S traummåling ved avløp e t til settefiskanlegg på Eiane i Forsand kommune R A P P O R T. Rådgivende Biologer AS

Transkript

1 S traummåling ved avløp e t til settefiskanlegg på Eiane i Forsand kommune R A P P O R T Rådgivende Biologer AS

2

3 Rådgivende Biologer AS RAPPORT TITTEL: S trau mmåling ved avløp e t til settefiskanlegg på Eiane i Forsand kommune FORFATTA R : OPPDRAGSG I V E R : Erling Brekke Lerøy Vest AS avd. Eidane OPPDRAGET GITT: ARBEIDET UTFØRT: RAPPORT DATO: 20. april 2016 april desember januar 2017 RAPPORT NR: ANTAL SIDER: ISBN NR: Ikk j e nummerert EMNEORD: - Av løp i sjø - Vass utskifting - Strau mhastighe i t - Strau mretning - Neumannparameter - St raumstille perioda r RÅDGIVENDE BIOLOGER AS Bredsgården, Bryggen, N Bergen Foretaksnummer mva Internett : - biologer.no E - post: post@radgivende - biologer.no Telefon: Telefax: Forsidefoto: Anlegget til Eidane Smolt, med s traumriggen i fram grunnen. Foto: E. Brekke. Rådgivende Biologer AS 1 Rapport 2360

4 F Ø R E ORD Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Lerøy Vest AS avd. Eidane utført straummålingar ved avløp et til settefiskanlegget på Eiane (lok. nr ) i Forsand kommu ne i Roga land. Anlegget har løyve til å produsere inntil 2,4 mill smolt, med maksimal årleg produksjon på 290 tonn biomasse og eit maksimalt årleg fôrforbruk på 335 tonn. Straummålingan er utført etter krav frå Fylkesmannen i Rogaland i samband med planla gt utv iding av anlegget frå 2,4 til 5,0 millionar settefisk. Granskinga skal saman med modellering av utsleppet danne grunnlag for val av prøvestasjonar for framtidig gransking av blautbotn og hardbotn (strandsone). Det vert også gjort ei vurdering av posi sjonen for eksisterande avløp. Denne rapporten presentereresultata frå straummålingane utanfor avløpet, som vart utført i perioden 20. april 23. mai Det vart også teke hydrografi i vassøyla på lokaliteten den 20. april Resultat frå modell ering er presentert. Resultat frå botngransking og strandsonegransking er presentert i ein eigen rapport ( Tverberg 2017 ). Rådgivende Biologer AS takk a r Lerøy Vest AS avd. Eidane v/ Svein Nøttveit for oppdraget. Kjell Espedal ved anleggetakkast for lån av båt, og Sigurd Espedal for hjelp i samband med feltarbeidet. Bergen, 5. januar I NNHA LD Føreord Innhald Samandrag Område - og lokalitetsbeskrivelse Metode Resultat Temperaturtilhøve Sjiktningstilhøve Straummålingar Modellering og spreiing av utsleppet Diskusjon Konklusjon Referansar Om Gytre straummålarar Vedleggstabellar Vedleggsfigurar Rådgivende Biologer AS 2 Rapport 2360

5 S AM A NDRAG Brekke, E S traummåling ved avløp e t til settefiskanlegget på Eiane i Forsand kommune. R ådgivende Biologer AS, rapport 2360, 35 side r. Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Lerøy Vest AS utført straummålingar utanfor avløp et til settefiskanlegget på Eiane i Forsand kommune i Rogaland i samband med planlagt u tviding av anlegget. Eiane ligg på sørsida av Lysefjorden, vel 8 km inn i fjorden, og f jorden er ca 1,4 km brei ved lokaliteten. Hovudterskelen inn til Lysefjorden er ca 19 m djup, medan største djupbasseng ligg om lag 7 km nordaust for lokaliteten, med ma ksimal djupne på over 450 m. Ein rigg med tre straummålarar (Sensordata SD 6000) var utplassert på lokaliteten i perioden 20. april 23. mai 2016 for måling av overflatestraum (2 m djup), spreiingsstraum ( 14 m djup), og botnstraum (25 m djup, ca 3 m ove r botn). Resultat frå målingane er oppsummert i tabell 1 og figur 1 : Tabell 1. Oppsummering av straumdata ved Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april 23. mai Andel Tilstandsklasse Middel Tilstandsklasse Maks straumsvake andel Målestad / djup hastigheit middel hastigheit periodar straumsvake (cm/s) hastigheit* (cm/s) <2 cm/s >2,5 t (%) periodar * Hovudstraum - retning(ar) Eiane 2 m 2,4 IV = svak 20,2 32,2 IV = høg SSV Eiane 14 m 1,3 V = svært svak 7,4 83,0 V = svært høg SØ E iane 25 m 1,0 V = svært svak 2,8 99,4 V = svært høg SV+NV *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. Straummålingane viste svak til svært svak straum i heile vassøyla, og på 25 m djup var det tilnærma straumstille i lange periodar. R etninga til straumen var mest mot sør og søraust på målestaden, slik at straumen store delar av tida går innover i vika i retning kaia og elveosen, og mogeleg kan bli gåande og sirkulere litt inne på vika som ei bakevje i periodar. Dagens plassering av avl øpet på ca 15 m djup gir gjennomslag til overflata, og innblanding av partiklar og næringssalt i overflatelaget. Modellering a viser at avløpet må truleg ligge djupare enn meter for å unngå gjennomslag, men her er det truleg endå svakare straum, noko som ikkje vil vere gunstig i høve til dei lokale nedbrytingstilhøva. M esteparten av det organisk e materialet vil bli spreidd frå avløpet og i avløpets nærområde mellom søraust til sørvest og omsett der, medan nokre av dei finaste partiklane etter kvart k an bli ført ut av vika med tidevatnet. Stasjonar for overvåking av blautbotn og strandsone bør i hovudsak plasserast innover vika i retning mellom sør og vest, medan ein også kan ha stasjonar mot nord til nordaust som kontroll. For å ha best mogeleg balans e mellom påverknad på blautbotn og strandsone i området kan det sjå ut til at korkje avløpsdjup eller posisjon for avløp e t bør endrast nem neverdig. Resipientgran - skinga viste «god» økologisk tilsand både for bot ndyr og fjøresone (Tverberg 2017 ). Figur 1. Skisse over hovudstraumretning og straumstyrke på dei ulike måledjupa utanfor avløp a (svarte piler) til settefiskanlegget ved Eiane i perioden 20. april 23. mai Total lengd av pilene på kvart djup representerer middel straumhastigheit på dette dj upet. Rådgivende Biologer AS 3 Rapport 2360

6 O MRÅDE - OG LOKALITETSBESKRI VELSE Settefisklokaliteten Eiane, lokalitetsnummer 11894, ligg på sørsida av Lysefjorden, vel 8 km inn i fjorden, i Forsand kommune ( figur 2 ). Lysefjorden er ein lang og djup fjord som strekker seg nesten 40 km frå Lysebotn inst i fjorden til Forsand ved utløpet til Høgsfjorden. Fjorden inneheld fleire djupbasseng, der det største og djupaste ligg nordaust for lokaliteten, med maksimal djupne på over 450 m. Lysefjorden er maks 2 km brei på det breias te, og smalnar og grunnar mot utløpet til Høgsfjorden i sørvest. Ved det smalaste partiet, ved Bergsholmen, er det ein terskel på ca 33 m djup, før det djupna st til vel 100 m djup nord for Forsand. I overgangen mellom Lysefjorden og Høgsfjorden, like utanf or Forsand, er det ein ny terskel på ca 19 m djup. Høgsfjorden er sam anbunde med Boknafjorden via ei rekke mindre fjordar, som til dømes Idsefjorden, Hidlefjorden og Fognafjorden. Figu r 2. Sjøkart over fjordsystema rundt lokaliteten (svart sirkel). Omk ringliggjande oppdrettsanlegg er vist, og terskeldjup er markert med rødt. Rådgivende Biologer AS 4 Rapport 2360

