3. Det offensive lokallaget Korleis kan laget veksa og ekspandera?

Transkript

1 Lagshandboka Dette er den nye lagshandboka til Noregs Mållag den førre kom i Ho skil seg frå tidlegare lagshandbøker ved at ho er tenkt å vera «dynamisk». Det vil koma oppdateringar og nye kapittel etter kvart som ting endrar seg eller nye idear kjem til. Boka er delt i fem delar: 1. Lokallaget Kva er eit lag i Noregs Mållag? 2. Lokallagsdrift Korleis driva laget? 3. Det offensive lokallaget Korleis kan laget veksa og ekspandera? 4. Sentrallekken Kva kan Noregs Mållag tilby? 5. Vedlegg Nyttig informasjon Det kjem òg til å verta lagt ut oppdatert informasjon på nettsidene til Noregs Mållag. Tanken bak denne boka er at ho kan vera ei bok laget kan bruka aktivt, og la «gå i arv» når styret skiftest ut. Legg inn eigne flygeblad, eigne lesarinnlegg og eigne notatar i henne. Slik kan ho med kvart verta eit godt hjelpemiddel for å overbringa informasjon til nye styrefolk og nye aktivistar. Det er ikkje meininga at boka skal lesast frå perm til perm. Ho er tenkt som eit oppslagsverk der ein kan finna informasjon og inspirasjon undervegs i lagsarbeidet. Handboka er heller ingen fasit. Det viktigaste er at de sjølve finn ut korleis de vil ha det i laget dykkar, og nyttar boka til hjelp der de står fast. Mange kokkar har vore med og laga denne boka vonleg vart det ikkje for mykje søl. Dette er likevel berre fyrste utgåve, og med dykkar hjelp kan ho verta som fårikålen betre ved andre, tredje og fjerde oppkoking! Takk til alle dykk som har arbeidd med boka og delt røynsler med oss. Takk til Haugesund Mållag og Ungdomslag for økonomisk stønad til utgjevinga. Oslo, 2002 Skrivarstova

2

3 Del 1: Lokallaget Del 1: Lokallaget Del 1 Lokallaget Denne fyrste delen av lagshandboka tek føre seg kva eit lag må gjera for å verta rekna for eit fullgodt lag, med alle rettar i Noregs Mållag. Med andre ord: Denne delen bør alle nye tillitsvalde i Noregs Mållag lesa for å få oversyn over alle formelle krav og reglar. Kva er eit lokallag i Noregs Mållag? Vi startar med å definera kva som reknast som eit lokallag i Noregs Mållag. I dag står dette om lokallag i lova: 2.1 Noregs Mållag er landssamskipnaden for laga i målrørsla. Eit mållag skal ha minst 10 medlemer. 2.3 I regelen skal einskildlaga innanfor ein landslut samarbeida i eit fylkesmållag. Fylkesgrensene skal så langt råd samsvara med fylkesgrensene i Noreg. Ingen av dei noverande fylkeslaga i Noregs Mållag kan slåast saman eller delast mot deira eigen vilje. Fylkesmållaga må godta lova for Noregs Mållag, og grensene for desse laga skal vera godkjende av landsmøtet i Noregs Mållag. Eit fylkesmållag skal ha minst 3 lag. 2.4 Yrkesmållag som er skipa for heile landet, kan vera med i Noregs Mållag når dei godtek lova for samskipnaden. Har eit slikt lag minst 3 einskildmållag, kan det få same rettane i Noregs Mållag som fylkesmållaga, etter vedtak på landsmøtet. 2.5 Der det ikkje er fylkesmållag, kan einskildlag takast opp beinveges i landssamskipnaden. Landsmøtet avgjer slike saker etter tilråding frå styret. 4.1 Når eit lag er med i Noregs Mållag, har det skyldnad til, så langt det evnar, å gjera røyndom av dei måla samskipnaden set opp i prinsipprogram og arbeidsprogram. 4.4 Alle laga skal på føreskriven måte senda årsmelding og andre meldingar om arbeidet sitt til styret i Noregs Mållag innan dei fristar styret fastset. 4.5 Noregs Mållag fører medlemslistene for lokallag og fylkeslag, og pliktar å senda ut desse med jamne mellomrom. Laga pliktar å kontrollera dei og senda inn tillegg og rettingar. 9.1 Fast eigedom eller lut i fast eigedom eigd av lag som er med i Noregs Mållag kan ikkje avhendast utan samtykke frå styret i Noregs Mållag. Det same gjeld bortleige på åremål dersom bortleiga er på meir enn 5 år. 9.3 Lag som sit med fast eigedom som dei driv eller leiger vekk, pliktar å levera særskild årsmelding, rekneskap og budsjett for denne delen av lagsdrifta til Noregs Mållag. 9.4 Vert eit mållag nedlagd, eller skifter føremål, så det ikkje lenger kan stå i Noregs Mållag skal styret i fylkesmållaget ta vare på medelen til laget til dess det vert skipa eit nytt lag som skal vera med i Noregs Mållag. Eit lag vert rekna som nedlagt dersom det ikkje har levert årsmelding for dei tre siste åra innan den fastsette fristen. 9.6 Når det er gått 5 år, og eit lag som er nemnd under 9.4 og 9.5 ikkje er kome i gang att, kan lagsmedel som er teken vare på, nyttast i målarbeidet. Når 5-årsfristen er gått ut, kan ikkje eit nyskipa eller oppattskipa lag gjera krav på medelen. Lagshandboka til Noregs Mållag 1-1

