyden skal kunne søkje gir ingen rett til fritak. Skjønnsutøvinga set krav til likebehandling, saklege omsyn og at ho er rimeleg. Skolen skal grunngi søknaden ut frå læreplanane. Vilkåret for å leggje prøvene på eit anna steg enn det fastsette, eller søkje om fritak frå dei nasjonale prøvene vil mellom anna vere om dei nasjonale prøvene er nyttelause i høve til kompetansemåla i den aktuelle læreplanen. Det er Utdanningsdirektoratet som fattar enkeltvedtak om å leggje prøvene på eit anna steg enn fastsett, eller fritak frå dei nasjonale prøvene. Klage på Utdanningsdirektoratets vedtak skal behandlast av Kunnskapsdepartementet. 4.3 Internasjonale og utanlandske skolar Her blir det vist til forskrifta til opplæringslova 2-4 fjerde ledd (Internasjonale og utanlandske skolar): Internasjonale skolar og utanlandske skolar kan etter søknad til Utdanningsdirektoratet få fritak dersom det verkar openbert urimeleg at elevane skal delta i prøvene. Internasjonale skolar og utanlandske skolar kan etter søknad til Utdanningsdirektoratet få fritak frå nasjonale prøver. Vilkåret for å gi fritak er at det verkar openbert urimeleg at elevane skal Sist oppdatert

10 delta i prøvene. Dette kjem av at dei nasjonale prøvene vil vere nyttelause der det er klart at elevane ikkje har fått opplæring i aktuelle læreplanar/kompetansemål som dei nasjonale prøvene testar. 5. PUBLISERING AV RESULTATA Resultata frå nasjonale prøver er tilgjengelege for skoleeigarar og skoleleiarar på Skoleporten, mens lærarane kan hente resultata i Prøveadministrasjonssystemet (PAS). Skoleporten består av ein open og ein pålogga del. Resultata på skolenivå er tilgjengelege i PAS og på den pålogga delen av Skoleporten. 5.1 Personvern Opplysningar som direkte eller indirekte kan identifisere enkeltindivid, er personopplysningar, jf. personopplysningslova 2 nr. 1. Dersom opplysningane dessutan omhandlar noens personlige forhold, er opplysningane teiepliktige og skal haldast utanfor det offentlege, jf. forvaltningslova og offentleglova 13. Utdanningsdirektoratet eig PAS og er behandlingsansvarleg for sine behandlingar i systemet. Skolane, skoleeigarane og fylkesmannen er behandlingsansvarlege for sine behandlingar av personopplysningar i tilknyting til PAS. Opplysningar om karakterane til enkeltindivid i grunnopplæringa må ein sjå på som eit personleg tilhøve etter forvaltningslova Det same gjeld opplysningar om helsetilhøva til enkeltindivid eller om etnisk bakgrunn, noko som indirekte kjem fram gjennom at eleven har fått fritak frå å delta i dei nasjonale prøvene fordi vedkommande får spesialundervisning eller særskild språkopplæring. Utdanningsdirektoratet legg til grunn følgjande publiseringsreglar for å ta vare på personvernet til elevane og direktoratet si teieplikt i samband med nasjonale prøver: 1. Dersom verdien for eitt eller fleire meistringsnivå er basert på resultata for 1 til 4 elevar, og det totale talet på elevar i utvalet er mindre enn 30, skal verdiane på alle meistringsnivåa haldast utanfor det offentlege 2. Dersom 100 % av elevane er plasserte på same meistringsnivå, skal verdiane på alle meistringsnivåa haldast utanfor det offentlege. 3. Dersom regel 1 eller regel 2 blir brukt for eitt av kjønna, skal også tilsvarande tal for det andre kjønnet haldast utanfor det offentlege. Tala for begge kjønna samla skal likevel publiserast dersom ikkje regel 1 blir brukt direkte for dette talet. 4. Verdien for gjennomsnitt skal haldast utanfor det offentlege dersom gjennomsnittet er basert på færre enn 10 elevar 5. Verdien for standardavvik skal ikkje publiserast dersom tilhøyrande gjennomsnittsverdi er halden utanfor det offentlege. 6. Verdien for både fritekne og ikkje delteke skal haldast utanfor det offentlege dersom prosenten for fritatt er basert på 1 til 4 elevar. 7. Verdien for både fritekne og ikkje delteke skal haldast utanfor det offentlege dersom 100 av elevane er fritekne. 8. Dersom regel 6 blir brukt for eitt av kjønna, skal også tilsvarande verdi for det andre kjønnet haldast utanfor det offentlege. Verdiane for begge kjønna samla skal likevel publiserast dersom ikkje regel 6 blir brukt direkte for denne verdien. Sist oppdatert