7 Lysefjorden er ca 1,4 km brei ved lokaliteten, og fjorden djupnast jamt mot nordnordvest frå lokaliteten til ca 339 m djup om lag 850 m nordvest for Eiane ( figur 3 ). Fjorden djupn ast noko vidare mot nordaust, til fjordens djupaste område rundt 7 km mot nordaust. Dette djupområdet er over 300 m djupt om lag 7 km vidare mot aust. Mot sørvest grunnast fjorden til under 100 m djup vel 2 km frå lokaliteten. Settefisklokaliteten er sole is tilknytt ein stor og djup resipient. Figu r 3. Djupnekart over Lysefjorden i området rundt Eiane (svart sirkel), djupnekoter (svart skrift) og djupe punkt (kursiv skrift). Kartgrunnlag frå rket.no. Rådgivende Biologer AS 5 Rapport 2360

8 Ved Eiane går fjorden inn i ei vik som er meter brei og lang. Langs med land på austsida av vika er botnen ganske bratt og kupert, og det er i tillegg fylt ut ein del stein i sjøen utanfor anlegget som gir ein bratt skråning her ( figur 4 og 5 ). Frå inst i vika og nordover er botnen ganske jamt og slakt skrånande ned til rundt m djup, der botn byrjar å skråne noko brattare ned mot djupområdet i fjorden. Frå anlegget går det to avløpsleidningar ved sida av kvarand re, og dei munnar ut på ca m djup ca 25 meter nordvest for anlegget. Posisjon for avløpet vart ved granskinga målt til N 58 57, 503 ' / Ø 06 10,2 9 ' (WGS 84) basert på plumen i overflata av det oppstigande utsleppet. Figur 4. Djupnekart o ver sjø området ved Eiane Smolt med 5 - og 10 - meters djupne koter. Plassering av avløpet er teikna inn, og posisjon for straummåling er markert med raud sirkel. Kartgrunnlag frå Djupnekoten e i dette k artet er lite nøyaktige inn mot land i aust (jf. figur 5 ). Rådgivende Biologer AS 6 Rapport 2360

9 Figur 5. Detaljkart over djupnetilhøva i området ved avløpet til Eiane Smolt med 1 - meters koter. Plassering av avløpet er teikna inn, og p osisjon for straummåling er markert med r aud sirkel. Kartgrunnlaget er motteke frå anlegget. Rådgivende Biologer AS 7 Rapport 2360

10 GENERELL I NSTRUMENTBESKRIVELSE M ETODE Sensordata SD straummålarar måler straum mekanisk, ved at straumen driv ein rotor rundt. Re gistrert straumfart er avhengig av antal omdreiningar av rotoren, samt retninga til målaren i måleperioden. Måleintervallet (10 eller 30 minutt) er delt opp i fem delintervall. På slutten av kvart delintervall blir retninga til målaren registrert, saman me d antal omdreiningar (farten) i perioden. Dette gir ein fartsvektor for kvart delintervall. Det vert antatt at retninga til målaren ved slutten av kvart delintervall er representativ for retninga i delperioden. Ved slutten av kvart femte delintervall blir dei fem delvektorane addert, og ein får fartsvektoren for eitt måleintervall. Temperaturen vert lest av som ein momentanverdi på slutten av kvart femte delintervall. For nærare skildring av instrumentet viser ein til brukarmanualen (Mini current meter mode ll SD , user s manual. Sensordata.s., P.O.B. 88 Ulset, N 5873 Bergen Norway). Sjå også kapittelet Om Gytre straummålarar bak i rapporten. UTPLASSERING Den 20. april 2016 vart det utplassert ein rigg med tre SD straummålarar på lokaliteten i posisjon N 58 57, 519 ' / Ø 06 10, 294 ' (WGS 84). Spesifikasjonar for målarane og utsettet er oppgitt i tabell 2. Riggen var forankra til botnen med eit ca 40 kg kjettinglodd. Det var festa to trålkuler av plast og ei lita blåse i tauet over den øvste og ei trålkule over den nedste straummålaren for å sikre tilstrekkeleg oppdrift og stabilitet på riggen i sj øen, samt ei blåse til overflata i et slakt tau for å ta av for bølgepåvirkning ( framsidebilete ). For å sikre riggen vart det festa eit tau frå kjettinglo ddet og inn til land. Det var ca 28 meter til botn der straummålarriggen stod, på noko bratt skrånande botn. Tabell 2. Oversikt over måleinstrument og måledata for målingane ved lokaliten Eiane. Produsent Modell Serienr Måle - Måle - Antal målingar djup intervall Totalt Nytta Sensordata SD m 30 min ( ) m 30 min ( ) m 30 min ( ) Måle - periode BEGRUNNA MÅLESTAD OG REPRESENTATIVITET Straumriggen vart plassert ca 30 meter nord for eksisterande avløp, mellom anna for å ha ein viss sikkerheitsavstand grunn a noko trafikk med ein stor lekter til og frå kaia ved settefiskanlegget. Dette gjorde at riggen også måtte plasserast ganske nær land. Plasseringa er truleg nær nok eksisterande avløp til at straumbiletet er om lag det same som ved avløpet, men ikkje så nær at målingane kan verte påverka av utsleppet. Ved å flytte målepunktet noko lenger ut kunne ein også måle straum på representativt måledjup for e ksisterande utslepp (13-15 meter), samt på noko større djup for å vurdere botnstraumen litt lenger ut dersom det vert aktuelt å flytte avløpet. Målingane på dei ulike djupnene vil dermed vere godt representative for straumen frå botnen og oppover i vassøyl a ved eit oppstigande a vløp av fersk - eller brakkvatn i området. BRUK AV VINDDATA FRÅ METEOROLOGISKE STAS JONAR Vinddata frå dei to næraste målestasjonane, Liarvatn i Strand kommune (300 m.o.h., 10 km mot nord) og Lysebotn i Forsand kommune (5 m.o.h, 30 km mot aust), er henta inn frå for straummålingsperioden ( 20. april 23. mai 2016 ). Vindretning og høgaste døgnlege vindhastigheit er teke omsyn til ved vurdering av straumbiletet ved lokaliteten, og er presentert i vedleggstabell 7. På grunn av stor lokal variasjon i topografi er truleg ingen av målestasjonane veldig representative, men stasjon Liarvatn er truleg litt meir representativ enn Lysebotn, sjølv om sistnemnde ligg i same fjord som lokaliteten. Rådgivende Biologer AS 8 Rapport 2360