4 Del 1: Lokallaget Godkjenning av lokallag For å verta godkjent som eit nytt lokallag i Noregs Mållag må laget: Ha minst ti medlemer som har betalt medlemspengane. Verta godkjent av landsmøtet. Det vil seia at det står i Noregs Mållag si årsmelding at laget er oppretta. Når landsmøtet tek årsmeldinga til vitande, er det nye laget formelt godkjent som lokallag i Noregs Mållag. Utsending til landsmøtet For å få utsendingar til landsmøtet i Noregs Mållag må laget: Ha minst ti medlemer som har betalt medlemspengane. Ha levert årsmelding for siste kalenderår. Velja utsendingane på årsmøtet, eller på eit medlemsmøte. Skal utsendingane veljast på medlemsmøte, må det stå i møteinnkallinga at saka skal opp. Nyskipa lag har rett til ein observatør med talerett på landsmøtet. Refusjon av medlemspengar Medlemspengane til Noregs Mållag er sette saman av ein lokallagssats, ein fylkessats og ein sentralsats. I 2002 er sentralsatsen på 210 kroner. Landsmøtet i 2001 har vedteke at denne satsen skal auka med 10 kroner i Lokallaga og fylkeslaga avgjer sjølve sine eigne satsar. I februar vert medlemspengane for førre året betalte attende til laga. For å få refundert medlemspengane må laget: Ha fastsett ein lokallagsats. Ha eit kontonummer og ein kassastyrar. Ha levert årsmelding for siste kalenderår. Meir praktisk rettleiing om dette emnet finn de i del fire. Interimstyre Når ein skal gå i gang med eit nytt mållag, er det ofte ei lita gruppe som tek til med arbeidet. Før ein har det fyrste årsmøtet til laget, er gruppa eit interimstyre, eller mellombels styre. Eit interimstyre si oppgåve er i hovudsak å leggja til rette for eit formelt stiftingsmøte for det nye laget. Skal ein skipa opp att eit lag som har lege nede, treng ein også eit interimstyre. Det finst ikkje reglar for kor mange som skal sitja i eit interimstyre eller for kven som kan sitja der. Ein må finna den organisasjonsmåten som høver best der og då. Somme set saman det fyrste styret av eit par vener som kjenner kvarandre godt. Andre vel å prøva å finna ein person frå kvar bygd i kommunen. Lagslov Interimstyret bør gjera framlegg til lagslov til det fyrste ordinære årsmøtet. Lova bør regulera korleis styret i laget skal setjast saman, kva tid årsmøtet skal vera, kva saker som skal opp på årsmøte, kva som er det geografiske nedslagsfeltet til laget og så bortetter. I del fem står mønsterlov for lokallag. De kan bruka denne, eller laga ei heilt eiga lov. Lagsstyre Hovudoppgåva for lagsstyret er å stå for drifta av laget. Det er viktig å ha praktiske løysingar som fungerer for kvart enkelt lag. De må finna ein måte å styra laget på som gjer at arbeidet i laget går godt, og at flest mogleg i laget tykkjer dei får nytta ressursane sine på best mogleg måte. Det finst fleire måtar å organisera eit styre på. Her kjem ei liste over vanlege måtar å setja saman eit styre på: Den vanlegaste måten er å velja leiar, nestleiar, kassastyrar, skrivar og ein eller fleire styremedlemer. Fordelen med denne modellen er at kvar enkelt medlem av styret har faste arbeidsoppgåver frå starten av styreperioden. Om eit lag har vanskar med å finna leiar og nestleiar mellom medlemene sine, kan de prøva ulike variantar av felles eller kollektiv leiing. Til dømes kan to personar ta på seg å leia laget saman. Dei kan dela leiaroppgåvene seg i mellom og ta ansvar for kvar sine arbeidsfelt. Ein kan òg ha ei kollektiv leiing på fleire enn to personar. Då må ein gå gjennom alle arbeidsoppgåvene som til vanleg fell på kvart enkelt verv, som i førre døme, og fordela desse på styremedlemene. Somme lag lukkast ikkje med å setja saman eit heilt styre. Då kan ein peika ut ein kontaktperson som tek på seg å halda kontakten med Noregs Mållag sentralt og fylkeslaget. I del to og tre kan de lesa meir om lagsdrift og om spanande tiltak ein kan setja i gang. Hugs at lagsmedlemene er ein enorm ressurs for heile rørsla! Oppgåver for styremedlemer På det fyrste styremøtet i perioden kan det vera lurt å ta opp arbeidet i styret som ei eiga sak. Folk har ulike røynsler med korleis eit styre bør fungera og det er lurt å gå igjennom kva styremedlemene ventar seg av styrearbeidet. Etter ein slik gjennomgang kan styret fordela arbeidsoppgåvene mellom seg. 1-2 Lagshandboka til Noregs Mållag

5 Del 1: Lokallaget Tipsliste for fordeling av styreoppgåver: Leiar Leiaren i lokallaget leier styrearbeidet. Ei av dei viktigaste oppgåvene til ein leiar er å få styret til å arbeida saman og fordela arbeidsoppgåvene likeleg mellom styremedlemene. I utgangspunktet er det slik at leiaren er kontaktperson andsynes Noregs Mållag og fylkeslaget. Leiaren får difor all post tilsendt. Det er til vanleg leiaren som kallar inn til styremøte. Leiaren er òg ansvarleg for å vera laget sitt andlet utetter, slik at lesarinnlegg og presseutspel frå laget gjerne er underteikna av leiaren. Nestleiar Nestleiaren har formelt sett ingen faste oppgåver, men det kan vera viktig for laget om nestleiaren får ulike konkrete arbeidsoppgåver. Om årsmøtet til dømes vedtek at styret skal setja i gang ein større vervekampanje, kan nestleiaren vera ansvarleg for denne kampanjen. Nestleiaren skal kunna overta oppgåvene til leiaren ved forfall. Difor er det viktig at nestleiaren lærer kva oppgåver leiaren har. Dette er også viktig for å sikra opplæringa av nye leiarar i laget. Mange har gode røynsler med at leiaren og nestleiaren held kontakten mellom styremøta. Då kan dei drøfta dei viktigaste sakene undervegs og vera saman om å førebu styremøta. Då gjer ein oppgåvene lettare for leiaren, og ein sikrar at nestleiaren får betre opplæring i arbeidet som leiar. Skrivar Skrivaren, fører referat. På kvart møte er det vanleg å godkjenna referatet frå førre møte. Her er nokre tips til referatskrivinga: Skriv fyrst kva slags møte det gjeld, dato, årstal og møtestad. I alle møtereferat er det vanleg å skriva heile saklista før ein går inn på kvar einskildsak. Kvar sak vert ført opp som eit eige punkt. Ta med alle framlegg til saka, ikkje berre dei som vart vedtekne til slutt. Ein treng ikkje referera ordrett frå diskusjonane, men mange noterer hovudpunkta og kven som hadde ordet. Ved referering vedtak fører ein inn røystetala for og mot. Her er det viktig at ein får den rette ordlyden i alle vedtaka. Frå styremøte: I referat frå styremøte skriv ein kven som møtte kven som hadde meldt forfall. Frå medlemsmøte: I referat frå medlemsmøte tek ein med kven som opna og kven som styrte møtet. Mange tek òg med talet på frammøtte. Kassastyraren Kassastyraren har ansvaret for inn- og utbetalingar, og for å føra rekneskapen i laget. Somme lag set vekk rekneskapsføringa til andre, men det gjeld helst lag som har eigne verksemder. Meir om økonomiarbeid finn de i del to. Andre styreverv Attåt desse grunnfunksjonane er det mogleg å ha fleire verv i laget. Ein kan ha fleire styremedlemer eller ha fleire med særskilde ansvarsområde. Mange lag har til dømes studieansvarleg og skulemålsansvarleg. Som regel vert ikkje desse verva regulerte i lovene, og når styret kjem i gang etter årsmøtet, kan ein vurdera fordeling av særskilde ansvarsområde ut frå kva årsmøtet la opp til i arbeidsplanen, og etter kva styremedlemene har lyst til å arbeida med. Varafolk Ein vel varafolk for å vera viss på å ha folk til styret om nokon er nøydd til å ta permisjon frå styret eller av andre grunnar ikkje har høve til å halda fram i vervet sitt. Varafolka skal få alle sakspapir og alle møteinnkallingane. I dei fleste lagsstyra er det vanleg at fyrste vara møter på styremøta. Om nokon i styret melder forfall til eit styremøte, må Del 1 Lokallaget Eit årsmøtet samlar heile laget. Frå fylkesårsmøtet i Vest-Agder. (foto: Hege Lothe) Lagshandboka til Noregs Mållag 1-3