11 Resultat som er haldne utanfor det offentlege, er tilgjengelege på Skoleporten for skoleeigarar og skoleleiarar som loggar inn med brukarnamn og passord, men dei vil berre ha tilgang til desse data for einingar dei har eit ansvar for (eigen skole for skoleleiaren, eigne skolar for skoleeigaren). Skoleeigaren og skoleleiinga er ansvarlege for å behandle desse resultata i samsvar med reglane ovanfor. Dette gjeld både ved bruk av resultatet i den ordinære verksemda i kommunen og på skolen, og ved behandling av krav om innsyn i resultata Rett til innsyn i resultat som er haldne utanfor det offentlege Nedanfor følgjer ei nærmare presisering av kva for organ innanfor skoleeigar- og skoleorganisasjonen som kan vere til stades når resultata som er haldne utanfor det offentlege, skal behandlast, jf. pkt. 5.1 om personvern. Omgrepet skoleeigar Den enkelte skoleeigaren har innsynsrett i alle resultata frå nasjonale prøver for eigne skolar. Problemstillinga er altså kva for organ innanfor den enkelte kommunen som ein kan sjå på som ein del av skoleeigaromgrepet, og som dermed har rett til innsyn i tal som er haldne utanfor det offentlege. Utgangspunktet for denne avgrensinga er at berre kommunale organ eller folkevalde i kommunen som har relevant tilknyting til skoleverket, og som har behov for å ha tilgang til alle resultata, har innsynsrett. Eventuell innsynsrett må òg kunne forankrast i føremålet med nasjonale prøver. Prøvene skal gi informasjon til elever, lærere, foresatte, skoleeiere, de regionale myndigheter og det nasjonale nivået som grunnlag for forbedrings- og utviklingsarbeid. 1 Behovet for informasjon vil dermed variere med rolla til den enkelte mottakaren, og det må takast utgangspunkt i det forvaltningsrettslege prinsippet om at ein skal gi innsyn i teiepliktige opplysningar berre i den grad det er nødvendig for å oppfylle føremålet. Både rådmannen og skolesjefen vil klart vere omfatta av skoleeigaromgrepet og har såleis rett til innsyn i resultat som er haldne utanfor det offentlege. Folkevalde organ som kommunestyret (øvste kommunale organ), formannskapet og faste utval/komitear (med skole som føremål/verksemd) vil på lik linje med rådmannen og skolesjefen ha rett til innsyn i resultat som er haldne utanfor det offentlege. Møta i desse organa skal holdes for åpne dører hvis ikke annet følger av lovbestemt taushetsplikt eller vedtak etter denne paragraf, jf. kommunelova 31 nr. 1. Hovudregelen om lovbestemt teieplikt følgjer av forvaltningslova 13 som mellom anna omfattar opplysningar om noens personlige forhold. Opplysningar om kva for karakter- eller meistringsnivå ein elev ligg på, må ein sjå på som eit personlig forhold etter forvaltningslova 13. I dei tilfella der det eventuelt ikkje skulle liggje føre ei lovbestemt teieplikt, kan kommunestyret dessutan vedta å behandle en sak for lukkede dører hvor hensynet til personvern tilsier dette, jf. kommunelova 31 nr. 3. Konklusjonen er at dersom resultata frå nasjonale prøver som er haldne utanfor det offentlege etter kap 5.1, blir lagde fram for kommunestyret eller eit anna folkevalt organ, skal dørene stengjast. Det