Sensorrettleiing JUS134: Rettshistorie og komparativ rett våren 2009

Transkript

1 Sensorrettleiing JUS134: Rettshistorie og komparativ rett våren 2009 Oppgåvetekst Nynorsk: 1. Forklar hovudkomponentane i ein rettskultur, og samanhengen mellom dei. Illustrer framstillinga med døme frå den norske rettskulturen si historie, eller frå andre rettskulturar. 2. Diskuter korleis den norske rettskulturen plasserer seg i høve til civil law- og common law-tradisjonane når det gjeld normproduksjon, juridisk metode og profesjonalisering. Begge oppgåvedelane skal svarast på, og vil verta vekta likt. Bokmål: 1. Forklar hovedkomponentene i en rettskultur, og sammenhengen mellom dem. Illustrer med eksempler fra den norske rettskulturens historie, eller fra andre rettskulturer. 2. Diskuter hvordan den norske rettskulturen plasserer seg i forhold til civil law- og common law- tradisjonene når det gjelder normproduksjon, juridisk metode og profesjonalisering. Begge oppgavedelene skal besvares, og vil bli vektlagt likt. Dekning i hovudlitteraturen Både deloppgåve 1 og 2 spelar på store delar av hovudlitteraturen, og på det som er handsama under førelesingane. Oppgåvene er vidare svært opne når det gjeld kva kunnskap studentane kan gjera relevant, så i realiteten må heile hovudlitteraturen og alle førelesingane seiast å utgjera kunnskapsgrunnlaget. Føresetnadar Sensorrettleiinga er skriven etter å ha lest og sett karakter på 16 oppgåver. Oppgåvene er valt ut slik at dei omfattar både lange og korte svar, og heile spekteret av kandidatnummer. Dette for å sikra at oppgåvene i best mogeleg grad skal representerer eit snitt av eksamenssvara. Karakterfordelinga på dei retta oppgåvene er A 1 B 4 C 7 D 3 E 1 F 0 1

2 Sensorrettleiinga er ikkje tilpassa dei retta oppgåvene slik at dei på noko viss har vore premissleverandør for kriteria for dei ulike karakterane. Rettleiinga er skriven etter at 16 oppgåver er lest og karaktersett bare for at den betre skal kunne ta høgde for og handsama det mangfald at ulike svar som er gjevne på eksamensoppgåva, og slik gje best mogelege rettleiing for sensorane. Generelle refleksjonar Tanken bak eksamensoppgåva var å gje studentane ei fyrste deloppgåve som representerer kjernen i faget, og som skulle gje alle som har gjort ein arbeidsinnsats ein sjanse til å få utteljing for den. Det at ein skulle forklara og illustrera, og ikkje bare framstilla, skulle gje dei gode studentane høve til å visa fram kunnskap sin trass i at deloppgåve 1 på mange måtar har preg av å vera ei plankeoppgåve. Deretter var tanken at den andre deloppgåva skulle gje dei flinke studentane sjansen til å briljera og visa breidda i sin kunnskap. På grunn av at eksamenstida no er 4 i staden for 6 timar, måtte diverre denne oppgåva reduserast til å omfatta bare tre av dei rettskulturelle hovudkomponentane, noko som òg delvis reduserte høvet til å visa breiddekunnskap. Med eit slikt utgangspunkt for utforminga av eksamensoppgåvene, var eg førebudd på at det kom til å vera nokre som gjorde det godt på deloppgåve 1 og dårleg på 2, og at nokre kom til å gjera det helle middels godt på deloppgåve 1 og svært godt på 2. Men det har ikkje vore tilfellet med dei 16 oppgåvene eg har lest og karaktersett til no. Heller er det eit svært stort samfall på nivået mellom svara på dei to oppgåvene. Men skulle det vera eit mishøve mellom dei to oppgåvedelane skal det styrande prinsippet vera at ein skal vera varsam med å lata deloppgåve 2 trekkja for mykje ned, men vera sjenerøs for kor mykje den kan