Musikkblandaren. Rock n'lol. Prøver igjen. Lutefiskamerikansk. Vel strategisk MÅLBYTE. Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Transkript

1 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Medlemsblad for Noregs Mållag Nr. 2 april 2012 Rock n'lol Det var aldri noko slikt som dette her då me var små, seier Andreas og William Lindborg, som har laga ein musikkfestival rett utanfor stovedøra i Søfteland. Side Foto: Kjartan Helleve Musikkblandaren Foto: Kjartan Helleve Eg er på alle måtar folkemusikar og spelemann i mi sjel. Men å kalle denne plata folkemusikk ville ha vore ei fornærming mot sjangeren. Det irriterer meg å bli sett i den kategorien. Ikkje for min eigen del, men for folkemusikken. Ein må snart ta den skikkelege folkemusikken på alvor. Når musikkmeldarar skal skrive om ei folkemusikkplate, så må dei våge å vurdere musikken som dei ville ha gjort med kva plate som helst. Det verkar som om dei ikkje torer å gjere det før folkemusikk blir blanda med noko anna, slik som eg gjer. Sigrid Moldestad er ute med ny plate. Side SPRÅKHISTORIE Lutefiskamerikansk Fridjen for kjøleskåpet. Tostaren for brødristaren. Mange som utvandra frå Agder, slo seg etter kvart ned i Brooklyn i New York. Det fekk konsekvensar for dialekten, skriv Martin Skjekkeland. Side Foto: Privat Prøver igjen SIDEMÅL Buskerud søkjer på nytt om å innføre valfritt sidemål, utan å grunngje søknaden. Me tolka det kunnskapsministeren sa i media som eit signalskifte, seier Christopher Wand frå Høgre. Side 6 7 Foto: Høgre Vel strategisk MÅLBYTE Nokre vel strategisk og tek nynorsk som hovudmål i åttande og niande klasse, men skifter i tiande, for å få betre karakter i sidemål, forklarar John Anton Graff, rektor ved Bø ungdomsskule. Side 8 Foto: Marta Kjøllesdal

2 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Utgjeven av Noregs Mållag Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten Eg diktar ikkje, der meir som å prøve å hugse ein gammal song som ein har lært utanåt på skulen for mange år sidan Brit Bildøen, Mitt milde vesen Tilskrift: Postboks 474 Sentrum 0105 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve , faks I redaksjonen: Hege Lothe, Tuva Østvedt Heimeside: Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS smia@spraksmia.no leiarteigen Fartsblind Homoane har eit bra rop når dei går i eit eller anna opptog: «Vi er mange flere, og resten står blant dere!» Det er reelt, og det er treffande. Slik har det nok også vore for oss i mållaget. Det har vore mange som nok kunne ha tenkt seg å melda seg inn, men av ymse grunnar ikkje har gjort det. Den veldige medlemsauken i vinter har teke unna mange av desse. Då det stod på verst, var det mest uråd å arbeida samanhengjande i eit kvarter før ein vart avbroten av nokon som ringde og ville melda seg inn. Sjølvsagt var det berre stas, men etter kvart vart i alle fall eg fartsblind. Det var ein slik pågang, at ein ikkje heilt greidde å gle seg for desse som uroa ein i arbeidet. No har det roa seg. Men nett hin dagen ringde det på døra her på kontoret, og eg lukka opp. Der stod det ein kar på om lag femti, og sa at han ville melda seg inn. Han hadde bokmålsdialekt, adresse i Oslo og hadde absolutt ingen interesse av å få tilsendt noko som helst. Han ville ikkje ha noko avis, brev eller e-post. Han ville berre vera medlem. Eg drista meg til å spørja om kvifor han hadde kome på den tanken. Det er ikke bra at de har tenkt å rote det til for nynorsken i skolen, svara han. Så gjekk han. Denne karen såg eg ikkje koma. Ikkje budde han i Sogndal, ikkje sa han at han hadde vore lærar og ikkje sa han noko om at han kjende Oddny Miljeteig. Han var oppteken av språk og han meiner tydelegvis at me kan gjera ein god jobb. Slikt er opplyftande. Det me treng, er eit godt rop. Eg må sjekka nyenorma for å sjå om eg kan skrive «deire». Kjartan Helleve, redaktør «Eg kan ikkje nynorsk!» EG ER PÅ EIN BARNESKULE i ein kommune i Nordhordland. Denne timen er det ei førsteklasse og ei andreklasse eg har framfor meg. Vi har alt funne ut kor mange språk det er i verda, og hatt språkmyldring der elevane visste om nær tjue ulike språk. No har eg spurt om dei kjenner til ulike norske språk. Når eg spør dei om dei kjenner til nynorsk og bokmål, så veit dei godt kva det er. I akkurat dette klasserommet er det no nemleg både ei nynorskklasse og ei bokmålsklasse. FOR DET ER SLIK I RANDSONA. I områda der nynorsk og bokmål hovudmål møtest. I tradisjonelle nynorskkommunar som no ligg i pendlaravstand til tradisjonelle bokmålsbyar. Dit flyttar det foreldre som sjølve skriv bokmål og som trur det er best for borna deira at dei òg har bokmål som hovudmål, trass i at dei har busett seg i ein nynorsk skulekrins. På denne skulen er førsteklassa ei nynorskklasse og andreklassa ei bokmålsklasse. Og det er frå ein av elevane i andreklassa det kjem, høgt og klårt, når eg spør om dei veit kva nynorsk og bokmål er: Eg kan ikkje nynorsk! DET ER IKKJE MED SORG I RØYSTA ho proklamerer sin manglande språkkunnskap, nei - det er meir ei triumferande stoltheit. Det er sjølvsagt lett å feiltolke eit tilfeldig utrop Håvard B. Øvregård, leiar frå ein sjuåring, men tonen i den vesle setninga fortel mykje om språkstoda i Noreg. Jenta er stolt av å ikkje kunne nynorsk. Ho identifiserer seg ikkje som bokmålsbrukar, men som ei som ikkje kan nynorsk. Bokmål er ikkje ein identitet, det er berre ein majoritet. Nynorskmotstand derimot, det kan identifisere seg med alt som sjuåring. Eg tenkjer på korleis det er for førsteklassingane i rommet. Dei som har nynorsk som hovudmål, og er medvitne det. Og som høyrer den eitt år eldre jenta understreke at skriftspråket deira, det kan ho ikkje. FREDAG 20. APRIL SKAL EG PÅ MØTE i Kunnskapsdepartementet. Eg sit i ei nyoppnemnd ressursgruppe for nynorsk som hovudmål. Korleis kan vi få meir kunnskap om årsak til språkbytte i grunnskolen, skal vi drøfte i gruppa. Korleis kan vi hindre at slikt språkbytte skjer. Eg skal fortelje dei andre om skulebesøket i Nordhordland. FØR SKULEBESØKET VAR EG i ein barnehage i same kommunen. Der talde vi på ulike språk og leika med ord. Dette har eg siste to åra gjort i femti barnehagar, som del av barnehagekampanjen Gjennom ord blir verda stor. Eg har lese på nynorsk for over tusen ungar. Eg har telt til fem med dei på norsk, svensk, dansk, fransk, tysk, finsk og mange andre språk. Eg veit at born elskar språk, dei elskar å møte nye ord, leike med dei, lære dei. DI MEIR SPRÅK BORN MØTER, di meir språk kan dei, og di meir glade vert dei i språk. Fireåringar har ingen problem med at eine boka er på nynorsk og andre er på bokmål. Dei lærer kjapt at eg vil heim og jeg vil hjem tyder det same. Dei lærer kjapt at det eine er nynorsk og det andre er bokmål. Slik som femåringen som vart spurd om å synge ein song og svara: Vil du høyre han på nynorsk eller på bokmål? VI TALDE TIL FEM PÅ MANGE ULIKE SPRÅK også i dette klasserommet i Nordhordland. Mellom første- og andreklassingane var det elevar som kunne lære oss andre å telje til fem på portugisisk, spansk og arabisk, og seie hei på kinesisk. Når eg skulle gå kom jenta som ikkje kunne nynorsk bort til meg. Korleis har du lært så mange språk?, seier ho til meg med nyfikne og misunnelege auge. 2 Norsk TideNd Nr

3 intervjuet Foto: Samlaget Svein Sæter prisa Forfattaren Svein Sæter er tildelt Nordmøre Historielags pris for forfattarskapen sin. Svein Sæter har gitt ut sju bøker på Samlaget, sist Draumen om Abebe Bikila. Reisebrev frå Etiopia (2009) og Vårsøglandet (2008). Prisen har namn og form etter Kulisteinen; ein nesten 1000 år gammal runestein frå Kuløya på Smøla. Sæter har til saman skrive rundt 20 bøker, mange av dei med tema frå historie og kultur. folk Boblar over av idear Inger Johanne Sæterbakk skal leie Språkåret Sæterbakk er no informasjonsrådgivar i Tromsø kommune og har brei bakgrunn frå både arbeidsliv og frivillig kulturliv. Sæterbakk tek til i stillinga i slutten av juni. Denne jobben inneheld alt det eg trivst med, seier Sæterbakk. Eg får arbeide med språk, med kommunikasjon og med frivillig arbeid. Dessutan er eg glad å i jobbe med prosjekt. I prosjektarbeid har du berre éin sjanse til å lukkast, og det nyttar ikkje å seie at ein skal gjere det betre neste gong. Så det gjeld å tenkje stort og tørre å satse. Gler du deg? Akkurat no boblar eg over av idear og lysta til å setje dei ut i livet. Om eg skulle ha vore lamma av nervøsitet, så hadde eg aldri søkt denne jobben. Det er meir ein prestasjonsangst som verkar produktiv. Allereie no, berre nokre dagar etter at det vart kjend at eg skulle få jobbe, så har eg vore i kontakt med folk som er i full sving med ulike prosjekt. Så ja, eg gler meg til å ta til med arbeidet. Må lande tilskipingar Det er mykje som skal gjerast. Sjølv om forprosjektet er eit godt grunnlag, så er det mykje som skal landast. Samstundes skal ein hugse på at markeringa skal gå over eit heilt år. Det som skal hende i oktober 2013, treng ikkje å vere klårt i januar. Eg har likevel arbeidd så mykje innan kultursektoren at eg veit at produksjonstida kan vere lang på visse prosjekt, så det er ikkje nokon grunn til å vente. Ein skal likevel hugse på at markeringa skal gå over eit heilt år, og det tyder at det er høve til å justere kursen undervegs. Dessutan skal det tilsetjast to til som eg skal arbeide saman med, og eg håpar at det blir nokon som er gode på det eg ikkje er så god på. Omdømebygging Kva er den viktigaste oppgåva til Språkåret? Dette står det mykje godt om i forprosjektet, men eg trur det er viktig at Språkåret blir ei positiv feiring av språk. Eg snakka med ein kamerat om at eg hadde fått jobben, og han sa at det å feire språk, er som å feire luft. Det er jo der heile tida. Alle har eit språk, og alle er språkbrukarar. Målet for språkåret må vere å få folk til å setje pris på det språket dei har, og å verdsetje Feire noko sjølvsagt: Å feire språk, er som å feire luft. Det er jo der heile tida. Alle har eit språk, og alle er språkbrukarar. Målet for Språkåret må vere å få folk til å setje pris på det språket dei har, og å verdsetje andre språk, seier Inger Johanne Sæterbakk. Foto: Aasen-tunet INGER JOHANNE SÆTERBAKK Tilsett som prosjektleiar for Språkåret 2013 Kjem frå stillinga som informasjonsrådgivar i Tromsø Kommune andre språk. Eg håpar det ikkje blir for mykje fokus på kva som er rett og gale, kva som er stygt og fint. Eg tenkjer at språkåret skal vere ei slags omdømebygging av norsk språk, der målet må vere å få folk engasjerte i språk, og skape eit større medvit kring språk. Du er ikkje redd for at Språkåret blir for knytt opp til målrørsla? Det er eg ikkje redd for. Språkåret skal inkludere alle språk, og skal ikkje setje opp eit hierarki over kva språk som er mest verdt å feire. Det er likevel slik at målrørsla er aktivistisk. Det er lettare å få nynorskfolket til å setje i gang ting, enn t.d. bokmålsfolket, som ikkje har like mange aktivistar. Men eg vil arbeide hardt for at bokmål, samisk og andre språk skal få like stor merksemd som nynorsk. I kva grad vart det lagt vekt på at du tidlegare har vore spaltist i Norsk Tidend då du fekk jobben? Eg reknar med at det var avgjerande. Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no Foto: Andreas Øverland Foto: Hauge-senteret Foto: Siri Juell Rasmussen Tryti Vennerød skriv om rettssaka Eg er ein av alle dei som ikkje er direkte råka, men som likevel prøver å forhalda meg til det som skjer. Dramatikkens hus og Cappelen Damm vil i samarbeid oppføre iscenesette lesingar av Maria Tryti Vennerød si Dagbok 16/4-22/6. Iscenesetjingane vil finne stad i bokhandelen i Cappelen Dammhuset så lenge rettssaka mot Anders Behring Breivik går føre seg. Tekstane vil også bli publiserte på Parr-nytt NRK-serien Vaffelhjarte, basert på boka til Maria Parr, er nominert til Gullruten i kategorien Beste barne- eller ungdomsprogram, melder Framtida. No er jo ikkje Vaffelhjarte min film, berre basert på boka mi. Likevel føler eg at han er litt min, seier Maria Parr til Sunnmørsposten. Det er så mange flinke folk i og bak han, legg ho til og siktar mellom andre til regissør Atle Knudsen og produsent Cathrine Simonsen som har produsert Vaffelhjarte for NRK. Ny leiar for Hauge-senteret Kjersti Kildahl (52) frå Bergen er tilsett som dagleg leiar for Olav H. Hauge-senteret i Ulvik. Kildahl er utdanna siviløkonom og har dei siste åra arbeidd som kommunikasjonssjef i Bergensområdets interkommunale renovasjonsselskap (Bir) og kommunikasjonssjef i Avfall Norge. Ho har òg vore nestleiar i økonomitenesteavdelinga hos skattefuten i Hordaland og konsulent i rådgivingsselskapet Deloitte & Touche i Bergen. Ho kjem til Hauge-senteret med robust røynsle som leiar og formidlar. Vi gler oss stort over at ho har takka ja, seier direktør Ottar Grepstad i Nynorsk kultursentrum. (NPK) Norsk Tidend nr