6 Del 1: Lokallaget leiaren syta for å kalla inn varafolk. Årsmøte Årsmøtet er det høgste organet i lokallaget. Her oppsummerer og vurderer laget året som har gått. I tillegg vedtek ein dei viktigaste prioriteringane for arbeidet i det nye året. Det er vanleg at lovene til lokallaget slår fast kva saker som skal opp på årsmøtet, kva tid møtet skal haldast og når innkallinga må sendast ut. Det er styret som førebur og kallar inn til årsmøtet. Oversyn over vanlege årsmøtesaker: Godkjenning av innkalling og sakliste Møtelyden må godkjenna innkallinga, slik at ein kan få sett møtet. Deretter må saklista godkjennast. Møtelyden har høve til å endra på saklista slik dei vil. Det kan vera lurt å lovregulera om ein kan endra saklista ved vanleg fleirtal eller om ein treng 2/3 fleirtal. Årsmelding frå styret Årsmeldinga er styret si oppsummering av året som har gått. Dei fleste laga skriv ei eiga oppsummering av året attåt det standardskjemaet som Noregs Mållag sentralt sender ut. I årsmeldinga er det viktig at styret gjer vurderingar av arbeidet sitt, slik at ein kan ta lærdomane med seg vidare. Årsmeldinga skal godkjennast av årsmøtet. Årsmøtet har ikkje høve til å gjera endringar i sjølve årsmeldinga, men årsmøtet kan koma med og vedta eigne merknader. Rekneskap Dette punktet er det kassastyraren som har ansvaret for å førebu. På rekneskapspunktet får lagsmedlemene oversyn over kva pengar laget har brukt og fått inn i perioden. Det er god skikk at ein ettersynsmann har gått gjennom rekneskapen og kjem med ei ettersynsmelding før årsmøtet. Rekneskapen vert godkjend av årsmøtet. Arbeidsplan Det er styret som har ansvar for å leggja fram eit framlegg til arbeidsplan til årsmøtet. Arbeidsplanen skal omtala dei viktigaste arbeidsoppgåvene for laget i neste periode. Alle på årsmøtet kan gjera nye framlegg til arbeidsplanen. Planen skal vedtakast av årsmøtet. Budsjett Det er styret som har ansvar for å gjera framlegg til budsjett til årsmøtet. Budsjettet er planen for kva laget skal tena pengar på og bruka pengar på i året som kjem. Som på arbeidsprogrampunktet kan alle på årsmøtet gjera endringsframlegg, og budsjettet skal vedtakast av årsmøtet. Fastsetjing av medlemspengar Kvart lag kan ta inn lokale medlemspengar. Dette er ei viktig inntektskjelde for laga, og må sjølvsagt vera i samsvar med framlegget til budsjett. Den lokale medlemspengesatsen skal vedtakast på årsmøtet. Landsmøtet i Noregs Mållag vedtek ein medlemspengesats som landsmøtet rår til at lokallaga vedtek. Meir om den tilrådde satsen og refusjon av medlemspengar finn de i del fire. Val På dette punktet vel ein til vanleg styre, ettersynsmann og valnemnd. Mange lag nyttar òg dette høvet til å velja utsendingar til landsmøtet i Noregs Mållag. Dei aller fleste laga har ei valnemnd som kjem med tilrådingar til dei vala årsmøtet skal gjera. Årsmøtedeltakarane har òg høve til å koma med eigne framlegg på møtet. Røysting! (arkivfoto: Hege Lothe) Meir om val Det er vanleg å velja leiaren i laget særskilt. Når ein vel styremedlemer, nemnder o.a., er det vanleg å velja alle under eitt, om ikkje lova seier noko anna, og det ikkje kjem framlegg om ein motkandidat til nokon av kandidatane. Varamedlemer vel ein ved særskilt val. Her er det viktig at rekkjefylgja på varamedlemene går klårt fram. Som regel kjem det ikkje inn andre framlegg enn valnemda si tilråding, og om ikkje ho er delt, vert valet avgjort ved handklapp (akklamasjon). Om det er fleire framlegg, er det i personval vanleg med skriftleg røysting. Er det fleire enn to kandidatar til eit verv, må valet gå i fleire omgangar. Etter fyrste røysterunde fell den som har fått 1-4 Lagshandboka til Noregs Mållag

