M/S Atløy. Istandsetting av båtsdekk og hovuddekk Rapport frå Hardanger Fartøyvernsenter. Alf Storaas

Transkript

1 M/S Atløy Istandsetting av båtsdekk og hovuddekk Rapport frå Hardanger Fartøyvernsenter Alf Storaas Hardanger Fartøyvernsenter Mars 1999

2 Tittel: M/S Atløy. Undertittel: Istandsetting av båtsdekk og hovuddekk. Forfattar: Alf Storaas. Utgjevar: Hardanger Fartøyvernsenter. Utgjevingsår: Teikningar: Alf Storaas og Morten Hesthammer. Foto: Alf Storaas. Foto på framside: Oddbjørn Hovland. 2

3 Innhald 1. Båtsdekk Atløy sin tilstand ved ankomst Førebuande arbeid Oppdraget Antikvariske retningsliner og krav til styrke Demontering og førebuing Dekkslegging Styrhus Oppsummering Konklusjon Hovuddekk Tilstand ved ankomst Førebuing til dekkslegging Skipskontrollen sine krav Oppdraget vårt Antikvariske retningsliner og krav til styrke Dekket Konklusjon Vedlikehald Produktoversyn med leverandørar...15 Hardanger Fartøyvernsenter

4 1. Båtsdekk 1.1 Atløy sin tilstand ved ankomst M/S Atløy kom til HFS første veka i september Båten vart fortøydd, ein del utstyr nedrigga og så forlatt av oppdragsgjevar sine folk. I november var oppdragsgjevar tilbake med ein mann som tappa vatn av varmeanlegg, vaskar etc, slik at dette ikkje skulle frysa. Mesteparten av dekksutstyret på båtdekk og styrehuset var rigga ned før fartøyet kom til Norheimsund. Mykje av båtdekket var fjerna. Ein del av styrhusdekket var òg fjerna slik at det var ingen tvil om at også dette måtte skiftast. Dekka som var rivne var furudekk. Ein del av jernet var ferdig rustpikka og behandla. Røykesalong og salong 1. klasse hadde vore utsett for mykje lekkasje. Postlugar, kapteinslugar og båtmannslugar hadde òg vore utsett for vatn i lengre tid. Også i 2.klasse salong under hovuddekk rann det inn vatn. Dette er i store trekk slik båten var då han vart overlatt til HFS. 1.2 Førebuande arbeid Det første vi gjorde var å setja vifter i salongane, slik at dei skulle tørka ut. Styrmaskina som stod bak på båtdekk vart heist på land. Presenningshus vart bygd. Dette dekka båten frå forkant styrhus og heilt akterut. Vi dekka òg sidene med presenning for å unngå inndrev. Overbygget fungerte godt. Vi hadde ein tørr og ganske trekkfri arbeidsplass. 1.3 Oppdraget Kva skulle i utgangspunktet gjerast med Atløy? HFS hadde teke på seg å leggja nytt båtdekk og eventuelt nytt rorhus (styrhustak) på Atløy. Båtdekket var på fastpris. Resten av arbeidet som HFS har gjort har vore på timebasis. Oppdragsgjevar skulle sjølv byggja opp presenningshus, dokumentera eksisterande dekk og arrangement, fjerna og demontera dekksutstyr, fjerna el.opplegg, riva dekksplank og renovera stålbjelkar, strekkplater o.l. Ein del av dette arbeidet vart gjort av oppdragsgjevar sine folk, resten er utført av oss på timebasis. Dette framgår av månadsoversyna. 1.4 Antikvariske retningsliner og krav til styrke Dekket skal leggjast så nær opp til det opphavelege som mogleg, drivast med hampedrev og fyllast med bek. Innfesting og festemiddel skal så langt som råd 4

