KULTURMINNEGRUNNLAG - DETALJREGULERING HESJASLETTA

Transkript

1 Oppdragsgjevar: Vik kommune Oppdrag: Reguleringsplan Hesjaslette Del: Dato: Skrive av: Kjell Arne Valvik Kvalitetskontroll: Diana Ekren Grundt KULTURMINNEGRUNNLAG - DETALJREGULERING HESJASLETTA INNHALD 1 Innleiing Kulturminne i influensområdet Automatisk freda kulturminne Nyare tids kulturminne Kulturminne i planområdet Potensialvurdering INNLEIING Området Hesjasletta i Vik kommune skal detaljregulerast. Føremålet er å legge til rette for masselager og massedepot, ny plass for grønkompost, og eigna område for trial/sykkelcross. Hesjesletta ligg innanfor ressursområdet til nokon av dei største og eldste gardane i Vik; Tenål (gnr 4), Fyli (gnr 6) og Hove (gnr 26). Dette notatet gir ei vurdering av kva kulturminne som ligg i plan- og influensområdet for detaljreguleringa, og er meint som eit grunnlag for det vidare planarbeidet. Aktuelle kjelder om kulturminne i det aktuelle området er gjennomgått, mellom anna kulturminnebasen Askeladden, SEFRAK-registeret og arkivmateriale. Synlege kulturminne som er påvist under synfaringa er teke med i grunnlaget. På grunniag av kjeldegjennomgang og synfaring i felt er det også gjort ei vurdering av potensialet for funn av hittil ikkje kjende automatisk freda kulturminne. 1

2 Figur 1-1. Utsnitt frå kulturminnebasen Askeladden med plangrensa markert med raudt. Det er ingen kjende registrerte kulturminne i Askeladden eller i SEFRAK-registeret innafor planområdet. Kjelde: Ved synfaringa i planområdet vart det sett kulturminne innafor planområdet. Desse vert nærare skildra nedanfor. 2 KULTURMINNE I INFLUENSOMRÅDET 2.1 Automatisk freda kulturminne På terrassen over Hesjesletta er det registrert ein gravhaug (id 35555). Per Fett skreiv i 1954 at røysa var sterkt avskaven og kantane uklåre. Tvm. var kring 10 m og røysa var torvgrodd. Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 2

3 Røysa hadde den gang blitt fjerna for omlag 4-5 år sidan, og steinen vart køyrd på sjøen. Under registreringa vart det stukke ein del med spade der røysa hadde lege, og det tyktest som der var ein del mindre stein 5-10 cm under overflata. I området kring røysa støytte ein ikkje på liknande steinlag i same nivå. Då botnlaget kan vera urørt, vert røysresten registrert med R-markering. Røysresten ligg lengst N på Hovsteigane, ca 100 m S for småbruket Teigane, ca. 30 m S for løe. Her er flat, dyrka mark på kanten av terrasse som skrånar bratt ned mot Hesjasletta i V. Lauvtre langs terrassekanten. Dette er ein vanleg lokalisering for gravminne, og det er sannsynleg at her kan finnast fleire. Sør for røysresten ligg det ei gravrøys og ei steinblokk med skålgroper (id 60484). Samlinga ligg sørlegast på Hovsteigane, ca. 35 m N for høgspentmast og ca. 40 m SSV for ei utløe. Her er dyrka mark på kanten av terrasse som skrånar bratt ned mot elva i SV. Gravrøysa, Fetts fk.nr. 5, er 13 m tvm., 1,5 m høg og mosegrodd. Ho verkar praktisk talt uskadd. Nokre spreidde steinar ligg som ei fotkjede kring røysa. Denne er godt synleg, særleg i N og A. Mellom fotkjeda og den eigentlege røysa er det nokså flatt. Fotkjeda går ca. 1,5 m utanfor røysa og tverrmålet med fotkjeda vert såleis 16 m. Røysa er tilgrodd med lauvtre. Gropastein (nyregistrering 20/7-1977) ligg 12 m A for røysa og 35 m N for høgspentmast på flat, dyrka mark, midt ute på sletta. Steinen er ei fyllittblokk, 3 x 2 m og knapt 1 m høg med brattkant mot N. Mot S skrånar blokka nedover mot marka. Nær toppen, på svakt S-skrånande flate, er fire sikre og ei halv mogeleg skålgrop. Dei er 2,5-4 cm i tvm. og 1-2 cm djupe. Alle gropene står slik på steinen at dei kan fyllast med væske. Dei er noko flisete i kantane og botnen. Figur 2. Lokalitet med gravrøys og skålgroper (id 60484) ligg oppe på terrasekanten ved kraftlinemasta. Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 3

4 2.2 Nyare tids kulturminne På vestsida av Storelvi ligg tunet på Hagen (del av Hove gnr 26). I tunet er det tre SEFRAKregistrerte bygningar. Dette er kårstua frå 1800-talet, samt stabbur og våningshus frå siste del av 1800-talet. Kårstua er meldepliktig jf. kml 25. Figur 3. Bruket Hagen med SEFRAK-registrert bygningsmiljø frå 1800-talet.Vidare sørover på vestsida av Hesjaslette og Storelvi er det områder med gamalt kulturlandskap; med dyrkingsarealer, rydningar og steingardar. Det er tidlegare bygd opp elveførebyggingar langs Storelvi. Desse ligg på ulike stader ved elva langs Hesjasletta. Figur 4. Gammal elveførebygging sør for Hagen, på vestsida av Storelvi. Kraftledningen frå Refsdal til Fardal med fjordspenn, som vart satt i drift i 1967, er registrert av NVE som utvalt kulturminne (Objekt 19). Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 4

5 Figur 5. Kraftledning, markert med raud farge, frå Refsdal til Fardal med fjordspenn, satt i drift i 1967 er registrert av NVE som utvalt kulturminne (Objekt 19) Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 5

6 Frå kraftverket ved Refsdal går kraftleidningen nordaustover, gjennom Ovrisdalens jordbrukslandskap i m.o.h., og passerar her Hesjasletta eit lite stykke søraust for Vikøyri. Her er kraftleidningen sløyfa innom Hove kraftverk. Vidare går den gjennom skog og fjellskog, før den kryssar dalen ved Fedjoselvi og skiller lag med dei andre leidningane fra Refsdal og Hove. Herfirå stig kraftleidningen igjen opp gjennom skog og etter kvart høgfjellsterreng, og passerar i omkring 900 meters høgde rett nord for fjellet Vidasethovden. Denne kraftleidningstraseen er valt ut som kulturminne med følgjande grunngjeving; pionerarbeid, Sognefjordspennet, ulendt og bratt terreng, og at det med denne kraftleidningen vart etablert samkøyring gjennom Sogn og Fjordane. Figur 6. Bruket Hagen sett frå planområdet på Hesjasletta. Kraftleidningane går her over ei kortare strekning på austsida av Storelvi. 3 KULTURMINNE I PLANOMRÅDET Det er kulturminne frå ulike tider innan deponiområdet. Heilt nord i planområdet ligg den gamle brua over Storelvi. Brua er forsterke med betong og nytt vegdekke, men denne forsterkinga ligg på den gamle brukonsturksjonen. Frå brua og søraustover kan ein følgje den gamle vegen vidare opp mot ei utløe. Både brukryssinga og den gamle vegen er med på utskiftingskartet frå området. Brua og den gamle vegen opp til utløa her, er teikna inn på kart over Følis innmark fra 1875 (jf. figur 15). Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 6

7 Figur 7. Den gamle brukonstruksjonen ligg framleis bevart under nytt dekke på brua som kryssar Storelvi, heilt nord i planområdet. Figur 8. Frå brua går det eit gammalt vegfar vidare innover mot Hesjaslette. Brua og vegfaret er i frå før Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 7

8 I nordre del av planområdet ligg det to eldre dykingsflater, der den eine (lengst sør) er i ferd med å gro igjen. På dyrkingsflata i nord (gbnr 4/15) er det fossile dyrkingsspor i form av ei kraftig åkerreine med tilhøyrande åkerflate. Denne kan vera så gammal at den er automatisk freda. Figur 9. Ved synfaringa vert det sett spor etter gammal dyrking, i form av dyrkingsareal med åkerreiner (G/Bnr 4/15 og på 6/12 og 6/1. Dei gamle dyrkingsareala er avgrensa som dyrke områder på kartet. Arelaet lengst nord ligg på nedsida av den gamle vegen, medan det litt lenger sør ligg på oppsida av gamlevegen. I tunet på Haugen, på andre sida av elva er det tre SEFRAK-registrerte bygningar. Her går også kraftlinjetraseen som er utvalt kulturminne i NVE sin temaplan (sjå fig.5). Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 8

9 Figur 10. Lengst nord i det aktuelle deponiområdet på Hesjesletta ligg det ei større åkerflate med ei kraftig åkerreine i nedkant. Dei fossile dyrkingsspora her kan vere automatisk freda. På dyrkingsflata litt lenger sør (gbnr 6/1,12) er fossile dyrkingsspor, m.a. i form av åkerreine, åker og rydningsrøyser. På den nordlege delen kan ein også over eit stykke fylgja eit gamalt vegfar som går sørover. Det gamle vegfaret passerar i nedkant av åkerreina. Det er vanskeleg å seia noko om alderen og bruken utan vidare undersøkingar. Her er også ein heller som må undersøkast nærare for å avdekke eventuell busetnads- og aktivitetsspor knytt til denne. Figur 11. Det sørlegaste åkerarealet (g/bnr 6/1, 12) sett frå dagens veg. Legg merke til den gamle vegen som går i nedkant av den kraftige åkerreina. Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 9

10 Figur 12. Detaljbilete som viser den kraftige åkerreina ned mot det gamle vegfaret i nedkant. Dagens veg går mellom åkeren og Storelvi. Begge desse åkerareala, med kraftige åkerreiner, og det gamle vegfaret er innteikna på kart over Følis innmark i 1875 (jf. figur 15). På dette tidspunktet er begge desse åkrane og den gamle vegen i bruk. Men med gardens lange kulturhistorie er det truleg at desse åkerareala er tekne i bruk lenge før. Gamle dyrkingsareal, og åkerreiner spesielt, er ei viktig kjelde til kunnskap om jordbrukshistoria på garden tilbake i tid. Den gamle brukonstruksjonen over Storelvi, dei gamle dyrkingsareala med åkerreiner og den gamle vegen bør så langt som mogleg sikrast med omsynssoner i planen Figur 13. Dei gamle åkerareala i nordere del av planområdet, markert med blå avgrensing. Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 10

11 Figur 14. Sør for den dyrka elvesletta på Hesjasletta, i eit område som ikkje er dyrka. står det ei utløe. Utløa står til nedfalls. 4 POTENSIALVURDERING På Hesjasletta er potensialet vurdert som størst i dei områda som ikkje er oppdyrka i seinare tid. Området frå dagens avkjørsle, med dei to gamle dyrkingaareala og sør til det oppdyrka arealet nede på sletta, er vurdert til å ha stort potensial for funn av hittil ikkje kjende automatisk freda kulturminne. Det store potensialet er i hovedsak knytt til dei to kraftige åkerreinene/dyrkingsspor, det gamle vegfaret og eventuelle busetnads og aktivitetsspor i hellaren som ligg i området. Den oppdyrka elvesletta ligg lågt og utsett til i høve til flaum frå Storelvi. Dei areala på sletta som ikkje er oppdyrka er i hovudsak utvaska elvestein og ryggar med stein som har vore omrota av vatn. Den oppdyrka sletta og dei lågtliggande områda som ber preg av tidlegare avgreiningar frå Storelvi er derfor vurdert til å ha lite potensial for funn av hittil ikkje kjende automatisk freda kulturminne. Samla sett er potensial for funn av automatisk freda kulturminne på Hesjesletta vurdert som stort i hellinga opp frå sjølve sletta/storelvi. Nede på elvesletta er potensialet vurdert som lite. Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 11

12 Figur 15. Kart over Følis innmark, Kulturminnegrunnlag - detaljregulering Hesjasletta 12