STEINBROT VED GJERMUNDNES FRAMLEGG TIL REGULERINGSPLAN NATURMILJØ

Transkript

1 1 Gjermundnes Naturstein AS Natursteinspartner AS STEINBROT VED GJERMUNDNES FRAMLEGG TIL REGULERINGSPLAN NATURMILJØ Ei vurdering av omsynet til raudlisteartar, ansvarsartar og naturverdiar generelt i planområdet Alv Ottar Folkestad Albicilla naturfagrådgjeving

2 2 Bakgrunn I telefonsamtalar og møte med Erik Ludvigsen, Consilium AS, tok underteikna på seg å gje ei vurdering av naturmiljøet i og rundt dei etablerte steinbrota til Gjermundnes naturstein AS og Natursteinspartner AS ved Gjermundnes i Vestnes kommune som del av grunnlagsarbeidet for utarbeiding av reguleringsplanframlegg for arealbruk og framtidig uttak av stein frå området. Vurderingane skulle ta utgangspunkt i krava som følgjer av Plan- og bygningslova (pbl) når det gjeld omsyn og krav til arealbruk så langt det gjeld naturmiljøet (miljømål jfr. pbl 3.1 a), i kva grad det kan vere aktuelt med å legge inn i den aktuelle planen areal med føremål å sikre eventuelle miljøomsyn (pbl 12.5), med særleg fokus på raudlistearten oter og ansvarsarten havørn i eller nær planområdet, men og andre viktige viltførekomstar ved sida av ei generell vurdering av naturfagleg type og status i planområdet. Problemstillingane er og viktige etter Naturmangfaldlova (nml) i høve til lova sitt Kap. I ( 1-2) når det gjeld føremål og verkeområde, Kap. II om alminnelege vedtak om berekraftig bruk ( 4-14 og her med vekt på 4 om forvaltingsmål for naturtypar og økosystem, 6 om aktsemd, og 8-12 om kunnskapsgrunnlag, føre-var-prinsippet og økosystemtilnærming og samla belasting). Føresetnaden for oppdraget var at det måtte bygge inn tilgjengeleg kunnskap om naturmiljø med særleg merksemd på dei nemnde artane, synfaring av planområdet, og dette vurdert opp mot krava i Naturmangfaldlova og Plan- og bygningslova for å sikre omsyn til biologisk mangfald og naturverdiar i høve til arealbruk og terrenginngrep. Etter at eit rapportutkast vart lagt fram for regionale miljøvernstyresmakter, vart det etterlyst ei meir konkret vurdering i høve til Plan- og bygningslova sin 3.1 a) og 12.5, og spesielt i høve til Naturmangfaldlova 1-2 og 4-14, og med sørleg vekt på 4, 6 og Vidare vart det etterlyst ei vurdering av soppfloraen med særleg tilvising til sopparten drueblå kremle, Russula azurea, som skal vere påvist i/nær området, men noko usikker lokalisering. Dette er følgt opp og kommentert i den oppdaterte versjonen som her ligg føre. Dette er bakgrunn for rapporten.