7 Del 1: Lokallaget færrast røyster ut, og ein vel mellom dei som er att. Dersom det står fleire namn på ein røystesetel enn det skal vera, skal setelen i regelen vrakast. Står det færre namn enn dei som skal veljast, godtek ein setelen. for møtestyring og røystingar. På store møte, slik som til dømes årsmøta, må ein fylgja vanleg møtestyringsskikk. I vedlegg 5.7 finn de framlegg til korleis ein ordstyrar bør styra eit møte. Del 1 Lokallaget Valnemnd Valnemnda vert vald av årsmøtet og legg fram tilråding til styre, ettersynsmann og utsendingar til landsmøtet. Valnemnda kan òg få i oppgåve å tilrå kandidatar til andre verv i laget, som til dømes skriftstyre eller skulemålsnemnd. Valnemnda brukar å byrja arbeidet med å spørja om folk tek attval til verva dei har. Deretter tek nemnda fatt på å finna nye folk til dei plassane som står opne. Somme lag har tradisjon for at helvta av styremedlemene vert valde for to år, og at ein dermed unngår at eit heilt styre vert bytt ut samstundes. Leiar og nestleiar brukar å stå på val kvart år. Valnemnda tilrår ikkje ny valnemnd, dét er det til vanleg styret som gjer. Ettersynsmann Ettersynsmann (revisor) vert vald på årsmøtet. Oppgåva til ettersynsmannen er å kontrollera om rekneskapen er ført i tråd med god rekneskapsskikk. Dette inneber at det er eit samsvar mellom rekneskapsbøkene og vedlegga og at kasse og konto stemmer overeins. Ettersynsmannen skal levera ei melding til årsmøtet der han gjer greie for gjennomgangen av rekneskapen. Meldinga kan òg innehalda råd når det gjeld forvaltinga av lagsmidelen. Ingen som sit i styret eller som har med lagsøkonomien å gjera elles, kan veljast til ettersynsmann. Avslutning av møtet I tillegg til dei faste sakene er det vanleg å ha andre innslag. Mange har kulturelle innslag med musikk eller opplesingar, eller føredrag om saker laget er oppteke av. Dette løyser gjerne opp stemninga. Dessutan er kjende innleiarar og spanande kulturinnslag med på å trekkja fleire folk til møtet. Somme lag gjer det slik at dei har ein fest eller eit ope møte i etterkant av det meir formelle møtet. Møtestyring På store møte er det viktig med gode møtestyrarar, slik at ein tek opp alle sakene på rett måte, og slik at ein kjem gjennom sakene på den oppsette tida. Å vera ein god møtestyrar er ikkje lært i ei handvending. Det trengst trening for å verta verkeleg flink. På styremøte bør møtestyringa gå på omgang slik at alle får høve til å læra seg det. Vanlege styremøte og lagsmøte bør ikkje vera for formelle. Det er likevel viktig å kjenna til reglane Lagshandboka til Noregs Mållag 1-5

8 1-6 Lagshandboka til Noregs Mållag Del 1: Lokallaget

9 Del 2: Lokallagsdrift Del 2: Lokallagsdrift Denne delen tek opp slikt arbeid som må til for å halda lagsdrifta i gang. Del 2 Lokallagsdrift Praksishjulet Noregs Mållag er ein tradisjonsrik organisasjon. Mykje røynsle er samla i organisasjonen, både lokalt og sentralt. Trass dette er det og mykje kunnskap og røynsle som mållaget mister når tillitsvalde går ut av det organiserte lagsarbeidet. Det er ei stor utfordring å halda på desse røynslene i organisasjonen slik at nye tillitsvalde kan læra av dei gode tiltaka som er sette i gang og også ta lærdom av feil som er gjorde tidlegare. Røynde organisasjonsfolk kallar dette «praksishjulet». Denne illustrasjonen skal ikkje syna at alt berre går i sirklar, men at vi kan koma framover med eit hjul. Hjulet vårt har fire eiker: Planlegging Gjennomføring Evaluering Standardisering Planlegging Planleggingfasen er viktig. Då finn ein ut kva ein vil oppnå, kven ein vil nå ut til og kva ein vil seia. bør laget eller styret, oppsummera røynslene. Kva vart vellukka, og kva skar seg? Hovudpoenget med evalueringa er altså å læra. Standardisering Etter at ein har fått ned lærdomane frå evalueringsfasen på papir, kan ein byrja med standardiseringa. Skriv ei lita «kokebok» for aktiviteten de gjennomførde, med tips og rettleiingar til seinare. Denne lagshandboka er ein freistnad på standardisering av lærdom frå mange års røynsle med målstrid og organisasjonsarbeid. Om vi vil at nye målaktivistar skal få ein grei start på målarbeidet, er det å laga gode, enkle oversyn over korleis målaktivitetar kan gjennomførast, ei god hjelp. Standardisering må ikkje tyda stillstand sjølvsagt: ein bør jamleg evaluera det ein held på med, og sjå om det mogleg å betra det! No når vi har funne opp hjulet, treng vi berre å få det til å rulla ein gong til, ikkje starta heilt på nytt med nye eiker og ny slange. Gjennomføring Dette er på sett og vis den viktigaste fasen same kor mykje ein planlegg og evaluerer, har det lite for seg om ein ikkje gjer noko òg! Det viktige er at alt vi gjer kan gjerast betre eller meir effektivt og verknadsfullt, og om vi gjer alt det andre arbeidet godt kan vi få meir til tid til gjennomføring seinare. Evaluering Etter at ein har gjennomført ein aktivitet, til dømes studiering, plakatbukk eller kulturkveld, Standardisering Planlegging Evaluering Gjennomføring Lagshandboka til Noregs Mållag 2-1