gjer at berre dei som har ei oppgåve i samband med behandlinga av den aktuelle saka, skal vere til stades når resultata blir lagde fram/behandla. Når det gjeld private skolar, ser ein på styret, som er det øvste ansvarlege organet, jf. privatskolelova 5 1, som skoleeigar i denne samanhengen. I saker der teiepliktige opplysningar blir behandla, skal styret syte for at personar under 18 år som har møterett, går ut frå møtet, jf. privatskolelova 5 1 siste ledd. I tillegg til dei kriteria som er nemnde over her, ligg det òg ei generell avgrensing i at berre personar eller organ med teieplikt kan få innsyn i teiepliktige opplysningar. Omgrepet skolen 1 Brev frå Kunnskapsdepartementet Sist oppdatert

12 Føremålet med nasjonale prøver er også å gi skolen eit verktøy til å forbetre kvaliteten på opplæringa. Problemstillinga er kven som er omfatta av omgrepet skolen, og som dermed kan få innsyn i teiepliktige resultat. Rektor og lærarar har høve til å hente ut rapportar frå PAS, både på elev-, gruppe- og skolenivå, og har såleis innsynsrett i resultata. Samarbeidsutvalet ved grunnskolar har rett til å uttale seg i alle saker som gjeld skolen, jf. opplæringslova 11-1 andre ledd. Utdanningsdirektoratet vurderer det slik at resultata frå nasjonale prøver er ei sak som gjeld skolen, og utvalet må ein derfor gå ut frå har innsynsrett i resultat som er haldne utanfor det offentlege etter kap Elles skal ikkje elevrepresentantane vere til stades når resultata (som er omfatta av teieplikta) blir lagde fram for samarbeidsutvalet, jf. opplæringslova 11-1 første ledd. Foreldrerådet kan ikkje få sjå resultat som er haldne utanfor det offentlege etter kap Når det gjeld private skolar, vil dagleg leiar og lærarar ha tilgang til resultat som er haldne utanfor det offentlege. Dei private skolane har elles ikkje eit samarbeidsutval. Foreldrerådet på private skolar kan heller ikkje få sjå resultat som er haldne utanfor det offentlege. 5.2 Resultata på skolenivå Det er vedteke at ved offentleggjering av resultata frå nasjonale prøver skal ein ikkje leggje til rette for rangering av skolar. Dette inneber at alle verdiane (meistringsnivå, gjennomsnitt, standardavvik, fritekne og ikkje delteke) for eit utval som er basert på elevar frå éin enkelt skole, ikkje blir viste på den opne delen av Skoleporten. Dette vil alltid gjelde data på skolenivå, og i nokre tilfelle gjeld det også kommunenivå (dvs. kommunar med éin skole). For å kunne sjå desse resultata må skoleeigaren eller skoleleiaren logge seg på med brukarnamn og passord på Skoleporten eller i PAS. Offentleglova gir ikkje heimel for å nekte innsyn i resultat så lenge det ikkje er grunnlag for direkte eller indirekte identifisering av enkeltelevar. Ved eventuelt innsynskrav om skoleresultata kan det derfor bli aktuelt å gi innsyn i rapportar for skolar der identifisering av enkeltelevar ikkje er mogleg. I PAS kan skoleeigaren og skoleleiaren hente ut resultatrapport NP04 på kommunenivå som tek omsyn til dei publiseringsreglane som er nemnde over her. 6. KORLEIS FORSTÅ OG FØLGJE OPP RESULTATA FRÅ NASJONALE PRØVER Dette kapitlet handlar om korleis ein kan forstå og følgje opp resultata frå nasjonale prøver, og korleis skoleleiinga og skoleeigaren kan arbeide systematisk med resultata frå nasjonale prøver. 