3 3 Synfaring Synfaring vart gjennomført av Alv Ottar Folkestad, saman med Erik Ludvigsen og Ingar Støyle Bringsvor den 27. juli Det omfatta ein gjennomgang av planområdet i terrenget rundt det etablerte steinbrotet, og ein gjennomgang av det tilgrensande området mot aust, både sør for E 39 og aust og nord for denne vegen mot Førneset og aktuelle område for lokalisering av utskipingskai for framtidig eksport av stein frå verksemda. Under synfaringa vart det lagt særleg vekt på avstandar og terrengverknad/ aktivitet ved ei eventuell utviding av steinbrotet i høve til hekkande raudlisteartar og ansvarsartar av fugl, og til hi-plassar og aktivitetsområde for oter langs sjøen. Det første vart vurdert særleg i høve til transportvegar og eventuelt forstyrrande aktivitet, det andre i høve til kai-anlegg og fysisk nedbygging av strandsona. Havørn: Det vart ikkje registrert havørn under synfaringa. Tidlegare på året var det konstatert påbygd tradisjonelt reir, men avbroten hekking. Lokaliteten har vore kontrollert årleg frå og med Tidlegare, men ikkje årleg har lokaliteten vore kontrollert attende til Hønsehauk: Det vart høyrt utflogne årsungar i området aust for planområdet. Dei seinare åra har dette vore kjent som hekkeområde for arten. Oter: Utan å ha kjennskap til tidlegare registreringar av oter i området, vart strandsona sjekka frå grensa mellom rullestein- og lausmassestrand aust for Førneset til sjølve Førnesodden. Langs rullesteinstranda vart det ikkje påvist spor, men langs berga mot Førneset var det ei rekkje markeringspunkt, både ferske og litt eldre og tydlege spor etter markeringspostar og sig/pyttar som har vore i aktiv bruk så lenge at det gir langtidseffekt (grønalge/blågrønalgebelegg, gjødsling av grastuer, spesielle moseartar i botnen av stiar). Sjølve Førnesodden var like eins eit mykje nytta aktivitetsområde. Det var tydeleg at dette er eit viktig funksjonsområde for oter, med bekkelaup og vass-sig, og med fleire hi-område i kløfter og under steinar. Andre artar: Det vart retta litt merksemd på hakkespor etter spetter i daudved. I skogspartia i planlagt uttaksområde for stein var det lite spor, og innslaget av daudved var sparsamt. Heller ikkje vart det påvist spor i planteskogen aust for anleggsområdet, medan det i blandingsskogen mellom E 39 og stranda fanst sparsamt med hakkespor i morken daudved som kunne tilsvare det typiske for kvitryggspett. Som i tilsvarande skogtypar i distriktet må vi gå ut frå at arten regelmessig er innom, men det er ingen ting som tyder på hekking i dette området.

4 4 Områdeskildring: Mesteparten av terrenget innafor planområdet er nord- til svakt nordvestvend i moderat stigning på sørsida av E 39 og på vestsida av ein rygg som går frå Førneset og nokså rett sørover mot fjellryggen ovafor. Nord for vegen er det bratt fall mot fjorden vest for Førneset, mindre bratt aust for ryggen mellom Gjermundnes og Hjelvika. Skogstypen i det aktuelle uttaksområdet må karakteriserast som fattig utgåve av furudominert, nedbørs- og skuggeprega skog. Mykje av skogen er småfallen eller har moderat storleik på trea, og med innslag av spreidd lauvskog, mest bjørk eller litt øyrevier. Områdevis er det godt utvikla mosematter, der torvmosar er påfallande og vitnar om eit fuktig mikroklima og rikeleg tilgang på vatn, truleg både frå nedbør og overflate-avrenning. Feltsjiktet elles er områdevis dominert av røsslyng i dei meir opne skogpartia, langs dei rikaste siga litt pors, og elles innslag av blokkebær og blåbær. Skogstypen vil kunne karakteriserast som fuktige og mosedominerte utgåver av røsslyng-furuskog og blåbær-furuskog i nokså triviell utgåve. Bortsett frå spor etter hjort og rådyr, var det lite spor av dyr eller fugl i desse områda. Tilgrensande område mot aust er dominert av planteskog, mest gran i ein alder på år og tydelegvis med god tilvekst og gode tredimensjonar. Det er og små felt av sitkagran i tilsvarande alder eller yngre. Planteskogen grensar mot fjellet opp mot furu-/blandingsskog der det har vore ei viss skogsdrift, og der hogstflatene er tilplanta med gran i tidleg vekstfase. Desse områda har tydeleg langt betre bonitet enn det meste av planområdet. Mellom E 39 og fjorden er det vest for Førneset blandingsskog av naturleg furu og lauvskog som går over i reinare furuskog på ryggen sør for Førneset. I bukta aust for neset er det plantefelt med vanleg gran av tilsvarande alder som sør for vegen. Viktige naturtypeområde i det kringliggande landskapet I Naturbasen (Direktoratet for naturforvaltning 2011) er det ikkje registrert viktige naturtypeområde inntil eller nær det aktuelle planområdet. Det næraste ligg ved Vikesætra, om lag 1,5 km mot sør-sørvest og godt utafor noko form for påverknad frå planområdet. Andre raudlisteartar og biologisk mangfald i eller nær området Regionale styresmakter peikar på at sopparten drueblå kremle, Russula azurea, er rapportert frå området og at denne arten er oppført på den norske raudlista. Det er rett at sopparten vart påvist for nokre år sidan, men nøyaktig funnstader uklar i høve til lokalnamn som er nytta. Det har vore vanskeleg å få verifisert funnstad i høve til planområdet etter som rapportøren har vore vanskeleg tilgjengeleg. Arten er påvist ei rekkje stader i fylket, stort sett langs dei indre og lokalklimatisk/bonitetsmessig gunstige fjordliene. Viktigare er likevel i denne samanheng at arten ikkje lenger er oppført på den norske raudlista frå Her er arten