10 Del 2: Lokallagsdrift Styremøte Styret har ansvaret for å planleggja lagsdrifta ut frå arbeidsplanen årsmøtet har vedteke og ut frå hendingar i Noregs Mållag elles. Då er det nyttig å setja opp ein plan for møta og arbeidet eit halvår fram i tid. Leiaren har ansvar for å planleggja og kalla inn til styremøta, gjerne saman med nestleiaren. Dei set opp framlegg til sakliste og sender henne ut til alle medlemene i styret og til varafolka. Hastar det veldig med møtet, kan det vera nok å kalla inn over telefon. Ei sakliste for eit styremøte kan sjå slik ut: Godkjenning av referatet frå førre styremøte Innkomne brev og rundskriv Arbeidet sidan sist. Runde mellom styremedlemene Planlegging av neste lagsmøte Orienteringar (til dømes om lagsbladet eller framdrifta med juleheftet) Økonomi (til dømes purring på uteståande årspengar og loddsalet) Tiltak (til dømes å skriva brev om målbruken i kommunestyringa) Avtala tidspunkt for neste møte Andre saker Ymse Det er viktig å la møtestyringa gå på omgang i styret, slik at alle i styret får trening i møteleiing. Skrivaren fører referatet. Styremedlemene bør vera godt budde til møta, og det kan vera lurt at fleire enn leiaren og nestleiaren har tenkt gjennom framlegg til vedtak og løysingar på førehand. Det er likevel viktig å hugsa at det dei kjem med, berre er framlegg for å få ordskiftet i gang. Styret står alltid samla ansvarleg for alle avgjerder som vert tekne på styremøta. Det er viktig at alle i styret får koma fram med sine meiningar og at arbeidsoppgåvene deretter vert likeleg fordelte mellom styremedlemene. Det kan vera lurt å ha opning for andre saker eller eit «ymse»-punkt på styremøtet. På slike punkt er det vanleg å ta opp aktuelle tema som nokre av styremedlemene ynskjer å diskutera med resten av styret. Det kan vera greitt å ha ein regel om at ein ikkje gjer vedtak i ymse-saker. Då hindrar ein at det vert gjort vedtak i saker som ikkje har stått på den utsende saklista. Styremedlemer som ikkje er til stades, ville kanskje vore med i ordskiftet om ei «hjartesak», om dei hadde kjent til henne. Det kan òg vera spanande å bruka deler av kvart styremøte til studiemøte. Korleis ein organiserer dette, finn de meir om under punktet om studiearbeid. Planlegging av året Når styret i laget lagar framlegg til arbeidsplan, kan det vera nyttig å planleggja aktiviteten eit heilt år fram i tid. I Noregs Mållag er det ein del faste aktivitetar som går av stabelen kvart år. Difor kan det vera praktisk for eit lokallag å tilpassa aktiviteten til ein slik årskalender. Arbeidsplanen som vert lagd fram for årsmøtet, skal innehalda konkrete aktivitetar og konkrete mål for arbeidet. Framlegg til ein årskalender for eit lokallag: Januar Februar Mars April Mai Juni Juli August September Oktober November Desember Planlegging av styreåret Studiemøte Vervekampanje Årsmøte Studiemøte Sentrallekken betaler ut medlemspengerefusjon Norsk Tidend kjem ut Fylkesårsmøte Studiemøte Lagsmøte om landsmøtesakene Landsmøte i Noregs Mållag Landsomfemnande aksjonsdag Ope møte Norsk Tidend kjem ut Ferie Ferie Norsk Målungdom skipar til sommarleir Skulestart Valkamp kvart andre år Norsk Tidend kjem ut Landsfemnande aksjonsdag Kulturlotteriet Purring på medlemspengar Ope møte Bok- eller kulturkveld Norsk Tidend kjem ut Haustseminar i Noregs Mållag Årsfest Norsk Tidend kjem ut Sal av Julehefte På fyrste styremøtet i eit arbeidsår, kan det vera lurt av styret å diskutera kva møte, kulturkveldar, kampanjar eller markeringsdagar ein ynskjer at laget skal ha det året. Ein kan godt laga ein aktivitetsplan som tek med dato for kvart medlemsmøte, opne møte og andre viktige samkomer. I samband med denne årsplanen kan ein òg leggja opp styremøte. Planlegging av møtekveldar Det vert halde mange møtekveldar i lokallaga. Slike kveldar krev ofte litt planlegging. Om ein vil invitera ein spesiell innleiar, er det alltid bra å ta kontakt god tid i førevegen. Dinest må ein skaffa møtelokale og ordna andre praktiske spørsmål. 2-2 Lagshandboka til Noregs Mållag

11 Del 2: Lokallagsdrift Etter at opplegget for møtekvelden er klårt, må ein blesta tilskipinga. Til dømes kan det vera lurt å senda ut innbeding til medlemene, hengja opp plakatar og få inn notis om hendinga i lokalavisa. I tillegg kan ein invitera andre organisasjonar til tilskipinga. Om ein vil gje medlemene melding om møta i god tid, kan det vera lurt å gje ut eit programhefte kvart år eller til kvar møtebolk. Det står meir om pressearbeid i del tre. Gjennomføring av eit lagsmøte I innkallinga til møtet skal mest mogleg av programmet vera kunngjort. Lagsmøtet kan godt gjera endringar i nummerrekkjefylgja og ta opp saker under posten «ymse» nedst på saklista. Det er ikkje vanleg å gjera vedtak i saker som er tekne opp under ymsepunktet utan å vera nemnde i innkallinga og på årsmøte skal ein ikkje ha med ein slik post i det heile. Saklista for eit lagsmøte kan sjå slik ut: Allsong Referat frå førre møte i laget Meldingar frå styret Innleiing (til dømes om eit målpolitisk emne) Ordskifte Kulturinnslag Kaffipause Loddsal Attåt denne saklista bør styret laga til ein hugselapp med stikkord til hjelp for ordstyraren. Til dømes om allsongar, velkomsthelsing, godkjenning av saklista, merknader til referatet, presentasjon av innleiaren og dei som skal stå for kulturinnslaget, takk til desse og, ord til avslutning. Studiearbeid Studiering Ein studiering er bygd opp kring tre til fem møte med faste deltakarar og ofte med eit gjennomgåande emne. Møta byrjar oftast med ei innleiing og dinest er det ordskifte kring spørsmåla som er sette opp for møtet. Deltakarane bur seg ved å lesa eit oppsett tilfang (artiklar). Om de ikkje finn nokon studiering innanfor dei emna de ynskjer kunnskap om, kan de laga dykkar eigen studiering. Opne møte Slike møte har alle, både folk i og utanfor organisasjonen, tilgang til, og difor har dei oftast eit emne som femner breiare enn kva ein studiering har. Kurs Dette er samlingar med eitt eller fleire tema, gjerne over ei helg. Om ein skal skipa til slike kurs, kan det vera lurt at lokallag eller fylkeslag går saman om eitt kurs. Ein kan òg samarbeida med andre organisasjonar. Økonomi, organisasjon og pressearbeid er døme på emne som alle organisasjonsfolk treng å læra meir om. Planlegging av studiearbeidet Alle lokallag bør ha ordskifte om kva emne dei vil ha meir kunnskap om, og leggja opp eigne studiar etter det. Kan henda laget finn ut at alle lagsmøta bør ta til med eit studiepunkt der ei frå laget held ei innleiing? Slike tiltak kan føra til at laget utviklar eigen politikk, at medlemene i laget vert vane med å halda innleiingar og at lagsmedlemene får auka kunnskapen sin. Alle lag bør òg drøfta kva emne som kan trekkja nye folk til mållaget, og leggja opp eit ope møte eller ein studiering etter det. Kan henda er det mest interesse for eit studieopplegg om ein spesiell forfattar, å studera målføreutvikling, eller å setja seg inn i ei aktuell sak for Noregs Mållag. Del 2 Lokallagsdrift Det er mange gode grunnar til å driva eit aktivt studiearbeid. Eit av dei vanlegaste årsakene til at folk vert med i eit lag, er at dei ynskjer å læra meir om sakene laget arbeider med. Studiearbeidet kan gje ny innsikt og nye idear til målarbeidet elles. Ofte kjem ein opp i situasjonar der ein tenkjer at «dette skulle eg visst meir om». Det er artig å diskutera! Ulike studieopplegg Dei vanlegaste formene for studieverksemd i Noregs Mållag er studieringar, opne møte og ymse former for kurs. Globaliseringogspråkpolitikk To studiehefte frå Noregs Mållag Eitdebatthefte Lagshandboka til Noregs Mållag 2-3