6.1 Korleis prøvene er utvikla Kunnskapsdepartementet fastset Rammeverk for nasjonale prøver. Det inneheld mellom anna beskriving av føremålet med prøvene, organiseringa av prøvene, korleis det blir arbeidd metodisk med prøvene og med fastsetjing av meistringsnivåa. Direktoratet har ansvar for at prøvene blir gjennomførte i samsvar med rammeverket. Sjølve utviklinga av prøvene er utført av ulike fagmiljø ved høgskolar/universitet og blir kvalitetssikra av ekstern kvalitetssikrar. Prøvene skal oppfylle høge reliabilitetskrav. Reliabiliteten fortel om prøva er påliteleg som verktøy for å måle ferdigheitene til elevane. Det er òg sett høge krav til validiteten av prøvene. Det vil seie at prøvene skal måle dei ferdigheitene som rammeverket definerer. Nasjonale prøver måler delar av den enkelte grunnleggjande ferdigheita i lesing og rekning og delar av engelskkompetansen. Prøvene skal utarbeidast slik at dei kan brukast som grunnlag for pedagogisk oppfølging i klasserommet. Sist oppdatert

13 Prøveutformarane utviklar ein teknisk rapport i etterkant av prøvene, der dei gjer greie for korleis innhaldet er bestemt, kva for empiriske data som støttar valet av oppgåver, og forklarer kva prøva måler. Før kvar prøve er det gjennomført pilot-prøver som dei endelege prøvene baserer seg på. Pilotprøva går føre seg på eit representativt utval skolar. 6.2 Oppfølging av resultata Dei første resultatrapportane frå dei elektroniske prøvene vil normalt vere tilgjengelege i Prøveadministrasjonssystemet (PAS) innan 48 timar etter at ein eller fleire elevar har gjennomført prøva. Desse rapportane vil mellom anna vise poengsummen til elevane, og kor mange elevar som har svart rett på kvar oppgåve i prøva. Det vil òg vere mogleg å overføre resultata til Excel og lage eigendefinerte rapportar her. Den enkelte eleven og dei føresette skal få tilbakemelding om resultata til eleven på prøvene. Skolen og læraren får informasjon om meistringsnivået til elevane på kvar av prøvene, i tillegg til poengsum og oversikt over kva for oppgåver kvar enkelt elev har fått til/ikkje fått til på prøvene (rapport NP01 og NP06 i PAS). Som grunnlag for oppfølging av prøvene får skolane også rettleiingsmateriell som er tilgjengeleg på Utdanningsdirektoratets nettside og i PAS. Rettleiingsmateriellet er meint som ei støtte til lærarane i deira arbeid med undervegsvurdering, medrekna at lærarane skal rettleie elevane i korleis dei kan arbeide for å auke sin kompetanse. Rettleiinga gir konkrete tips til vurdering av resultata, tips til oppfølging av elevar og fasit. Vurderingsrettleiinga for lesing vil bli publisert i PAS etter at prøveperioden er ferdig. I denne rettleiinga er det òg forklart korleis lærarane kan sjå svara til elevane i dei elektroniske prøvene som ligg i PGS-C. Prøver som allereie er gjennomførte, vil òg bli lagde ut på Nasjonale prøver i lesing og rekning er ikkje prøver i fag, men i grunnleggjande ferdigheiter i alle fag. Til dømes er prøva i lesing knytt til ulike typar tekstar frå ulike fag. Når det gjeld oppgåvene i prøva i rekning, er dei knytte til rekneoperasjonar i ulike fag. Prøva i engelsk tek utgangspunkt i kompetansemåla i engelsk. Bakgrunnen for å integrere grunnleggjande ferdigheiter i læreplanane i alle fag var mellom anna at utviklinga av dei grunnleggjande ferdigheitene til elevane ikkje berre skulle vere eit ansvar for lærarar i norsk og matematikk, men for lærarar i alle fag. Når det gjeld lesing, er det til dømes skilnad på å lese ein skjønnlitterær tekst i norskfaget, ein tabell i samfunnsfag eller ein fagleg tekst i naturfag. Dette krev ulike lesemåtar som må lærast i tilknyting til dei ulike faga. Det er dermed viktig at resultata frå nasjonale prøver ikkje berre skal følgjast opp av lærarar i norsk, matematikk og engelsk, men at alle lærarane blir involverte i resultata, og korleis dei skal følgjast opp. På denne måten kan nasjonale prøver fungere som eit utgangspunkt for arbeidet med å utvikle dei grunnleggjande ferdigheitene til elevane på tvers av faggrenser. Skoleeigaren og skoleleiaren syter for at dette blir gjort ved den enkelte skolen. Aktuelle spørsmål som kan diskuterast i lærarkollegiet: Ser vi mønster/tendensar i resultata for vår skole? Har vi annan type informasjon som stadfestar eller avkreftar resultata frå nasjonale prøver? Indikerer resultata frå nasjonale prøver at det er behov for ytterlegare kartlegging? Sist oppdatert