trekka opp. Struktur Innleiing for deloppgåve 1 og 2 Det er i løpet av storgruppesamlingane brukt mykje tid på at studentane skal innleia oppgåvene med ei innleiing. Dette poenget er tatt, og av dei 16 oppgåvene som er lest og karaktersett i samband med skrivinga av denne sensorrettleiinga, er det ingen som ikkje har ei innleiing på deloppgåve 1, medan det er nokre få som ikkje har det på deloppgåve 2. For deloppgåve 1 er det naturleg å gje ein definisjon av rettskultur, og seia noko om ein rettskultur som dynamisk, som konstituert av kommunikasjon, som sett saman av fysiske og mentale strukturar, kort definisjon av og forklaring på desse, og deretter definisjon og forklaring av dei 6 rettskulturelle hovudkomponentane. Det er mogeleg å skriva om skiljet mellom den snevre og vide rettskulturen, og om nivåa i det rettslege havet. Men dette vert fyrst eit pluss om kandidaten seinare i oppgåva viser tilbake til dette, og slik gjer det relevant å ha det med i innleiinga. Mange studentar har med dei fleste, eller til og med alle desse poenga. Forskjellen vert fyrst og fremst i kva grad innleiinga er sett saman av ein serie med utsegn om kvart av desse poenga, som i stor grad fortel meir om kandidaten sin evne til å hugsa enn til å resonnera og velja ut relevant kunnskap, og i kva grad innleiinga er meir utfyllande og forklarande i høve til det som skal handsamast i oppgåva. Det er sjølvsagt ikkje noko mangel ved oppgåva at ein innleiar med ein serie samansette utsegn så lenge desse 2

3 faktisk er korrekt. Men det som står i innleiinga vert fyrst eit verkeleg pluss ved oppgåva når det er meir vedvite valt ut og sett saman. Dersom rettskultur, fysiske og mentale strukturar, og dei 6 rettskulturelle hovudkomponentane er forklart innleiingsvis i deloppgåve 1, så er det ikkje turvande å ta opp igjen dette under innleiinga til deloppgåve 2. Her vil det i staden vera naturleg å seia innleiingsvis noko generelt om civil og common law-tradisjonane, og noko om valet av illustrerande land. Dette gjer dei flest. Forskjellen vert fyrst og fremst om det bare er tale om nokre få setningar, eller om meir utfyllande forklaringar. I motsetnad til innleiinga til deloppgåve 1, som i stor grad kan setjast saman av ulike utsegn som ein har lært seg nøye, er innleiinga til deloppgåve 2 meir sjølvstendig for alle kandidatane, sidan ein definisjon av civil og common law ikkje har vore repetert under undervisninga. Difor er det større variasjon i kvalitet på innleiingane. Særleg gode er dei innleiinga som knyt definisjonane opp til normproduksjon, metode og profesjonalisering, som er dei tema som skal handsamast i oppgåva. I to av oppgåvene som til no er lest og karaktersett har kandidaten funne grunn til å reflektera over tilhøvet mellom rettsleg tradisjon og rettskultur, sidan ein har skrive om rettskultur i deloppgåve 1 og no skal sjå på dei rettskulturelle faktorane i høve til to tradisjonar. Det er ikkje turvande. Men ein slik reflektering viser gjerne kunnskap og innsikt, som i den eine av dei to oppgåvene, og styrkar dermed svaret. I den andre oppgåva var det meir summarisk referert til dette, men bare det å sjå poenget gjer likevel at kandidaten normalt skal ha ei viss uteljing. Strukturen i deloppgåve 1 Deloppgåve 1 bed om ei forklaring på, og illustrering av dei rettskulturelle hovudkomponentane. Tanken var at ein skulle løysa oppgåva ved å strukturera den etter dei 6 rettskulturelle hovudkomponentane. Det er bare gjort i nokre oppgåver. Og i alle dei 16 oppgåvene som til no er lest