12 Del 2: Lokallagsdrift Organiser studieverksemda Noregs Mållag er tilslutta eit studieforbund som heiter Folkekulturforbundet. Dei har gjeve ut eit eige hefte som heiter Vegvisar til vaksenopplæring. Dette heftet gjev ei god innføring i studiearbeid, så her får du eit kort oversyn over det viktigaste ein treng vita når ein skal laga ein studiering. Når de startar studieringen, kan det vera lurt å snakka om kva kvar einskild kan om emnet frå før og kva ein er mest oppteken av. Dimed kan de betre skreddarsy eit opplegg som passar ved å henta inn tilleggslitteratur eller at nokon lagar ei innleiing om eit spesielt emne. Det er viktig at alt frå opne møte til studieringar fungerer sosialt, og at dei som er med trivst. Difor er det ei viktig oppgåve å syta for kaffi og kaker på møta! Slik lagar du studiering frå a til i: a) Fyll ut innmeldingsskjema frå Folkekulturforbundet. Dette skjemaet kan lastast ned frå nettsidene til Folkekulturforbundet eller tingast frå Folkekulturforbundet på telefon eller på faks De kan òg tinga skjemaet frå Noregs Mållag på telefon eller faks b) Send skjemaet til: Folkekulturforbundet, Vågå Næringshage, 2680 Vågå. Folkekulturforbundet vil då gå gjennom skjemaet og godkjenna studieringen. Om du nyttar eit studieopplegg frå Noregs Mållag, har Folkekulturforbundet godkjent studieplanen på førehand. Folkekulturforbundet sender dinest skjemaet attende til dykk. c) Ting dei studiemateriellet de treng frå Noregs Mållag, Postboks 474 Sentrum, 0105 Oslo. Treng de innleiiarar, bør desse kontaktast tidleg. d) Inviter til studiering. Send melding til medlemene i posten, ta ein ringjerunde og set inn lysing i lokalavisa. Spør gjerne andre lag og organisasjonar i nærleiken om dei vil vera med på studieringen. e) For å få studieringen godkjent må det vera minst fem deltakarar over 14 år. Kvar av deltakarane må vera til stades minst 75 % av tida. Studieringen må vara i minst 12 klokketimar. f) For studieringar der ein av deltakarane tek på seg eit pedagogisk ansvar, får de inntil 65 kroner i timen til løn av denne læraren. Læraren kan velja å ikkje ta imot løn, og då kan de til dømes få dekt utloger til tilfang, lysingar eller husleige. g) For studiering utan lærar får de inntil 30 kroner i stønad for kvar time. Dette kan til dømes dekkja utloger til tilfang, lysingar eller husleige. h) Etter at studieringen er avslutta, skal de fylla ut resten av skjemaet som de har fått i retur frå Boka Kampen for Språket har opplegg for studiering Folkekulturforbundet. Send det attende til Folkekulturforbundet, Vågå Næringshage, 2680 Vågå. i) Om de treng meir hjelp og inspirasjon, kan de tinga vegvisarheftet frå Folkekulturforbundet. Om de tykkjer dette oppsettet ser vanskeleg ut, ikkje nøl med å ringja til Noregs Mållag. Økonomien i laget Somme lokallag har ein passiv økonomi. Dei skaffar seg såleis ikkje nemnande inntekter utanom medlemspengane. Mange let drifta verta hemma av tronge økonomiske råmer kring arbeidet sitt. Det treng ikkje vera så vanskeleg å betra lagsøkonomien. Med litt fantasi, pågangsmot og planlegging kan ein koma svært langt. Skrivarstova i Noregs Mållag kan hjelpa til med inntekstarbeid på desse måtane: Studiearbeid Om ein melder inn studietiltaka i laget til Folkekulturforbundet, kan ein få att utlogene i samband med studiearbeidet, og litt til. Les meir om dét i punktet om studiearbeid. Kulturlotteriet Kvart år har Noregs Mållag eit lotteri; Kulturlotteriet. Eitt lodd kostar 20 kroner, og lokallaga kan kjøpa dei for 11 kroner stykket. De får då ni kroner for kvart lodd de sel. Sal av tilfang Noregs Mållag produserer ofte nytt tilfang. Lokallaga kan få noko av dette til nedsett pris, for å selja det vidare. Dette kan vera ei god inntekts- 2-4 Lagshandboka til Noregs Mållag