14 Kva for konsekvensar får resultata for den vidare praksis ved skolen, og kva kan vi gjere for å forbetre dei resultata vi ikkje er nøgde med? Nasjonale prøver er forankra i opplæringslova og privatskolelova med forskrifter. Her blir nasjonale prøver regulerte spesifikt, men òg krav til undervegsvurdering og sluttvurdering generelt. 6.3 Presentasjon av resultata frå nasjonale prøver Resultata frå nasjonale prøver blir presenterte på Skoleporten og i PAS på ein skala med ulike meistringsnivå. I tillegg er det presentert gjennomsnitt og standardavvik (spreiing) for dei ulike prøvene. Resultata blir offentleggjorde fortløpande etter kvart som Utdanningsdirektoratet har behandla og kvalitetssikra dei. Skalaen og beskrivingane av meistringsnivåa skal kunne brukast i dialog mellom skoleeigaren og skolen og mellom lærarar og skoleleiarar. I tillegg skal skalaen liggje til grunn for oppfølging av resultata og for tilbakemelding til elevar og føresette frå lærarane. Dessutan vil det vere naturleg at resultata blir presenterte og analyserte i rapporten frå skoleeigaren om tilstanden i skolane, jf. opplæringslova andre ledd. Skalaen er utforma på same måten for dei ulike prøvene, og har tre nivå for 5. steget og fem nivå for 8. steget. Elevane blir fordelte på dei ulike meistringsnivåa etter poengsummen sin på prøvene. Kvart nivå på skalaen har ein tekst som beskriv kva som kjenneteiknar ferdigheitene til elevar på dette meistringsnivået. Føremålet med denne teksten er å gi informasjon om kva resultata til elevane på prøvene inneber, og gi eit utgangspunkt for oppfølging av resultata/elevane. Desse beskrivingane ligg i rettleiingane : Gjennomsnitt og standardavvik I tillegg til å fordele elevar på ulike meistringsnivå på skalaen blir resultata presenterte ved hjelp av gjennomsnitt og standardavvik (standardavvik gjeld rapportar i Skoleporten). Gjennomsnitt Gjennomsnittet viser gjennomsnittleg meistringsnivå for det aktuelle utvalet av elevar, dvs. for fylke, kommune eller skole. Gjennomsnittet er berekna ved å: a) multiplisere talet på elevar på kvart meistringsnivå med nivånummeret (1-5), og deretter b) summere produkta frå punkt a og dividere med summen av elevar på alle meistringsnivåa. Døme Dersom ei gruppe elevar har 15 elevar og tre elevar på kvart meistringsnivå, 1 til 5, gongar ein 3 elevar med dei ulike meistringsnivåa, høvesvis 1 til 5, og summerer desse tala. Det blir 45. Dette talet skal delast på talet på elevar, 15. Det blir 3, altså er gjennomsnittleg meistringsnivå 3. 3 Standardavvik Standardavviket er eit mål for spreiinga i resultata for ei gruppe elevar. Standardavviket viser kor mykje ein serie med resultat for ei gruppe elevar (skole, kommune etc.) avvik frå gjennomsnittet Sist oppdatert