5 vera originale. Overflatebehandling skal også, så langt som råd er, vera autentiske på det som er synleg. Arbeidet skal vera i tråd med Norske Veritas sitt regelverk då fartøyet vart bygd og Skipskontrollen sine krav skal følgjast. 1.5 Demontering og førebuing Snitt gjennom dekket som viser bolting gjennom lask. Båtdekk og styrhusdekk er festa til underliggjande stålbjelkar med ½ låsebolt. For å kunna koma til mutrane måtte vi i røykesalongen ta ned lister og skjera ut for bjelkane. Her kunne listverk o.l monterast opp att, det vart også gjort før båten forlot HFS. I kapteinslugar og båtmannslugar måtte heile himlinga ned. Her kom tildels store roteskader fram både i himling og skott. Skadene grunnast lekkasje i dekk, men også det faktum at det var putta isolasjon i himlinga, denne har nok stått våt lengje. Samstundes var opprinneleg panel kledd med hard huntonitt som var malt med tett maling. Så fuktigheita har vorte godt bevart i konstruksjonen. No vart det også oppdaga store rustskader i yttervegg på styrbord side på styrhuset. Langs heile veggen i nivå med dekket på båtdekk. Her var styrhuset heilt gjennomrusta, vatnet har hatt fri veg ned til underliggjande lugarar og rom i lang tid. I akterkant av styrhustak var det ei jernplate som gjekk ca 70 cm inn på taket. Dekket var lagt mot denne. Den har fungert som fundament for halve skorsteinen i ein periode. Skorsteinen er no plassert på opprinneleg plass. Rundt denne plata har det vore mykje lekkasje. Stålet i akterkant av styrhus var gjennomrusta. Dette vart reparert og ny flens sveist på. 5

6 For å kunna utføra reparasjon av rustskadane måtte ein riva meir av innreiing i kapteins-, båtmanns- og postlugar. Dette for å kunna koma til, men og for å unngå skjulte brannar i skott og himling under sveising. Utbetringa har var tidkrevjande då det var vanskeleg å koma til, og ein måtte reinska ut alt som var dårleg. På styrhuset låg litt av det opprinnelege oregon pine-dekket att; ei stripe midt etter båten i ein meteres breidde, men det var i dårleg forfatning. Begge dekka var rotne i støytar og der endane gjekk mot jern. Støytar på styrhus var dårleg utført, dette ved ein tidlegare reparasjon. Det var òg brukt ein masse ulike fugemassar og sement i håp om å få det tett. No var alt treverket som skulle vekk fjerna, sveisearbeidet var ferdig, rustpikkinga likeeins. Til rustpikking brukte vi trykkluftutstyr. Jernet vart grunna med ovatrololje og deretter smurt med to komponent zinkmaling som oppdragsgjevar hadde med. Vi var no klar til dekkslegging. Ein ting som var synd var at oppdragsgjevar ikkje hadde teke bilete av eller målt opp det gamle dekket. Det hadde vore til stor hjelp no. Dekksmaterial for båtdekk var 2 3 / 8 x 5 oregon pine. Oppdragsgjevar gjorde her ei endring frå utgangspunktet som var furu. Originaldekket var i oregon pine og oppdragsgjevar bestemte at det nye dekket òg skulle vera det. Materialen vart kjøpt hjå Brødrene Aa i Hyen og hadde vore der i 30 år. «Altså allereie verneverdig!» Boksen vi fekk var 5 ¼ x 5 ¼ " i lengder på opptil 8 meter. Materialen vart skoren og høvla, alt kantskore ved Gravdal sag i Mundheim. 6

7 Dekksplanke og bolt. Dekket var festa med låseboltar som hadde firkantmutrar til bjelkane som er utført i vinkeljern. Dei opprinnelege boltane er ikkje i produksjon lenger i Europa og heller ikkje i sal. Vi lukkast ikkje i å skaffa gjennom gamle lager. Vi kunne få frå Kina, der dei framleis kan produserast. Det ville ta for lang tid. Valet fall dermed på å få laga dei her i landet. Mange av mutrane er synlege slik at forma på dei har mykje å sei for heilskapen i restaureringa, og dei er tidstypiske. 1.6 Dekkslegging På båtdekket byrja vi dekkslegginga i midten. Vi skulle bruka same hola i bjelkane som før, for å få dette til måtte vi leggje dekket slik det var før, og det måtte ha eksakt same dimensjon. Dimensjonen på båtdekket var 2 1 / 8 x 5" oppgjeve på original teikning. Denne måten å gjera det på fungerte veldig bra. Vi hadde ikkje problem med å bruka dei gamle hola og alt passa fint. Framme på styrhusvingene låg furudekk frå tidlegare reparasjonar att. Det var like godt og vart derfor ikkje skifta. Det nye dekket vart fletta inn i dette. 7