og karaktersett er dei rettskulturelle epokane på ein eller annan måte nytta som strukturerande element. Det siste er ikkje unaturleg, men epokane er i ein del oppgåver kome så sterkt i fokus at dei rettskulturelle hovudkomponentane kjem i bakgrunnen. Det er ikkje bra. Nokre heilt få kandidatar forklarar ikkje strukturvalet, medan nokre bare seier at dei nyttar dei rettskulturelle epokane som strukturerande element utan vidare grunngjeving. Men ganske mange kandidatar skriv nokre linjer om kvifor. På same viset er det òg stor ulikeskap i kor sterk fokus det vert på dei rettskulturelle hovudkomponentane. Dei som ikkje grunngjev strukturvalet, eller bare kort slår det fast, skriv som oftast bare eit samandrag av den norske rettskulturen si historie. I desse oppgåvene må ein lesa nøye for å sjå at alle hovudkomponentane faktisk er handsama for kvar periode, og dei er ikkje sett i samband med kvarandre. I dette tilfellet er altså strukturvalet eit hinder på å svara på det oppgåva spør etter. Slik oppgåver plasserer seg gjerne på karakteren C- og nedover. Så er dei det som nyttar epokane som struktur, men som heile tida likevel ha fokus på hovudkomponentane, og som legg stor vekt på samanhengen mellom dei. I så fall er altså strukturvalet ikkje eit hindre, eller bare delvis eit hindre, på å svara på oppgåva. Desse oppgåvene har til no gjerne plassert seg karaktermessig frå C til B. Det som varierer er både i kor stor grad samanhengar er vektlagt, og i kva grad oversikt er supplert med detaljkunnskap. Hovudregelen er at dess meir samanhengar og detaljkunnskap, desse betre karakter. 3

4 Det finst òg studentar som faktisk strukturerer oppgåvene etter dei rettskulturelle hovudkomponentane, men innan denne strukturen vel å dela opp etter epokane. Dette er gjerne den strukturen som gjer at hovudkomponentane kjem mest i fokus, slik at denne strukturen best sikrar svar på oppgåva. Slike oppgåver har til no gjerne fått karakter B eller betre, igjen etter vilje og evne til å sjå samanhengar, og til å supplera oversikt med detaljar. Så skal det leggjast til at ei slik oppgåve fekk D, fordi strukturen ikkje vart fylt med kunnskap men bare korte utsegn. Det finst òg andre måtar å strukturera denne oppgåva på. Men det er altså ikkje valet av struktur i seg sjølv som er avgjerande, men i kva grad kandidaten maktar å fokusera på hovudkomponentane og samanhengen mellom dei, og om oversikt vert supplert med noko detaljkunnskap. Og dei karakterane som er nemnt overfor er difor ikkje bindande, men nemnt som hovudtendensar. Strukturen i deloppgåve 2 Det er òg mogeleg å velja ulike strukturar i deloppgåve 2. For det fyrste er det mogeleg å fyrst handsama civil law-tradisjonen, deretter common lawtradisjonen, og så Noreg. I så fall vert gjerne komparasjonen gjort samstundes med at Noreg vert presentert. Dette er fullt ut mogeleg. Det ein skal vera merksam på at er komparasjonen då gjerne vert skadelidande til fordel for ein isolert presentasjon av kvar av delane. Til no har denne strukturen fyrst og fremst vorte nytta i oppgåver som har fått C, men slik treng det altså ikkje alltid vera. For det andre er det mogeleg å fyrst handsama normproduksjon, så juridisk metode, og til slutt profesjonalisering som hovudstruktur. Innan kvar av desse strukturerer ein så etter civil law, common law og Noreg. Denne strukturen viser seg å gjerne betre fremma komparasjon. Men slik treng det ikkje vera, og nokre presenterer her òg meir kva del for seg utan å peika på samanhengar. Ei utfordring uavhengig av