4 media Tarjei Vågstøl NRK super er super Mykje av det handfaste vi veit om nynorskbruken i NRK, har vi frå NRK sjølve. Når eg skriv dette, har årsrapporten for 2011 nett vorte gjort tilgjengeleg på nettsidene til NRK. I årsrapportane fortel dei kvart år om tilstanden til kanalen i året som har gått, mellom anna om kor mykje nynorsk dei har brukt. I fjor gav rapporten grunn til uro: Nynorskbruken hadde gått kraftig ned i fleire viktige kanalar. I år kan vi lesa at NRK har brukt meir nynorsk i alle kanalar utanom P3. Det er særleg tre som peiker seg ut: «Folkekanalen» P1, NRK2 og barne- og ungdomskanalen NRK Super. Dei to fyrste har meir enn det pålagde kravet om 25 prosent. Det har ikkje NRK Super, men dei har dobla nynorskbruken sin (frå 9,2 til 18 prosent). Gratulerer, NRK Super! Vi veit at denne framgangen ikkje har kome av seg sjølv. Redaksjonen for NRK Super har arbeidd målretta for å sikra at nynorsk og dialekt er til stades på alle delar av sendeflata, frå dubba animasjonsfilmar, via programleiarar i Barne-TV til store kvalitetsseriar som Vaffelhjarte. Dei har hatt jamlege møte med Noregs Mållag og Kringkastingsringen der dei har presentert grundige oversyn over målbruken i kanalen, og dei har brukt oss som samtalepartnarar for å finna ut måtar å få opp nynorskdelen på. Når nynorskbruken har auka så mykje som han har gjort, syner det at arbeidet verkar. Til NRK Super: Gratulerer igjen. Til resten av NRK: sjå på Super. Det er sjølvsagt lett å problematisera tala som NRK no legg fram, og det er ikkje alt vi kan lesa ut av eit prosenttal som dekkjer ein kanal over eit heilt år. Vi veit òg at etter at NRK endra språkreglane sine, er stadig meir av «nynorskdelen» i røynda dialektbruk. Likevel er årsmålingane frå NRK eit av dei få faste haldepunkta vi har, utanom vår eiga kjensle av korleis det står til. Desse målingane seier noko, og vi kan vera ganske sikre på at høgre nynorskprosent òg tyder meir nynorsk. Det er altså god grunn til å sjå på den ferske statistikken til NRK som løfterik han gjev von om at NRK kan greia minstekravet om 25 prosent nynorsk innan rimeleg tid, og han syner at når nynorsken vert tematisert, vert det meir av han. Utdanningsavdelinga vert seld ut av Samlaget Samlaget sel utdanningsavdelinga til Fagbokforlaget. Skjønnlitteratur og sakprosa skal redde framtida for forlaget. For å møte dei framtidige endringane i bokbransjen spissar Det Norske Samlaget satsinga. Samlaget vil konsentrere seg om kjerneverksemda som er å gje ut kvalitetslitteratur på nynorsk. Samtidig blir forlagets utdanningsavdeling (Samlaget Utdanning) seld til Fagbokforlaget. Vi ønskjer å vere best muleg rusta for å takle endringane i bokbransjen. Samlaget har spelt ei viktig rolle for norsk litteratur i snart 150 år. Vi skal no bli tydelegare på felta barn og ungdom, skjønnlitteratur for vaksne og sakprosa, for Dei tilsette er nøgde Dei tilsette i Samlaget har ingenting å utsetja på prosessen rundt salet av lærebokavdelinga. Vi har opplevd denne prosessen veldig ryddig, open og så inkluderande som ein kan venta i ein slik situasjon, seier klubbleiar i Det Norske Samlaget, Dag K. Ellingsen, til Nynorsk pressekontor. Før påske blei det kjent at Samlaget etter førti år skal selja Samlaget Utdanning til Fagbokforlaget. Det betyr nesten ei halvering av staben: 18 årsverk blir flytta, og 23 blir att. Ellingsen fortel at dei tilsette har kjent til planane sidan i november i fjor, og at det heile tida har vore ein open prosess. Vi har både fått informasjon og i Foto: Anne Liv Ekroll Løvåsen ny leiar i Forfattarforeininga Anne Oterholm har takka for seg og levert nøklane til kontoret i Rådhusgata til Sigmund Løvåsen, som er vald til ny leiar for Den norske Forfattarforening. Med seg i styret får han nestleiar Selma Lønning Aarø og styremedlemmane Henning Bergsvåg, Tom Egeland, Øyvind Hånes, å sikre at Samlaget er like viktig framover. Det vil krevje at vi er audmjuke i møte med omgjevnadane våre, forståing av den framtidige rolla vår i marknaden, og vilje til å prioritere deretter, seier administrerande direktør i Samlaget, Edmund Austigard. Samlaget og Fagbokforlaget er einige om vilkåra for overdraging av Samlaget Utdanning til sistnemnde. Det har vore viktig for Samlaget å finne ein god kjøpar av utdanningsverksemda. Fagbokforlaget er ambisiøse, leverer sterke resultat, og står kulturelt godt til Samlaget. Vi kjenner oss trygge på at Samlaget Utdannings gode og breie portefølje vil bli vidareutvikla på beste måte i Fagbokforlaget, seier Austigard. Vi har stor respekt for det medarbeidarane og forfattarane i Foto: TV2 Mette Karlsvik, Ann Kavli og Helene Uri. Det litterære Råd ser no slik ut: Kjell Ola Dahl, Marita Fossum, Mirjam Kristensen, Aasne Linnestå, Markus Midré og Morten Wintervold (bokmål) og Tormod Haugland, Eirik Ingebrigtsen og Stein Versto (nynorsk). Samlaget Utdanning har fått til, seier forleggjar Arnstein Bjørke i Fagbokforlaget. Porteføljen vi overtek, passar svært godt i lag med dei læreverka vi alt har i Fagbokforlaget, og på denne måten styrkjer vi kjerneverksemda vår. Vi har eit klart fokus på at det faglege og pedagogiske innhaldet er det viktigaste i ei framtid som vil bestå av både digitale og papirbaserte læremiddel, seier Bjørke. Bjørke understrekar at skulebøker og læremiddel alltid har vore førsteprioritet for forleggjarduoen Vigmostad & Bjørke. Samlaget og Fagbokforlaget har begge lang tradisjon for å gje ut alle skulebøker på både bokmål og nynorsk. Etter salet av Samlaget Utdanning vil Samlaget bestå av felta; barn og ungdom, skjønnlitteratur for vaksne, sakprosa, høgare utdanning, ordbok, og tidskriftet Syn og Segn. stor grad også fått vore delaktige i prosessen, seier han. Korleis reagerer dei tilsette på omlegginga? Det er nok litt forskjellig. For dei som skal flytta på seg er det mykje nytt og spennande. For oss som blir igjen er det litt vemodig å skilja lag med gode kollegaer, seier Ellingsen, som karakteriserer Samlaget som ein stor familie. Er det berre slik at alt er nytt og spennande for dei som skal flytta? Eg kjenner ikkje til at nokon kjenner frykt eller er misnøgde, presiserer klubbleiaren. Han seier dei tilsette i Samlaget Utdanning er kjent som svært høgt kvalifiserte medarbeidarar i heile forlagsbransjen. Han trur likevel ikkje at folk flest vil merka noko til omlegginga og minner om at den skjønnlitterære delen, som er kjerneverksemda til Samlaget, blir verande i forlaget. Og dei som er igjen er også svært dyktige, seier han. Fagbokforlaget skal ta over Samlaget Utdanning 1. mai, medan dei tilsette i Samlaget Utdanning skal vera på plass i lokala til Fagbokforlaget i Oslo innan 1. september. Ellingsen fortel at dei fleste av dei er kvinner, og at dei fleste har vore tilsette i to, tre år. To har derimot arbeidd i Samlaget i år. Ellingsen kjenner ikkje til om nokon av dei tilsette vil slutta eller ta sluttpakke. MARGUNN SUNDFJORD/NPK Ingvild Bryn og Journalistane Ingvild Bryn i NRK og Arill Riise i TV2 er Årets nynorskbrukarar Dei får prisen for utsøkt språkrøkt og framifrå bruk av normert nynorsk i moderne nyheitsjournalistikk i radio og fjernsyn, seier styret i Nynorsk kultursentrum i si grunngiving. Kvar av prisvinnarane får kr, og prisane blir delte ut under opningshøgtida for Dei nynorske festspela 28. juni. Eg blir berre meir og meir glad i nynorsken, så eg set stor pris på å få denne utmerkinga. Nynorsk er ikkje berre vakkert i poesien, det er også eit presist og 4 Norsk TideNd Nr

5 Ap-topp vil ha Harry Potter på samisk Nestleiar i Arbeidarpartiet, Helga Pedersen, vil ha Harry Potter og andre populære barnebøker på samisk. Eg meiner det er mykje viktigare å bruka pengar på Harry Potter på samisk, enn å halda fram å omsetja, omsetja og omsetja samiske sakspapir til det eine kommunestyret etter det andre, seier ho til NRK. Pedersen meiner populære barnebøker på samisk er vegen å gå for å få fleire barn og unge til å bruka samisk. Det er viktig at dei barna som veks opp no, skal få den beste litteraturen i verda på samisk. Eg meiner det er den einaste måten vi kan få dei til å lesa samiske bøker på, seier Helga Pedersen. Ho får støtte av forlagsredaktør Ragnfrid Trohaug i Samlaget. Alle små språk treng gode litterære førebilete, seier ho og viser til at noko av det første ein gjorde då nynorsk blei lansert som skriftspråk, var å omsetja dei store klassikarane som Dante og Shakespeare. Trohaug peikar også på at Færøyane har kontakt med alle dei største forlaga i verda sjølv om dei berre er rundt innbyggjarar. (NPK) TRYGG: Vi kjenner oss trygge på at Samlaget Utdannings gode og breie portefølje vil bli vidareutvikla på beste måte i Fagbokforlaget, seier Emund Austigard. Foto: Samlaget Ny forlagssjef og ny giv i Skald Simone Stibbe (biletet) er tilsett som ny forlagssjef i Skald forlag. Ho kjem frå stillinga som redaktør for barne- og ungdomsbøker i Det Norske Samlaget og har tidlegare vore forlagsredaktør i Skald. Stibbe har hovudfag i bok- og kulturvitskap frå Universitetet i Leipzig. Forleggar og tidlegare dagleg leiar gjennom 21 år, Lars Nes, held fram som seniorredaktør i forlaget. Simone Stibbe ser fram til å ta tak i nye utfordringar i ein stadig endrande bransje. Endringane i bransjen gir gode sjansar til nytenking. Den digitale utviklinga kan til og med føre til ein ny vår for bokkunsten, seier Stibbe. Ho meiner at digitale bokprodukt først og fremst truar billegproduksjonane, og at folk kjem til å setje meir pris på vakre og pent utstyrte bøker etter kvart som det digitale overtek dei praktiske utgivingane. Bøkene frå Skald forlag har lenge vore blant dei vakraste i Noreg, så her har vi god kompentanse, seier ho vidare. Samstundes skal vestlandsforlaget satse sterkare digitalt i tida framover. Vi må også vere opne og tenkje nytt. Det viktigaste er å finne dei beste publikasjonskanalane til kvar enkel bok nokre eignar seg som e-bok, nokre som app-ar eller straumingar og andre som tradisjonelle trykte utgåver, seier Stibbe. Pressemelding Skald Foto: Samlaget Nye leiarar for NPK-styret Kristian Fjellanger er vald til ny leiar og Eli Strand til ny nestleiar i styret for Stiftinga Nynorsk pressekontor. Det var under årsmøtet og styremøtet torsdag dei to fekk tildelt dei nye rollene sine. Kristian Fjellanger er SV-politikar og forfattar, Eli Strand er informasjonssjef i Nortura også kjend frå tida i TV 2. Eg gler meg til å vere med å vidareutvikle Nynorsk pressekontor, og på den måten syte for at nynorskdelen i norske aviser og andre nyheitskjelder aukar, seier den nyvalde styreleiaren til pressekontoret etter møtet. Ein ser særleg at det er lite nynorsk i nettavisene og det vil vere ei viktig satsing for oss framover. Folk må bli vande med å lese nynorsk og at det skal vere like naturleg som å lese bokmål, meiner han. Kristian Fjellanger representerer Noregs Ungdomslag og har vore ein del av styret sidan 2011, Eli Strand representerer Noregs Mållag og er ny i styret. Styret Stiftinga Nynorsk pressekontor er sett saman av to representantar frå kvar av stiftarorganisasjonane: Noregs Mållag, Noregs Ungdomslag, Kringkastingsringen og ein frå dei tilsette i redaksjonen Nynorsk pressekontor. (NPK ) Arill Riise er Årets nynorskbrukarar klart nyhendespråk, seier Ingvild Bryn. Eg er både glad og kry. Å få nynorskens nobelpris er stort, seier Arill Riise. Når tidlegare prisvinnarar er folk som Kjartan Fløgstad og Maria Parr, blir eg audmjuk. Eg er då berre ein journalist. Ingvild Bryn (fødd 1961) frå Voss er cand.mag., har vore journalist i Horda Tidend på Voss og tok til i NRK i Ho har vore programleiar i Dagsrevyen sidan 1992, berre avbrote av korrespondentår i USA Bryn var styreleiar for Mediemållaget i og styremedlem Arill Riise (fødd 1958) frå Ørsta tok til i NRK i 1983 og har vore programleiar både i Norge rundt, Dagsrevyen og Sommeråpent var han informasjonsleiar Norsk Tidend nr på nynorsk i Fiskebåtredernes Forbund. Riise har vore tilsett i TV2 frå 2006 og har sidan 2010 vore hovudanker for kveldsnyheitene saman med Mah-Rukh Ali. Riise har også gitt ut tre bøker. Ein språkpolitisk pris Prisvinnarane har vore språklege førebilete og hjelparar for svært mange, seier direktør Ottar Grepstad i Nynorsk kultursentrum. Han kallar tildelinga ei klar språkpolitisk melding om at også normert nynorsk må høyrast i radio og fjernsyn. I Noreg har det danna seg ein sterk og verdfull tradisjon for at nynorsk gjerne blir realisert som tale gjennom dialektane. Denne dialekttradisjonen skal førast vidare, men no når 2012-normalen for nynorsk blir innført, bør vi også gi meir rom for normert nynorsk tale. Som alle andre språk er nynorsk både eit skriftspråk og eit talespråk, seier direktør Ottar Grepstad. Den fremste nynorskprisen Det er 13. gongen Nynorsk kultursentrum kårar Årets nynorskbrukar. Prisen blir tildelt personar eller institusjonar som har synt evne til å bryte med språklege og kulturelle konvensjonar om bruk av nynorsk, som gjennom sitt føredøme eller praktiske arbeid gjer det lettare å vere nynorskbrukar, eller som skaper større allmenn forståing for nynorsk. Pressemelding Nynorsk Kultursentrum Årets nynorskbrukar Høgsterettsdomar Karl Arne Utgård 2001 Hotelldirektør og visepresident i NHO Gerd Kjellaug Berge 2002 Ringstabekk skole, Bærum 2003 Redaktør Martin Toft 2004 Musikkgruppa Side Brok 2005 Forfattar Kjartan Fløgstad 2006 Forretningskvinne og toppidrettsutøvar Kari Traa 2007 Forlagsredaktør Guri Vesaas 2008 ÅmliAvisa v/redaktør Inger Stavelin 2009 Seksjonsoverlege Ottar Rekkedal 2010 Forfattar Maria Parr 2011 Bloggar Linda Sæbø 2012 Journalistane Ingvild Bryn og Arill Riise 5