11 RESULTATPRESENTASJON Resultata av måling av straumhastigheit og straumretning er presentert kvar for seg, samt kombinert i ein progressiv vektoranalyse. Eit progressivt vektorplott er ein figurstrek som blir til ved at ein tenkjer seg ein merka vasspa rtikkel som er i straummålarens posisjon ved målestart og som driv med straumen og teiknar ein sti etter seg som funksjon av straumhastigheit og retning (kryssa i diagrammet syner berekna posisjon frå kvart startpunkt ved kvart døgnskifte). Når måleperiode n er slutt har ein fått ein lang samanhengande strek, der vektoren vert den beine lina mellom start - og endepunktet på streken. Dersom ein deler lengda av vektoren på lengda av den faktiske lina vatnet har følgd, får ein Neumann - parameteren. Neumann parame teren fortel altså noko om stabiliteten til straumen i retninga til vektoren. Vinkelen til vektoren ut frå origo, som er straummålaren sin posisjon, vert kalla resultantretninga. Dersom straumen er stabil i resultantretninga, vil figurstreken vere relativt bein, og verdien av Neumann - parameteren vere høg. Er straumen meir ustabil i denne retninga er figurstreken meir «bulkete» i høve til resultantretninga, og Neumann - parameteren får ein låg verdi. Verdien av Neumannparameteren vil ligge mellom 0 og 1, og ei n verdi på til dømes 0,80 vil seie at straumen i løpet av måleperioden rann med 80 % stabilitet i vektorretninga, noko som er ein svært stabil straum. Vasstransporten (relativ fluks) er også ein funksjon av straumhastigheit og straumretning, og her ser e in kor mykje vatn som renn gjennom ei rute på 1 m 2 i kvar 15 graders sektor i løpet av måleperioden. Når ein reknar ut relativ fluks, tek ein utgangspunkt i alle målingane for straumhastigheit i kvar 15 graders sektor i løpet av måleperioden. For kvar måli ng innan ein gitt sektor multipliserer ein straumhastigheita med tidslengda, dvs kor lenge målinga vart gjort innan denne sektoren. Her må ein og ta omsyn til om tidsserien inneheld straummålingar med ulik styrke. Summen av desse målingane i måleperioden g jev relativ fluks for kvar 15 graders sektor. Relativ fluks er svært informativ og fortel korleis vasstransporten som funksjon av straumhastigheit og - retning er på lokaliteten. KLASSIFISERING AV ST R AU MMÅLING A NE Rådgivende Biologer AS har utarbeidd eit system for klassifisering av overflatestraum, vassutskiftingsstraum, spreiingsstraum og botnstraum med omsyn til dei tre parametrane gjennomsnittleg straumhastigheit, retningsstabilitet og innslag av straums vak e periodar ( tabell 3 ). Klassifiseringa er utar beidd på grunnlag av resultat frå straummålingar med Sensordata Straummålarar (modell SD ) på om lag 60 lokalitetar for overflatestraum, 150 lokalitetar for vassutskiftingsstraum og 70 lokalitetar for spreiingsstraum og botnstraum. I denne sammenhenge n blir strau men målt på 2 m d ju p klassifis ert og vurdert som overflatestraum, straumen målt på 14 m djup blir klassifisert og vurdert som spreiingsstraum, mens straumen ved botnen på 25 m djup blir klassifisert og vurdert som botnstraum. HYDROGRAFISK PROF IL Temperatur, saltinnhald og oksygeninnhald vart målt i vassøyla på lokaliteten den 20. april 2016 ca kl 12, med ein SAIV SD 204 nedsenkbar STD/CTD sonde som logga data annakvart sekund. Sonden vart senka til botn på ca 36 m djup, om lag 7 meter vest for straumriggen i posisjon N 58 57,520' / Ø 06 10,287 ' (WGS 84). Sonden vart også senka til botn på ca 20 m djup like utanfor avløp et, som hadde posisjon N 58 57,503 ' / Ø 06 10,299 ' (målt i plumen av det oppstigande utsleppet). Rådgivende Biologer AS 9 Rapport 2360

12 Tabell 3. Rådgivende Biolo ger AS klassifisering av ulike tilhøve ved straummålingane, basert på fordeling av resultata i eit omfattande erfaringsmateriale frå Vestlandet. Straums vak e periodar er definert som straum svakare enn 2 cm/s i periodar på 2,5 timar eller meir. Tilstandsk lasse I II III IV V gjennomsnittl e g svært sterk sterk middels svak svært svak str au mhastighe i t sterk Overflatestr au m (cm/s) > 10 6,6-10 4,1-6,5 2,0-4,0 < 2,0 Va ss utskiftingsstr au m (cm/s) > 7 4,6-7 2,6-4,5 1,8-2,5 < 1,8 Spre ii ngsstr au m (cm/s) > 4 2,8-4 2,1-2,7 1,4-2,0 < 1,4 B otn str au m (cm/s) > 3 2,6-3 1,9-2,5 1,3-1,8 < 1,3 Tilstandsklasse I II III IV V andel str au ms vak e periodar svært lite lite middels hø g svært hø g Overflatestr au m (%) < > 40 Va ss uts kiftingsstr au m (%) < > 50 Spre in gsstr au m (%) < > 80 B otnstrau m (%) < > 90 Tilstandsklasse I II III IV V retningsstabilitet svært stabil stabil middels stabil lite stabil s vært lite stabil Alle d jup (Neumann parameter) > 0,7 0,4-0,7 0,2-0,4 0,1-0,2 <0,1 BEREKNING AV INNLAGR INGSDJUP Avløpsvatnet har i praksis same eigenvekt som ferskvatn og er dermed lettare enn sjøvatn. Når avløpsvatnet vert sleppt ut gjennom ein leidning på djupt vatn, vil det difor byrje å stige opp mot overflata samtidig som det blandar seg med det omkringliggjande sjøvatnet. Viss sjøvatnet har ei stabil sjikting (eigenvekta aukar mot djupet) fører dette til at eigenvekta til blandinga av avløps vatn og sjøvatn aukar samtidig som eigenvekta til det omkringliggjande sjøvatnet avtek på veg oppover, og i eit gitt djup kan dermed blandingsvassmassen få same eigenvekt som sjøvatnet omkring. Då har ikkje lenger blandingsvassmassen nokon "positiv oppdrif t", men har framleis vertikal rørsleenergi og vil vanlegvis stige noko forbi dette "likevektsdjupet" for så å søkke tilbake og innlagrast (jf. figur 6 ). Dersom slike tilførsler når overflatevatnet, vil effektane kunne målast ved vassprøvetaking ved utslepp et. Figur 6. Prinsippskisse for primærfortynningsfasen av innblanding av eit ferskvassutslepp i ein sjøresipient med gjennomslag til overflata og lokal sedimentering av organiske tilførsler i umiddelbar nærleik til utsleppspunktet i resipienten. Utsleppet får auka sin tettleik ettersom det lettare ferskvatnet stig opp og vert blanda med sjøvatnet (heiltrekt linje og lyseblått). Rådgivende Biologer AS 10 Rapport 2360

13 For berekning av innlagringsdjupet og spreiing med fortynning etter innlagring, ny ttar vi den numeriske modellen Visual PLUMES utvikla av U.S. EPA (Frick et al. 2001). Naudsynte opplysningar for modellsimuleringane er vassmengd, utsleppsdjup, diameter for utsleppsrø y ret, vertikalprofilar for temperatur og saltinnhald - samt straumhastig heita i resipienten. Vi nyttar vanlegvis ein typisk "vinterprofil" og ein typisk "sommarprofil", men ein bør vere merksam på at det sannsynlegvis utelet store variasjonar innanfor kvar periode. Ved stor diam eter i avløpsleidningen og lita vassmengd er de t sannsynle g at avløpsvatnet ikkje alltid fyller opp rø yrleidningen. Utstrøy minga vert då konsentrert i øvre del av tverrsnittet, og det blir sjøvassinntrenging i tverrsnittets nedre del. Det vert ei viss medriving og blanding mellom avløpsvatn og sjøvatn i det siste stykket av leidningen, og den strålen som forlèt leidningen vil difor bestå av avløpsvatn og ein mindre del sjøvatn. Dersom det ikkje er nokon vesentleg medrivning av sjøvatn inne i rø y ret, kan vatnet i nedre del av tverrsnittet dynamisk sett betraktast som stilleståande. Tverrsnittsarealet for utstrø y ming er då gjeve av at det såkalla densimetriske Froude - talet (F) har verdien 1. F er definert som: Der: U = straumhastigheit, g = gravitasjonskontanten (9.81 m³/s), / = relativ tettl eiksforskjell mellom ferskvatn og omgjevande sjøvatn, og H = tjukkleik av utstrø y mande lag. Vilkåret F = 1 uttrykk j er at det er balanse mellom kinetisk en ergi og potensiell energi knytta til trykket. Viss F 1 vil utstrøy minga fylle heile rø y ret. Når F < 1 vil ikkje det utstrø y mande avløpsvatnet kunne fylle heile rø y ret og det vert sjøva ss inntrenging. Rådgivende Biologer AS 11 Rapport 2360