13 Del 2: Lokallagsdrift Døme på budsjett Døme på rekneskap Inn Ut Medlemspengar 3920 Årsfest Inngangspengar 1500 Loddsal 2000 Mat og drikke 750 Honorar 1000 Leige av lokale 1000 Blomar 300 Sal av tilfang 400 Landsmøtedeltaking, NM 2500 Løyvingar 2000 Pirion til fem barnehagar 750 Haustseminardeltaking, NM 2250 Loddsal, kulturlotteriet 1500 Gåver 2000 Studiearbeid, støtte 1500 Studiearbeid, utgift 1500 Inn Ut Medlemspengar 4000 Bokkveld Inngangspengar 2400 Loddsal 1550 Mat og drikke 1228 Honorar 1000 Leige av lokale 1000 Blomar 278 Sal av tilfang 450 Landsmøtedeltaking, NM 2556 Løyvingar 1880 Pirion til fem barnehagar 750 Haustseminardeltaking, NM 2250 Loddsal, kulturlotteriet 1350 Gåver 2150 Studiearbeid, støtte 1560 Studiearbeid, utgift 1560 Del 2 Lokallagsdrift Samla sum Samla sum Overskot: kr kjelde. Fleire idear til inntektskjelder: Hefte og bøker Mange lokallag gjev ut bøker og hefte av ymse slag. Julehefte, dialektbøker, namnebøker og songbøker er populære. Møte og festar Slike tilskipingar kan gje gode tilskot til lagskassa. Då Ås Mållag og Ås bibliotek skipa til Garborgkveld i Garborgåret 2001, kom 300 betalande gjester. Hareid Mållag har kvart år ein stor ballfest. Lokale lotteri Utlodding er eit populært innslag på mange møte. Dei fleste synest det er artig å kjøpa lodd, og det er eit godt avbrekk under årsmøte eller seminar. På julefestar og liknande høver det svært godt. Studentmållaget på Hamar fekk inn premiar frå det lokale næringslivet til lotteriet sitt. Andre lag nyttar vervepremiar frå Noregs Mållag som premiar. Målgåver Fleire lokallag sender ut eigne målgåveopprop til medlemene sine. Om de ynskjer hjelp til eit målgåveopprop, er det berre å ta kontakt med skrivarstova. Tilskot og løyvingar Det skifter veldig når det gjeld høve til å få løyvingar og tilskot til laget lokalt. Somme kommunar gjev stønad til lag og foreiningar, andre gjer ikkje det. Det kan vera lurt å undersøkja kva retningsliner kommunen din har. Fylkeskommunane har ofte ulike stønadsordningar, men dei gjev vanlegvis berre støtte til tiltak som femner om fleire kommunar. Sparebankane har ofte føresegner som seier at dei skal dela ut pengar til kulturaktivitetar. Søk om støtte frå den lokale banken! Det kan vera lurt å bla gjennom Legathandboka. Der er det ei rekkje fond som gjev tilskot til kultur- og målarbeid. Budsjett og rekneskap Budsjettet er eit systematisk oversyn over dei pengane ein reknar med å få inn og dei pengane ein reknar med å bruka. Når ein set opp budsjettet, er det viktig å gjera det i samband med arbeidsplanen og rekneskapen for året før. Rekneskapen vert nytta til å kontrollera at pengane har vorte nytta slik som årsmøtet vedtok. Då må de gå gjennom dei utlegga og inntektene laget har hatt i året, og setja det opp ved sidan av budsjettet de har arbeidd ut ifrå. Såleis får de samanlikna stoda med det som de planlagde. Til rekneskapen må dei som har hatt ansvaret for pengane i laget, ta vare på alle kvitteringar for utlegg og inntekter. Opning av konto Alle lag bør ha ein post- eller bankkonto. For å få Lagshandboka til Noregs Mållag 2-5

14 Del 2: Lokallagsdrift medlemspengerefusjon utbetalt frå Noregs Mållag er laget nøydd til å ha ein eigen konto. Denne kontoen kan ikkje stå på ein privatperson. Vi skal ikkje driva reklame for nokon bank her, men berre oppmoda laget om å undersøkja litt om renter, gebyr og nynorskbruk før ein avgjer kvar ein skal ha kontoen. Noregs Mållag har undersøkt kva bankar som nyttar nynorsk (sjå Norsk Tidend nr. 4/2001). Dei som er interesserte i denne undersøkinga, kan ta kontakt med Noregs Mållag sentralt. Når de skal opna ein konto for laget, bør de snakka med banken fyrst, slik at de veit kva som trengst for å få opna kontoen. Dei fleste bankane krev dette for å opna konto: Utfylt fullmaktskjema, med personnummeret til den eller dei som skal ha fullmakt på kontoen. Referat frå årsmøtet eller skipingsmøtet i laget, der det går fram kven som er leiar og kven som er kassastyrar. Kopi av legitimasjonen til dei som skal ha fullmakt til kontoen. Når dette er i orden, bør laget får seg ein konto innan rimeleg kort tid. Om å skriva søknad Når de skriv ein søknad, kan de sjølve avgjera kva de vil leggja vekt på. Ved ålmenne søknader til kommunane og stønadsordningar som er laga for lokallag, er det som regel bra å skriva mykje om leiartrening, organisasjonsutvikling (planar for å byggja ut laget) og økonomiarbeid (at de skaffar pengar frå andre enn den de søkjer til). De må sjølvsagt nemna alt anna de driv med (aksjonar, kulturkveldar, studieringar og liknande), men det løner seg ofte å leggja mykje vekt på det fyrste. Når de skal søkja om pengar, bør de hugsa på at det finst to ulike typar tilskot de kan søkja om: driftstilskot og prosjektstønad. Driftstilskot er pengar som går til drifta av laget. Det vert ikkje sett særleg strenge krav til kva føremål pengane skal nyttast til, men det krevst ein god søknad for å få eit slikt tilskot. Prosjektstønad er stønad som går til å gjennomføra eit spesielt tiltak. Det kan til dømes vera til eit kurs eller ei tilstelling, slik som norskkurs for lærarane på skulen i nærleiken. Krava for å få prosjektstønad plar ikkje vera så høge, men derimot er det veldig viktig at pengane vert nytta til det prosjektet ein søkjer om. Til vanleg må ein senda med eit meir detaljert prosjektbudsjett enn ved vanlege driftstilskot, og som regel må de i etterkant av sjølve prosjektet levera ein rekneskap som syner at pengane vart nytta i samsvar med løyvinga. Slik legg prosjektstønad mykje strengare føringar for kva de skal driva med, men dersom de er flinke til å planleggja prosjekt, kan de nyta godt av slike ordningar. Det er vanskeleg å setja opp ein mal for korleis ein søknad skal sjå ut. Søknaden må variera alt etter kva organ de søkjer til, og kva vilkår de søkjer etter. Det er likevel mogleg å finna fram til nokre tommelfingerreglar som gjeld når de skriv søknader. Når de søkjer til sparebankar og fond, kan det ofte vera tenleg å søkja til særskilde prosjekt, og gjerne til kulturtiltak. Her må de lesa vilkåra for tildelinga og føremålet til fondet særs grundig! Og hugs: lokallag i Noregs Mållag er både (mål-)politiske og kulturelle! Kva de skal leggja mest vekt på av desse sidene, vil variera frå søknad til søknad. Søknadssummen Hugs at de sjeldan får heile summen de søkjer om. Dei fleste som vurderer søknader, tek òg omsyn til om de har andre finansieringskjelder. Det kan slå ut i båe leier. Vedlegg til søknaden: Arbeidsprogrammet til laget. Årsmeldinga for det siste året. Rekneskapen og budsjettet. Desse vedlegga har ofte mykje å seia når søknaden vert vurdert. Det er viktig at papira er både gode og oversynlege. Slik går du fram: Skriv alt på datamaskin og med brevark, om de har det. Legg ved ei utførleg årsmelding som syner aktiviteten i laget. Legg òg ved ein strukturert og ryddig arbeidsplan som inneheld føremål (kortsiktige og langsiktige), prioriteringar (kva som skal vera dei viktigaste arbeidsoppgåvene) og ei konkret liste over kva de skal ha av kurs, studieringar, aksjonar, møte og anna i tida som kjem. Budsjettet og rekneskapen må vera grundige og gjennomarbeidde. Kontakt gjerne folk som har greie på økonomiarbeid for hjelp til å setja opp budsjettet og rekneskapen. Sigers-skatten gav nesten 7000 kr i kassa til Noregs Mållag i Lagshandboka til Noregs Mållag