6 sidemål Fylkespolitikarar forsvarar sidemålet Fleire fylkesårsmøte i dei politiske partia har gjort vedtak om sidemålsordninga etter at kunnskapsminister Kristin Halvorsen opna for å svekkje sidemålsordninga. Venstre har på sitt landsmøte ei eiga fråsegn med overskrifta «En styrket språkopplæring». Denne fråsegna vart vedteken etter at det hadde kome inn tre framlegg frå lokale lag på førehand, som stør opp om obligatorisk sidemål. Ho gjev ei tydeleg retning på at Venstre stør opp om både nynorsken og eit styrkt norskfag. Ho opnar slik: «Norge er et lite land også i språksammenheng. Det er ingen motsetning mellom å være stolte av og ta vare på det norske språket og å være best mulig rustet til internasjonal samhandling.» Og det heiter vidare: «Sidemålsopplæring skal fremdeles være en del av norskfaget og Venstre vil beholde «1 av 5» med modifikasjonar Søkjer om Høgre sin uttalte motstand mot obligatorisk skriftleg sidemålsundersvisning tek utgangspunkt i påstanden om at ein av fem elevar går ut av skulen utan å kunna lesa og skriva skikkeleg. Det er ei sanning med modifikasjonar. Under valkampen til stortingsvalet i 2009 kom Erna Solberg, partileiar i Høgre, fleire gonger med påstanden om at ein av fem elevar går ut frå den norske skulen utan å kunna lesa og skriva. Dette fekk forskar Astrid Roe som er knytt til PISAundersøkingane til å reagera. Dette går eg overhovudet ikkje god for, sa Roe til NRK den gongen. Det ho seier er direkte feilaktig. Det er praktisk talt ingen analfabetar mellom norske 15-åringar. Solberg forsvarte seg i same sak med at ho eigentleg meinte at elevane ikkje kunne lesa og skriva godt nok til å ta vidare utdanning. I norsk politikk kjem ein alltid til å forkorta nokre ytringar av di journalistane ikkje gjev deg tid til å snakka lenge nok i debattar, sa Solberg til NRK. Hamra inn Reaksjonane den gongen stoppa korkje Solberg eller partiet frå å bruka dette som eit argument i skulepolitikken, og ikkje minst i kampen mot obligatorisk sidemålsopplæring. Svært mange av innlegga frå Høgre, Unge Høgre og den seinaste tida Fremskrittspartiets ungdom tek opp att den same påstanden. På Unge Høgre si heimeside står det: «I dag går ca 1 av 5 elever ut av ungdomsskolen uten å kunne lese og skrive.» I januar skreiv Henning Wold, leiar i Tønsberg Høyre, eit lesarinnlegg i Tønsberg Blad han kalla «Sidemålsstilens svanesang». Der skreiv han: «Nasjonale prøver har de siste årene vist at så mye som en av fem elever har havnet på nedre kategori på lese- og skriveferdigheter, og at disse elevene derfor i realiteten går ut av skolen uten å kunne lese og skrive tilfredsstillende. Rent pedagogisk og samfunnsmessig må det på bakgrunn av dette være mye riktigere og viktigere å bruke den dyrebare undervisningstiden til å forbedre seg i sitt hovedmål enn å bruke tiden til å lære for eksempel nynorsk formverk og ordtilfang.» Eg er fullstendig klår over at det ikkje er nasjonale prøver i Grafen syner norsk resultat i PISA-undersøkinga. Framgangen sidan 2006 skuldast fyrst og fremst at delen norske gutar som presterer på nivå 1 og lågare, har falle frå 29 prosent i 2006 til 21 prosent i Kjelde: PISA skriving, seier Wold på spørsmål om kvar han har funne belegg for påstandane sine. Men slik testar inneheld som kjent oppgåver om å finna informasjon i tekstar, vurdera forma og å forstå og reflektera over innhaldet. For meg som lektor i den vidaregåande skulen gjennom snart 30 år, handlar dette om å ha skriftkompetanse, og det vil seia å kunna lesa og skriva både formelt og funksjonelt. Ingen kan kallast skriftkompetent utan at begge desse sidene fungerer saman. Men formuleringa mi er elles ikkje noka akademisk ytring, men ei politisk spissformulering som sikkert kan føra til ein akademisk diskusjon, seier Wold. Unyansert Å seia at ein av fem elevar ikkje kan skriva og lesa er ein unyansert påstand, seier Arne Johannes Aasen, som er leiar for Skrivesenteret i Trondheim. Det stemmer nok at opp mot ein av fem elevar har så store problem med å lesa og skriva, at dei får problem med å fullføra utdanninga og delta i det offentlege livet. Men dette er ikkje ei homogen gruppe. Her finn ein t.d. dyslektikarar og elevar med andre lese- og skrivevanskar, ein finn elevar som har sosiale problem og ein finn elevar som lir av ADHD. Mange elevar i denne gruppa har diverre aldri fått tilpassa opplæring, og problem blir oppdaga for seint. NY GIV-prosjektet som Kunnskapsdepartementet har sett i gang, har som mål å hjelpa dei elevane som har stoppa opp i opplæringsløpet, seier Aasen. Færre elevar slit Tala Høgre byggjer påstandane sine på er henta frå PISA-undersøkingane. På same måte som ved dei nasjonale prøvane, måler heller ikkje PISA skrivekunnskapen til elevane. I 2006 kom det urovekkjande tal frå undersøkinga, som synte at det var blitt fleire norske elevar som hamna under nivå 2, som blir rekna som det kritiske nivået. Marit Kjærnsli som er prosjektleiar for PISAprogrammet forklarer at elevar på nivå 1 kan lesa i teknisk forstand, og at dei som regel kan finna fram til informasjon som er eksplisitt og tydeleg uttrykt i ein tekst. Utfordinga kjem når det blir snakk om vidare skulegang og utdanning. Det gledelege er at den gruppa blir mindre. Prosentdelen har gått ned med 2,5 frå 2000 til undersøkinga i 2009, og ligg no på 15 prosent, som er i det øvre sjiktet samanlikna med andre OECDland. Men vil det ikkje alltid vera ein viss prosent av elevane som uansett vil slita med lesing? Ja, det vil det vera, seier Marit Kjænsli. Men det bør vera mogleg å få talet noko lågare enn det det er i dag. Det er heller ikkje grunnlag for å gjera koplinga mellom lesing og skriving som Høgre insisterer på. Korkje PISA-programmet eller dei nasjonale prøvane seier noko om skrivekunnskapane til elevane. Det omstridde forsøket med valfri sidemålsundervisning i Oslo synte også at det ikkje er løysinga på problemet for desse elevane. I evalueringsrapporten «Lese det, lære det, ja! Men å skrive det? Nei, det vil vi ikke» konkluderer forskarane Nils Vibe og Jorunn Spord Borgen med : «Vi finner ingen effekter av forsøket med valgfritt skriftlig sidemål på elevenes leseferdigheter.» Kjartan Helleve Kjartan.helleve@nm.no Buskerud fylkeskommune søkjer for andre gong på eit år om å gjere endringar i norskfaget. Denne gongen skuldar dei på Kristin Halvorsen. Når kommunar og fylke har lyst til å angripe sideopplæringa, søkjer dei om å få gjennomføre eit forsøk. Buskerud Fylkeskommune går lenger enn det. Dei har søkt om å gjere endringar i norskfaget. «Hovedutvalget for utdanningssektoren i Buskerud har i møte enstemmig gjort følgende ved: Buskerud fylkeskommune sender inn en søknad til Utdanningsdirektoratet om å gjøre endringer i norskfaget.» Endringane er delte i ei prioritert rekkjefølgje: valfritt sidemål, éin karakter i norskfaget og at elevar med lese- og skrivevanskar skal få sleppe vurdering i sidemål. Det er viktig for oss, av di me ser at ein av fem elevar går ut av skulen utan å kunne lese og skrive skikkeleg. Difor ynskjer me å prioritere det som er viktig i skulen. Og det som er viktig, er å lære seg hovudmålet skikkeleg. Difor søkjer me no, av di me ser at Kristin Halvorsen har endra meining. Me fekk avslag på søknaden i fjor, men no håpar me å få søknaden godkjent, slik at elevane ved dei vidaregåande skulane i Buskerud får valfritt sidemål frå i haust, seier Christopher Wand (Høgre), medlem i hovudutvalet for utdanningssektoren i ein videosnutt som er Kunnskapsdepartementet ynskjer at fleire elevar held på nynorsk som hovudmål gjennom heile opplæringa og har sett ned ei ressursgruppe. Noregs Mållag er invitert med i gruppa. I samband med arbeidet for ein ny læreplan i norsk, ynskjer Kunnskapsminister Kristin Halvorsen å få fleire elevar til å halde på nynorsk som hovudmål. Ressursgruppa skal sjå på aktuelle tiltak som kan medverke til å styrkje nynorsk som hovudmål. Departementet trekkjer fram motivasjon, haldningar, kultur Dette er saka Buskerud har søkt om å gjere endringar i norskundervisninga vel eit halvår etter at fylkeskommunen fekk avslag på ein tilsvarande søknad. Den nye søknaden er ikkje grunngjeven med anna enn at Kristin Halvorsen skal ha kome med «signal» i eit møte med fylkeskommunen. Kunnskapsdepartementet seier at ministeren aldri oppfordra fylkeskommunen om å dra i gang endringar i norskfaget på eiga hand. lagt ut på fylkeskommunen si heimeside. Eit med møte Kunnskapsminister Kristin Halvorsen er den einaste grunngjevinga som står i søknaden. Utgangspunktet for møtet var Ny GIV-prosjektet til Kunnskapsdepartementet, som handlar om å løfte opp dei svakaste elevane. «(På møtet) ble det gitt signaler om å redusere satsingen på sidemål for å styrke språkopplæringen i hovudmålet. Med dette vedtaket markerer hovedutvalget støtte til kunnskapsministerens intensjoner.» Kunnskapsdepartementet kjenner seg ikkje heilt att i framstillinga frå fylkeskommunen. I fylgje informasjonsavdelinga i departementet snakka ministeren berre i generelle vendingar på dette møtet, og sa ikkje anna enn det ho sa i fleire offentlege samanhengar på denne tida. Ho understreka samstundes sterkt at ho ikkje hadde teke noka avgjerd i denne saka. Ikkje på noko vis oppfordra ho Bus- Mållaget invitert med i ressursgruppe for hovudmålselevane og kompetanse som viktige element som kan medverke til å nå målet. Dei som er inviterte, er både enkeltpersonar, institusjonar og organisasjonar. Gruppa skal ha fyrste møtet i april. Kristin Halvorsen vil samarbeide med Mållaget. Foto: Statsministerens kontor 6 Norsk Tidend nr

7 egen karakter i sidemål. Venstre vil at sidemål i større grad integreres i andre skolefag enn norskfaget, slik at elevene blir eksponert for begge målformer gjennom hele skolegangen.» Mange vedtak i SV og eitt i Ap Sidan SV har kunnskapsministeren og mange vart svært overraska over at ho ville tone ned sidemålsordninga, har det også vore mange sterke reaksjonar frå eigne rekkjer. Fylkesårsmøtet i Oppland SV vedtok dette: «Oppland SV ser positivt på forslaget om å styrkje opplæringa for dei som har nynorsk som hovudmål. Derimot tek vi avstand frå forslaget om å fjerne eigen karakter og eksamen i sidemål. Vi veit at karakterar og eksamen er styrande for undervisninga i skulen. Å fjerne sidemålskarakteren ville vere eit signal om å forsømme sidemålet.» Også Møre og Romsdal, Sogn og Fjordane, Hordaland, Oslo, Aust-Agder og Rogaland har gjort liknande vedtak. I Sogn og Fjordane Arbeidarparti vart det tydeleg vedtak for sidemålsordninga: «Eit skriftmål kan ikkje lærast med berre å lese tekstar, men må øvast inn gjennom skriftleg arbeid. Dette har vore forstått og godteke heilt sidan sidemålsstilen blei innført i 1907», heiter det i vedtaket frå Sogn og Fjordane Arbeidarparti. HeGe lothe forsøk utan grunngjeving SIGNALSKIFTE: Me tolka kunnskapsministeren sine utsegner i media som eit signalskifte, seier Christopher Wand. Foto: Høgre kerud fylkeskommune om å dra i gang endringar i norskfaget på eiga hand. Rådde frå å søkje Søknaden er underskriven av Jan- Helge Atterås, fylkesutdanningssjef i Buskerud fylkeskommune. Han svarar at søknaden ikkje har utspring i noko saksframlegg frå administrasjonen. Difor sender han spørsmåla vidare til Hovedutvalget for utdanning ved leiar Elisabeth Skogrand. Heller ikkje ho er så lysten på å kommentere dette, og seier at det er Christopher Wand som er deira talsmann i denne saka. Christopher Wand representerer Høgre i utvalet og er samstundes generalsekretær i Unge Høgre på nasjonalt plan. Han har stått i spissen for kampen mot obligatorisk sidemål lenge. Bakgrunnen for søknaden i fjor var eit innbyggjarinitiativ frå Buskerud Unge Høgre med Wand i spissen. Dei samla inn 926 underskrifter og søknaden måtte fremjast. Før søknaden vart sendt, var saka innom administrasjonen og fylkesutdanningssjef Atterås. Han rådde frå at det vart sendt ein søknad. «På bakgrunn av signaler fra Utdanningsdirektoratet om at søknader om valgfritt skriftlig sidemål ikke vil bli innvilget, anbefaler fylkesutdanningssjefen at fylkeskommunen ikke søker om forsøk med valgfritt skriftlig sidemål i videregående skole.» Søknaden vart likevel sendt. Og avslaget kom. Utdanningsdirektoratet synte til at opplæringslova ikkje gav rom for unnatak, og at direktoratet tidlegare hadde sagt klårt i frå om at fleire forsøk med både valfritt sidemål og ein samla norskkarakter ikkje ville bli godkjende. «Vi opplyser også om at Utdanningsdirektoratet har fått i oppdrag fra Kunnskapsdepartementet å revidere læreplanene i norsk.» Vel eit halvt år seinare har likevel Buskerud Fylkeskommune sendt inn ein ny søknad om valfritt sidemål og eventuelt ein samla norskkarakter. Alle monner dreg Førre gong me søkte om valfritt sidemål, hadde utdanningsdirektoratet fått politisk beskjed om at slike søknader ikkje ville bli godkjende. Me tolka kunnskapsministeren sine utsegner i media som eit signalskifte, seier Wand. Innhaldet i den norske skulen blir styrt av Kunnskapsdepartementet og Utdanningsdepartementet. Men de søkjer om «å gjøre endringer i norskfaget». Betyr det at de ynskjer at innhaldet i skulen skal bli avgjort på fylkeskommunalt nivå? Eg meiner at det skal vere valfritt sidemål på eit nasjonalt plan og eg er sikker på at det på eit tidspunkt blir det. Inntil det skjer, må me som lokalpolitikarar kjempe for å få det til på lokalt plan, alle monner dreg, seier Wand. På spørsmål om det er ein sjanse for at denne søknaden kan bli godkjent, svarar Utdanningsdirektoratet: «Saksbehandlingen av denne søknaden er ikke klar og vi kan ikke forskuttere et svar, men vi kan opplyse om at en tidligere søknad fra Buskerud fylkeskommune har blitt avslått.» Kjartan Helleve kjartan.helleve@nm.no I Skien bur du på Dag då blir det i familien Hotell og tradisjonsmat midt i skien sentrum OVERNATTING SELSKAP OG FEIRINGAR MØTER Prinsesseg Skien tlf hotel@dagbondeheim.no Kjem du frå ein LNK-kommune er prisen kr 795 per natt Norsk TideNd Nr

8 Siger og tap i Oslo I februar røysta Oslo bystyre ned eit framlegg om eit nytt forsøk med valfritt skriftleg sidemål i osloskulen. I mars røysta Finanskomiteen ned eit framlegg om å gjere Oslo språknøytral. Sidemålsframlegget kom frå byrådet der det sit politikarar frå Høgre og Frp. Men Byrådet fekk ikkje med seg Bystyret på dette. Alle dei andre partia var i mot at det skulle søkjast om eit slikt forsøk no. I staden kom det tre motframlegg. Venstre ville ha forsøk med éin karakter, men utan å svekkje sidemålsundervisninga. Dessutan ville dei at det skulle leggjast til rette for at sidemålsundervisninga skulle starte i åttande klasse. Gülay Kutal la på vegner av Sosialistisk Venstreparti fram eit framlegg om eit positivt forsøk basert på erfaringane frå skulane på Holmlia, Brannfjell og Elvebakken. Det same ville Raudt med Reza Rezaee i spissen. Dei ville også introdusere nynorsk i barnehagane, og eit forsøk der den skriftlege undervisninga tok til i barneskulen. Alle framlegga vart røysta ned, inkludert framlegget frå Byrådet. I mars var eit privat framlegg frå Reza Rezaee, Ingrid Baltzersen og Morten Elster frå Raudt oppe til handsaming i Finanskomiteen. Framlegget gjekk ut på å gjere Oslo kommune verkeleg språknøytral. «Kommunale tenestemenn har, i svar på skriftlege henvendingar frå organisasjonar eller enkeltpersonar, plikt til å bruka den målforma som er bruka i henvendinga det blir svara på.» Men det ville ikkje Finanskomiteen vere med på. Det vart likevel ei endring då ein gjekk vekk i frå at bokmål skal vere administrasjonsspråket i Oslo kommune. Frå no av kan dei som arbeider i kommunen nytte nynorsk internt i kommunen. Hege Lothe hege.lothe@nm.no På nynorsk og dialekt. Musikal på nynorsk og dialekt har vore eitt av tiltaka for å styrkje nynorsk ved Bø ungdomsskule. Arkivfoto: Øystein Akselberg/Bø Blad Nynorsk svakt fram Det er litt fleire av åttandeklassingane i Bø som har valt nynorsk i år enn det var dei to føregåande åra. Rektor er ikkje sikker på om det er ein trend. (Bø Blad) 44 prosent av årets åttandeklassingar har valt nynorsk som hovudmål. I fjor var det 39 prosent og året før var det 33. Totalt er det 36 prosent av elevane ved ungdomsskulen som har nynorsk hovudmål dette skuleåret. I fjor var det 31 prosent og året før 33 prosent. Det er rektor John Anton Graff som legg fram tala. Nokre vel strategisk Når elevane kjem til åttande klasse er det dei sjølve som vel målform. Men rektor fortel at det kan vere fleire ting som spelar inn, ikkje berre kva målform eleven ønskjer å bruke. Nokre vel strategisk og tek nynorsk som hovudmål i åttande Dialektbruken rasar. Også ungdommar med begge foreldra frå Bø droppar å snakke bøhering, seier rektor John Anton Graff. Foto: Marta Kjøllesdal/Bø Blad og niande klasse, men skifter i tiande, for å vere betre rusta og få betre karakter i sidemål, forklarar han. Det er blant anna derfor vanleg at det er mindre nynorsk i tiande klassen enn i dei to første åra på ungdomsskulen. Men med rundt 200 elevar totalt på skulen så vil små endringar, for eksempel elevar som flytter, påverke nynorskprosenten. Dette skuleåret er det 24 prosent som har nynorsk i tiande klasse, i fjor var det også 24 prosent medan det var 40 prosent for to år sidan. Etterverknad Det var lenge ein jamn nedgang i nynorskprosent. Så kom kampen om ein eigen bokmålklasse på barneskulen. Då det vart innført datt nynorskbruken kraftig, og då dei elevane kom på ungdomsskulen fall nynorskprosenten tilsvarande her. Det fallet har ein ikkje klart å ta att, forklarar rektor. I åra etter det kraftige fallet har også tendensen vore ein jamn og svak nedgang for nynorsken. Men no kan det altså sjå ut som om det i alle fall er ein liten stopp. Om dette er ein trend som held seg, veit me ikkje, seier Graff. Nynorskprosjektet Ungdomsskulen har jobba med å betre nynorsken sine kår på skulen, og har blant anna eit treårig samarbeidsprosjekt med Nynorsksenteret. Eit av resultata av det var at niande klasse hadde ein musikal som var skriven på nynorsk og framført på dialekt. Det fungerte godt, fortel rektor. Ungdomsskulen har hatt dårlege karakterar i sidemål, men det meiner Graff er fordi elevane har vore dårlege til å skrive fagtekstar, og det er det som har vore tema på desse. Derfor skal dei jobb e spesielt med det framover. Dialektraset held fram Ved Bø ungdomsskule har dei jobba med dialektbruken òg, men Graff har inntrykk av at den likevel går enda meir tilbake enn bruken av nynorsk, også blant unge som har begge foreldra frå Bø. Som mottiltak har dei blant anna laga t-skjorter med dialektuttrykk på. Graff opplyser at dei vil vurdere effekten av arbeidet som har vore gjort før dei eventuelt gjer noko meir. Marta Kjøllesdal/Bø Blad marta@boblad.no 8 Norsk Tidend nr

9 Foto: Thor Brødreskift Sviggum Design Foto: Visitflam.com/Morten Rakke, Petter Solheim Ø S F L Å M Ægir Tapas & Dans Foto: Thor Brødreskift LIVE MUSIKK T E R I ÆGIR B Ø A U R L A N D S D A L E N Blåtur, firmatur, fjordsafari, konferanse og teambuilding. Kontakt oss for tilbod. T E O T R N E S Frå fjord til fjells med Ægir til til kvelds! Pakketilbod 26. mai 7. oktober: Weekendtilbod ROM / FRUKOST: frå kr 595,- pp Vandre i Aurlandsdalen, bade i grotta Vetlahelvete. Ta nistepakken på Sinjarheim. Bestilling: Peisvarme, lukt og smak i Ægir kåra til «Årets Bryggeripub» tre år på rad! Utsyn, ro, lokal mat og kulturhistorie på Otternes anno DØGN: Dag 1: Østerbø Fjellstove: 3-rettars middag, overnatting. Dag 2: Frukost og vandring i Aurlandsdalen frå Østerbø til Vassbygdi. Lunsjpakke og termos. Flåmsbrygga: Samling v/peisen i Ægir Bryggeri. Buffet og overnatting på Flåmsbrygga Hotell. Dag 3: Frukost Vandring, sykkel el. transport til Otternes. Omvisning og lunsj rømmegraut & spekemat. booking@flamsbrygga.no booking@aurlandsdalen.com Ægir Bryggeri har starta T: booking@flamsbrygga.no FRÅ KR Ægir Brenneri Vi tilbyr øl- og akevittsmaking for grupper. 1995,- PR. PERSON Norsk Tidend nr