5 5 plassert i kategorien least concern (LC) og altså ein art som ikkje lenger er vurdert å ha behov for spesiell merksemd i høve til generelle konsekvensvurderingar og tiltak for å sikre naturverdiar og naturmangfald under planlegging og gjennomføring av arealinngrep. Inngrep og områdestatus i dag Gjermundnes Naturstein AS, eigd av Busengdal Transport as, disponerer eit område på om lag 700 m lengde og inntil 400 m breidde sør for E 39, totalt rundt 220 da, der ein stor del er etablert steinbrot i dag. På tilgrensande eigedom i vest, da, har Natursteinspartner AS etablert steinbrot. Det er såleis etablert uttak av naturstein på eit areal med potensiale for steinbrot på rundt 300 da. Mykje av dette er i dag aktivt anleggsområde, og mesteparten av resten ligg terrengmessigt slik til at det er sterkt påverka av anleggsaktiviteten. Denne aktiviteten har vore driven over ei årrekkje. Det som finst av raudlista artar og ansvarsartar i nærområdet, må såleis ha tilpassa seg aktiviteten og aksepterer situasjonen som han er. Det gjeld hekkande havørn som sidan år 2000 har hekka årvisst på ein reirplass rundt 900 m unna direkte innsyn til anleggsaktivitet, og rundt 750 m luftlinje frå terrengskjerma aktivitet. Tilsvarande har hønsehauken hekka tilsynelatande årvisst m frå anleggsaktiviteten. Her er lokaliteten terreng- og vegetasjonsskjerma for direkte innsyn til anleggsområdet. Havørnparet etablerte seg først på 1990-talet og var først i lia sør for planområdet. Dei flytta frå dette området rundt år 2000, kanskje som følgje av skogsdrift i nærområdet. Territoriet har vore regelmessig kontrollert, men ikkje årleg i tida frå etablering til Frå og med 2003 har lokaliteten vore kontrollert årleg, og det har regelmessig vakse opp havørnungar. Hønsehauk har ikkje vore kontrollert med tanke på hekkeresultat, men arten har regelmessig vore sett og høyrt i området i samband med kontroll av havørnlokaliteten (ref. Prosjekt Havørn Norsk Ornitologisk Foreining). For oterlokaliteten er avstanden til dagens anleggsområde m, medan avstanden til E 39 er om lag det halve. Kortaste avstand til menneskeleg aktivitet er om lag 115 m (gatekjøkken og rasteplass). Området har ikkje vore følgt med over tid, men ber tydleg preg av å ha vore i bruk over lang tid og må såleis vurderast som tradisjonelt brukt. Jamfør elles ortofoto og kart over området.