15 Del 3: Det offensive lokallaget Del 3: Det offensive lokallaget» Denne delen inneheld idear og tips til kva eit lokallag kan gjera. Du vil finna ei god blanding av politiske aksjonar, organisatoriske lyft og eit innblikk i korleis andre lokallag arbeider heilt konkret med ulike oppgåver. Landsmøtet i 2001 vedtok desse hovudmåla for heile organisasjonen for perioden : styrkja rekrutteringa av aktive lagsfolk, særleg i aldersgruppa år auka medlemstalet til i 2004 auka talet på fungerande lokallag med 5% årleg vurdera rolla til fylkeslaga med sikte på ei styrking av denne organisasjonslekken tredobla talet på registrerte studietimar i samskipnaden styrkja og vidareutvikla yrkesmållaga gjennom nye metodar for nettverksbygging gjera internett og elektronisk informasjonsutveksling til ein integrert del av verksemda på alle nivå i samskipnaden og til den primære informasjonskanalen Verving av medlemer For at organisasjonen skal nå dei målsetnadene som landsmøtet vedtok i 2001, er det sjølvsagt viktig at heile Noregs Mållag deltek. Dette gjeld både lag som har få medlemer og lag som har mange medlemer. Ofte kan det vera vel så stort grunnlag for medlemsauke i dei laga som allereie er godt etablerte i lokalmiljøet sitt. Mållaget har hatt eit stabilt medlemstal i fleire år. Dei siste fem åra har det vore om lag medlemer i Noregs Mållag. Det er likevel slik at kvart år må vi erstatta om lag 1000 medlemer som av ulike grunnar sluttar å betala medlemspengar. Difor må vi rekruttera nye medlemer. Lokallaga har ein nøkkelposisjon i dette arbeidet. Det er prøvd ut mange metodar for å verva medlemer til organisasjonen. Ingen metodar er nødvendigvis betre enn andre. Det er viktig at kvart lag plukkar ut dei metodane dei sjølve trur vil høva best for laget deira. I dette arbeidet vil det vera nyttig å laga ein plan for vervinga. For organisering av medlemsregister og årspengar, sjå kapittel 1 og 4. Kartlegging av laget Før styret set i gang vervearbeidet, er det lurt å bruka tid på å kartleggja laget og tilhøva rundt det og deretter laga ein verveplan for heile laget. Eit slikt grunnleggjande ordskifte vil føra til at ein får laga den mest effektive planen for laget, og får fordelt arbeidet og ansvaret på ein god måte. Det vert mykje lettare for styret å arbeida når det er laga ein skriftleg plan med klåre mål og tiltak for vervearbeidet. Planen må òg innehalda eit oversyn over kven som har ansvar for kva. Sjå igjennom medlemslistene for dei siste tre åra. Prøv å finna svar på desse spørsmåla: Kven er medlem i laget? Kven er ikkje medlem i laget? Kvar styremedlem kjenner sikkert til folk i lokalmiljøet som bør spørjast om å verta medlemer. Kva metodar vil vera mest effektive for å nå ut til desse potensielle medlemene? Er det nokon av medlemene i laget som bør dragast med i vervearbeidet, og som kan ha eit anna kontaktnett enn styremedlemene? Kvifor har folk meldt seg inn eller ut av mållaget? Kan det vera gode metodar som gjer at laget greier å halda på fleire medlemer? Del 3 Det offensive lokallaget Lagshandboka til Noregs Mållag 3-1

16 Del 3: Det offensive lokallaget Verveplan for laget Etter at styret har danna seg eit bilete av stoda, er tida inne for å laga ein konkret plan. Plukk gjerne ut einskilde markeringsdagar der laget skal verva medlemer. Ut frå lokale forhold vil slike dagar variera noko, men nokre døme er 17. mai, lokale festivalar, skulestart, marknader eller markeringsdagane til Noregs Mållag. Tilpass planen etter styremedlemene. Å laga ein plan ingen har tid til å fylgja opp, har lite føre seg. Tenk etter om det er mogleg å få inn vervearbeidet i det arbeidet laget allereie har planlagt. