Arkeologisk rapport nr. 3/2013: Mardalsmoen

Transkript

1 Ein tydeleg medspelar Arkeologisk rapport nr. 3/2013: Mardalsmoen Eikesdalen, gnr. 79 i Nesset kommune Kristoffer Dahle

2 4

3 Innhald Forord Samandrag Bakgrunn og formål med undersøkinga Området Kulturhistorisk riss Automatisk freda kulturminne Nyare tids kulturminne Lausfunn Strategi og metode Visuell overflateregistering Undersøkinga Synlege strukturar Dokumentasjon Konklusjon Litteraturliste Vedlegg

4 Forord Eit kulturminne er eit spor etter menneskeleg liv og virke i vårt fysiske miljø, som til dømes ein bygning, ein veg, eit gravminne, ein steinalderbuplass, ei kokegrop eller eit jarnvinneanlegg, men også stader det knyter seg historiske hendingar, tru eller tradisjonar til. Kulturminna representerer både uerstattelege kjelder til kunnskap om fortidige samfunn, og ein ressurs for oppleving og bruk i dag og i framtida. Kulturminne frå forhistorisk tid og mellomalder (eldre enn 1537) er automatisk freda i kraft av sin høge alder, jf Kulturminneloven 4. Frå tida før skriftlege kjelder, er dei materielle leivningane dei einaste kjeldene til å forstå menneska og det samfunnet dei levde i. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1536) kan også ha høg verdi. Særleg verdifulle kulturminne kan bli vedtaksfreda, jf. Kulturminneloven 15 og 19. Alle type kulturminne kan dessutan bli verna som omsynssonar, jf. Plan og bygningsloven Dette gjeld også større kulturmiljø, der ulike kulturminne inngår i ein heilskap eller samanheng. ARKEOLOGISK PERIODE HOVEDPERIODE 14C-ÅR før nåtid 6 Kalenderår Tidlegmesolitikum Eldre steinalder b.p f.kr. Mellommesolitikum b.p f.kr. Seinmesolitikum b.p f.kr. Tidlegneolitikum Yngre steinalder b.p f.kr. Mellomneolitikum A b.p f.kr. Mellomneolitikum B b.p f.kr. Seinneolitikum b.p f.kr. Eldre bronsealder Bronsealder b.p f.kr. Yngre bronsealder b.p f.kr. Førromersk jarnalder Eldre jernalder b.p. 500 f.kr. 0 Eldre romartid b.p e.kr. Yngre romartid b.p e.kr. Folkevandringstid b.p e.kr. Merovingertid Yngre jernalder b.p e.kr. Vikingtid b.p e.kr. Mellomalder Mellomalder e.kr. Nyare tid Nyare tid 1537 e.kr. Figur 1. Kronologisk oversikt over tidsperiodene Då kun eit fåtal av alle kulturminne er kjent, er kulturminneforvaltninga avhengig av arkeologiske registreringar for å kunne uttale seg til plansakar, jf. Kulturminneloven 9. Om ei planlagt utbygging kjem i konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltakshavar søke om dispensasjon frå lovverket. Ved ei eventuell frigjeving» kan det bli føresett at tiltakshavaren dekkjer utgiftene til nødvendige arkeologiske undersøkingar, jf. Kulturminneloven 10. På den måten vil ikkje kunnskapen om kulturminna gå tapt, men bli dokumentert for framtidige generasjonar.

5 1.0 Samandrag Denne arkeologiske undersøkinga blei føreteke på garden Eikesdalen, gnr. 79 i Nesset kommune, i søknad med reguleringsplan for Mardalsmoen. Feltarbeidet blei utført av Kristoffer Dahle den 22. mai 2013, og rapporten blei ferdigstilt 25. mai Totalt blei det nytta 15 timar på saken. Det blei kun nytta visuell overflateregistrering, utan funn av automatisk freda kulturminne. 7

6 2.0 Bakgrunn og formål med undersøkinga Bakgrunnen for denne arkeologiske registreringa er reguleringsplan for Mardalsmoen. Hovedformålet med planarbeidet er å leggje til rette for fritidsbusetnad. I samråd med kommunen er det også ønske om å innlemme strandsona til Eikesdalsvatnet i planområdet, med tanke på naust, molo, parkering og småbåtanlegg. Området blei vurdert til å ha potensial for funn av eldre dyrkingsspor og utmarksminne, og det blei difor stilt krav om arkeologisk registrering for å påvise eventuell konflikt med automatisk freda kulturminne, jf 9 i kulturminneloven av 9. juni Figur 2. Oversiktskart Figur 3. Planområdet Figur 4. Utsyn frå planområdet 8