14 RESULTAT T EMPERATURTILHØVE Temperaturen var t målt av straummålarane kvart 30. minutt i perioden 20. april 23. mai Det var størst variasjon i temperaturen i overflata på 2 m djup, noko som avspeglar vêrtilhøva om våren med veksling mellom periodar med kjøleg luft og periodar med meir innstråling og varme. Døgnmiddel temperaturen på denne djupna låg mellom 7 og 8 C første veka av måleperioden, og auka så i løpet av to veker til om lag 11 C, der temperaturen låg resten av perioden ( figur 7 ). På både 14 og 25 m djup var døgnmiddeltemperaturen svakt aukande frå vel 7 til rundt 8 C i løpet av måleperioden. Døgnvariasjonen i temperatur på 2 m dj up gjennom måleper ioden låg hovudsakeleg rundt 0,3-1, 2 C, men var på det meste oppe i 2,0 C den 23. april ( vedleggsfigur 1 ). På 14 m djup var døgnvariasjonen for det meste rundt 0, 0 0, 8 C, og på 25 m djup rundt 0,1 0,6 C. Figur 7. Døgnmidlar for temperatur målt ved Eiane i Forsand kommune på 2 meter, 14 meter og 25 meters djup i perioden 20. april 23. mai Rådgivende Biologer AS 12 Rapport 2360

15 SJIKTNINGSTILHØVE Temperatur, saltinnhald og oksygeni nhald vart målt i vassøyla den 20. april 2016, ved utsett av straummåla rane. Måling ane vart gjort ned til botn på 36 m djup, om lag 7 meter vest for der riggen med straummålarar vart s e tt. Måling av hydrografi synte at det var noko ferskvasspåverknadei øvste metrane av vassøyla ( figur 8 ). Heilt i o verflata var saltinnhaldet ca 17, men det steig raskt til 25 på vel 1 m djup. Vidare nedover auka saltinnhaldet meir gradvis til 32, 2 på 16 m djup, og svakt vidare til 33,2 ved botnen p å 36 m djup. Temperaturen var ganske jamn i heile vassøyla. I overflata var temperaturen 7, 4 C, sokk litt ned til eit minimum på 7,1 C på 16 m djup, og auka svakt igjen til 7,8 C ved botnen. Oksygeninnhaldet var også ganske jamt og høgt i øvre del av vassøyla. I overflata var innhaldet 10, 4 mg O/l, ti lsvarande e i oksygenmetning på 100 %, og auka svakt til eit maksimum på 10,6 mg O/l (105 %) på 5 m djup. Ved eit lite sprangsjikt rundt 16 m djup sokk oksygeninnhaldet noko, til 9,0 mg O/l (93 %) på 17 m djup. Herifrå sokk oksygeninnhaldet svakt vidare nedover i vass øyla, og var 7,1 mg O/l (75 %) ved botnen. Dette ligg innanfor tilstandsklasse I = s vært god for denne stasjonen (veileder 02:2013). Figur 8. Måling av temperatur ( C), oksygeninnhald (mg O/l) og saltinnhald ( ) i vassøyla ved utsett av straummålara r ved Eiane i Forsand kommune 20. april Rådgivende Biologer AS 13 Rapport 2360

16 S TRAUMMÅLINGAR OVERSIKT OVER STRAU M TILHØVA Figur 9 er e i forenkl a skisse som viser gjennomsnittleg straumfart og omtrentle g hov u dstr au mretning (flux) i løpet av måleperioden på 2, 14 og 25 m d jup ved Ei ane, ca 30 meter uta nfor avløp a. Den gjennomsnittl e ge str au men i høve til djupna var svak på 2 m djup og svært svak på 14 og 25 m djup ( tabell 4 ). Det er vanleg at den gjennomsnittlege straumen avtek nedover i vassøyla, noko som også var tilfelle her. D et kjem normalt av at vinden vil ha størst påverknad på overflatestraumen, og avtakande effekt nedover i vassøyla. Straumbiletet kan såleis tyde på at vind er den viktigaste straumskapingsfaktoren på lokaliteten ( figur 10, vedleggstabell 7 ). Straumen var o m lag dobbelt så sterk for overflatestraumen på 2 m djup som ved gjennomsnittleg utsleppsdjup på 14 meter, medan det nesten ikkje var straum ved botn e n på 25 meter s djup ( figur 11 ). Tidevatn vil også normalt vere ein viktig straumskapingsfaktor. Det såg periodevis ut til å kunne vere noko effekt av tidevatn på lokaliteten (t.d. 1-2 straumtoppar i døgnet), men stort sett såg ein lite slik effekt ( figur 11 ). D et var ein del meir straum i samband med nymåne 6. mai og til dels i perioden etter fullmåne 22. ap ril ( figur 10 ), men den auka straumaktiviteten etter fullmåne skuldast mest truleg noko sterkare vind rundt 26. april (jf. vedleggstabell 7 ). I dagan e rundt og etter nymåne 6. mai var det ikkje spesielt mykje vind, så den auka straumaktiviteten i denne per ioden kan mogeleg skuldast ein tidevassefekt. Hyppige og raske lufttrykksendringar ved variabelt vêr vil også kunne bidra som straumskapingsfaktorar. Figur 9. Skisse over hovudstraumretning og straumstyrke på dei ulike måle djupa utanfor avløp a til settefiskanlegget ved Eiane i perioden 20. april 23. mai Total lengd av pilene på kvart djup representerer middel straumhastigheit på dette djupet. Avløpa er markert med svart e pil e r. Rådgivende Biologer AS 14 Rapport 2360

17 Tabell 4. Oppsummering av straumdata ved Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april 23. mai Målestad / djup Middel hastigheit (cm/s) Tilstandsklasse middel hastigheit* Maks hastigheit (cm/s) Hovudstraum - retning(ar) Eiane 2 m 2, 4 IV = svak 20, 2 S SV Eiane 14 m 1, 3 V = svært svak 7, 4 SØ Eiane 25 m 1, 0 V = svært svak 2, 8 SV+NV *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. Figur 10. Døgnmidlar for straumhastigheit målt ved Eiane i Forsand kommune på 2 meter, 14 meter og 25 meters djup i perioden 20. april 23. mai Rådgivende Biologer AS 15 Rapport 2360

18 2 m 14 m 25 m Figur 11. Straumhastigheit ved Eiane på 2, 14 og 25 m djup i perioden 20. april 23. mai Rådgivende Biologer AS 16 Rapport 2360

19 STRAUMRETNING OG VAS STRANSPORT S traumen på 2 m djup gjekk i hovudsak innover mot land i vika utanfor Eiane smolt, i retning sør og litt mot aust ( figur 9 og 12 ). Dette e r litt på tvers av hovudretninga til fjorden, og kan tyde på at straumen dreiar litt av når den passerer Pannevikodden i vest, og i n okon grad blir pressa innover i vika utanfor Eidane slik at straumen tidvis blir gåande og sirkulere litt inne på vika som ei bakevje. Den sterkaste straumen på 2 m djup vart målt meir i retning nordvest og nordaust, men utgjorde ein mindre del av den tota le vasstransporten. P å 14 m djup gjekk også straumen i søraustleg retning inn mot land i vika, både for vasstransporten og den maksimale straumen. På 25 m djup var det svært lite straum, og sidan målaren registrerer retning sjølv om rotoren ikkje går rundt, må ein tolke resultatet med varsemd. Straumen ser her ut til å gå mest ut frå land i vestleg retning, men dette kan truleg vere nokså tilfeldig, og bør ikkje vektleggast i vurderingane. 2 m 1 4 m 25 m Figur 12. Fordeling av straumhastigheit (venstre), samt flux/vasstransport (midten) og maksimal str aumhastigheit (hø gre) for kvar 15 sektor på 2, 14 og 25 m djup ved Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april 23. mai Fordeling av retning for vasstranspo rten på 25 m djup er usikker på grunn av svært lite straum. Rådgivende Biologer AS 17 Rapport 2360