struktur er evna til å krydra oversikten med detaljkunnskap. Dette er vanskelegare i deloppgåve 2 enn i 1, og ein skal difor krevja mindre. Men noko detaljkunnskap skal ein likevel visa. Innhald Generelle refleksjonar I punktet ovanfor er det alt nemnt at det er viktig å supplera oversikt med detaljkunnskap, og dette er, saman med evna til å sjå samanhengar og til å føreta komparasjon, eit viktig element når ein skal skilja mellom C og B, og B og A. Som sagt ovanfor er kravet til detaljkunnskap større i deloppgåve 1, der dette er spurt etter gjennom å be om illustrasjon, medan det er mindre i deloppgåve 2, sidan dette er meint å vera meir ei oversiktsoppgåva der det ikkje er spurt etter illustrasjon. Detaljkunnskap vil vera å knyta innhaldet i og endringar av dei rettskulturelle hovudkomponentane til særlege hendingar (til dømes Magnus lagabøtar si Landslov eller Eksamensforordninga), til særlege årstal eller tidsperiodar (til dømes rettsstudiet i Bologna ca eller naturretten på og 1700-talet), eller særlege personar (til dømes Peder Kofod Ancher eller Anton Martin Schweigaard). Årsaka er at ein dermed viser at ein har innsikt ved sida av oversikt. Den som skriv heilt generelt og korrekt, men slik bare viser oversikt, skriv i utgangspunktet til C. Fyrst med ein viss detaljkunnskap aspirerer ein til ein betre karakter. Skriv ein mangelfullt og utan å sjå særleg mange samanhengar, så skriv ein til D. E er fyrst aktuelt når ein skriv både utan særleg kunnskap og utan å sjå samanhengar. 4

5 Ved sida av detaljkunnskap er det ofte ei utfordring å resonnera. Dette gjeld i innleiingane like mykje som i sjølve deloppgåve 1 og 2. Å resonnera vil seia at ein set saman kunnskapen på ein delvis ny måte. Til dømes vil det visa resonneringsevne om ein koplar skiljet mellom vid og snever rettskultur, som mange har med i innleiinga, og innføringa av lagmannsvervet i sein Rettsleg føreordne, eller utviklinga av den juridiske metoden i epoken Rettsorden. Evne til å resonnera bøter på anna kunnskapsmangel, sjølv om dette enno ikkje har vore tilfellet i dei oppgåvene som er lest og karaktersett, sidan til no har kunnskap og resonneringsevne vore heilt parallelle. Vidare er evna til å resonnera kriteriet for å få A. Legg merke til at det står evna til å resonnera og ikkje evna til å resonnera rett. Så lenge resonnementet byggjer på kunnskapselement frå faget, det er eit samsvar mellom premiss og konklusjon, og konklusjonen ikkje er heilt søkt, treng ein ikkje meina resonnementet er rett for at det skal telja positivt. Det å sjå samanhengar er ofte ei utfording på like linje med det å resonnera. Men på denne eksamen er det ikkje tilfellet. Faktisk er det mange som er gode til å sjå samanhengar, noko som er årsaka til eit høgt karaktergjennomsnitt etter at 16 oppgåver er lest og karaktersett. Dette skuldast at det er vektlagt under undervisninga, og at det er spurt etter det i deloppgåve 1. Dette endrar likevel ikkje på at det er eit gode som skal premierast. Medan det å sjå samanhengar er viktig i deloppgåve 1, er komparasjonen viktig i deloppgåve 2. Men det er same typen kunnskapsbruk, og det har til no ikkje vore døme på oppgåver der kandidaten ser samanhengar i deloppgåve 1 og ikkje komparerer i 2, eller ikkje ser samanhengar i deloppgåve 1 men komparerer i 2. Til no har 1 kandidat sett samanhengen mellom deloppgåve 1 og 2 gjennom å peika på at Rettssystemperioden med fordel kan handsamast under deloppgåve 2 i staden for 1. No er det ikkje så lett, sjå under når det gjeld