10 Agnes Ravatn, Anna Rommetveit Folkestad, Kristine Tofte og Frode Grytten samla fullt hus. Foto: Wenche Marie Eriksen Hamar mållag i ny ham 14. februar vart Hamar mållag drege i gang att, no med namnet Hamar dialekt- og mållag. Jens Haugan tok initiativ til å skipe opp att laget som har lege nede i fem år. Eg såg meg lei på lesarinnlegga frå Bjørn Kristen Ørbæk, som kjempar hardt imot sidemålet i skolen og mot at vi skal ha to offisielle sidestilte skriftspråk her i landet, seier Haugan. Han tok kontakt med dei som framleis betalte medlemskontingent til Noregs Mållag sentralt, og fekk til eit interimsstyre, som no vart valt til styre i det nyskipa laget. Vi valde å kalle laget for «dialekt- Styret i Hamar dialektog mållag. Jens Haugan, leiar, Tove Ingrid Maurstad Tuko, Nils Slapgård og Helen Johannessen. Foto: Aud Søyland Er du interessert i lyrikk? Sjå Beste helsing Bent Eia Kringkastingsringen Vi søkjer etter dagleg leiar i 50 prosent stilling frå 1. august Søknadsfrist 2. mai 2012 Sjå utlysing på i hyllene på nettet Nynorsk Antikvariat AS Hulgata Tvedestrand Telefon faks: E-post: tinging@nynorskantikvariat.no og mållag», etter Toten dialekt- og mållag, som vart oppattskipa i fjor, fortel Haugan. Her i Hedmark er det nok lettare å nå fram med dialektargumentasjon enn med argumentasjon for nynorsk som hovudmål. Men vi kan argumentere for at vi stadig skal ha to jamstilte skriftmål her i landet. På årsmøtet var Aud Søyland til stades frå styret i Noregs Mållag. Ho orienterte om det Noregs Mållag har gjort og gjer for å sikre at sidemålet framleis skal ha ei sterk stilling i skulen. Vidare snakka ho litt om den nye rettskrivinga for nynorsk, som skal gjelde frå 1. august i år, og om framlegget til ny stadnamnlov som kjem no i vår. Antikvarbokhandlar: Arne-Ivar Kjerland E-post: arneivar@nynorskantikvariat.no Mobil: Fullt hus på forfattarkveld på Stord Slutt på store I samband med årsmøtet saksofonmusikk. Grytten og Kristine Tofte har gjeve ut 23. februar skipa Ravatn er blant dei kjende og noko så sjeldan som ein fantasy- kjære forfattarane, medan Tofte roman for vaksne på nynorsk, og Stord mållag til open og Folkestad er lokale og ferske. legg i desse dagar siste hand på forfattarkveld. Det Anna Rommetveit Folkestad oppfølgjaren, bok nummer to i enda med fullt hus og er debutant og barnebokforfattar, men sjarmerte fletta av den er ein lite kjøpt og lesen sjanger serien Song for Eirabu. Fantasy stormande jubel. fullsette museumshallen med i Noreg, og boka var planlagt utgjeven Rundt 100 personar møtte fram for å høyra Frode Grytten, Agnes Ravatn, Kristine Tofte og Anna Rommetveit Folkestad lesa frå bøkene sine eit svært variert program med mange ulike sjangrar, og Ole Jakob Hystad slo an tonen for kvelden med vakker forteljinga om Henrik And som gjerne ville vera noko anna. Ho enda opp med å signera og selja ut dei bøkene ho hadde teke med seg, og kunne røpa at ho er i gang med ein ny serie barnebøker på Samlaget, som vil byrja å koma ut i i eit opplag på berre Etter ein internettaksjon starta av bokbloggaren Ida Jackson, har så mange førehandstinga boka at forlaget alt no vurderer å auka opplaget. Boka låg på salstoppen fleire månader før planlagt utgjeving. Mange mållag kvir seg for å kasta seg ut i store bokprosjekt. Magne Aasbrenn i Østfold Mållag har funne ei løysing som kan gjera det enklare å setja i gang. frå kjellaren ved Erlend Skjetne Østfold Mållag var tidleg ute med å ta i bruk nye teknologiske løysingar, og i 2009 vart Aust i Vika den fyrste norske boka på lesebrettet Kindle. Kan henda var dei litt for tidleg ute, då salet ikkje var det største. Verda var ikkje heilt klar for å gje slepp på papirboka. No har Aasbrenn funne ein måte å produsera papirbøker og digitale utgåver på samstundes, og utan at det kostar all verda. Løysinga liknar på fotobøkene som mange kjenner frå den norske marknaden. I utlandet er det selskap som kan laga meir «vanlege» bøker, alt frå pocketbøker, til praktbøker med smussomslag. Samstundes kan ein få bøkene digitalisert, slik at dei som har lesebrett kan lesa dei digitalt. Ein slepp to av dei mest strevsame sidene ved bokproduksjon, seier Aasbrenn. Den eine er presset rundt den siste korrekturen før trykking av 500 eller 1000 bøker. Med prent-når-du-vil («print on demand») kan du få trykt nokre få bøker først og luka bort feila før du trykkjer fleire. Det andre er at du slepp å bli sitjande med pappøskjer med trykksaker som ikkje er selde. Kva erfaring har du sjølv med å lage bøker på denne måten? Kona mi og eg har drive lokalforlaget Hvitveis i Fredrikstad sidan No har denne nye produksjonsmetoden gitt oss ny kveik, forlaget har skifta namn til Kvitveis og den første nynorske barneboka frå Østfold kjem også i sal no i april. Firmaet vi brukar trykkjer også bøkene svært billig. Eg har samla fleire tekstar eg har skrive, i ei bok vi har kalla Ferdaminne Fredrikstad. Av utsjånad er det ei heilt kurant pocketbok på 173 sider, og ho kosta for eksempel berre ein snau 50-lapp for det første opplaget, som var på 1 eksemplar. Som digital bok til ibooks kostar boka berre halvannan euro per eksemplar. Vi har så langt berre erfaring med selskapet Blurb som trykkjer i Nederland. For alt eg veit kan det Jag etter vind vera andre firma der ute som gjer ein endå betre og billigare jobb, men vi er godt nøgde med dette firmaet. Krev større eigeninnsats Aasbrenn er klår over at dette krev meir eigeninnsats. Der ein tidlegare kunne lena seg på eit trykkeri og ein formgjevar, må ein sjølv lasta opp tekst og bilete på ei nettside. Der kan ein sjølv formgje boka, men dette krev ei viss teknisk innsikt. Aasbrenn meiner likevel at fordelen veg opp for dette. Om målrørsla elles i landet har det som Østfold Mållag, så har dei ein god del restopplag av ymse publikasjonar liggjande. Det kan ein unngå med denne metoden. Teknologisk sett har eg erfart at programma ein må bruka, er temmeleg lette å læra seg. Du slepp å forklara ting for ein annan person som skal setja boka og kanskje har dårlege nynorskkunnskapar. Ein stor føremon synest eg det er at målrørsla no kan liggja føre bokbransjen elles i produksjonen av e-bøker samtidig som alle i rørsla som vil ha papirbok kan få det. Ja, takk begge delar! Kjartan HelleVe kjartan.helleve@nm.no Noko av det verste med gravferder, synst eg er alt det presten freistar seia tilhøyrarane til trøyst. Når verkar vel tanken på ein lysande himmelsk atterdag meir absurd, enn i den augneblinken då den avlidne forsvinn ned i bakken og molda blir kasta over kista. Det er forstemmande at Bibelen skal nyttast på lik line med sjølvhjelpsbøker, velverespalter og spekulative tips frå pseudopsykologar, som eit tilfang av klisjear den melankolske skal kunne fortære lik lykkepiller, for straks å jogge glisande og kjernesunn attende til den uforståelege, men fasadevakre kvardagen. Bibelen byd heldigvis òg på alternativ, for dei som ikkje er kristne overhovudet, eller som føler seg meir i slekt med dei utrydningstruga pietistiske grublarane enn med dei såkalla gladkristne. Det beste dømet er ei bok i Det gamle testamentet som inspirerer fordi ho ikkje på vilkår vil inspirere, som lyser fordi ho er mørk. «Faafengt, faafengt! segjer Preikaren, faafengt, faafengt! Alt er faafengt.» Såleis byrjar boka Preikaren, her etter den vakre Fyrebilsbibelen 10 Norsk TideNd Nr

11 Agnes Ravatn er kjend for lesarar av Dag og Tid, der ho underheld tisk kirurgi fekk ho salen til å både le og gremma seg. av Stadig fleire kjem til, og berre i løpet av forfattarkvelden med skildringar av alt frå fekk laget 19 nye medlemer. Ein folkelesnad, stader der ingenting God medlemsauke av dei som har gjort ein strålande hender, til sitt eige inntog i politikken eller privatøkonomien sin. Fleire av artiklane er gjevne ut i bokform, og ho har òg skrive ein roman, Veke 53. I 2011 fekk ho språkprisen til Språkrådet, noko ho sjølv hevda var like prematurt som å gje fredsprisen til Obama. Ravatn har budd og gått på skule på Stord i fleire år, og hadde definitivt sin del av lokale tilhengjarar i salen. Med si skildring av plas- Rosinen i pølsa var likevel den prisløna Frode Grytten, som mange kom for å høyra. Han skuffa ikkje, forteljingane om lektor Arvid Lunde frå den ferske romanen Saganatt fekk mange til å springa til næraste bibliotek eller bokhandlar for å lesa meir. Stord mållag har hatt eit godt år, og har auka frå 137 betalande medlemer ved utgangen av 2010 til 170 betalande ved utgangen innsats med verveblokka er styremedlem Øyvind Nitter, og for innsatsen sin fekk han Eldsjelprisen frå avtroppande leiar Kristi Yttredal Moe midtvegs i programmet. Oppmodinga frå publikum var klar slike kveldar må de arrangera oftare! Stord mållag tek utfordringa, og siktar på endå større aktivitet i Hege Myklebust boklager? Ferdaminne: Magne Aasbrenn syner fram den siste boka si Ferdaminne Fredrikstad, i digital og trykt utgåve. Foto: Marit Aasbrenn Ny giv for målarbeidet på Toten Toten dialekt- og mållag går optimistisk vidare i spora til Hovden og set seg nøkterne mål for arbeidet framover. Da nyheita om at Anders Hovden i 1919 hadde vorte utnemnd til sokneprest i Østre Toten, sende styremedlemmene i fem lokale kristne foreiningar brev til diktarpresten og bad han om å trekkje seg ikkje berre pga. hans «stilling til det kristelige lægmandsarbeide», men også fordi han «som den nidkjære arbeider for landsmaalet [ville] bli mødt med uvilje fra bygdens utprægede riksmaalvenlige befolkning». Barnehagearbeid Hovden kom likevel og vann hjartet åt totningane, trass i ulike oppfatningar i målsaka. Og sjølv om fleirtalet på flatbygdene framleis er av det «utprægede riksmaalvenlige» slaget, opplever vi for tida større openheit for og interesse for dei sakene som Toten dialekt- og mållag tek opp. At seksti meir eller mindre sambygdingar av professor Jan Terje Faarlund ein oktoberkveld kom på eit ope møte for å høre den utvandra professoren og nynorskbrukaren frå Totenvika snakke om emnet «Er vi født med grammatikk?», seier sitt. At store delar av forsamlinga vart att etter pausen da leiaren i Noregs Mållag, Håvard B. Øvregård, la fram kva han meinte om verdien av tidleg å bli kjend med rikdommen i språket, seier kanskje meir. For ikkje da å snakke om at tre barnehagar i kommunen dagen etter opna dørene for Øvregård, som saman med lokallagsleiaren, Jorunn Aarsby, hadde lesestund. Øvregård og Aarsby hadde dessutan møte med barnehagestyrarane i Østre Toten, og alle barnehagane i kommunen har fått bokpakke. Dette året står Vestre Toten for tur. Både foredraget til Faarlund og barnehageopplegget, som vart gjennomført med økonomisk støtte frå Totens Sparebank, fekk fyldig omtale i lokalavis og NRKs Austnytt. Stadnamn Etter å ha lege nede i rundt tjue år starta Toten dialekt- og mållag opp att verksemda utpå etterjulsvinteren i fjor. På oppstartmøtet tala Aud Søyland over temaet «Kven eig stadnamna?». Interimstyret kalla inn til årsmøte, som vedtok nye lover, fastsette årspengar og valde nytt styre. På det opne møtet etterpå fortalde Marit Sveen frå nabobygda Feiring om Feiring Jernverk og arrangementa der. Etter årsmøtet i år orienterte Kari Raddum om Oppland bygdekvinnelags innsamling av den gamle barnekulturen i Oppland. Stadnamn Stadnamn er altså av dei sakene som styret er oppteke av: Årsmøtet i fjor vedtok ei fråsegn som vart send til Kulturdepartementet, politikarar og kulturinstitusjonar, og laget har gjennom styremedlem og kommunestyrerepresentant Kari Røssum gjort Østre Toten kommune merksam på korrekt skrivemåte for eit par stadnamn i kommunen. Laget har òg uttalt seg om framlegget til ny rettskriving og om lovendringar i NM. Vidare har styremedlem Olaf Nøkleby møtt elevar ved Lena videregående skole til samtale om forholdet mellom totenmålet og dei to skriftspråka våre. Etter at laget minte Det norske Samlaget på at nynorskutgåver av Snorres kongesoger ikkje lenger er å oppdrive, lova forlaget å komme med nye utgåver i år og til neste år, både som e-bok, app og papirutgåve. Toten dialekt- og mållag går optimistisk vidare i spora til Hovden og set seg nøkterne mål for arbeidet framover. Kjell Gulbrandsen frå Med unnatak av dei kjende versa om at «alt har si tid» «[f]ødast hev si tid, og døy hev si tid; [...] tegja hev si tid, og tala hev si tid, [...]» les dei aldri Preikaren i gravferder, eller ved andre høve når nokon treng trøyst. Men kanskje burde dei det, for det kritiske mennesket kan bli lei av store løfte og røyndomsfjerne voner; somtid bør ein få vera i fred for flosklane, og få tenkje tankane til Preikaren: «Men so gav eg meg til aa sjaa paa alle mine verk som henderne mine hadde gjort, og den møda dei hadde kosta meg, og daa synte det seg at alt var faafengt og jag etter vind. Nei, det finst ingi vinning under soli.» Dette er mantraet til denne gåtefulle skribenten, som Skrifta kallar son av David og konge i Jerusalem: På dei fåe sidene sine rekk han å granske alle store omkverve i livet, og konklusjonen blir ikkje anna enn at alt er «jag etter vind», at det i grunnen alltid har vore og alltid vil vera det, at «inkje er nytt under soli». Han avfeiar materiell rikdom, for slik mannen «kom ut or morslivet, skal han ganga burt att, so naken som han kom». Mødesamt arbeid er i det heile bortkasta, det er «ovund som driv den eine fyre den andre». Til og med kunnskap er fånyttes, «for med mykje visdom du mykje gremmest, og aukar du kunnskap, so aukar du kvida». Det skal ikkje stikkast under stol at Gud er til stades i boka; det står at det finst ei redning frå fortapinga frå det fåfengde, kunne vi sagt i å ottast Herren og lyde boda hans, og sjølvsagt er det den sida ved verket dei mest religiøse aksentuerer. Men Gud liknar mest på ein bifigur her, for det er som ein kan høyre av tonen i orda kor ugjerne Preikaren misjonerer, og når han fyrst gjer det er det berre som ei åtvaring mot å tru på billege, jordiske gleder. Han er truverdigare som defaitist; det høgste ynsket hans er ganske enkelt å få syngje den eksistensielle klagesongen sin i fred, med den røysta han enn så lenge har i eige. For ein svir, tenkjer eg endå, å lesa Preikaren. Nettopp fordi orda er så gjenkjennelege, slikt eit vitnesbyrd om det menneskelege trass alt. Her er ei kjensle vi ofte tenkjer på som «moderne», fordi vi i vår tid er så vane med dekadente depresjonar og sjølvtilfreds letargi. Men Preikaren er nominalismen i si skire grunnform, er Beckett før dramatikken, grunge før gitaren, framandgjering lenge før industrien, urbaniseringa, moderniteten! Kva er vel meir tilfredsstillande for melankolikaren enn å få høyre dette, at alt var akkurat like fåfengd for fleire millenium sidan, som det er i dag? Då er ein endeleg del av ein fellesskap, større og meir skjønsam enn den som finst mellom kyrkjeradene og i støttegruppene og på psykologkontora. Ein har gått gjennom språket ad plures ire, som romarane sa om det å døy, «til dei fleire», og dei masar ikkje på ein om lykke og tru; dei veit det er jag etter vind. Eller som Preikaren skriv i eit av dei meir lystige versa sine: «Betre gremmelse enn laatt, for naar andlitet ser ille ut, stend det vel til med hjarta.» Norsk Tidend nr