6 6

7 7

8 8 Konsekvensar av dei planlagde inngrepa Ut frå kunnskapen om naturverdiar i og rundt planområdet i dag, er det lite grunn til å tru at framhaldande og noko aukande aktivitet over eit utvida område vil få merkbare og alvorlege konsekvensar for naturmiljøet ut over det som utviding steinbrotet vil medføre, så langt det gjeld områda vest for høgderyggen frå Førneset mot sør-sørvest. Dette gjeld heile området der Gjermundnes Naturstein AS og Natursteinspartner AS tek ut stein. Så langt det er kjent, synes det ikkje å vere knytt spesielle naturverdiar eller funksjonar til dette området, og det ser derfor ikkje ut til å vere behov for spesielle tiltak eller omsyn for å oppfylle dei generelle krava etter pbl.( jamfør 3.1 a), eller ved å setje av spesielt areal for å sikre slike verdiar innafor steinbrotet. Det same gjeld vurderingane i høve til naturmangfaldlova. Dette ut frå det faktum at landskapet har vorte endra over lang tid og er sterkt prega av dette. Konsekvensane som følgje av utvida og delvis endra aktivitet (utskiping av stein og utskipingshamn) vil ut frå det som er kjent i dag, først og fremst vere knytt til eventuell transportveg gjennom det tilgrensande området mot aust, og strandsona og dei sjønære områda frå Førneset og austover. Ikkje minst vil det vere avhengig av val av transportmetode. Med tanke på dei artane det skulle setjast særleg fokus på, vil dette kunne bety at avstanden frå havørna sin hekkeplass til eit transportsystem vil kunne verte redusert til m med direkte innsyn, og for hønsehauk til m med berre vegetasjonsskjerming. For begge artane balanserer situasjonen i dag med det som vanlegvis vert rekna som minimumsavstand til dagleg og etablert menneskeleg aktivitet. For begge artane er det snakk om hekkelokalitetar der det over rimeleg lang tid er dokumentert regelmessig ungeproduksjon. Havørn ligg under snittproduksjon for arten på landsbasis (ca. 0,4 mot 0,65). Utan at det direkte kan brukast til å tolke situasjonen for einskildpar, er det grunn til å peike på at dette nivået generelt indikerer sub-optimale hekketilhøve. Når havørnpar likevel held fast ved reir som ikkje gjev optimalt utbytte, må det først og fremst tolkast som teikn på at det ikkje er betre reirplassar tilgjengeleg innafor territoriet. I havørna og hønsehauken sin bruk av området ligg nødvendigvis ein aksept for biltrafikken som passerer på E 39 og som truleg av fuglane vert oppfatta som meir nøytral enn anleggsaktiviteten i og rundt steinbrota. Begge artane er innafor kategoriar som krev omsyn og må i ein planprosess få spesiell merksemd, jamfør pbl. 3.1 a) og ved behov også sikrast gjennom arealbruksføremål, sjå pbl. 12.5, punkt 3, 5 og 6. Reirplassane for desse to artane ligg ikkje innafor det aktuelle planområdet og vil såleis ikkje står i fare for fysiske inngrep. Her er dei viktigaste omsyna først og fremst å halde avstand til artane sine sårbare område og ikkje opne for direkte innsyn ut over det som allereie er etablert akseptavstand. Dette er nedfelt i nml 1 og er konkretisert i same lov sine 4-6, jamfør og 9 om «førevar-prinsippet» og 10 om økosystemtilnærming og samla belastning. For oteren er det og ein etablert akseptsituasjon der vegtrafikk og trafikk på rasteplass og rundt gatekjøkken truleg blir oppfatta som nøytral så lenge som aktiviteten langs stranda og i oteren sitt aktivitetsområde er minimal. Etablering av kai-anlegg og utskipingshamn vil radikalt endre dette. Direkte arealbeslag av bruksområda til oteren (hi-område, dag-leie, drikke- og badeplassar) vil måtte gje fysiske sperre, og ny aktivitet vil i første omgang nokså

9 9 sikkert føre til at arten blir pressa bort. Kor vidt han over tid vil kunne flytte tilbake til delar av området, vil avhenge av tilpassing og i kva grad arealbeslag og aktivitet har blokkert det som i sum i dag gjer dette til eit attraktivt oterområde. Erfaring frå distriktet parallelt med auken i oterbestanden syner at arten kan ta i bruk område som har nokså stor menneskeleg aktivitet og at han også kan flytte inn i naust og sjøhus eller nokre gonger andre uthus, men då avhengig av at han ikkje blir direkte forstyrra i sine mest sårbare bruksområde, først og fremst yngle-hi, men og dag-leie. Dette er område som ligg innafor planområdet, og det er klart behov for å sikre funksjonsområda gjennom arealbruksføremål og setje grenser for ny aktivitet og terrenginngrep ut frå omsynet til at arten må ha tilgang til funksjonsområde også på sikt (pbl. 12.5, pkt. 3, 5 og 6). Jamfør og nml 1, 4-6, 9-10 og 12. Summert er det såleis dei austlege delane av det skisserte planområdet som er mest utsette i høve til forventa konsekvensar for sårbare dyre- og fugleartar (havørn, hønsehauk og oter), og då ved at nye inngrep og ny aktivitet er aktuelt vesentleg nærare, dels vil overlappe med viktige bruks- og funksjon-område i høve til situasjonen i dag. For havørn og hønsehauk vil dette avhenge av kva transportalternativ som blir valt og korleis terrengløysinga vil bli i høve til avstand og eksponering. For oteren vil det også vere sterkt knytt til direkte arealbeslag av funksjonsområde. I denne samanheng kan det vere grunn til å peike på at det andre stader vert nytta terrengnøytrale transportmåtar for uttak av berg (tunnelbane frå brotet til t.d. utskiping). Dette bør og kunne vere aktuelt å vurdere i den aktuelle situasjonen, både for transport som er avhengig av å krysse noverande E 39, og når det gjeld laste- og utskipingsløysing ved fjorden. Etterbruk av anleggsområdet Under føresetnad av at yttergrensene for anleggsområdet i dag stort sett vil vere dei same for eit framtidig område som skal vurderast for etterbruk, er det neppe grunn til å rekne med at det vil oppstå nye problemstillingar i høve til sårbare artar av fuglar og dyr. Dersom arealbruk og aktivitet ikkje skil seg radikalt frå det som er situasjonen gjennom ein periode med steinbrot, er det heller ikkje grunn til å tru at slik etterbruk (truleg mest aktuelt for industri i ei eller anna form) vil reise nye problemstillingar i høve til dei omsyna som må takast i planløysingane for den skisserte reguleringsplanen. Konklusjon: På bakgrunn av kunnskap og vurderingar som er gjennomgått og vurdert framanfor, kan problemstillingane rundt miljøverdiar, status og omsyn til naturmiljøet og med hovudvekt på raudlista artar og ansvarsartar av fuglar og pattedyr i reguleringsplanområdet for Gjermundnes Naturstein AS og Natursteinspartner AS summerast som følgjer: 1. Innafor kort avstand frå planområdet er det påvist viktige funksjonsområde for raudlista artar og ansvarsartar av fuglar og dyr (hekkelokalitetar, hiområde, dagleie,