7 3.0 Området Planområdet ligger på vestsida av Eikesdalsvatnet i Nesset, ved bomvegen som går frå Eikesdalen til Mardalsfossen. Området består av skog og utmarksområder, samt ei hytte ved vatnet. Det går elles både bomveg og høgspentlinje gjennom området. Figur 5. Ortofoto Figur 6. Skilje mellom ny og gamal skog Figur 7. Spor etter tømmerdrift langs vegen. Området består av elveavsetningar og skredmateriale. I heile området er det ein del blokker som gjer skogsbotn noko ulendt. Fram til storstormen 20. desember 1988 bestod moen av gamal naturleg furuskog. Då bles om lag 3 da med skog ned i løpet av få timar. Det er seinare drive hogst og markberedning i området, og dei to hovudteigane består no av låg og tett blandingsskog. 9

8 4.0 Kulturhistorisk riss Garden Eikesdal er gamal, og første gong omtalt i Aslak Bolts jordebok omkring Arkeologiske undersøkingar i 2012 viste at busetjinga går heilt tilbake til slutten av yngre steinalder. På Mardalsmoen som ligg nordvest for bygda er det ikkje kjent forhistorisk aktivitet, men området består av gammal furuskog. Namnet Tømmersanden ved Eikesdalsvatnet kan nok også kome av eldre tømmerdrift og fløting. Figur 8. Tømmersanden 4.1 Automatisk freda kulturminne Ei oversikt over freda kulturminne er å finne på eller som wmsteneste i ein andre nettportalar (t.d. Det er ikkje registrert automatisk freda kulturminne i nærområdet, men ved tunet på garden er det påvist dyrkingslag og kokegroper tilbake til seinneolitikum-bronsealder og fleire gravminner som truleg er frå jarnalderen (ID ). 4.2 Nyare tids kulturminne Ei oversikt over ein del verneverdige bygningar og andre byggverk frå nyare tid er å finne i det såkalla SEFRAK-registeret. Dette er tilgjengeleg som wms-teneste, mellom anna på og Det er ikkje registrert SEFRAK-registrerte bygg i området, men like sør for planområdet ligg Storgjerdet og Brautreiten der det er drive slått i historisk tid. Desse frodige slåttemarkene var 10

9 inngjerda slik at ikkje kyrne skulle kome seg inn og ete opp avlinga (Austigard 1991:14). Her finns høyløer og gjerder frå omkring Figur 9. Brautreiten 4.3 Lausfunn Ei oversikt over gjenstandar som er innlevert til museum er tilgjengeleg på Ein del av desse er også kartfesta og fotografert. Det er gjort fleire lausfunn nær tunet i Eikesdalen, deriblant eit eineggja sverd frå merovingertid (T13577). 5.0 Strategi og metode Ut frå ei vurdering av potensialet i området, blei det kun foretatt ei visuell overflateregistrering. Terrenget gjorde at potensialet for bevarte fangstbuplassar frå steinalderen vart rekna som lågt. 5.1 Visuell overflateregistrering Metoden inneber at markoverflata blir registrert for å påvise funn av tufter, gravminner, dyrkingsspor o.s.b. Grunnen blir sondert ved hjelp av sonderingsbor, ei ca 1 meter lang metallstang der det er frest ut eit spor som gjer det mogleg å ta ut en profil av grunnen der ein stikk. Ved moglege funn blir det gjerne opna ei sjakt eller eit prøvestikk for å påvise eldstader, golvnivå, dyrkingslag el.l, avgrense kulturminna, og eventuelt ta ut kolprøver for datering. 11

10 6.0 Undersøkinga Registreringsarbeidet blei utført av Kristoffer Dahle 22. mai 2013, og utgjorde totalt 7,5 timer i felt. Det var regnvêr under registreringa, utan at dette hadde noko innverknad på feltarbeidet. 6.1 Synlege strukturar Området blei undersøkt visuelt for å påvise hittil ukjente kulturminne som var synlege på overflata. Det blei påvist fleire mindre og irregulære groper, som anten var naturlege eller moderne. Det er drive fleire rundar med skogshogst i seinare tid, inkludert markberedning og traktorvegar. Figur 10. Bytemerke Av kulturminne frå nyare tid blei det påvist ei rekkje bytsteinar og bytemerke. Ved Tømmersanden blei det også påvist ei gamal steinbryggje. Ned til denne gjekk det ein gamal gjengrodd kjerreveg. Alderen er ukjent. 12

11 Figur 11 og 12. Steinbryggje og vegfar ved Tømmersanden. 6.3 Dokumentasjon Alle strukturar blei fotografert. Det blei nytta eit Nikon D50 digitalt speilrefleks kamera, og teke 21 bilete. Bileta er sortert, merka og arkivert ved bruk av Fotostation (sjå vedlegg 1). 13

12 7.0 Konklusjon Heile området er visuelt overflateregistrert jf. Kulturminneloven 9, utan funn av automatisk freda kulturminne. Figur 13. Planområdet 14

13 8.0 Litteraturliste Austigard, Bjørn (1991) Til Eikesdalen. Eikesdal bygdelag. 9.0 Vedlegg 1. Fotoliste 15

14 16

15 17