8 Gråtande båtbyggar i solnedgang. Det vart smurt blymønje på alt treverk som låg mot stål. På ein del stader som var spesielt utsett vart det lagt ein masse av blymønje og zinkkvitt. Bjelkane måtte forast opp 1 cm enkelte stader. Til det vart det brukt lister av oregon pine. Laskane som var skråskorne vart også smurde med blymønje. 8

9 Ferdig tilskoren lask. Boltane fekk tjøredrev rundt halsen før dei vart slått i. Proppholet vart pensla med ei blanding av blymønje og zinkkvitt. Bak ved styrmaskina ligg det ei strekkplate. Her ligg dekket i blymønje og blykvitt. Under styrmaskina er det ei opning i dekk. I tidlegare tider var det ein leider der. Karmen her var i teak, det er òg den nye. Dekket vart lagt ferdig og proppa. Proppane har diameter 30 mm. Nata var 3 mm før driving. Dekket vart no drive med ein halv tråd, dette for at kanten på nata ikkje skulle verta øydelagt. Drevet vart slege ned til drevstopp. Etter at ein tråd var slått i vart dekket pussa med golvslipemaskin. Deretter vart siste tråden slått i og dekket beka. Dekket er slipt og klart til driving med tråd nummer to, og beking. Dekket var no heilt svart og skrapinga byrja. Heile dekket vart skrapt heilt blankt og fekk dermed si rette overflate. Dekket vart så smurt med rå linolje og terpentin. Denne blandinga vil ikkje halda dekket blankt, og det vil nok ganske snart verta grått og svart. Rå linolje var det som hadde vore brukt, Oddbjørn Hovland gjekk difor inn for det. Septerane som ber rekkverket måtte fjernast for å kunna driva under dei. Desse var klinka fast, no er dei berre festa med boltar, og oppdragsgjevar må syta for klinkinga sjølv. 9

10 1.7 Styrhus Dekket på styrhuset er gjort på same måte som båtdekket, men her byrja vi ute i sidene. Dimensjonen her er 2 x 5" oppgjeve på original teikning. Vi hadde heller ikkje her problem med hola. I båtmannslugar og skipperlugar er dekket festa til ei stålreim og ikkje ein bjelke. Dekket er ikkje så mykje belasta og dermed var stålreima nok for å halda det på plass. Den tidlegare omtalte stålplata som hadde med tidlegare skorsteinsplassering å gjera, vart fjerna etter samtykke frå O. Hovland. Dermed vart eit lekkasjepunkt fjerna. Båten vart henta av oppdragsgjevar i mars Beking med bekhøna. Styrhusdekk og båtdekk var ferdig. Hol til gjennomføringar var gjort. Reparasjon av luftelyrer og montering samt reparasjon og montering av anna dekksutstyr var ugjort og må gjerast av oppdragsgjevar. I kapteinslugar og båtmannslugar samt posthus vart mykje rive ned og ingenting bygd opp att. 10

11 Hovuddekket framme lek ein heil del, slik at 2. klasse lugaren byrjar få preg av det. Det viste seg at ved henting var ein del vatnrøyr frostsprengte. Dette skuldast at vatnet i systemet ikkje har vorte tappa godt nok. 1.8 Oppsummering Det vart gjeve fastpris på å leggja, kalfatre og olje båtdekket, antal berekna timar passa. Vi har fått sveisar på bruket, noko som gjer at naudsynt sveising kan gjerast utan at båtbyggjarane må stoppa opp arbeidet sitt. Samarbeidet med Oddbjørn Hovland har vore bra, men han burde vore på synfaring tidleg i prosjektet. Store delar av dekket var fjerna før ankomst til HFS utan å vera dokumentert. Det ser vi på som uheldig. Venneforeininga var sett opp til å gjera ein del eigeninnsats som ikkje vart utført. At HFS må gjera dette fordyrar sjølvsagt jobben. 1.9 Konklusjon Før vi startar opp, helst før prosjektet søkjer om pengar, må det lagast ein konsekvensanalyse. Alt ekstraarbeidet som sjølve oppdraget vil føra med seg må gå klart fram av kontraktne. Kven har ansvaret, korleis overleverer ein båten. Alt ekstraarbeidet må og prisast i tilfelle verftet må gjera det. Vi håpar på framleis godt samarbeid og at båten kjem att til hausten for vidare arbeid. Dei som har vore med på arbeidet på Atøy er; Alf Storaas, Margith Skurtveit, Hans Olav Stegarud, Morten Hesthammer og Mikkel Rust (sveising). Kontaktperson ved Kystmuseet i Sogn og Fjordane har vore Oddbjørn Hovland. Prosjektleiar for oppdraget har vorealf Storaas. Vi har brukt kopi av originalteikninga. Vi håpar resultatet av arbeidet er bra, at oppdragsgjevar er nøgd og at dekket er tett og vil vare lengje. 11

12 2. Hovuddekk 2.1 Tilstand ved ankomst Atløy kom tilbake til Hardanger Fartøyvernsenter (HFS) 1. oktober Atløy`s Venner var og demonterte dekksutrusting, reiv dekket og laga overbygg. Eit overbygg som har fungert særdeles bra og som har hatt god arbeidshøgde. Atløy-karane pikka og rust og rusthandsama stålet. Dekket som vart fjerna, var heilt rote mot alle dekkshus, luke og ein del andre stader. Himlingane i salongane for andre klasse og lugarane framme var og fjerna av Atløykarane. Me er særs tilfreds med arbeidet dei gjorde. 2.2 Førebuing til dekkslegging Det vart gjort avtale med HFS om ettersyn med fyringsanlegget om bord, slik at det har vore varme på anlegget heile tida. Mikkel Rust har hatt denne jobben. Før dekket vart rive, tok vi ein del bilete og målte det opp. Vi har og dei originale teikningane av dekket. Vilkåra for å leggja dekket som originalt var difor tilstades. 2.3 Skipskontrollen sine krav Skipskontrollen vart tilkalt før arbeidet med dekket vart sett i gang. Dei kom med ein del pålegg om sveisearbeid før dekkslegginga kunne byrja. Liste over dette ligg vedlagt. Vennelaget sendte Kjartan Tveranger ned. Han og Mikkel Rust frå HFS utførte sveisearbeidet som var forholdsvis omfattande. Resultatet vart bra og godkjent av Skipskontrollen. 2.4 Oppdraget vårt Vi har teke på oss å leggja nytt hovuddekk og driva, beka, skrapa og olja det. Dette har vorte gjort på fastpris, resterande arbeid på timebasis. 2.5 Antikvariske retningsliner og krav til styrke Dekket skal leggjast så nær opp til det opphavelege som mogleg, drivast med hampedrev og fyllast med bek. Innfesting og festemiddel skal vera så nær det originale som mogleg. Overflatehandsaming likeeins. 12

13 Arbeidet er gjort i tråd med Norske Veritas sine reglar då båten vart bygd og Skipskontrollen sine krav. Materialkrav og -spesifikasjonar har vore fylgjande: Dimensjon: 2 7 / 8 " x 5" furu. Margsida skal vere ned, og margen skal vere skoren vekk. Viss det skulle vere marg i planken må den vere i den nedste 1/3-delen. Max 10% av plankane kan vere med marg. Flest mogleg av plankane skal vere av rein alved. Noko geitved kan godtakast i den øvste tredjedelen for å få flest mogleg lange plankar. Som vanleg må plankane vere fri for skjører og sprikker, utan store kvistar eller mange tørr- og rotekvistar. 2.6 Dekket Dekkslegginga byrja ute med hakaplanken og mot midten. Planken vart festa til underlaget med ½" låsebolt. Randplanken (hakaplanken) vart lagt i tjørefilt som vart smurt med blymønje. Likeeins er alt treverk handsama med blymønje der det ligg mot stål. Der det er strekkplater ligg det og tjærefilt med blymønje. Støytane er skorne som vist på figuren. Nata er i utgangspunktet 3 mm med drevslopp 2 / 3 ned som vist på figur. Boltane fekk tjøredrev rundt halsen før dei vart slegne i. Propphola vart pensla med ei blanding av blymønje og zinkkvitt. Dekket vart dreve med to trådar og beka med Marinebek. Endane som går mot stål støyter ikkje mot stålet, men har ei spalte på 6-7 mm mot stålet (dekkshusa). Dermed har vi fått eit lag med drev mellom stål og treverk. Vi håpar dette virkar positivt i høve rust og rote. Gamledekket låg mot stålet og der var det gjennomrusta og dekket var rote. Fundamentet for ankerspelet vart lagt på tjørafilt smurt med ei banding av tjøra og zinkkvitt og skrudd fast med franske skruar, dreve og beka. Gjennomforingar i dekket, lufting og påfylling er sett på plass att. Dekket er skrapa og handsama med ei impregnering blanda av 20% tjøra, 50% rå linolje og 30% terpentin. 13