12 Målpris til Miljeteig målprisar Oddny Miljeteig har fått Hordaland Mållag sin målpris for Eg trur me står overfor ein ny giv for nynorsken. Det vert uttrykt ein kjærleik og eit politisk engasjement for språket me ikkje har sett på lenge. Nynorsken må me ha, og nynorsken må styrkjast, sa SV-politikar Oddny Miljeteig då ho fekk prisen på Hordaland Mållag sitt årsmøte på Lindås i mars. Etter at kunnskapsminister Kristin Halvorsen i januar gjekk ut og opna for å svekkja sidemålsordninga har Noregs Mållag fått 1700 nye medlemmer. Miljeteig har så langt verva 360 av desse. Oddny Miljeteig har arbeidd for nynorsken i 40 år og har vist eit stort engasjement, ikkje minst i den siste tida, sa Martin Årseth, leiar i Hordaland Mållag. (Pressemelding) Eit utval andre vinnarar Bergens be Eva Westvik Eva Westvik fekk Målprisen for Sogn og Fjordane for Westvik er kvinna bak suksesseriane «Her er eg» og «Klart eg kan» på NRK Super, og ho er tilsett i NRK Sogn og Fjordane. Prisen vart delt ut av lokallagsleiar Aud Lunde på Sogn og Fjordane mållag sitt årsmøte. Du får prisen fordi du er med å skape gode språklege førebilete for ungane i Sogn og Fjordane og heile landet, sa Lunde då ho delte ut prisen. Eg er svært stolt av å ha fått denne prisen og for at de har sett det arbeidet vi har gjort, og det gir meg inspirasjon til å halde fram, sa prisvinnaren. Ho meiner at det å vise fram kvardagen og språket til ungane i Sogn og Fjordane i barne-tv er godt for sjølvkjensla deira, og auka mangfald i NRK Super er bra for alle dei unge sjåarane. Ho har laga 39 episodar av serien «Her er eg», og er no i gang med oppfølgjarserien «Klart eg kan». Begge seriane handlar om born frå nynorskområde og deira liv. Seriane har blitt ein stor suksess på barnekanalen NRK Super. Programma er også selde til ei rekkje andre land. Anne Lognvik Journalist Anne Lognvik vart heidra på årsmøtet i Telemark Mållag. Ho har vore leiar i Norsk Journalistlag, avdeling NRK, og var streikeleiar i samband med NRK-streiken. Ho har vore programleiar i Norge Rundt. Ho har vore med i utanriksredaksjonen. Ho var drivkrafta bak feiringa av NRK Telemark sitt 25-årsjubileum i Ibsenhuset, rett før det vart NRK Østafjells. Ordet stubbebrytar er brukt om deg. Med det meinte dei at om det var eit intervjuobjekt som var vanskeleg å få i tale, så vart du sendt. Og det slo sjeldan feil, takka vere din smilande og positive veremåte. Og sist men ikkje minst den trallande latteren din, den er ikkje til å ta feil av, var orda ho fekk med seg. Fristadsenteret Vinje Mållag har hatt målpris sidan 1970-talet, men vinnarar Marianne og Fredrik Damberg på Fristadsenteret er likevel i eksklusivt selskap. Nordstoga trur nemleg at tidlegare vinnarar kan teljast på ei hand. - Så denne prisen heng høgt kan ein vel seie. Han er ikkje på storleik med Nobelprisen, men det er som de skjønar mange færre som får Vinje mållag sin målpris enn det er av dei som får Nobelprisen, sa Olav Nordstoga i Vinje Mållag. Nordstoga kunne fortelje at han fekk stjerner i augo då reklameavisa i høve Fristadssenterets nyopning i 2010 dumpa i postkassa. Alt var skrive på klingande nynorsk. Slikt set mållaget pris på, må vite. Vinnarane sjølve var både overraska og glade for å få prisen. For dei er det både naturleg og viktig å nytte nynorsk i marknadsføringa. For oss handlar det om identitet og lokal forankring, seier Fredrik Damberg. Det er ei gåve å snakke vinjedialekt og noko me er svært stolte av, seier han. Kjedene som er knytte til Fristadssenteret, får mykje av marknadsføringsmateriellet sitt frå sentralt hald, og dette er på bokmål. Det er ikkje alt me kan gjere noko med, men me brukar nynorsk på alt eigenprodusert materiell, seier han og fortel at dei får mykje merksemd kring nettopp målbruken. Både frå turistar og lokale folk. Det er mange næringar i Vest-Telemark som nyttar bokmål i marknadsføringa. Kviteseid Historielag Tradisjonen tru vart målprisen delt ut på kulturkvelden til Kviteseid Mållag under Kviteseidmarken. Prisen for 2012 gjekk til Kviteseid Historielag for godt målarbeid sidan skipinga i Ikkje minst har dette kome til uttrykk gjennom årsskriftet Gamalt frå Kviteseid. Det var ordførar Torstein Tveito, fjorårets målprisvinnar, som stod for utdelinga. Leiaren i historielaget, Johannes Skarprud, tok i mot prisen eit vakkert arbeid av kunstnaren Gunnar Torvund. Avisa Driva Ålvundfjord og Ålvundeid Mållag heldt årsmøte 9. februar. Der delte dei ut målblomar til avisa Driva. Redaktør Sigmund Tjelle var til stades og tok i mot prisen; boka «NPK-språket». Sidan Einar Sæter sine dagar har Driva vore gjennom ymse periodar med språket. I ein periode var Driva langt unna språkrøtene sine. Svein Sæter sa i 2002 i eit lesarinnlegg i avisa at Driva hadde ofra sjela si ved å ha ei negativ haldning til nynorsk. Ole Petter Pedersen fekk avisa på rett språkkjøl att og var svært tydeleg. Redaktør Sigmund Tjelle har vist både vilje og evne til å halde fram. Veldig gledeleg, sa Sigmund Tjelle, redaktør i Driva Driva kjem ut i eit område der det nynorske skriftspråket står sterkt, og vi veit alle kor viktig nynorsken var i arbeidet med å gje avisa eit solid fotfeste i regionen. Vi er fleire i redaksjonen som likar å skrive nynorsk. Som avis føler eg òg at vi har eit samfunnsansvar i så måte, meinte redaktøren. Nils Tore Leivdal, Johan Sudmann og Leif Bjørn Vestad Nils Tore Leivdal, Johan Sudmann og Leif Bjørn Vestad blei heidra med varme ord og diplom på årsmøtet i Molde mållag. Me heidrar desse tre for god nynorsk i skrift og tale, og for godt målarbeid, sa leiar Einar Langset. Nils Tore Leivdal var den einaste som var til stades på årsmøtet. Den lokalhistoriske forfattaren frå Gjemnes fekk fylkeskulturprisen i fjor for boka om Silsetrennet. Han har også skrive ei rad forteljingar og bygdebøker. Johan Sudmann vart heidra for sin innsats for nynorsk gjennom hans offentlege teneste for Fylkeshusa og Distriktshøgskulen i Molde. Også forfattar og nynorskdiktar Leif Bjørn Vestad blei gjort stas på, fyrst og fremst for dei tre diktsamlingane han har gitt ut, men også for dialektordlista han gav ut i Valdres Mathus Valdres Mathus fekk målprisen til Valdres Mållag i samband med årsmøtefesten i laget på Tingvang i Øystre Slidre. Mathuset, som driv både Neskroa på Fagernes og spiseri i Bagn, fekk prisen fordi dei nyttar valdresmål og nynorsk i menylista si, og fordi dei legg vekt på å bruke valdresdialekt når dei vartar opp gjestene. Her er alt «heimelaga». Ein kan mellom anna få «honningsteikte rotgrønsaker» og «gjeddekaker frå Villfisk». Og på menylista står det «Grådigt svøltin?». - Det er artig når turistane kjem bort til oss og fortel at dei er «grådigt svøltne». Då kan dei få ein ekstra stor porsjon, sa Espen Blåfjelldal etter prisoverrekkinga. Han tok imot prisen saman med Helen Merete Austad, som driv Valdres Mathus saman med Blåfjelldal var eit knallår for Rock n lol-festivalen på Søfteland utanfor Bergen. Dei sette publikumsrekord og hanka inn prisen for Bergens beste festival. Og fekk målprisen frå Os Mållag. «På nokre år har brørne Andreas og William Lindborg skapt ein robust og omtykt festival nett utanfor stovedøra si», skreiv Os Mållag i grunngjevinga si. «Heile vegen har dei nytta nynorsk i marknadsføringa av Rock n LOL. Plakatar, heimesider og anna informasjonsmateriell er skrive på eit levande og leikande språk, som viser at det mykje musikk i nynorsk også rock n roll. Brørne Lindborg er viktige førebilete for ungdom i Os med det dei har fått til på Søfteland. At dei i tillegg kommuniserer lett og naturleg på nynorsk sender eit viktig signal om at nynorsk duger også som festivalspråk.» Det er klart det er tungt nokre gonger, seier William. I fjor sov eg ikkje på to dagar og la meg nett nedpå natt til søndag/søndagsmorgon. Etter to timar vakna eg av at kjærasten min stod og rista i meg. Eit dusin oppringingar, minst like mange tekstmeldingar og ei handfull alarmar hadde ikkje vekt meg. Men no måtte eg opp. Og så vart det tolv timar med rydding. Slikt blir ein jo sliten av. ROCK N'LOL-FESTIVALEN Skipa til på Søfteland sidan 2007 av brørne Andreas og William Lindborg. Fekk Byens beste festival 2011 av Bergens Tidend sine lesarar Fekk Målprisen 2011 av Os Mållag I år kjem m.a. Datarock, John Olav Nilsen & Gjengen og El Caco til festivalen. Byrja i hagen Særpreget til festivalen er at han byrja som ein fest i hagen til brørne, i Utgangspunktet var at veslebror Andreas spelte i ei handfull band som sjeldan fekk spelejobbar. Løysinga var å skipe til sin eigen minifestival på Søfteland. Men dei fann ikkje eit eigna konsertlokale. Det mest naturlege var Ungdomshuset, men der måtte ein vere 26 år gamal for å leige. Andreas var 18 og William 22, og det byrja å sjå skummelt ut for festivalen. Heilt til mora sa: «Kan de ikkje berre gjere det i hagen, då?» Me laga til ei scene i hagen av europallar og presenning (under eit vanleg partytelt). Det stod også ei demontert trampoline der. Når me snudde beina og stakk dei i bakken, så såg det akkurat ut som slike gjerder skal sjå ut. Men dei var jo berre pressa nokre centimeter ned i bakken, så det var jo ingen motstand i dei, dei hadde ingen funksjon. Men det såg bra ut! Såg ikkje scena Lydanlegget dei hadde tinga dukka opp, vart montert, men lydmannen forsvann. Dei hadde ikkje råd til å leige teknikar, så det enda med at William måtte styre lyden. Problemet med hagen var at han er som ein liten haug. Miksebordet vart ståande på den eine sida av haugen, og scena på den andre sida. Difor vart umogleg å sjå scena frå miksebordet. Det var ikkje heilt optimalt. Det eine bandet mitt skulle jo bruke playback, fortel Andreas. Ikkje av di me ikkje kunne spele, men av di me nett hadde vore i studio og spelt inn songane, og då var det kult å bruke det. Då var det meininga at me skulle gje eit signal til William når han skulle setje på musikken. Men eg såg jo ingen ting, seier William. Så eg berre sette på musikken når eg tykte det passa. Den største utgifta var eit anleggstoalett. I tillegg skulle nokre av banda få gratis øl som stod inn på kjøkenet. Men dei tok inngangspengar og selde pølser ut gjennom eit glas i kjellaren. Totalt var det elleve band på denne fyrste festivalen og Andreas spelte i fem av dei. Under ein av konsertane sette trommeslagaren fyr på ei bokmålsordliste. Det tok jo sinnsvakt lang tid. Han hadde jo ikkje dynka henne i noko brennande, og det er ikkje så lett å få ei bok til å brenne berre ved hjelp av ein lighter. Politibesøk Publikum bestod for det meste av Andreas sine vener og russ. Det hadde ikkje vore nokon 12 Norsk Tidend nr

13 Målpris frå Juristmållaget til Jørn Øyrehagen Sunde Med engasjement, humør og eineståande kunnskapar har Sunde på få år nådd å bli ein av dei mest populære førelesarane ved jussfakultetet i Bergen, og studentane tildelte han førelesarprisen både i 2010 og Både førelesingar og kursmateriell kjem på ein utmerkt nynorsk, fortel Gunnar Hæreid, leiar i Juristmållaget. Jørn Øyrehagen Sunde er mellom anna kursansvarleg og førelesar i «Rettshistorie og komparativ rett - Rettskultur i eit Europa i endring», eit fag som ikkje berre er unikt i Noreg, men også i Europa. Han fekk tildelt målprisen i samband med eit seminar på Det juridiske fakultet ved Universitetet i Bergen. Jørn Øyrehagen Sunde er fødd i 1972 i Uskedalen i Kvinnherad. Han vart uteksaminert frå det juridiske fakultetet i Bergen i 1999, og peila seg raskt inn på ein akademisk karriere. Etter ein periode på doktorgradsprogrammet ved det juridiske fakultetet i Tromsø flytta han tilbake til Bergen og Vestlandet, og i 2007 vart han både dr. juris og professor ved det juridiske fakultetet i Bergen. Sidan 2006 har Juristmållaget kvart år delt ut ein målpris. Så langt har høgsterettsdommar Karl Arne Utgård, professor emeritus Nils Nygaard, professor Kåre Lilleholt, lagdommar Asbjørn Nes Hansen, pensjonist Bergfinn Aabø og professor Ola Mestad fått prisen for innsatsen for det nynorske rettsmålet. (Pressemelding) ste festival brukar nynorsk Fjorden Baby på scenen under Rock n lol-festivalen i Foto: Nils Petter Eidem Brørne Andreas og William Lindborg har skipa til festival på Søfteland sidan Foto: Kjartan Helleve avslutningsfest for russefeiringa, og festivalen passa godt. Trass i at hagen ligg midt i eit byggjefelt. Dei hadde varsla naboane og oppfordra dei til å reise vekk. Men vart likevel litt nervøse då politiet dukka opp. «Politiet kjem!» var det nokon som ropte. Vart det trøbbel? Tvert i mot. Me hadde ikkje søkt om løyve, men hadde ringt og sagt i frå om at me ville arrangere ein konsert i hagen. Så no var dei berre oppom for å sjekke. «Herregud, dette er jo kjempebra!», var alt dei sa. Kor mange tilskodarar var det fyrste gongen? Det var vel om lag 200 betalande. Inkludert familie og band, så kom me vel opp i 270. Berre litt betre I fjor passerte dei 2000 selde billettar fordelt på to dagar. Det er det same kvart år. Me lovar oss sjølve å ikkje utvide, ikkje ha fleire artistar, halde det nede. Men så får me lyst til å gjere programmet berre litt betre, få alt til å fungere berre litt betre. Og vips så har det blitt litt større. Og no står me ved ein smerteterskel. Me arbeider med denne festivalen heile året. Det kostar tid og det kostar pengar. Me tek ein økonomisk risiko kvart år. Dessutan er me alltid med på alt. Det er så mange som arbeider på dugnad, og me vil ikkje heve oss over dei. Difor er me med og riggar og med når det skal gravast grøfter. Og kvart år endar det med at me ikkje får sett noko musikk og me får heller ikkje vere med på festen, seier William. I 2010 hadde me løyve til å selje øl til klokka eitt. Fem på eitt kom me frå kva vår kant og skulle passe på at dette vart halde. Me stod liksom å venta på at klokka skulle bli eitt, slik at me kunne kome oss vidare til andre arbeidsoppgåver. Då såg me utover livet og såg den gode stemninga. Og då fekk me oss ein halvliter. Og ein til, fortel Andreas. Familiedag Det som driv dei, er det å lage ein god festival i Søfteland, med god musikk. Det å lage til Familiedagen og la dei unge som bur der i nærleiken få høve til å gå på konsert og å kome opp på ei scene. Det var aldri noko slikt som dette då eg var liten, seier William. Eg hugsar eg var på ein Kim Larsen-konsert i Danmark då me var på ferie der, men det er det einaste. No kan ein for det fyrste gå på festivalen og oppleve god musikk, og om ein speler i band, så kan festivalen fungere som ei gulrot. Det var eit ungt band frå Fusa som spelte her i fjor, og dei var heilt i hundre over at det var nokon som hjelpte dei med å bere utstyret. Sidan har dei satsa vidare og vore i studio og spelt inn plate. Og luftgitartevlinga er fantastisk, seier Andreas. 9-åringar som har øvd i to veker og som sklir bortetter golvet. Når me var små, var det berre konsertar i gymsalen og åresal der ein kunne vinne ein pose kaffi. Men kjekt å sjå at ungane likar dette. I sommar er dei klare med ein ny festival. Artistane er klare, og brørne prøver å halde seg unna freistinga om å fylle på med fleire. Dei fyrste fire-fem hundre billettane går av seg sjølv. Det er dei neste tusen ein må kjempe for. Me vurderer jo framtida heile tida. Kan hende me ikkje treng å lage festival kvart år. Kan hende me heller skal bli mindre enn større. I fjor hadde me medarbeidarfest i teltet, og det slo meg det var vel så moro som sjølve festivalen. Men det er fantastisk moro. Kvart år held me på i to-tre veker med å rigge til festivalområdet og då veit alle kvar dei kan finne oss. Det blir som eit stort venetreff. Og det er fantastisk moro når me ser at me fekk det til endå eit år. Og i år skal det bli den beste festivalen nokosinne! Kjartan Helleve Kjartan.helleve@nm.no Norsk Tidend nr