tidsdisponering, men likevel er dette ein styrke ved oppgåva. Innhaldet i deloppgåve 1 I denne oppgåve er det spurt etter ei forklaring på og ein illustrasjon av dei 6 rettskulturelle hovudkomponentane. For å illustrera dei kan ein nytta døme frå både den norske rettskulturen si historie, eller ein annan rettskultur. Dei 6 rettskulturelle hovudkomponentane har alle kunna (med unnatak av ein kandidat som skreiv om rettslege prinsipp i staden for rettferdsideal). Desse er konfliktløysing og normproduksjon som ein del av den fysiske strukturen, og rettferdsideal, juridisk metode, profesjonalisering og internasjonalisering som ein del av den mentale strukturen. Nokre kandidatar ramsar dei bare opp, men mange legg til ei forklarande setning om kvar av dei. Nokre få har ein eigen del av oppgåve der dei skriv kort (3-4 setningar) om kvar av dei. Dess meir ein har av slike eksplisitte handsamingar av dei 6 rettskulturelle faktorane, dess meir avhjelp ein problema med å bruka epokane som struktur. Som sagt, er ulempa med å nytta epokane som struktur at ein byrjar å skissemessig greia ut om den norske rettskulturen si historie. Fordelen er at ein kan peika på samanhengar for kvar einskild epoke mellom dei rettskulturelle epokane. Dette er samanhengar som at konfliktløysinga er ad hoc og at rettferdsidealet er saksorientert tilliks med konfliktløysinga, at mangelen på faste organ òg gjer at det finst ikkje noko profesjonalisering, at metoden er analogi fordi den ikkje fordrar profesjonalisering, at den manglande profesjonaliseringa og lovgjevinga gjer at det ikkje finst noko rettskulturelt filter som hindrar internasjonalisering. Samanhengar når det gjeld epoken Rettsorden er til dømes at konfliktløysinga vert 5

6 meir organisert, konfliktløysarane meir profesjonalisering, noko som gjer dei i stand til å takla eit meir avansert rettferdsideal og ein meir sofistikert metode, begge delar resultat av internasjonalisering, og fremma gjennom lovgjeving, men dermed òg valt ut og meir filtert enn internasjonaliseringa har vore tidlegare. Når det gjeld Rettssystem kan det peikast på at gjennom deduksjon lagar ein no ikkje bare lover men heilskaplege lovbøker, men dette er ein metode som krev profesjonalisering gjennom utdanning på alle nivå, og det kan fremmast gjennom å knyta konfliktløysingsinstitusjonane til kvar andre gjennom appellordningar, og alt dette gjer at det forutbereknelege kan overta som dominerande rettferdsideal, men samstundes vil internasjonale impulsar dermed møta ein meir heilskapleg rett, og slik vert meir filtrert. Å fletta inn det rettskulturelle filteret er døme på at studentane koplar kunnskapsdelar på eiga hand, og det er positivt. Og i det heile er det positivt om kandidatane ser andre samanhengar enn desse, noko som har vorte gjort i dei oppgåvene som til no er lest og karaktersett. For mange kandidatar er gode til å sjå samanhengar, noko som tyder på at dei har øvd på dette før eksamen. Men at mange har forstått kva som er viktig i faget gjer ikkje at ein ikkje skal premiera det. Nokre kandidatar lagar òg gode overgangar mellom periodane. Til dømes er det nokre som peikar på at lagmannen vart profesjonalisert gjennom praksis alt frå slutten av 1100-talet, og at dette var med å reda grunnen for Rettsorden fordi meir profesjonalisering gjorde til et lettare å adoptera eit nytt rettferdsideal og ein ny metode, som igjen... Slike overgangar viser oversikt og innsikt i stoffet og gjer ikkje bare lesinga meir flytande, men er kunnskapsidikatorar som tel positivt. Få