20 Tabell 5. Skildring av hastigheit, varians, stabilitet, og retning til straumen ved Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april 23. mai Måledjup Middel hastigheit Varians (cm/s) Neumann - parameter Tilstandsklasse Neumann - Resultant - retning (cm/s) parameter* 2 meter 2, 4 3, IV = lite stabil 135 º = SØ 14 meter 1, 3 0, I V = lite stabil 135 º = SØ 25 meter 1, 0 0, II = stabil 275 º = V *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. 2 m 14 m 25 m Figur 13. Progressivt vektorplott for målingane på 2, 14 og 25 m djup ved Eian e i perioden 20. april 23. mai Rådgivende Biologer AS 18 Rapport 2360

21 STRAUMSVAKE PERIODAR. D et var høgt innslag av straumsvake periodar i overflata på 2 m djup ved Eiane, men lengste periode på dette djupet var ikkje lenger enn 13,5 timar ( tabell 3 og 6 ). For spreiingsstraumen på 14 m djup var andelen svært høg i høve til djupna, og dei to lengste periodane var på høvesvis 62 og 63 timar. I nnslaget av straumsvake periodar for botn straumen på 25 m djup var også svært høgt, med ein lengste straumsvake period e på litt over 14 døgn ( tabell 6 ). Det var nesten ikkje straum over 2 cm/s på dette djupet i måleperioden. Tabel 6. Skildring av straumsvake periodar ved Eiane i Forsand kommune oppgjeve som tal på observerte periodar av ei gitt lengde med straumhastig heit mindre enn 2 cm/s. Lengste straumsvake periode er også oppgjeve, samt andelen periodar definert som periodar med varigheit på 2,5 timar eller meir. Måleintervallet er 30 min., og målingane er utført i perioden 20. april 23. mai Måledjup 0,5-2 t 2,5-6 t 6,5-12 t 12,5-24 t 24,5-36 t 36,5-48 t 48,5-60 t 60,5-72 t >72t Maks Andel (%) Tilstandsklasse andel straumsvake periodar* 2 meter ,5 t 32, 2 IV = høg 1 4 meter t 83, 0 V = svært høg 25 meter ,5 t 99, 4 V = svært høg *Viser til vårt eige klassifiseringssystem, sjå tabell 3. REGISTRERINGAR AV ST RAUMSTILLE På 2 m djup utgjorde målingane av heilt straumstille (straum på 1 cm/s e ller svakare) 21, 0 % av alle målingane i period en ( vedleggstabell 1 ). Andele n straumstille på 14 m djup var 54, 2 % medan a ndelen på 25 m djup var 95, 8 % ( vedleggstabell 3 og 5 ). KVALITETSVURDERING A V MÅLEDATA Det var ikkje synleg begroing av betydning på målarane etter endt måleperiode, og rotorane på dei ulike målarane hadde ikkje merkbar tregheit ved opptak. Ingen av måleseriane bar preg av at målarane ikkje hadde fungert slik dei skal. Det var ikkje andre installasjonar i sjøen på lokaliteten i måleperioden. Målingane var soleis ikkje påverka a v objekt som kunne ha innverknad på straumen. Det utstrøymande vatnet frå avløpet vil kunne påverke straumbiletet lokalt ved den oppstigande strålen, men straumriggen var plassert så langt unna sjølve avløpet at straummålingane neppe har vorte påverka av d ette. Straummålingane vart utført i ein v år p eriode med lite til moderat med vind ( vedleggstabell 7 ). Dei to næraste vêrstasjonane Liarvatn og Lysebotn viste ein del skilnader i vindtilhøve i måleperioden, men begge stasjonan e hadde måling av sterkaste dø gnlege vind mellom lett og frisk bris eller svakare i heile perioden. Den lokale variasjonen i topografi er stor i Lysefjorden, med høge fjell og ein del viker og dalar som er meir eller mindre skjerma for vindar frå ulike retningar, så overføringsverdien frå stasjonane til lokaliteten er noko begrensa. Måleperioden er likevel truleg representativ for ein periode med moderat til lite vind, og det er truleg at det kan vere noko meir straum i periodar med meir vind. Rådgivende Biologer AS 19 Rapport 2360

22 MODELLERING OG SPREING AV UTSLEPPET I nnlagringsdjup og fortynning av avløpet frå Eiane Smolt er berekna ut frå middel straumhastigheit i måleperioden (20. april 23. mai 2016), og temperatur og saltin nhald i vassøyla ved avløpet 20. april 2016 (jf. tabell 4 og figur 8 ). Tettleiken på avløpet er sett til 1000 kg/m³, og temperaturen i avløpsvatnet lik 10 C for ein sommarsituasjon. Avløpsvatnet vert leia ut via to rundt 70 m lang e PEH avløpsleidning ar, og dei to avløpa ligg på høvesvis rundt 13 og 15 m djup ut mot Lysefjorden i eit område der det er moderat til lite straum i overflata og lite straum nedover i vassøyla. Berekningane er gjort ut frå at begge avløpsrøyra ligg rett ved sida av kvarandre, for tilnærma dagens situasjon med utslepp på 15 m djup og for ein tenkt situasjon med utslepp på 30 m djup. Det vil vere ein viss samverknad av dei to avløpa. Avløpa har ein ytre diameter på 630 mm og ein indre diameter på 554 mm. Berekning av innlagringsdjup for eit utsleppsdjup på høvesvis 15 og 30 m i ein sommarsituasjon er vist i tabell 7 & 8 o g figur 14 & 15. Tabell 7. Berekna innlagringsdjup for ein sommarsituasjon ved middel straumhastigheit og middel og maksimal vassføring for eit utslepp på 15 m djup ved Eiane Smolt. Ved middel vannføring Ved maksimal vannføring Topp av sky Innlag rings - djup (m) Fortynning ved Fortynning 1000m Topp av sky Innlagrings - djup (m) Fortynning ved Fortynning 1000m (m) innlagring (m) innlagring 0 overflata 10 x 112 x 0 overflata 8, 5 x 96 x Figur 14. Innlagringsdjup og for tynning av u tslepp på 15 m djup i sjøområdet utanfor Eiane Smolt for ei maksimal vassmengd på 2x 167 l/s ( blå line ) og for ei middel vassmengd på 2x 120 l/s ( raud line ) for ein typisk sommarsituasjon. Figuren viser strålebanene for dei to vassmengdene ved midlare stra umhastigheit. Med utslepp av maksimal vassmengde ( 167 x 2 = 334 l/s) ved middel straumhastigheit, vil avløpsvatnet (plumen) frå eit utslepp på 15 m djup i ein sommarsituasjon nå til overflata og bli innlagra der. Det stemmer med det ein kan observere ve d avløpet i dag. A vløpsvatnet vil vere fortynna 8,5 gonger ved innlagringsdjupet i overflata, og ein km frå utsleppet vil avløpsvatnet vere fortynna ca 96 gonger ( figur 14 ). Med utslepp av middel vassmengde ( 120 x 2 = 240 l/s) ved middel straumhastigheit, vil avløpsvatnet (plumen) også nå til overflata og bli innlagra der. Avløp svatnet vil vere fortynna ca 10 gonger ved innlagringsdjupet i overflata, og ein km frå utsleppet vil a vløpsvatnet vere fortynna ca 112 gonger. Rådgivende Biologer AS 20 Rapport 2360