14 Brooklyn-språket i og 60-åra: følgje opplysningar frå Statistisk Sentralbyrå var det pr. 1. januar 2011 i alt innvandrarar i her i landet. Dette talet utgjorde 12,2 prosent av fokemengda. Mange nye språk har kome til som eit markant innslag i det norske samfunnet dei siste tiåra. I møtet mellom norsk og ulike innvandrarspråk kan det oppstå særeigne «dialektar», etnolektar. Slike etnolektar kjem gjerne opp i språkleg heterogene miljø i storbyar og forstader i ulike delar av Europa. Ungdomane i desse miljøa snakkar majoritetsspråket (til dømes norsk) på ein «utanlandsk» måte, med innslag av ord frå det opphavlege heimespråket. I media er det skapt namnet «kebabnorsk» som eit uttrykk for ein slik norsk språkvariant med mange innslag av lånord frå språk som opphavleg blir tala av ikkje-vestlege innvandrargrupper i Noreg. Frå først av gjaldt det helst språket i ungdomsmiljø i Oslo, men denne språkvarianten kan i dag også høyrast i andre byar i Noreg. Me var også innvandrarar med «kebabspråk» Det er underleg å tenkja på at ein gong i tida var også me innvandrar til eit anna land. I åra mellom 1825 og 1930 reiste personar frå Noreg til Amerika. For mange i Noreg blei Amerika den einaste vegen ut av fattigdommen. Dette gjeld i høg grad også for Agder. Her på Agder fann me mange små gardsbruk, og jorda var karrig i dalsidene. Næringsgrunnlaget var for dårleg til å fø opp store barneflokkar. Folkeveksten og skilnaden i levestandard mellom heimlandet og Amerika var dei viktigaste grunnane til utvandringa frå vårt land. På landsbasis minkar utvandringa etter hundreårsskiftet. Men på Agder, særleg i Vest-Agder, aukar ho jamt fram til 1920, og held deretter fram i mindre styrke heilt til Mange unge menn og kvinner reiste nå over Atlanteren for å arbeida nokre år i «junaiten», for deretter å venda heim att til gamlelandet. I tillegg til ungdommen reiste òg vaksne og gifte menn over. Meininga var å spara seg opp pengar, så dei kunne få betalt ned på gjeld eller få råd til nyttige investeringar i gardsdrifta heime. Snekkarar i Brooklyn Mange frå Agder slo seg etter kvart ned i bydelen Brooklyn i New York. Brooklyn blei deira nye heimplass og lokalsamfunn. Mange av emigrantane blei flyttfuglar, som var like godt kjende i Brooklyn som i heimbygda. Dette gjaldt mest vestegdene, og i særleg grad dei som kom frå dei vestlegaste bygdene, som Kvinesdal, Lista, Herad, Spind, Spangereid m.fl. Det oppstod nå arbeidsvandring mellom USA og Noreg. Bjørn Slettan fortel i si Agders historie (1998) om ein far frå Sør-Audnedal som hadde reist seksten gonger over Atlanteren. Som oftast var han to år i USA, og så nokre månader heime. Frå 1950 og utover hadde mange ektepar nokre år i Amerika før dei reiste heim for å byggja hus eller overta farsgarden. «Floorlegging» i USA blei eit varemerke på mange frå kystbygdene på Agder. Etnologen Siv Ringdal har gjennom sine bøker Det amerikanske Lista. Med 110 volt i huset (2002) og Lapskaus Boulevard eit gjensyn med det norske Brooklyn (2007) gjeve oss ei godt bilde av det norske miljøet i Brooklyn. Ringdal legg vekt på å visa det kulturgodset norsk-amerikanarane tok med seg heim til gamlelandet. Norsk språk i møte med engelsk i Brooklyn Sørlendingane i USA måtte så godt dei kunne ta seg fram i det engelskspråklege samfunnet i Brooklyn. Det er mange forteljingar om korleis dei måtte bruka fakter og ulike knep for å gjera seg forstått på ein butikk eller på ein ny arbeidsplass. Gradvis utvikla fleire eit blandingsspråk. Dette var eit norsk språk med innslag av engelske ord, og ofte hadde dei engelske orda norsk uttale. Siv Ringdal har konstatert at blant Lista-folka kunne innblandinga av engelske ord variera svært mykje frå person til person. Det kunne gjerne vera slik at ein som hadde vore i Amerika eitt år, hadde mykje meir engelsk i sitt språk enn ein annan person som hadde ti år bak seg i USA! Dette kan dels forklarast med at norskamerikanarane vanka i ulike miljø i Amerika, nokre held seg bare med nordmenn, og snakka då helst norsk, andre var meir i kontakt med engelsktalande innbyggjarar. Her må eg skyta inn at det eg ovanfor har kalla «kebabnorsk», som nemnt gjeld bruk av majoritetsspråket norsk med innslag av heimespråket (til innvandrarungdommen). Norskamerikanarane snakka minoritetsspråket (norsk dialekt) med innslag frå majoritetsspråket (engelsk). Også den heimvende norskamerikanaren snakka sitt Brooklyn-språk. Når folk i bygda var på besøk hos den heimvende norskamerikanaren, blei det moderne amerikanske utstyret i heimen presentert og diskutert. Ein snakka om fridjen for kjøleskåpet, tostaren for brødristaren, rågga (rug) for golvteppet, sinken for kjøkkenvasken, ein plett for ein tallerken. Vidare: ein skulle tøma garbis- sen, ikkje søpla, og gå oppsters (upstairs), ikkje på loftet. Det var svettar og ikkje gen- sar, spennepengar og ikkje lommepengar, tronken og ikkje bagasjerom (i bil), tolboks og ikkje verktøykasse, striten og ikkje gata osb. Tidt blei heile engelske setningar omsette til norsk: Me he ronne ud a sukker (run out of), Dei va fri for poteta, Me var nere hos Alma for kaffi osb. Kvinnene brukte amerikanske ord på ting knytte til hus og heim, medan mennene tidt tok opp amerikanske ord knytte til yrkeslivet, først og fremst snikkaryrket. I boka Sånn va dæ då i Kvinesdal (1996) fortel Oswald I. Gilbertson om sin oppvekst i Kvinesdal på 1950-talet. Han er mykje interessert i språket og språkforholda i heimbygda. Når han skriv om arbeidspendlinga frå Kvinesdal til USA, kjem han inn på korleis engelske ord og uttrykksmåtar blei blanda inn i Kvinesdalsdialekten. Han seier at sjølv om dei aller fleste norske i Brooklyn heldt seg saman med andre nordmenn, og handla i norske forretningar, så ville engelsk snika seg inn i det daglege språket etter kvart. Og dette nye språket ble brukt på begge sidene av dammen, seier han. Til og med dei som ikkje hadde vore i Amerika, plukka opp fleire av desse nye orda og uttrykksmåtane i språket: Jeg for min del voks opp i Brooklyn og Kvinesdal og var vant med at enkelte ord (engelske ord med norsk uttale) ble brukt daglig i vanlig tale hvor som helst i sentrum i Kvinesdal. Jeg trodde faktisk i mange år at noen av disse

15 Biletet til venstre: 8th Avenue var livsnerven i det norske samfunnet i Brooklyn frå 1950 til midt på 1970-talet. Gata gjekk under namnet «Lapkaus Boulevard». Biletet til høgre: Biletet viser kvindølar samla i Owls Head Park i Brooklyn, ein park dei ofte besøkte når dei hadde fri. Båe bileta er henta frå Ringdal, s. 2007: Lapskaus Boulevard et gjensyn med det norske Brooklyn. (Oslo: Golden Slippers) var ekte norske.» Gilbertson gjev så fleire eksempel på korleis dette blandingsspråket til norsk-amerikanarane høyrdest ut. Eksempel på Brooklyn-språket Nedanfor gjev eg eksempel på ord og uttrykk som høyrer til den sørlandske varianten av «kebabnorsk», det me her har kalla Brooklyn-språket. Dei fleste eksempla er frå Gilbertson og Ringdal. Men nokre er også henta frå min eigen oppvekst i Kvinesdal. s s «Svettaren ligge på dressaren» (frå sweather = genser; dresser = kommode). s s «Nå må du få ut garbisen før garbistråkka kjæme» (frå garbage = søppel; truck = lastebil). s s «Bara legg kåppan å tallerkan i sinken så lenge» (frå sink = vask). s s «Æg va så heldig i dag då æg va på ståra får der va et stort seil på åverhalsa» (frå store = forretning; sale = utsal) (åverhals = overall = arbeidsbukse med høgt framstykke og selar). s s «Du kan ikkje bida den maden som dei he på den restaurangen» (frå beat = overgå). s s «Ungan fær ikkje lov te å lega i striten» (frå street = gate). s s «Kò lenge he du tenkt å stå i Bråklyn?» (frå stay = bli verande). s s «Viss æg va dæg så ville æg ikkje trøsta den båsen du he, for i seinst vega så baunsa ein a kjekkan hans» (frå trust = stola på; boss = sjef, bas; bounce = avvisa, s s s s s s s s om sjekk utan dekning). «Dær æ nòge galt med brainsen på dei fålkan» (frå brain el. brains = hjerne). «Du må ikkje prøva å bållsjitta mæg! Dæ vil ta mange daga å få digga ud ettæ denna stårmen. Alle skulen æ stengd å teatran he kænsla» (frå bull shit = tullprat; dig = grava, cancel = avlysa). «Nå he dei kåmitta seg, så nå æ der ingen som tru at dei kidda lenger. Det va gòtt at dei endeleg tog te vedæ, får nå he dettan vòræ redikælaust lengæ nåkk» (frå commit = overgje seg; kid = å spøkja; ridiculous = dumt, latterleg). «Dæ va naist av dokkæ» (frå nice = snill). s s «Me må få laga te et pardi når dei kjæmæ attæ» (frå party = selskap). s s «Æg mista alt, iven det eg hadde teie mæ frå Norge» (frå even = til og med). s s «Her borte fekk han trøbbel mæ papiran seine» (frå trouble = bråk, vanskar). s s «Han he laisen frå Amerika» (frå license = førarkort). s s «Klara du å figra ud kò han leve henne?» (frå figure it out = finna ut; live = her: bu). s s «Me jyst pikkte et namn te guden» (frå just = her: bare; pick = her: velja ut). s s «Du treng e ikkje bådra mæ det» (frå bother = bry deg). s s «Æg he eit blanket bag i bilen, så han ikkje ska bli så skitten på sæde» (frå blanket = teppe). s s «Æg må få klint den suten før brøllupet» (frå clean = her: rense; suit = her: dress). s s «Han gjekk ront kårnaren å blei vekke» (frå corner = hjørne). s s «Mannskabet sto laina opp på dekket» (frå line up = stilla opp på linje). s s «Han hadde pakkebåga i lomma då tjuven slo te» (frå pocketbook = lommebok). s s «Kan du tørna på lyset?» (frå turn on = skru på). Fleire av dei uttrykka eg har nemnt ovanfor, smitta også over på daglegspråket til dei som ikkje hadde vore i Amerika. Slik var det i alle høve då samkvæmet mellom bygda (Kvinesdal og Lista) og Brooklyn var på det sterkaste dvs. på 1950 og 1960-talet. I dag er mitt inntrykk dette: Hjå dei som budde i Amerika nokre år, eller pendla fram og tilbake på 50- og 60-talet (til innpå 70-talet), lever framleis ein god del av «brooklyn-språket». Mennene har halde på flest ord knytte til arbeidslivet, særleg snikkaryrket. Av kvinnene som var «over there», kan ein framleis høyra bruk av dei norsk-amerikanske nemningane for klesplagg, ting i huset osb. Det er likevel lite av dette «Brooklyn-språket» som har overlevd som ein del av den lokale dialekten til dei som ikkje var i USA. Nokre ord er likevel vanlege hjå dei aller fleste, det gjeld t.d. ordet tronk for bagasjeromet i bilen, og det gjeld ordet spennepengar for lommepengar. Uttrykket «å laina opp» (stilla på rekke) er også mykje brukt. Alle seier vidare «å ta ein tripp til byen», og dei seier «Me ska gå te Danmark på fredag» (engelsk: a trip og to go (å reisa)). Desse to siste uttrykka blir brukte over eit større område på Agder. Ny namneskikk Mange av dei familiane som hadde opphalde seg i Amerika i kortare eller lengre tidsrom, gav ofte barna sine amerikanske døypenamn. Ja, denne namneskikken blei også i stort mon teken i bruk av foreldre som aldri hadde vore i USA. Det er tydeleg at desse amerikansk/engelske namna blei oppfatta som sjarmerande og moderne. Det var på 1950-, 60- og 70-talet at dei amerikansk/engelske namna var særleg populære. Her følgjer eit knippe med namn frå USA: Først gute- og mannsnamn: Allan, Andy, Charles, Chris, Eddy, Frank, Freddy, Glenn, Gordon, Harry, Henry, Irvin, Jim, Jimmy, Kennet, Kevin, Louis, Michael, Perry, Robin, Ronny, Roy, Spencer, Stanley, Steven, Ted, Teddy, Walter, William m.fl. Og jente-/ kvinnenamn: Alice, Allis, Annie, Benny, Betty, Carina, Carol, Cindy, Doris, Elly, Evelyn, Evy, Gladys, Henny, Harriet, Kitty, Laura, Lilly, Linda, Mabel, Marvel, May, Mona, Sally, Shirley m.fl. Når desse amerikanske førenamna blir sette saman med etternamn som har utgangspunkt i gamle gardsnamn i vestlege bygder på Agder, får me «interessante» gutenamn, som: Charles Gyland, Kennet Sindland, Kevin Solberg, Louis Slimestad, Stanley Kvinlaug, Steven Træland osb. Tilsvarande kvinnenamn er t.d. Shirley Kvinlaug, Gladys Røynestad, Laura Rafoss, Marvel Heldal, Mabel Haddeland, Sindy Engedal osb. Folk «utanfrå» legg godt merke til namn av denne typen. Men for ein som er oppvaksen, t.d. i Kvinesdal, kjennest desse namna heilt naturlege, ein reagerer ikkje på dei så vanleg er denne namneskikken i dette området. Martin Skjekkeland Martin Sjekkeland er professor i nordisk språkvitskap ved Institutt for nordisk og mediefag, Universitetet i Agder. Ein kortare versjon av denne artikkelen er å finne i boka Språk og kultur vegar inn i det norske språksamfunnet (Portal Forlag, 2012)