15 for gruppa. Sjølv om to kommunar har det same gjennomsnittet, kan standardavviket likevel vere forskjellig, fordi den eine kommunen til dømes har fleire elevar enn den andre på lågaste og høgaste meistringsnivå, men færre i midten. Standardavviket er presentert som eit tal frå 0,0 og oppover. Eit lågt tal inneber at det er lita spreiing i elevresultata i den gruppa det gjeld. Det vil seie at elevane fordeler seg lite ut over skalaen, og at det er mange som presterer rundt gjennomsnittet. Eit høgt tal viser at det er stor spreiing i elevresultata og dermed stort avvik frå gjennomsnittet. 6.4 Tolking av resultata frå nasjonale prøver I 2007 vart prosentfordelinga mellom dei ulike meistringsnivåa fastsett på bakgrunn av innhaldet i meistringsbeskrivingane og statistiske analysar. Kvart år blir poenggrensene fastsette med utgangspunkt i at dei på nasjonalt nivå skal gi tilnærma same gjennomsnitt og fordeling på nivåa som i Bakgrunnen for dette er å gi best mogleg samanlikningsgrunnlag for lokalt nivå Samanlikning av resultata innan same året Skolar, kommunar og fylke kan vurdere eigne resultat på dei ulike prøvene ved å samanlikne eiga fordeling på meistringsnivå, gjennomsnitt og standardavvik med nasjonalt nivå. Til dømes kan ein samanlikne eiga fordeling på meistringsnivåa med den fastsette fordelinga på nasjonalt nivå. Har ein til dømes ein større del av elevar på meistringsnivå 1 for enkelte av prøvene enn landet som heilskap har? I Skoleporten kan ein få ei oversikt over fordelinga av kjønn på dei ulike meistringsnivåa. Dette gjer det mogleg å samanlikne kjønnsfordelinga på ulike meistringsnivå for eiga gruppe med kjønnsfordelinga på nasjonalt nivå, og for dei ulike prøvene. Vidare kan ein sjå på om gjennomsnittet for eiga gruppe (skole, kommune eller fylke) er høgare eller lågare enn det nasjonale gjennomsnittet, og om dette eventuelt varierer mellom dei ulike prøvene. I tillegg vil det å sjå på standardavviket for dei ulike prøvene opp mot standardavviket for nasjonalt nivå gi informasjon om spreiinga i resultata til elevane i eiga gruppe er større eller mindre enn ho er for nasjonalt nivå. Når ein samanliknar gjennomsnittet for eiga gruppe elevar med andre grupper (til dømes for nasjonalt nivå), er det viktig å ta omsyn til talet på elevar som gruppa representerer. I små utval (til dømes skolar eller små kommunar) vil nokre få elevar kunne gi store utslag på gjennomsnittet. Når det gjeld samanlikning av gjennomsnitt mellom dei ulike prøvene, må ein i tillegg ta omsyn til at på 8. steget er gjennomsnittet på nasjonalt nivå for engelsk litt lågare enn på dei to andre prøvene. I tillegg kan ein samanlikne gjennomsnitt, standardavvik og fordeling på meistringsnivåa på til dømes eigen skole eller i eigen kommune med andre skolar/kommunar. Skoleeigaren kan mellom anna bruke oversikt over fordelinga på meistringsnivåa for dei ulike skolane i eigen kommune, jf. rapport NP04 i PAS Samanlikning av resultata mellom 8. og 9. steget i same året Elevane på 8. og 9.steget gjennomfører den same nasjonale prøva. Skolar, kommunar og fylke kan dermed samanlikne resultata for 8. steget med resultata for 9. steget i same året. Her er det relevant å samanlikne gjennomsnitt, standardavvik og fordeling på meistringsnivå. Ved å sjå på standardavviket får ein informasjon om spreiinga i resultata. Eit høgt standardavvik, over 1, viser at det er elevar på alle meistringsnivåa. I Skoleporten kan ein få ei samanstilling av fordelinga på meistringsnivåa på 8. og 9. steget. Her kan ein sjå på skilnader i fordelinga på meistringsnivåa. Vidare kan ein sjå på skilnadene mellom 8. og 9. steget samanlikna med kommune- og fylkesnivå, og med nasjonalt nivå. Her kan ein til dømes sjå om det er større skilnad mellom 8. og 9. steget på skolen enn på landsbasis. Internt på skolen kan ein sjå på gjennomsnittet for 8. og 9. steget. I nokre tilfelle vil gjennomsnittet for 8. og 9. steget vere likt eller liggje nær kvarandre. I slike tilfelle vil det vere relevant å sjå på fordelinga på meistringsnivåa og standardavviket. Sist oppdatert