23 Tabell 8. Berekna innlagringsdjup for ein sommarsituasjon ved middel straumhastigheit og middel og maksimal vassføring for eit utslepp på 30 m djup ved Eiane Smolt. Ved middel vannføring Ved maksimal vannføring Topp av sky Innlagrings - djup (m) Fortynning ved Fortynning 1000m Topp av sky Innlagrings - djup (m) Fortynning ved Fortynning 1000m (m) innlagring (m) innlagring 0 overflata 16,5 x 106,5 x 0 overflata 14, 5 x 101 x Figur 15. Innlagringsdjup og fortynning av utslepp på 30 m djup i sjøområdet utanfor Eian e Smolt for ei maksimal vassmengd på 2x167 l/s ( blå line ) og for ei middel vassmengd på 2x120 l/s ( raud line ) for ein typisk sommarsituasjon. Figuren viser strålebanene for dei to vassmengdene ved midlare straumhastigheit. Med utslepp av maksimal vass mengde (167 x 2 = 334 l/s) ved middel straumhastigheit, vil avløpsvatnet (plumen) frå eit utslepp på 30 m djup i ein sommarsituasjon nå til overflata og bli innlagra der. A vløpsvatnet vil vere fortynna 14,5 gonger ved innlagringsdjupet i overflata, og ein km frå utsleppet vil avløpsvatnet vere fortynna vel 100 gonger ( figur 15 ). Med utslepp av middel vassmengde (120 x 2 = 240 l/s) ved middel straumhastigheit, vil avløpsvatnet (plumen) også nå til overflata og bli innlagra der. Avløpsvatnet vil vere fortynna ca 16,5 gonger ved innlagringsdjupet i overflata, og ein km frå utsleppet vil a vløpsvatnet vere fortynna ca 107 gonger. Modelleringa viser at avløpsvatnet (plumen) ved maksimal og middel vassmengd i avløpsrøret i ein sommarsituasjon vil nå til overflata og bli innlagra der, både ved eit utslepp på 15 og 30 m djup. Avløpsvatnet vil vere noko fortynna når det vert innlagra i overflatelaget. Eventuelle partiklar som følgjer med i strålebana oppover i vassøyla vil drive bort med vasstraumen, vert spreidd og sedimenterer til botn frå avløpet sitt nærområde og hovudsakleg i vika utanfor Eiane smolt, og i mindre grad vidare i området utover mot resipienten i Lyse fjorden. Rådgivende Biologer AS 21 Rapport 2360

24 DISKUSJON Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Lerøy Vest AS utført straummålingar ved avløp e t til settefiskanlegget på Eiane i Forsand kommune i Rogaland. Straummålingan er utført etter krav frå Fylkesmannen i Rogaland i samband med planlagt utviding av anlegget. Granskinga skal saman med modellering av utslepp et danne grunnlag for val av prøvestasjonar for gransking av blautbotn og hardbotn (strandsone). Det gjev også grunnlag for ei vurdering av plassering av framtidig avløp. Dei to utsleppsleidningane frå anlegget ligg på ca m dj up, ca 20 meter ut frå land, og d et er tydeleg gjennomslag til overflata frå utsleppa. Utsleppsvatnet er lettare enn det omkringliggande sjøvatnet, og stig difor opp før det vert innlagra på aktuelt innlagringsdjup i overflatelaget eller heilt i overflat a (fortrinnsvis vinterstid). Innblandingsdjupet for avløpsvatnet vil normalt vere i dei øvre delane av vassøyla, der tidevatnet vanlegvis syter for hyppig og god vassutskifting. På denne måten vil dei aller finaste tilførslane bli spreidd effektivt vekk fr å utsleppsstaden med tidevatnet ( jf. figur 6 ). Utsleppet vil ha ein upwellingseffekt på omkringliggande vassmassar ved utsleppsstaden og rive desse med seg på veg mot overflata. Isolert sett vil det såleis alltid vere gode lokale utskiftings - og omrøringsf orhold rundt sjølve utsleppet. Berre dei største partiklane vil sedimentere heilt lokalt ved sjølve utsleppet. Det er difor vanleg å observere ei svært avgrensa punktbelastning i samband med slike utslepp dersom utsleppet skjer på djupner med relativt go d vassutskifting og gode nedbrytingstilhøve. Der vil naturleg nedbryting kunne halde tritt med tilførslane dersom det er god tilgang på oksygen ved tilførsel av friskt vatn over sedimentet. Granskingar frå ei rekke tilsvarande utslepp av denne typen viser difor at det som regel kun er mogeleg å spore miljøeffektar nokså umiddlebart nært sjølve utsleppet. Rådgivende Biologer AS har gjennomført granskingar ved avløp frå over 30 settefiskanlegg langs ky sten. Der er benytta NS metodikk med ein 0,028 m² s tor grabb, og prøver er tatt i aukande avstand frå eksisterande utslepp. Då får ein eit bilete på utbreiinga av miljøverknaden på botnen, der sjølv store utslepp sjeldan har nokon betydeleg miljøverknad meir enn 50 meter unna sjølve utsleppspunktet ( figur 16 ). Figur 16. Samanstilling av resultat frå Rådgivende Biologer AS granskingar ved utslepp til sjø frå over 30 settefiskanlegg, der det er nytta MOM - B / NS 9410: metodikk med grabbhogg i aukande avstand frå sjølve utsleppspun ktet. Fargane er i høve til NS 9410:2007: Blå = meget god, grøn = god, gul = dårlig og raud = meget dårlig. Dette samsvarar bra med dei to siste miljøgranskingane rundt avløp et frå Eiane Smolt, der ein i november 2011 f a nn tilstand 4 ( meget dårlig ) ca 1 2 m frå avløpet, tilstand 2 ( god ) ca 15 meter frå avløpet og tilstand 1 ( meget god ) på stasjonar ca m og meir frå avløpet ( Tveranger & Eilertsen 2012 ). I juni 2007 fann ein t ilstand 2 på ein stasjon ca 50 m frå avløpet, medan det var fjell -/steinbotn med tilstand 1 på stasjonane med avstand på ca m frå avløpet, og sedimentbotn med tilstand 1 på alle stasjonar 90 m eller meir frå avløpet ( Johnsen m.fl. 2008). Rådgivende Biologer AS 22 Rapport 2360

25 STRAUMMÅLINGAR Det vart målt "svak" til "sv ært svak" straum i området, i heile vassøyla ned til minst 25 meters djup. Målingane er utført i ein periode med moderat til svak vind, og det er sannsynleg at ein kan ha sterkare straum i periodar med meir vind, spesielt for overflatestraumen. Nedover i v assøyla på 25 m djup vart det registrert svært lite straumaktivitet, og det er mindre sannsynleg at den gjennomsnittlege straumen her vil vere vesentleg sterkare til andre tidspunkt. Det vert gjort merksam på at klassifiseringane av straumtilhøva ( svak o g svært svak straum) er gjort ut frå kva ein meiner er eigna straumtilhøve for oppdrett av fisk i merdanlegg, og ikkje nødvendigvis kva som er tilstrekkeleg i samband med omsetjing av organisk materiale frå eit utslepp frå settefiskanlegg. Avløpet frå Eiane Smolt ligg ganske langt inne i den lokale vik a utanfor Eidane, som er relativt vid og open, men noko skjerma frå resten av Lyse fjorden. Det kan medføre at straumen er noko svakare her enn i hovudløpet av fjorden. Retninga til straumen, som var mest i retning sør og litt mot aust på målestaden, kan også tyde på at passerande straum i nokon grad blir pressa innover i vika slik at straumen store delar av tida blir gåande og sirkulere litt inne på vika som ei bakevje. Den sterkaste straumen på 2 m djup va rt likevel målt mest i retning nordvest og nordaust, noko som tyder på at det er varierande straumbilete og utskifting av vassmassar inne på vika, truleg mykje avhengig av vindretning og - styrke og eventuelt avrenning frå elva. Det var imidlertid få måling ar av den sterke overflate straumen i nordleg retning, og denne retninga utgjorde dermed ein mindre del av den totale vasstransporten. STASJONSNETT FOR MIL JØGRANSKINGAR Ut frå straummålingane vil ein vente at den største akkumuleringa av organisk materia le frå anlegget vil vere frå avløpet og om lag i retning sør - og sør vest over inn mot botnen av vika. Noko av dei finare partiklane kan også følgje med straumen rundt og ut av vika, og bli spreidd meir utover fjorden, men det aller meste vil truleg sediment ere og påverke området loka lt inne i vika (jf. figur 16, Tveranger & Eilertsen 2012 ). I høve til eit stasjonsnett for miljøgranskingar vil det såleis vere mest tenleg å ha stasjonar i nnover i vika, mest i retning sør til sørvest, men også mo t nord for å vurdere eventuell påverknad frå episodar med straum i denne retninga. For strandsonegransking vil ein truleg finne mest påverknad frå like ved avløpet og sørover inne i vika, medan ein stasjon lenger mot nordaust ut mot Lysefjorden i større grad kan funger e som ein referanse. Granskingar viser også dette, med "svært god" økologisk tilstand i strandsona utanfor vika i september 2016, og "god" økologisk tilstand inne i vika med litt lågare indeks nær avløpet enn lenger inne i vika ( Tverberg 2017 ). For blaut botngransking (C- gransking) er det ei utfordring at det er ein del bratt fjell - og steinbotn i området, og noko avgrensa kor prøvetaking er mogeleg. Re tninga til straumen på ulike djup tyder også på at mykje av partiklane frå det oppstigande avløpsvatnet v il bli ført delvis innover på grunnare vatn mot søraust rundt avløpet og delvis mot sør der det begge stader er bratt steinbotn etter utfylling. Næraste mogelege stasjon for C - gransking (C1) vil vere om lag 40 meter vest eller sørvest for avløpet, der det er relativt flat sedimentbotn, og her vil truleg ei plassering mot sørvest på meters djup fange opp størst påverknad ut frå straumretninga. Ein stasjon eit stykke nord for avløpet vil kunne fange opp eventuell påverknad frå den nordgåande overflatest raumen, og kan med rett avstand frå avløpet vere ein kontroll for at ikkje det er vesentleg påverknad utanfor sjølve vika (tilsvarande ytre del av overgangssona (C2), jf. NS 9410:2016). Skal ein plassere fleire stasjonar inne i overgangssona (C3) bør det v ere på tilsvarande djupner som nærstasjonen, med andre ord meir mot vest i høve til avløpet. E in stasjon på grunnare vatn lengst inn i vika vil truleg vere mindre representativ, og i tillegg verte meir påverka av elva. VURDERING AV AVLØPSP LASSERING Dage ns arrangement med avløp på m djup gir gjennomslag til overflata, og innblanding av partiklar og næringssalt i overflatelaget. Dersom dette fører til uhaldbare tilhøve i strandsona, bør Rådgivende Biologer AS 23 Rapport 2360