16 Før. No. Sigrid Moldestad kjenner litt på det som har vore. Åsane Senter. Berre namnet får det til å gå kaldt nedover ryggen på kva byutviklar, kva bygdetulling og kva arkitekt som helst. Dei har rett nok gjort nokre grep sidan sist eg var der, mellom anna har IKEA bygd nytt hus med gras på taket. Å kalle det ein koseleg stad er likevel å ta litt hardt i. Men medan eg ventar på at Sigrid Moldestad skal kome, blir eg sitjande like ved ein gjeng ungdomar. Dei har tydelegvis teke tidleg helg, og nyt ein is i sola medan dei helsar på absolutt alle som køyrer forbi. Akkurat slik eg og mine dreiv på. Den gongen var det ikkje så mykje mas om alt som måtte gjerast og avgjerder som må takast. Eg drøymer meg sjølv attende til sorglause stunder der alt var i vater. Ein kan bli trist av at ting berre forsvinn. Samstundes er det ikkje til å unngå. Og det gjeld for dei aller fleste plan i livet, seier Sigrid Moldestad då ho riv meg ut av dagdraumen. Ho bur eit drygt steinkast frå senteret, på andre sida av motorvegen, i eit idyllisk byggjefelt i friske fargar. Det er nok med at eg sit her i Bergen og alltid lengtar heim. Men kva er dette eg lengtar heim etter? Det eg saknar, finst ikkje lenger. Barndomen er forbi. Den kjensla eg hadde då, kjem ikkje attende sjølv om eg flyttar heim. Og denne tanken har nok vore med meg ei stund. Så eit overordna tema på den nye plata var å skildre lengt etter stader ein har vore, ting ein har opplevd og menneske ein har møtt. Døden Det er fleire av songane på plata som handlar om døden og det blir moglegvis litt baktungt, mentalt sett? Ja, eg har sett det sjølv. Det vart mykje død, gravplassar og gravhaugar på denne plata. Men det er ikkje noko problem. Dette var det eg var oppteken av då eg laga plata, dette var det som interesserte og inspirerte meg då. Eg høyrer til dei som ikkje er redde for å gå på kyrkjegardar, og heller tykkjer det er ein fin ro og varme der. Det er ein av dei få plassane ein kan verkeleg kjenne på stilla. Så eg tykkjer ikkje det er dystert i det heile. Det er vel skilnad på det å ei vitje ei grav og det å vitje ein gravplass? Nemleg. Og då eg var lita, var eg jo livredd døden. Eg tykte det var veldig skummelt med t.d. folk som vart drepne i Derrick, eg var mørkredd, og eg tykte det var skummelt å vitje veninna mi som budde rett ved kyrkjegarden. Men så fekk eg vere med å fylgje bestemora mi inn i døden, og då vart døden varmare, rolegare og finare. Dette handlar jo om det å bli vaksen, det å forstå at nokon forsvinn, at alle skal forsvinne. SIGRID MOLDESTAD Musikar Aktuell med plata Himlen har sove bort mørkret Fekk Vossa Jazz-prisen under årets festival Han er veldig konkret, denne døden. Og samstundes er det mykje vakkert som omgjev han. Det er ikkje berre negative ting som dukkar opp, folk får også utløp for mykje positivt. Døden er ikkje berre kald. På plata dukkar det også opp morosame songar i friskt tempo, t.d. «Esten ass Ans». Kom dei med av di du tykte det vart for mykje død? Nei, det var det ikkje. Eg er jo glad i kontrastar, og spelar mykje variert. Heilt frå det såre og enkle, til full fart og leikardans. Men eg fekk ein målpris frå Gloppen Mållag for nokre år sidan. Eg visste ikkje heilt om eg fortente ein slik pris. Eg hadde jo ikkje gjort så mykje målarbeid, eg syng jo berre som eg gjer. No tenkte eg at eg aktivt skulle slå eit slag for halvemålet. Det hadde lagt der som ei fasinering, noko eg visste om. Korleis ville det høyrast ut om ein song det? Så eg leita etter opptak av nokon som syng på halvemål, men fann berre opptak der folk pratar. Så «Esten ass Ans» er ein rein og skjer tullesong som eg berre hadde eitt mål med. Eg ville heidre desse frasane som heng att etter halvemålet. Dei som folk framleis kjenner. Spør du nokon heime om halvemålet, så kjem alle med ei eller anna setning eller ei melodilinje. «Esten ass ans» er fort ein av dei. Det er fint korleis du skriv om dette i omslaget. Rein folkeopplysning. Det ligg meg veldig nært som folkemusikar å grave etter slike ting og fortelje om det ein finn. Musikken og historiene bak heng ofte tett i hop. Når eg lærer ein slått av ein gamal spelemann heime, så får eg samstundes ein heil sekk med tilleggsinformasjon som eg kan bruke og gje vidare til folk. Så no slår eg eit slag for halvemålet, og lærer opp publikum på konsertane gjennom allsong. Folkemusikkpolitiet Du snakkar om folkemusikk, men plata di er ei blanding av ulike stilar. Du er ikkje redd for at Knut Buen eller nokon frå folkemusikkpolitiet skal kome og arrestere deg? Då seier eg: Heia folkemusikkpolitiet! Alle sjangrar har sitt politi. Det er like strengt innan t.d. rock og klassisk musikk, og det er bra dei finst. Knut Buen er ein bra mann som seier klårt i frå om kva han meiner. Eg hyllar han for det. Alt skal vere så rundt i kantane om dagen, og eg saknar at fleire gjer det same som han. At fleire tør å seie klårt i frå. Men lagar du folkemusikk? Eg er på alle måtar folkemusikar og spelemann i mi sjel. Men å kalle denne plata folkemusikk ville ha vore ei fornærming mot sjangeren. Det irriterer meg å bli sett i den kategorien. Ikkje for min eigen del, men for folkemusikken. Ein må snart ta den skikkelege folkemusikken på alvor. Det er ikkje ein kuriositet. Når musikkmeldarar skal skrive om ei folkemusikkplate, så må dei våge å vurdere musikken som dei ville ha gjort med kva plate som helst. Om ho ikkje rører eller treffer noko, så må ein skrive det. Det verkar som om dei ikkje torer å gjere det før folkemusikk blir blanda med noko anna, slik som eg gjer. Då kjem det brått referansar til artistar frå Cuba og britisk folk-rock. Norske musikkjournalistar er flinke til å hente fram folkemusikarar frå andre land og kallar dei legender, men veit knapt om dei legendene som finst her til lands. Denne plata er vel av den typen som blir meld. Korleis har mottakinga vore? Det har vore artig å lese meldingane. Folk høyrer mange ulike ting, og det tykkjer eg er spennande. Sigrid Moldestad Band er ein fristad der eg kan gjere akkurat det eg har lyst til. Og dette er igjen farga av dei musikarane eg har med. Samstundes held denne sjangerblandinga nesten på å bite seg i halen av di me gjer så mykje det same, me er nesten blitt konforme. Så då eg byrja med denne plata, høyrde eg på liknande plater frå 70-talet. Der leika musikarane fritt, og alt var lov. Det same ville eg prøve på, ikkje late meg avgrense, ikkje vere redd for å prøve uvante ting. Profesjonalisering Skulle du ynskje at du ikkje var folkemusikar og dermed vere heilt fri frå bagasje? Det er nok mange som kjem til mi musikalske verd med førehandsmeiningar, og det kan moglegvis vere til hinder. Samstundes er eg no den eg er, og skjemst ikkje over det. Eg kan bli så trøytt av jakta på at alle skal like alt. Lat no t.d. Landskappleiken vere ein rar og merkeleg plass, og om pressa vil kome inn og sjå, så skal dei sjølvsagt få gjere det. Men det å gjere seg til, i trua på at det vil lokke meir publikum eller skaffe fleire presseoppslag, har eg ingen tru på. Det er difor eg likar folk som Knut Buen som snakkar om «knefall for amerikansk kultur» og som ikkje vil vere med og justere folkemusikken til noko moderne. Det er ikkje folkemusikken. Eg trur heller ein må late dette vere sært og uforståeleg. På sikt trur eg det vil vere meir interessant, ikkje minst musikalsk. Det er difor eg ikkje forstår kvifor musikkmeldarane ikkje tek tak i den særaste folkemusikken, men i staden grip tak i oss som held på med å blande sjangrar. Det er så mange utruleg gode musikarar som formidlar musikalske skattkister som aldri får noko omtale her til lands. I staden kan det vere musikkjournalistar i utlandet som grip tak i det. Eg klagar ikkje på merksemda eg får eller at folk kjem på konsertane mine, men eg skulle gjerne sett at den reine folkemusikken fekk litt større merksemd. Korleis står det til med folkemusikken her til lands? Det har vore ei veldig profesjonalisering. Både når det gjeld talet på utøvande musikarar, men også ved plateutgjevingar, konsertar og scener å spele på. Det same gjeld framveksten av artistar som t.d. meg, som blandar folkemusikk inn i noko anna. Noko som sjølvsagt er veldig bra, då det gjer at musikken spreier seg utover på ein heilt annan måte enn tidlegare. På den andre sida kan det fort kome ein reaksjon, og eit sakn etter det gamle. Miljøet er i ferd med å bli skrekkeleg ungt. For ungt? Det er det ikkje mange delar av norskdomsrørsla som kan seie. Nei, men eg saknar det aldersspennet mellom utøvarane som var då eg voks opp. 70-åringar som lærer frå seg slåttar på eit hotellrom eller i eit telt under landskappleiken. Folk som har vanlege jobbar og som berre spelar på fritida, men som er vel så gode musikarar som nokon. Med profesjonaliseringa og ved at alt absolutt skal opp på ei scene, så mister ein kanskje litt av dette grunnfjellet. Eg trur at det er viktig at denne kulturen og desse folka framleis finn ein heim i folkemusikkmiljøet. Er dette noko du kan leve av, då? Om eg skulle tent pengar, hadde eg funne på noko anna. Eg er forundra over at eg no har vore frilansar i ti år. Men eg veit at eg ikkje hadde greidd å late vere å satse på musikken. Det er ikkje alltid lett og det har sjølvsagt kosta litt. Heldigvis har eg gode folk rundt meg, og eg har ein familie som aldri har prøvd å snakke meg til fornuft. Foreldra mine har sikkert vore uroa for korleis dette skulle gå. Og det er dei sikkert framleis. Kjartan Helleve Kjartan.helleve@nm.no 16 Norsk Tidend nr

17 Foto: Vidar Herre/Avisa Hordaland Norsk Tidend nr

18 NEI Målreising eller retrett? DEN NYE NYNORSKNORMALEN Stortinget sette ein offisiell stoggar for tilnærmingspolitikken i 2002 og heldt fast ved prinsippet om sjølvstendig normering av nynorsk og bokmål då Stortingsmelding nr. 35 ( ) Mål og meining var føre den 28. april Stortinget gav samstundes Språkrådet klarsignal til å laga ei tydeleg, enkel og stram norm for nynorsk, utan sideformer. I referatet frå det fyrste møtet i rettskrivingsnemndaheiter det: «Det må koma fram at ein no normerer nynorsken på eigen grunn for fyrste gong på svært lenge [...].» Ein skulle no tru at nemnda ut frå dette ville ta ut storparten av dei elementa som i samnorskperioden var tekne inn med det overordna målet at nynorsk skulle smeltast saman med bokmål. Men i føreordet i den endelege tilrådinga seier nemnda: «Det har ikkje vore noko mål for oss å fjerne alle spor av tilnærmingspolitikken på 1900-talet, og vi har valt dagens nynorsk som utgangspunkt for normeringsarbeidet. Med dagens nynorsk meiner vi gjeldande rettskriving, med hovudformer og sideformer.» Dette er ei underdriving. Det kan eg illustrera med ein kort tekst bygd på den nye normalen (heretter kalla «Riise-normalen» etter leiaren i nemnda, Grete Riise): «Pål liker å svømme, og han er blitt den beste svømmaren på skolen. Han trener alle dagar; til og med søndag tar han seg ei økt. Søstrene hans er kritiske til all treninga. No må du gi deg, seier dei ofte til han når han møter dei i stua. No må dokker gi dokker sjølv, svarer han alltid da, dokker ville sjølv hatt godt av å bevege litt på dokker. Pål blir litt lei seg av denne kritikken, og da drar han gjerne ned på stranda og finn flate steinar som han kastar ut i bølgene mens han tenker: Skulle ønske at eg hadde søsken som skjønte meg.» Todeling Den nye normalen opnar for ei todeling av offisiell nynorsk: setja/sette, sitja/sitte, tenkja/ tenke, byggja/bygge, tatt/teke, dratt/drege. Det vil vera rimeleg å snakka om ein meir tradisjonell nynorsk kontra bokmålsnynorsk. Dessutan vil ein kunna bruka alle mogelege krysningar av desse to hovudvariantane. Han tillèt sume heilt nye former (å ønske, å ynske), og valfridomen vert i tillegg svært stor: ynskja, ynskje, ynska, ynske, ønskja, ønskje, ønska, ønske; fylgja, fylgje, følgja, følgje, følga, følge. Kva som er nynorsk og nedervd dialekt og kva som er bokmålspåverknad, vert ikkje problematisert i den endelege tilrådinga. Resultatet er at element som tidlegare vart definerte som typiske tilnærmingsformer, no vert kalla nynorsk. Dette er den største tilnærminga til bokmål i soga til den offisielle nynorsken. Styret i Språkrådet godtok likevel tilrådinga frå Riise-nemnda, og den 22. september 2011 godkjende Kulturdepartementet Riise-normalen som offisiell nynorsknormal med verknad frå 1. august Det er vel knapt ein slik nynorsk dei har sett for seg, dei mange som har meldt seg inn i Noregs Mållag etter framlegget frå Utdanningsdirektoratet i vinter. Men eit samrøystes styre i Noregs Mållag sa i ei fråsegn datert 20. februar 2011 mellom anna: «Styret i Noregs Mållag meiner at rettskrivingsnemnda alt i alt har gjort eit godt arbeid, og at nemnda sitt framlegg som heilskap er eit godt framlegg i tråd med nemnda sitt mandat. [ ] Vi vil takke rettskrivingsnemnda for arbeidet deira.» Landsmøtet i Noregs Mållag i april 2011 derimot, var so kløyvt at det ikkje vart fleirtal for nokor fråsegn om Riisenormalen. Bokmålspress Trass i dialektreisinga er dei norske dialektane i dag under eit kolossalt press frå det dominerande bokmålet. I boka Konfrontasjoner (2007) gjev professor Brit Mæhlum nærare analysar av drivkrafta i desse prosessane og konkluderer med at: «[...] den primære, mest vitale påvirkningsinstansen i disse prosessene synes å være et sørøstnorsk, bokmålsnært talemål; et talemål som i kraft av sin status som en ukodifisert standard fungerer som et landsdekkende, språklig overrislingsanlegg.» Magne Rommetveit skreiv alt i 1983 at han registrerte ein tydeleg tendens til at dialektane var i tilbakegang, og han meinte dei ville koma til å spela ei underordna rolle i framtida. Etter hans meining måtte ein venta at utviklinga ville gå snøgt: «Folk flyttar i dag meir enn før frå det eine dialektområdet til det andre, frå yrkesmiljø til yrkesmiljø. Talemålet blir påverka av dette. Med andre ord: «naturleg talemål» utviklar seg meir og meir frå eit «morsmål» med rot i eit målføre til å bli eit ustabilt uttrykksmiddel som skifter frå person til person. Og det finst ofte i sprikjande former hos ein og same personen alt etter talemålssituasjonen og evne til å stå mot språkleg press i påverknadsmiljøet.» Konklusjonen hans var at «det vil bli normalmål som avgjer språkutviklinga i landet, ikkje naturleg talemål. Det er difor eit feilgrep om vi tuftar framtida til nynorsk skriftmål på eit konglomerat av naturlege talemål, som er oppblanda med meir eller mindre dårleg bokmål. Nynorsken er best tent med eit fast og einsarta målsystem, som er ein overbygnad over dialektane, og som er lett å læra.» Må slutta å diskriminera Utan prestisje døyr nynorsken. Ein viktig føresetnad for prestisje er at nynorsken vert brukt offentleg på alle viktige område. Diskrimineringa av nynorsken må ta slutt. Det offentlege Noreg må ta ein stor del av kostnaden, og det vil truleg kosta fleire hundre millionar kroner å sikra ei reell jamstelling. Men skal målfolket krevja ei slik jamstelling, so må dei òg samla seg om ein einskapleg nynorsk, eit normalt standardspråk på line med andre europeiske standardspråk. Den nye normalen oppfyller ikkje eit slikt krav. Prestisjearbeid Voss mållag har medverka til at vinmonopolbutikkane i nynorskkommunar snart skal få skilting på nynorsk. Voss mållag har òg medverka til at rutetabellen Bergen Voss Myrdal kom på nynorsk. Dette er detaljar i arbeidet med å skapa prestisje for nynorsken. Me har òg arbeidt med å få skiltinga på togstasjonane på nynorsk, mellom anna slagordet Jernbaneverket ønsker velkommen til stasjonen. Men me lyt innsjå at dersom ikkje Riisenormalen vert trekt attende, vil det frå 1. august i år verta vanskeleg å få gjennomslag for dette kravet vårt. For NSB vil kunna seia: Skiltet er på nynorsk etter den nye rettskrivinga. Og dei vil kunna leggja til at den har Noregs Mållag attpåtil takka for. Meir enn rettskriving Dei som meiner at nasjonalspråket nynorsk, kan kløyvast opp i regionale variantar og opna opp for bokmålspåverknad samstundes som ein tek opp kampen mot bokmålshegemoniet, ser ut til å ha vunne fram. Det er ingen ting som tyder på at dei har rett. Dei som trur på denne strategien, har no hatt femti år på seg til å få framgang. Men i dei områda der desse oppfatningane truleg har hatt størst oppslutning, har nynorsken gjenge jamt attende og er no praktisk talt utrudd som samfunnsberande språk i dag. Heldigvis har Ullensvang mållag, det nest største i landet, sendt inn ei sak til landsmøtet i Noregs Mållag i april som munnar ut i eit framlegg om at Noregs Mållag skal krevja at den nye rettskrivinga vert lagd bort, og at det i staden vert utarbeidt ei nynorsk rettskriving som reelt er enkel, tydeleg og stram. Dette dreiar seg om mykje meir enn rettskriving. Det handlar om grunnlaget for norsk målreising. Oppgåva til den samskipnaden som vil stå i spissen for norsk målreising, er ikkje å blåsa retrett, men å krevja meir målreising. Arvid Langeland Teksten har tidlegare stått på trykk i Dag og Tid. 18 Norsk Tidend nr