16 For store utval er det forventa at 9. steget vil gjere det betre enn 8. steget. Dette kan derimot vere annleis når det gjeld små utval. Ved små utval må ein vere varsam med samanlikninga fordi enkeltelevar kan gi store utslag Samanlikning av resultata frå 8. i fjor til 9. steget i år Nasjonale prøver blir kvart år utvikla ut frå det same rammeverket, og prøvene har same vanskegrad og omtrent same fordeling mellom lette, middels og vanskelege oppgåver. Innhaldet i prøvene er relativt konstant. Til dømes vil nasjonale prøver i lesing ha minst éin fagtekst, éin skjønnlitterær tekst og éin samansett tekst, og nasjonale prøver i rekning vil omhandle delområda tal, måling og statistikk. Dette gjer det mogleg å samanlikne resultata frå 9. steget i år med deira resultat frå nasjonale prøver i fjor da dei gjekk på 8. steget. Her kan det vere relevant å sjå på gjennomsnittet, standardavviket og den prosentvise fordelinga på meistringsnivåa på 8. samanlikna med 9. steget. Her kan ein til dømes sjå om gjennomsnittet blir betre, om fordelinga på meistringsnivåa endrar seg. Om standardavviket blir lågare og om elevane på dei lågaste meistringsnivåa gjer det betre på 9. steget enn på 8. steget. Ved analyse av resultatutviklinga til enkeltelevar vil det vere føremålstenleg å rekne om elevane sin poengsum på prøva i år og prøva i fjor til prosent av toppskår, og på den måten sjå kor mange prosentpoeng betre eller dårlegare elevane er på 9. steget enn på 8. steget. Mykje informasjon går tapt dersom ein utelukkande studerer endringar i meistringsnivåa. Til dømes kan ein elev som på 8. steget låg lågt på meistringsnivå 3, ha utvikla leseferdigheitene sine monaleg, men likevel berre hamne høgt på det same meistringsnivået på prøva på 9. steget. Ein elev som låg høgt på meistringsnivå 3 på 8. steget, kan ha klatra opp til ei svak plassering på meistringsnivå 4 på prøva på 9. steget, men leseferdigheitene til eleven kan i praksis berre ha endra seg svært lite. Dersom gjennomsnittet og standardavviket ikkje endrar seg frå 8. steget til 9. steget, er det viktig å spørje seg om det er nokon klare grunnar til at det skal vere slik. For små utval (ein skole eller ein liten kommune) vil det vere større variasjon i resultata enn for store utval, mellom anna fordi elevgrunnlaget endrar seg frå år til år. Nokre få elevar med veldig svake eller sterke resultat kan gi stort utslag for resultata til skolen som heilskap. Resultata i små utval vil i større grad bli påverka av tilfeldige hendingar enn i større utval. All samanlikning av resultata frå eit år til eit anna på lokalt nivå må ein derfor relatere til det skolen elles veit om elevane og andre forhold som har noko å seie for resultata. Skolar som ønskjer å tolke resultatutviklinga frå åttande til niande steget for enkeltklassar eller - grupper, bør vere merksame på faren for feiltolkingar. Følgjande spørsmål kan vere naturlege å stille: Rommar skolen, klassen eller gruppa dei same elevane i 2010 som i 2009? Fekk nokon av elevane fritak frå prøva i det eine året, men ikkje i det andre? Var nokon av elevane hindra frå å ta prøva på grunn av sjukdom eller permisjon? Vart retningslinjene for prøva følgde på ein god måte både i 2009 og 2010? Kan forhold ved prøveavviklinga ha påverka motivasjonen i klassen for dei to leseprøvene? Samanlikning av skoleresultata frå år til år Skolar, kommunar og fylke kan samanlikne årets resultat med resultata frå tidlegare år opp mot nasjonalt nivå. Når ein skal samanlikne resultata for eiga gruppe frå eit år til eit anna, er det først og fremst relevant å sjå på om gjennomsnittet for eiga gruppe er blitt høgare eller lågare enn i førre året samanlikna med gjennomsnittet på nasjonalt nivå. Ein kan òg samanlikne fordelinga på meistringsnivåa for eiga gruppe med den fastsette fordelinga på nasjonalt nivå og sjå korleis Sist oppdatert