26 endring vurderast, men resultat frå strandsonegransking tyder ik kje på dette så langt ( Tverberg 2017 ). D et vil truleg også medføre ein del ulemper v ed å legge avløpet djupare, med blant anna dårlegare omset jing av organisk materiale på botnen. Sidan det er lite straum i vika utanfor Eiane Smolt, vil mykje av partikla ne frå det oppstigande avløpsvatnet sedimentere ganske nær avløpet. M ed dagens plassering vil det seie at mykje av sedimenteringa skjer på mellom meters djup. For å ha god omsetning av organisk materiale må sedimentet bli tilført oksygenrikt vatn, og det vil vere ein fordel at ein kan ha sterk nok botnstraum til å få resuspensjon. Det vil skje ved straumhastigheiter over ca 10 cm/s, medan ei straumhastigheit på ca 5 cm/s er nok til å halde partiklane resuspendert (Cromey m.fl. 2002, Kutti m.fl. 2007). Straumen på 14 m djup hadde ei maksimal hastigheit på 7,4 cm/s, som i utgangspunktet ikkje er sterk nok for resuspensjon, men det kan ikkje utelukkast at dette kan førekomme med ujamne mellomrom. S traumen på m djup kan truleg vere noko sterkare enn på 14 m djup, og det er større sjanse for resuspensjon på desse djupa, med vidare spreiing og omsetjing på botnen ved avløpet og i området rundt. Dersom ein skal unngå gjennomslag til overflata av avløpsvatn frå anlegget, må leidningen leggast eit godt s tykke lenger ut og djupare. Modellering som er utført viser at ein framleis vil ha gjennomslag til overflata om avløpet blir lagt ned på 30 meters djup. Avløpet må truleg ligge djupare enn meter for å unngå gjennomslag. Når ein kjem så djupt tyder st raummålingane på at det er svært lite straum, og den maksimale straumen som vart registrert på 25 m djup var berre 2,8 cm/s. Dette er for lite til resuspensjon, og materiale som sedimenterer på djupner større enn 25 meter vil i stor grad bli liggjande der det botnfell, og må omsetjast der. Tilførslar av oksygenrikt vatn med botnstraumen vil avta med djupna, både på grunn av lågare oksygeninnhald i vassøyla til djupare ein kjem (jamfør oksygenprofil i vassøyla), samt truleg svakare botnstraum til djupare ein kjem. F aren for akkumulering av organisk materiale på botn vil dermed sannsynlegvis verte større til djupare avløpet blir lagt. Ulike omsyn må vurderast opp mot kvarandre, men d et ser ut til at det kan vere større ulemper enn fordelar med å flytte avløpet lenger ut, dersom tilstanden elles er god i strandsona. K ONKLUSJON Str aummålinga ne viste svak til svært svak straum i heile vassøyla ned til minst 25 meters djup utanfor avløpet, og på 25 m djup var det tilnærma straumstille i lange periodar. Retning a til straumen var mest mot sør og søraust på målestaden, slik at straumen store delar av tida går innover i vika i retning kaia og elveosen, og mogeleg kan bli gåande og sirkulere litt inne på vika som ei bakevje i periodar. Dagens plassering av avløpet g ir gjennomslag til overflata, og innblanding av partiklar og næringssalt i overflatelaget. I sum medfører d ette at mesteparten av det organisk e materialet over tid hovudsakleg vil bli spreidd frå avløpet og i avløpets nærområde mellom søraust til sørvest, medan nokre av dei finaste partiklane etter kvart kan bli ført ut av vika med tidevatnet. Stasjonar for overvåking av blautbotn og strandsone bør i hovudsak plasserast innover vika i retning mellom sør og vest, medan ein også kan ha stasjonar mot nord til nordaust som kontroll. For å ha best mogeleg balanse mellom påverknad på blautbotn og strandsone i området kan det sjå ut til at posisjon for avløpet ikkje bør endrast nemneverdig. Rådgivende Biologer AS 24 Rapport 2360

27 R EFERANSA R CROMEY, C.J., T. D. NICKELL, K. D. BLACK, P. G. PROVOST & C. R. GRIFFITHS Validation of a fish farm waste resuspension model by use of a particulate tracer discharged from a point source in a coastal environment. Estuaries 25, DIREKTORATSGRUPPA VANNDIREKTIVET Veile der 02:2013 Klassifisering av miljøtilstand i vann. GOLMEN, L. G. & E. NYGAARD Strømforhold på oppdrettslokalitetar i relasjon til topografi og miljø. NIVA - rapport 3709, 58 sider, ISBN GOLMEN, L. G. & A. SUNDFJORD Strøm på ha vbrukslokalitetar. NIVA - rapport 4133, 33 sider, ISBN JOHNSEN, G.H., B. TVERANGER & M. EILERTSEN Utvidelse av Eidane Smolt AS, Forsand kommune. Konsekvensutredning for økologisk status i L ysefjorden. Rådgivende Biologer AS, rapport 1073, 55 sider. ISBN KUTTI, T., A. ERVIK & P.K. HANSEN Effects of organic effluents from a salmon farm on a fjord system. I. Vertical export and dispersal processes. Aquaculture 262, si de TVERANGER, B. & M. EILERTSEN Utvidet MOM B - undersøkelse utenfor avløpene til Eidane Smolt AS høsten Rådgivende Biologer AS rapport 1550, 31 sider. TVERBERG, J Resipientgransking ved settefisklokaliteten Eiane (lok. nr ) i Forsand kommune, Rådgivende Biologer AS, rapport 2359, 56 sider, ISBN Rådgivende Biologer AS 25 Rapport 2360