19 JA Ny nynorsknorm eit lite steg framover Dagens nynorsknormal er open og brei, og har til mål å femna om både dei viktigaste dialektområda og den klassiske nynorsklitteraturen. Mange, særleg lærarar, har klaga over at norma er for vid. «Alt» er lov, og dermed har det vore vanskeleg å gje gode råd til elevane. Den nye norma som tek til å gjelda frå 1. august, skal bøta på dette. Dei siste15 åra har vore hektiske i norsk språkpolitikk. Eg listar opp nokre hovudpunkt: Etter tiår med diskusjonar om ordtilfanget vedtok nynorskseksjonen i Norsk språkråd i 1999, mot éi røyst, nye retningsliner for ordtilfanget i nynorsk. Det kom på plass nokre hovudprinsipp, og holdninga til såkalla an-beheit-else-ord vart mjuka opp. Det var protestar mot vedtaket første året, men i praksis ser me at retningslinene i dag blir praktiserte. Året etter godkjende departementet eit vedtak i rådet om grunnleggjande reglar for skrivemåten av såkalla importord. Det var her gjort eit storarbeid, særleg av professor Helge Sandøy. Reglane gjeld framleis, men det vart bråk då dei skulle praktiserast i 2004: Den valfrie skrivemåten beiken for bacon enda både i Stortinget og som hovudsak i Dagsrevyen. I 2001 vedtok Språkrådet råd for uttale i normert tale. Det vart mellom anna slått fast at det er like rett å ha trykk på første staving som andre i ord som avis og banan. Det førte sjølvsagt til ein ofse med avskyfråsegner frå konservative bokmålsbrukarar. Men råda gjeld framleis og blir praktiserte. I 2002 oppheva Stortinget samrøystes og utan debatt den såkalla tilnærmingsparagrafen i lov om Norsk språkråd. Språkrådet arbeidde frå slutten av nittitalet og altså fram til i dag med å gjera endringar i rettskrivinga for begge målformene. Det vart gjort omfattande vedtak for nynorsk både i 2000, 2002 og Det enda med at departementet ikkje godkjende nye endringar i nynorsken før situasjonen var noko meir avklara. Situasjonen etter meldinga frå departementet var vanskeleg for oss som representerte nynorsken. Styra, både i det gamle Norsk språkråd, og nyskapinga Språkrådet (frå 2005) meinte det var viktig å gjera nynorsken enklare og klårare, og at norma trong revisjon. Derfor var det etter kvart duka for eit framlegg om å føra vidare arbeidet med nynorsknorma, og at ei ny norm skulle kunna vara i fleire tiår. Det er resultatet av den tenkinga som blir ny rettskriving frå Korleis skriv folk på nynorsk i dag? Professor Lars Vikør deler nynorskbrukarane inn i fire: Tilhengjarane av tradisjonsnynorsken, der delar av Norsk målungdom har dominert, men der me og finn viktige litteratar som Asbørn Årnes og Johannes Gjerdåker. For dei er i-målet viktig, og vokalane frå den klassiske nynorsken er viktige. Dei som brukar ein midtlinenynorsk eller hovudstadsnynorsk, som er den dominerande norma (Samlaget, NRK, aviser, departement, fylka osv.). Tilhengjarane av dialektlina, folkemålsnynorsken, som meiner at nynorsk bør ha med hovuddraga i dei fire (fem) dialektområda i Noreg. Her høyrer mange forfattarar heime. Samnorskfolk, som ønskjer tilnærming med sikte på et felles skriftspråk i framtida. Her er det særleg nokre framståande universitetsfolk som er aktive. Midtlinenynorsken dominerer i den offentlege språkbruken, men og i lokalaviser og truleg i nynorsk lokalforvaltning. Her finn me i hovudsak lærebokformer, vi og e-infinitiv er svært utbreidd, og brukarane vel former som, som namnet seier, ligg trygt midt i normalen. Undersøkingar syner at det er lite forskjell på språket i departementa og til dømes ei lokalavis i Sogn, med nokre få unntak: Somme medium og offentleg tilsette brukar me og a-infinitiv. Dessutan ser me at j-lause former dominerer, sjølv om dei ofte er sideformer (tenke, sette, legge osv.). Kva skal vega tyngst? Det er sjølvsagt at den nynorsken folk flest skriv, altså midtlinenorma, må vera sentral i ei ny norm. Det er òg ein sentral premiss i det nye systemet. Men det er mange avvegingar attåt: Skal me ta omsyn til at talemålet i bygdebyane på Vestlandet fjernar seg frå nynorsk på fleire område: hjalp, traff, gjør, satt osv. Den nye normalen tek lite omsyn til bokmålstilnærminga i bygdebyane. Støyter nynorsken frå seg den største gruppa av nynorskbrukande ungdom, dei som har nynorsk som sidemål, med den breie norma? Treng sidemålselevane ei klår og eintydig norm som er lett å læra? Den nye norma er klårt strammare enn dagens, ved at både tilnærmingsformer som annen, noen, kjøre, bare, mye og tradisjonsformer som soli, husi, fær, slær og honom er tekne bort. Tilnærmingspolitikken er avlyst. Bør då tradisjonsformer som me og a-infinitiv syna meir i lærebøker og i det offentlege språket? Kven skal så vera bundne av norma? Ei stor gruppe av forfattarar har uttrykt stor skepsis til ei smalare norm. Det er viktig å understreka at det berre er grupper i det offentlege og i skulen som pliktar å bruka norma. For andre er ho eit tilbod. Forfattarar, privatpersonar, aviser osv. skriv slik dei vil. Hamsun og Duun skreiv i si tid verdslitteratur utan å følgja rettskrivingsnormene fullt ut. Som Jon Fosse uttrykkjer det: Det er rett å stramme inn nynorsken, med tanke på dei stakkarane som prøver å lære seg nynorsk. Ein treng ei norm, og den finst ikkje no.... Som skjønnlitterær forfattar kan du skrive kva du vil, berre du skriv godt. Sjølv har eg arbeidt i årevis for den opne, breie nynorsknormalen og for eit slags nynorskens nirvana, der alle regionar kjenner att sitt mål, og der gleda over å skriva dette målet er det dominerande i forholdet til nynorsk. Men fakta gjer nynorsknirvana mindre innbydande: Somme forskarar har til dømes funne at det blir skrive etter forholda mykje feil i nynorsk. Eg er redd det også gjeld dei som har gode nynorsklærarar og har dialekt som ligg nær ein variant av nynorsken. Og eg trur ikkje det berre har samanheng med at me ser for lite nynorsk rundt oss i samfunnet. For oss som forskar på dette feltet, kan det sjå ut til at det er på dei områda der valfridommen er størst, det blir mest feil. Vidare er det slik at i alle klassar i Nynorskland finst det i dag ulike talemål. Ei opplæring knytt einsidig til den opphavlege dialekten vil stengja ute somme, ja, mange elevar. Det er innvandrarbarn representerte i dei fleste skular, dei skal òg kunna læra seg språket ut frå ein grei grammatikk. Til saman talar dette for ei tydelegare norm. Og eg meiner den nye norma er eit tydeleg steg i rett lei. Det har elles ikkje vore retta særleg tungt skyts mot den nye norma. Men tradisjonalistane, prinsipielle og konsekvente som alltid, er nådelause. Det er likevel svært få som ønskjer at deira norm skal vera rådande. Ikkje ein gong i Indre Sogn, i- måls-området framfor nokon, er det særleg spor av i-målet, verken i skulen eller i styringsverket. Og ein må kanskje dra litt på smilebandet når det at eitt eller tre ord kan skrivast på 16 måtar, er det endelege beviset for at normendringa er mislukka. Erasmus Montanus synte lett at Mor Nille var ein stein. Viktigaste siktemålet for normerarane har vore å gjera norma strammare og tydelegare, samstundes som dei ikkje vil røra på det skriftbiletet som er i ferd med å festa seg: Så mange som råd skal kunna skriva som før. Sjølv må eg leggja til ein n i austafor og nedafor og skriva jamstilling i staden for jamstelling. Det overlever eg nok. Så skriv eg boki og soli og husi og slær og mæler og mi eigi jenta i julebrevet og eposten som eg alltid har gjort. Eg skriv e òg, om det aldri har stått i ordlista. Nokre døme på at norma blir enklare og meir konsekvent Sideformene blir borte, me får berre eitt normnivå I fleirtal av substantiv kan du i hovudsak ha berre -ar for hankjønn og -er for hokjønn Systemet med y/ø og j eller ikkje er vorte mykje enklare å læra bort Problemverb som leia, lada, stønna og gremma kan no vera a-verb: leiar, ladar, stønnar osv. Sentrale -skap-ord kan òg vera inkjekjønn: meisterskapet, forfattarskapet, medlemsskapet, bodskapet osv. Samandragingsreglane for ord på el-en-er mykje forenkla For oss som ønskjer meir nynorsk, er likevel ikkje mindre normendringar det viktige, men å slåst for nynorsk i skulen og i dataspel, på bensinstasjonen og i krimserien. Og me må halda fram med å forklara riksavisene at nynorsk ikkje er farleg, verken for systemet eller språket deira. Så blir ei meir konsekvent norm ei lita, men viktig hjelp i det arbeidet. Jan Olav Fretland 19

20 Omsetjaren vil heim til middag 20 ordskifte I ordskiftet om rettskriving for nynorsk er det eit moment som er svært viktig å få med seg: I framtida vil truleg svært mykje av nynorsk tekst verta laga ved at bokmålstekst vert sett om til nynorsk ved hjelp av ymse programvare, med meir eller mindre gjennomlesing og kontroll av menneskelege omsetjarar. Dette vil særleg gjelda dersom målrørsla får gjennomslag for meir nynorsk frå det offentlege og frå statsføretak (slik me bør få). I slik omsetjing er det sannsynleg at programvara og omsetjaren i stor grad vil velja dei mest bokmålsnære formene i nynorsken, slik at omsetjinga går fortare og det vert færre ord å byta ut. Me kan neppe rekna med at ei stor mengd offentlege omsetjarar med maskinhjelpemiddel har så stor kunnskap og interesse for nynorsk at dei ut frå eigen idealisme vil velja noko anna enn minste motstands veg for å nå fram til eit språk som kan passera offentleg godkjenning. Omsetjaren vil også heim til middag. Dersom denne spådomen slår til vil det vera den mest bokmålsnære nynorsken som vil rå grunnen i det meste av offentleg nynorsk. Det same vil truleg gjelda lærebøker i skulen, eit anna svært viktig felt for målrørsla og nynorsken. Eg vil gje eit par døme for å illustrera saka. Eg har ein son som går i 2. klasse, og norskboka hans er omsett frå bokmål. Mange av tekstane er på rim. No er det slik at rim er vanskelege å setja om frå eit språk til eit anna og ofte rimar det slett ikkje i nynorskutgåva. Til dømes står «sant» som rimord på «fann», «nokon» rimar på «skoen», «kjøp» på «spring», «farvel» på «sjølv» og «augneblink» på «gjekk» (her kan alle sjølv gissa på originalen). Døma er mange fleire. Her har altså ikkje forlaget teke seg bryet med å finna gode nynorsktekstar, men laga noko halvveges og teke frå nynorskelevane den lærehjelpa som ein god rytmisk og rimande tekst er. No seier ikkje dette dømet noko om rettskriving i seg sjølv, men det seier noko om kor mykje (eller lite) vekt dei har lagt på å få ein god nynorsktekst. Eit anna døme er språkretningslinene i helseforetaket «Helse Vest», som har nynorsk som styringsmål. På eit tidspunkt laga dei seg retningsliner som i klårtekst sa at dei skulle bruka den mest bokmålsnære nynorsken som råd var. Helse Vest produserer mykje tekst. Ingen av desse døma tyder på eit ynske om anna enn å velja den nynorsken som det krev minst umak å omsetja frå bokmål. Den nynorsken som vert brukt i det offentlege og i skulebøker har svært sterk kraft til å danna norm for «rett» språkbruk. I så fall får me det paradokset at eit ynske om valfridom i nynorsk (som det kan vera argument for) endar opp med eit sterkt press i retning av berre éi side av valfridomen: den mest bokmålsnære. (Valfridom i nynorskrettskrivinga mot den «tradisjonelle» sida av nynorsken vil ikkje styra språkbruken på same vis.) Bokmålspress har me hatt så lenge me har hatt nynorsk, og det har då også trekt nynorsken mot bokmålet. Men den nye språkteknologien som finst i dag set valfridomen i nynorsken i eit heilt nytt ljos. I langt større grad enn for berre få år sidan er det no sannsynleg at den mest bokmålsnære nynorskforma etter kort tid vil stå fram ikkje som éi jamstelt form blant fleire, men som den rådande og prestisjetunge og «normale» forma. Det kan nynorsken ikkje vera tent med. Øystein Skjæveland, Kvinnherad Framlegg til vedtak Ope brev til kulturminister Anniken Huitfeldt ordskifte Jamstillingsvedtaket er forpliktande for Staten og statlege organ. Dette gjeld ikkje berre skulevesenet, og heller ikkje berre offentlege skriv av ymse slag, anten det er på papir eller på nettet, men også det offentlege rom. Når ein vurderer mengda av offentlege skriv på papir eller på nettet, er det påviseleg slik at nynorsk-andelen er svært liten, langt under alle rimelege tolkingar av dei lover og vedtak om språkleg jamstilling som Staten sjølv har gitt. Det same gjeld skilt og oppslag i det offentlege rom. Om vi legg til grunn at nynorskbrukarane, medrekna elevar med nynorsk hovudmål, har rett til å kjenne seg igjen i sitt eige språk i det offentlege rom, må vi ta tak i problemet, slik at begge språk i større grad blir synlege i det offentlege rom. «På trass av» ordskifte Denne språklege hybriden har vore å sjå i Dag og Tid i to nummer av bladet. Solveig Aareskjold brukte han då ho skreiv om «religion og demokrati» 16. desember, og han kom att i Torgeir Bygstads svar til henne 6. januar. Bokmålet har fleire uttrykk med preposisjonen tross : tross alt, til tross for, på tross av og tross dette osv. Så trur ein at desse konstruksjonane er brukande nynorsk berre ein endrar «tross» til «trass». Då får ein «trass alt», «til trass for», «på trass av», og «trass dette». («Trass trua på ein seksuell kontrarevolusjon» er eit døme frå avisa Dagen.) Mange nyttar desse bastardane, og viser såleis at dei vantar både nynorsk målkjensle og kunnskap. I eit intervju med Sylfest Lomheim i Klassekampen nytta journalisten Her er eit tiltak som kan rette på noko av den påviselege ubalansen som rår i dag: Statlege norskspråklege permanente skilt og oppslag skal vere både på nynorsk og bokmål. Dersom ein av praktiske grunnar finn å måtte avvike frå denne hovudregelen, skal dei aktuelle skilt/oppslag vere på nynorsk. Vedtaket omfattar norskspråklege permanente skilt og oppslag for alle statlege selskap, institusjonar og etatar, slik som Høgsterett, Stortinget, regjeringa med departement og direktorat, politiet, forsvaret, Jernbaneverket og NSB, Statens vegvesen, Avinor. Det som trengst i første omgang, er eit forpliktande prinsippvedtak. Spørsmål om finansiering og praktisk gjennomføring kan ein komme tilbake til. Med tanke på moglege motargument kan det vere grunn til å presisere eit par poeng: andre varianten: Til trass for kjærleiken til nynorsk: Sylfest Lomheim er ein av dei få som snakkar høgt om samnorsk: «Striden mellom nynorsk og bokmål er eigenleg avleggs. Den lange linja (lina) er at det går mot samnorsk: eit felles norsk skriftspråk. Det ser me ved at nynorsk og bokmål står nærare kvarandre i dag, enn nokon gong før.» Sylfest trur at samnorsk blir ein realitet til trass for politiske mål om å ha to jamstilte målformer: «Samnorsk er etter mitt syn eit hyggjeleg scenario. Det hadde derimot ikkje vore hyggjeleg om engelsk tok over for norsk skriftspråk.» Dette kunne altså Sylfest Lomheim få seg til å seia, han som har vore rekna for vår fremste målsmann for nynorsk. Han ynskjer seg altså samnorsk og skræmer med engelsk. Trugsmålet kjem frå alle som trur dei meistrar nynorsk, men gjer det ikkje. i Som nemnt ovanfor er det ikkje tale om positiv forskjellsbehandling av nynorsk og nynorskbrukarar; tvert om, det er tale om å minske den negative forskjellsbehandlinga som nynorsk og nynorskbrukarar blir utsette for i dag. ii Det er her tale om enkle eingongsoperasjonar i statleg regi; det blir ikkje stilt nye krav om eigeninnsats for den enkelte norske statsborgar. iii Framlegget ovanfor har som hovudregel at statlege norskspråklege permanente skilt og oppslag skal vere både på nynorsk og bokmål. I så måte skjer det inga endring for bokmålbrukarane. iv Framlegget har eitt unntak. Når ein av praktiske grunnar avvik frå hovudregelen, skal dei aktuelle skilt/oppslag vere på nynorsk. Dette vil t.d. gjelde korte tekstar på små skilt, for eksempel trafikkskilt der orda «gjelder ikke motorsykkel» er bytta ut med orda Ein journalist, utdana ved høgskulen i Volda, fortalde meg på e-post at der hadde vore «minimalt med språkundervisning». I Den store synonym-ordboka til Magne Rommetveit er berre «trass i alt» korrekt nynorsk for alle bokmålsuttrykka! Men «trass alt» er svært vanleg å både sjå og høyra. Elles skil ein ikkje mellom «merka» og «merkja». I ein reklamebrosjyre for boka til Ottar Grepstad, «Viljen til språk» stod det at boka hadde «eit utmerka register». Og i Dagsrevyen : «Eg merkjer ikkje forskjell.» Trenga/trengja er like vanskeleg. «Noe av det som skader nynorsken mest, er at mange skriver så dårlig nynorsk,» skreiv Vårt Land på leiarplass Dette viser kva som trugar nynorsken. Eller «truar», som det heiter på dagens nynorsk; «truande» får då to tydingar. Kva med viljen til nynorsk? Hallvard Hegna Norsk Tidend nr