14 2.7 Konklusjon Arbeidet har gått særs fint. Arbeidet som vennelaget har gjort har vore særs bra, likeeins samarbeidet med dei. Samarbeidet med Skipskontrollen har og vore godt. Oddbjørn Hovland har ikkje vore her denne gongen. Det har det heller ikkje vore bruk for; samarbeidet pr. telefon har vore bra. Dei som har vore med på arbeidet frå HFS: Stian Solheim, lærling Mikkel Rust, sveisar/båtbyggjar Alf Storaas, prosjektleiar/båtbyggjar Morten Hesthammer, kontaktperson/verftsformann Geir Madsen, økonomi/kontraktansvarleg/driftsleiar Vi tykkjer resultatet av arbeidet er bra, og håpar oppdragsgjevar er nøgd. 14

15 3. Vedlikehald Med jamne mellomrom bør båtsdekket smørjast med ein blanding av linolje og terpentin. Hovuddekket bør smørjast med ein blanding av linolje, terpentin og tjøre. Olja vert vaska ut etterkvart og krev påfyll. Det kan og vere naudsynt med etterfylling av bek i natene. Då kan det vere ein fordel å rabatte først; dvs. at man pakkar det gamle drevet i dei respektive felt med eit rabattjern. Viktig er det å følgje med på at dekket er tett. Er det ikkje det må dei plassane som er lekk drivast og bekast på nytt. Dei plassane som er mest utsette for lekkasjar er mot metall og laskar. På varme dagar bør dekket natast med sjøvatn, slik Bjarne Winther skildrar i boka «Hvordan vedligeholder jeg mit skib»: Natning af Trædæk. Et Trædæk, der er tilbøjeligt til at slaa sig læk i Varmen, bør ikke spules om Morgenen, men om Aftenen, eller hvis det er meget ubelejeligt, i det mindste aftørres med en Svaber efter endt spuling om Morgenen og om muligt overhældes med Vand efter Solens Nedgang. Naar Vandet paa et Trædæk fordamper hurtigt af stærk Solbestraaling, vil Plankerne trække sig sammen og Dækket efterhaanden blive læk. Det er især Tilfældet med ældre Trædæk, hvis Planker er blevet lidt porøse, eller ved omtrent nye Trædæk, hvortil det er brugt for friske Planker. Snitt i dekket. 4. Produktoversyn med leverandørar Oregon pine: Brødrene Aa, Hyen. Furu: Gravdal Sag, Mundheim. Tjæredrev: Carl Faannessen A/S, Bergen. Bek: Carl Faannessen A/S, Bergen. Linolje/ terpentin : Claessons tretjære, Sverige. 15

16 Hardanger Fartøyvernsenter Hardanger Fartøyvernsenter (HFS) er eit av tre fartøyvernsentra med offisiell status som nasjonalt kompetansesenter innan fartøyvern. Fartøyvernsentra er utfyllande til verksemda innan det frivillige fartøyvernet og vanlege kommersielle verft. Dei har som særskild ansvar å samle inn og føre vidare kunnskap om restaurering, bygging og vedlikehald av verneverdige fartøy. Denne sikringa av handverksdugleik er eit ledd i antikvarisk vern av slike fartøy. HFS utfører såleis dokumentasjonsoppdrag og større restaureringsoppdrag på verneverdige fartøy. Interesserte kan vende seg til: Hardanger Fartøyvernsenter Postboks Norheimsund Tlf: Faks: Publikasjonar: HFS gir ut faglege rapportar, hefte, bøker, årsmelding og det faglege magasinet Fartøyvern. Oppdatert oversikt over publikasjonar kan ein få ved å vende seg til adressa over. 16