28 OM GYTRE STRAUMMÅLA R AR Straummålaren som er nytta er av typen Gytre målar, SD Rotoren har ein tregleik som krev ein viss straumhastigheit for at rotoren skal gå rundt. Ved låg straumhastigheit vil Gytre målaren difor i mange h øve vise noko mindre straum enn det som er reelt, fordi den svakaste straumen i periodar ikkje vert fanga tilstrekkeleg opp av målaren. På lokaliteten er ein god del av straummålingane på alle djup lågare enn 3-4 cm/s, og difor kan ein ikkje utelukke at lo kaliteten på desse djupnene faktisk er noko meir straumsterk enn målingane syner for dei periodane ein har målt låg straum. I dei periodane målaren syner tilnærma straumstille kan straumen periodevis eigentleg vere 1 2 cm/s sterkare. Som vist nedanfor ha r ein indikasjonar på at Gytre straummålarane og rotormålarar generelt måler mindre straum enn «sann straum» ved låg straumhastigheit. Målingar på alle djup er såleis minimumsstraum. Ein må i denne samanhen gjere merksam på at straummålarane som er nytta på denne lokaliteten registrerer ein verdi på 1,0 cm/s når rotoren ikkje har gått rundt i løpet av måleintervallet (30 min). Terskelverdien er sett til 1,0 cm/s for å kompensere for at rotoren krev ein viss straumhastigheit for å drive den rundt. Ved dei høva der målaren syner verdiar under 1,0 cm/s, skuldast dette at rotoren ikkje har gått rundt i løpet av måleintervallet, men at det likevel har vore nok straum til at målaren har skifta retning. Straumvektoren for måleintervallet vert då rekna ut til å ve rte lågare enn 1 cm/s. Ein instrumenttest av ein Gytre målar (SD 6000) og ein Aanderaa målar (RCM7 straummålar) vart utført av NIVA i Aanderaa - målaren har ein rotor med litt anna design enn SD Testen synte at RCM 7 straummålaren ga 19 % høgare middelstraumfart enn Gytre målaren (Golmen & Nygård 1997). På låge straumverdiar synte Gytre målaren mellom 1 og 2 cm/s under Aanderaa målaren, dvs at når Gytre målaren synte 1-2 cm/s, så synte Aanderaa målaren 2 3 cm/s. Dette kan som nemnt forklarast u t frå vassmotstanden i rotorburet til ein Gytre målar, samt at det er ein viss tregleik i ein rotor der rotoren må ha ein gitt straumhastigheit for å gå rundt. Ved låge straumstyrkar går større del av energien med til å drive rundt rotoren på ein Gytre mål ar enn på ein Aanderaa målar. Det vart i 1999 utført ein ny instrumenttest av same typar straummålarar som vart testa i 1996 (Golmen& Sundfjord 1999). Testen vart utført på ein lokalitet på 3 m djup i 9 dagar i januar I tillegg til Aanderaa - og SD målarane stod det ein NORTEK 500 khz ADP (Acoustic Doppler Profiler) straummålar på botn. Denne måler straum ved at det frå målaren sine hydrofonar vert sendt ut ein akustisk lydpuls med ein gitt frekvens (t.d. 500 khz) der delar av signalet vert refl ektert tilbake til instrumentet av små partiklar i vatnet. ADP straummålaren har fleire celler/kanalar og kan måle straum i fleire ulike djupnesjikt, t.d. kvar meter i ei vassøyle på 40 m. Ved å samanlikne straummålingane på 3 m djup (Aanderaa- og Gytremål aren) med NORTEK ADP (celle 31, ca 4 m djup) fann ein at NORTEK ADP målte ein snittstraum på 5,1 cm/s, Anderaa RCM 7 ein snittstraum på 2,7 cm/s, og SD 6000 ein snittstraum på 2,0 cm/s. Ein ser at i denne instrumenttesten låg begge rotormålarane langt unde r ADP målaren når det gjeld straumhastigheit. Våren 2010 utførte Rådgivende Biologer AS ein ny instrumenttest av Nortek ADP målar og Gytre SD målarar i Hervikfjorden i Tysvær over fire veker. Desse Gytre målarane hadde ein nyare type syrefast rotorbu r i stål, i motsetnad til dei som vart nytta i dei tidlegare instrumenttestane. Nortek ADP målaren vart hengt på 46 m djup og målte straumen oppover i vassøyla. Nortek målingane vart samanlikna med straummålingar utført med Gytre målarar på 30, 15 og 5 m d jup. Resultata viste at det var best samsvar mellom dei to ulike straummålarane på 30 m djup, og at det var generelt dårlegare samsvar mellom dei to straummålartypane med aukande avstand frå målehovudet på Nortek ADP målaren. Målingane viste elles at det v ar størst forskjell på straumfarten mellom Gytre og Nortek ved middels låg straumfart (ca 3-4 til 8-9 cm/s), og noko mindre forskjell ved høgare straumfart. Nortek målaren målte ca 1,5 2,5 cm/s høgare gjennomsnittleg straumfart enn Gytre målaren ved svak straum (Gytremålingar på 0 3 cm/s), ca 3 4,5 cm/s høgare straumfart ved Gytremålingar på ca 3 10 cm/s, og 2 3,5 cm/s høgare straumfart ved Gytremålingar på ca cm/s. Rådgivende Biologer AS 26 Rapport 2360

29 VEDLEGGSTABELLAR V edleggstabell 1. Oversyn over straumaktiviteten i alle 15 graders kompassektorar på 2 m djup ved Eiane. Måleperiode: 20. april 23. mai Antal målingar: Intervalltid: 30 min. Vedleggstabell 2. Oppsummering av statistiske data for straummålingane på 2 m djup ved Eiane i perioden 20. april 23. mai Rådgivende Biologer AS 27 Rapport 2360

30 V edleggstabell 3. Oversyn over straumaktiviteten i alle 15 graders kompassektorar på 14 m djup ved Eiane. Måleperiode: 20. april 23. mai Antal målingar: Intervalltid: 30 min. Vedleggstabell 4. Oppsummering av statistiske data for straummålingane på 14 m djup ved Eiane i perioden 20. april 23. mai Rådgivende Biologer AS 28 Rapport 2360

31 V edleggstabell 5. Oversyn over straumaktiviteten i all e 15 graders kompassektorar på 25 m djup ved Eiane. Måleperiode : 20. april 23. mai Antal målingar: Intervalltid: 30 min. Vedleggstabell 6. Oppsummering av statistiske data f or straummålingane på 25 m djup ved Eiane i perioden 20. april 23. mai Rådgivende Biologer AS 29 Rapport 2360

32 Vedleggstabell 7. Vindretning og høgaste døgnlege vindhastigheit ved målestasjonane Lysebotn (t.v.) og Liarvatn (t.h.) i perioden 20. april 23. mai Tabellen er henta frå Rådgivende Biologer AS 30 Rapport 2360

33 VEDLEGGSFIGURAR 2 m 1 4 m 2 5 m Vedleggsfigur 1. Temperatur målt på tre djup ved Eiane i perioden 20. april mai Rådgivende Biologer AS 31 Rapport 2360

34 2 m 1 4 m 2 5 m Vedleggsfigur 2. Fordeling av retning for målingane ved Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april mai Rådgivende Biologer AS 32 Rapport 2360

35 2 m 1 4 m 2 5 m Vedleggsfigur 3. Maksimal (venstre) og gjennomsnittleg (høgre) str aumhastigheit for kvar 15 sektor for målingane Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april mai Rådgivende Biologer AS 33 Rapport 2360

36 2 m 1 4 m 2 5 m Vedleggsfigur 4. F lux/vasstransp ort (venstre) og antal målingar (høgre) for kvar 15 sektor for målingane ved Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april mai Rådgivende Biologer AS 34 Rapport 2360

37 2 m 1 4 m 2 5 m Vedleggsfigur 5. Stick - diagram for målingane ved Eiane i Forsand kommune i perioden 20. april mai Rådgivende Biologer AS 35 Rapport 2360