17 dette har endra seg frå år til år. Når ein vurderer endring i fordelinga på nivåa, må ein likevel ta omsyn til at det for heile landet er noko ulik fordeling på meistringsnivåa frå år til år. Det er viktig å vere klar over at det for små utval (ein skole eller ein liten kommune) kan vere stor variasjon i resultata frå eit år til eit anna, mellom anna fordi elevgrunnlaget endrar seg frå år til år. Nokre få elevar med veldig svake eller sterke resultat kan gi stort utslag for resultata til skolen som heilskap. Resultata i små utval vil i større grad bli påverka av tilfeldige hendingar enn i større utval. All samanlikning av resultata frå eit år til eit anna på lokalt nivå må dermed relaterast til det skolen elles veit om elevane og andre forhold som har noko å seie for resultata. Når ein vurderer endring i resultata frå eit år til eit anna, er det òg relevant å sjå på den delen av elevane som har fått fritak på prøvene. Dersom til dømes talet på fritak i ein kommune er høgare enn det var året før, kan dette vere ei forklaring på at resultata eventuelt er noko betre. Dersom gjennomsnittet eller avstanden mellom eiga fordeling på meistringsnivåa og den nasjonale fordelinga endrar seg frå eit år til eit anna, bør ein vurdere og dokumentere kva endringane kjem av. Er det rimeleg å forklare dei med ulikskap i elevsamansetjinga, eller kan dei knytast til forhold ved opplæringa ved skolen eller til rammevilkåra? Slike analysar av resultata kan danne grunnlag for å vurdere forhold knytte til opplæringa, både på skole- og kommunenivå. Det er likevel viktig å vere varsam når det gjeld kva for konklusjonar ein trekkjer basert på samanlikning av resultata frå eit år til eit anna. Til dømes er ikkje prøvene like frå år til år og har ikkje nøyaktig same fordeling av lette og vanskelege oppgåver. I tillegg er det slik at sjølv om nasjonale prøver har høg reliabilitet, er det likevel knytt ei viss usikkerheit til resultata. Det inneber at ein kunne ha fått eit litt anna resultat med nokre andre oppgåver. Resultata bør følgjast opp over lengre tid, for med auka sikkerheit å kunne seie at det skjer ei endring Spørsmål og svar om tolking av resultata Her er nokre eksempel på vanlege spørsmål om resultata frå nasjonale prøver og korleis dei kan tolkast. 1. Dersom eit fylke har eit gjennomsnitt på 2,1 i rekning og 2,2 i lesing, vil det seie at elevane i fylket er flinkare til å lese enn å rekne? Svar: Ja, sett opp imot landsgjennomsnittet kan vi hevde det (i dei innhaldselementa ved rekning og lesing som blir målte i nasjonale prøver). 2. Dersom kommune A får 2,3 i gjennomsnitt på prøva i engelsk, og kommune B får 2,1 i gjennomsnitt på den same prøva, kan ein da seie at elevane i kommune A er flinkare i engelsk enn elevane i kommune B? Svar: Ja, i gjennomsnitt er dei det (i dei innhaldselementa ved engelsk som blir målte i nasjonale prøver). 3. I 2008 fikk skole A ingen elevar på nivå 3 i lesing på 5. steget, mens i år fekk den same skolen 16 % elevar på dette nivået. Inneber dette at ein kan seie at elevane på skolen har blitt flinkare til å lese? Svar: Nei, det er ikkje dei same elevane som blir testa. Skolen har nokre fleire elevar på nivå 3 enn i fjor, men dette resultatet må ein sjå i samanheng med resultata på nasjonalt nivå. Det kan hende at desse resultata har endra seg på same måte som på skole A. 4. Dersom eit fylke har 0,1 høgare gjennomsnitt på prøva i rekning på 5. steget i 2009 enn i 2008, vil det seie at elevane i fylket har blitt flinkare til å rekne? Sist oppdatert