10 10 ferskvasskjelder). Det er grunn til å tru at avstand frå hekkeplassane og hiområda er på eller nær akseptgrensa i dag og at det er lite å gå på i høve til utvida aktivitetsareal og auka menneskeleg aktivitet. 2. Auka aktivitet og auka inngrepsareal innafor dei etablerte minimumsavstandane vil likevel truleg kunne aksepterast i høve til at funksjonsområda for dei aktuelle artane skal kunne vere i bruk også i framtida. 3. Den kritiske delen av planen i høve til miljøomsyn vil først og fremst vere skisserte planar for utskipingskai/-hamn for stein aust for Førneset og transport av stein til dette, anlegget. Det gjeld særleg val av open kontra tunnelbasert transport, inkludert transport-trasé. For oter gjeld det og arealbeslag og aktivitet i høve til hi-område og dag-leie/ferskvasskjelder. 4. Dersom utskipingshamn med tilhøyrande transportanlegg kan lokaliserast utanom viktige funksjonsområde, medrekna erfarne avstandskrav, og vidare ved val av terrengnøytrale løysingar for transport, kan det kanskje vere mogleg å finne fram til ei planløysing med minimale konsekvensar for dei sårbare artane som har tilhald i og inntil planområdet, jamfør nml 1 om berekraftig bruk og vern, og 4-6 om forvaltingsmål for naturtyper, økosystem og artar, og 6 om generell aktsemdsplikta. 5. Kunnskapsgrunnlaget for vurdering av naturverdiane i og kring planområdet må karakteriserast som godt, etter som raudlisteartar og ansvarsartar har vore overvaka i 20 år (nml 8). 6. For å kunne følgje opp intensjonane i pbl 3.1 a), pbl 12.5 og krava i nml 1 om berekraftig bruk og vern, 4-5 om forvaltingsmål for naturtyper, økosystem og artar, 6 om generell aktsemdsplikt, 9 om føre-var-prinsippet, 10 om økosystemtilnærming og samla belastning og endeleg 12 om miljøforsvarlege teknikkar og driftsmetodar, vil det vere behov for å unngå terrenginngrep og aktivitet innafor akseptert minste avstand til sårbare artar slik status er i dag, unngå terrenginngrep i viktig strandområde (omsyn til oter), og vurdere terrengnøytrale, tekniske løysingar som t.d tunneldrift for transport til utskiping, og like eins aktivt nytte og eventuelt forsterke terreng- og vegetasjonsskjerming mellom steinbrot/aktivitetsområde og sårbare naturfunksjonar. 7. Dette bør løysast gjennom aktiv bruk av planverktøyet i høve til arealbruksføremål, der arealkategoriar som sikrar naturverdiar går inn som ein naturleg del. Eiksund, den 24. oktober 2012 Alv Ottar Folkestad naturfagkonsulent

11 11 Referansar: Statens kartverk 2012 ortofoto og kart over område og situasjon Direktoratet for naturforvaltning 2011 Naturbasen Naturtypekartlegging i Vestnes kommune, Møre og Romsdal. Prosjekt Havørn Norsk Ornitologisk Forening 2012 Plan- og bygningsloven Naturmangfoldloven