kandidatar skriv om den historiske bakgrunnen for kva epoke. Men det er positivt å ha med noko om dette så lenge det vert gjort kort og godt. Nokre skriv nok om statsdanning for kvar epoke, og det er òg positivt. Ein sjeldan gong vil noko peika på at dette er det avgrensa mot når ein innleiingsvis seier ein skal skriva om den snevre rettskulturen, noko som vil vera eit godt poeng. Nokre kandidatar fokuserer bare på samanhengar og viser ingen detaljkunnskap, medan andre fokuserer bare på kunnskap om kvar hovudkomponent i kvar epoke, utan å peika på samanhengar. I utgangspunktet kvalifiserer det fyrste til C og det andre til D. Det er kombinasjonen av samanhengar og meir detaljert kunnskap som gjev B, og legg ein til eigne resonnement kan ein koma opp på A. For å få A må ikkje ei oppgåve vera perfekt, men den må ha mange høgdepunkt og få manglar. Nokre kandidatar hentar eit døme frå ein annan rettskultur for å illustrera dei rettskulturelle hovudkomponentane. Dette treng ein ikkje for å svara på deloppgåve 1, men det kan ein gjera, og det kan vera ein fordel dersom dømet er treffande. Men dersom gjennomgangen er sterkt knytt til dei rettskulturelle epokane så vil dette kanskje ikkje vera heilt passande. Nokre kandidatar avsluttar med å skriva om den uroperioden ein kanskje er inne i no, og kva endringar den kan føra til. Dette er det ikkje spurt etter i oppgåva, det er ikkje nødvendig å skriva om det, men har kandidaten tid og plass så er det slett ikkje negativt. Innhaldet i deloppgåve 2 Dei kandidatane som har fokusert på samanhengar i deloppgåve 1 gjer det same i 2. Dette fordi det er ein samanheng mellom den normproduksjon, den metode og den profesjonalisering ein finn i ein rettskultur. Det at ein lagar heilskaplege lovbøker innan civil law-tradisjonen, fordrar at ein nyttar den deduktive metoden, ein metode som er teoretisk og kan lærast gjennom eit universitetsstudium. Det at konfliktløysing enno er viktig når det gjeld normproduksjon innan common law-tradisjonen, enten fordi ein 6

7 enno lagar normer på det viset, eller at lovgjevinga er kasuistisk etter modell av den typen normproduksjon, gjer at distinguishing er ein meir eigna metode, ein metode som ein med fordel kan læra gjennom praktisk retta opplæring. Dette er samanhengar som kan nyanserast og gjerast meir komplekse, og desse meir av dette dess betre. Det finst òg andre samanhengar ein kan peika på. Ved sida av å sjå samanhengar er det viktig å samanlikna. Årsaka er at den norske rettskulturen skal haldast opp mot civil og common law-tradisjonane. Her vert det gjerne peika på at ein i Noreg har lovgjeving som i civil law-tradisjonen, men ein har ikkje heilskaplege lovbøker men einskilde lover som i common law-tradisjonen. Ein har ein deduktiv metode som i civil law-tradisjonen, men ein legg òg vekt på andre rettskjeldefaktorar enn lov, ikkje minst prejudikat, utan at prejudikatfokuseringa er så sterk at ein kan seinast å ha same metode som common law-land. Og ein har profesjonalisering gjennom utdanning som i civil law-tradisjonen, men ein fokuserer mykje på praksis i undervisninga, utan at det heller gjer Noreg til noko common law-land. Mange konkluderer med at Noreg ligg nærare civil enn common lawtradisjonen. Det vil eg seia meg samd i, men så lenge det er samsvar mellom argument og konklusjon, og argumentasjonen ikkje er heilt søkt, skal ikkje ein annan konklusjonen telja negativt. Nokre går vidare og peikar på at Noreg er eit mixed legal system fordi det har element av begge tradisjonane i seg. Det er eit godt poeng. Enno betre vert det når ein peikar på at dette skuldast påverknad frå civil law-tradisjonen, medan det bare er snakk om lik utvikling når det gjeld likskapar med common law-tradisjonen. Igjen er det viktig å få fram deltaljar. Til dømes at praktisk utdanning av barristers skjer gjennom Inns of court School of law, at ein i Frankrike har ein eksegetisk skule på særleg 1800-talet, og at ein i Tyskland legg til grunn ein svært finmaska deduksjon for lovgjevinga. Nokre handsamar bare England mellom common law-landa. Det er ingenting i oppgåveteksten som oppfordrar til ei slik avgrensing. Ikkje minst fordi med å inkludera USA kan ein få med at ein i Noreg har ein rettsrealistisk tradisjon, slik ein har eksplisitt formulert i USA, og som ein har trekk av i England. Og ein kan få fram nyansar med praksisfokusering, som både kan avføda ei prejudikatslære, og ein mindre streng tradisjon med fokus på persuative authority. Ein stor mangel er det likevel ikkje å utelata USA, men derimot ein fordel å få fram desse poenga. Tidsdisponering Å disponera tida er ein viktig del av det å svara på ei eksamensoppgåve. Og det er gjerne slik at dei som har oversikt over stoffe sjeldan skriv seg bort innleiingsvis, medan dei som manglar slik kunnskap gjerne kjem i tidsnaud. Dette gjeld for denne eksamensoppgåva òg. På den andre sida er oppgåvene svært vide, og dette skal ein ta omsyn til slik at ein skal vurdera nøye i kva grad ein ønskjer å trekka for manglar som skuldast tidsdisponeringa. Nokre har valt å disponera deloppgåva 1 etter dei rettskulturelle epokane, men kjem så i tidsnaud og vel å ikkje handsama epoken Rettssystem. I utgangspunktet spør jo ikkje oppgåva etter ei fullstendig handsaming av dei tre epokane. Samstundes må ein nesten handsama alle dersom ein vel ein slik struktur. Dette vil då vera ein mangel. Kor stor må vurderast. I ei av dei oppgåvene som til no er lest og karaktersett har kandidaten skrive at vedkomande vel å handsama Rettssystem som ein del av deloppgåve 2, samstundes som eg mistenkjar ein annan kandidat har tenkt, men ikkje eksplisitt sagt, det same. Dette er ein god tanke, og viser oversikt. Problemet er sjølvsagt at alle dei 6 rettskulturelle hovudkomponentane er tema i deloppgåve 1, medan bare 3 er det i 2. 7

8 Difor vil eit slikt val føra til ein viss mangel, men igjen må ein vurdera kor mykje ein vil vektlegga den. Den var ikkje særleg vektlagt i den nemnt oppgåva, som generelt var prega av god kunnskap, gode resonnement, og på alle måtar reflekterte stor kunnskap i det som var skrive. To kandidatar har fått tidsproblem, og løyst det med å skriva ein ryddig disposisjon for det dei ikkje har fått tid til å handsama. Så lenge oppgåva til dette punktet er god, og disposisjonen viser både oversikt og detaljkunnskap, så vil det i utgangspunktet ikkje vera gode grunnar til å vera for streng. Men igjen må dette vurderast nøye. Karaktersetjing Det er fleire stadar ovanfor sagt noko om karaktersetjing av denne eksamensoppgåva spesielt, og eg skal ikkje ta det opp på ny. Her vil eg bare peika på at ein skal ikkje normalfordela innan kva kommisjon, slik ein heller ikkje skal gjera det i høve til kvar år. Normalfordeling skal skje over tid i faget som heilskap. Vidare vil eg peika på at mange kandidatar har forstått kva basiskunnskap ein må tileigna seg i dette faget, og at atter ein del har arbeidd godt. Dei skal altså premierast for den kunnskapen dei har, og det arbeidet dei har lagt ned i faget, utan tanke på statistikk. 8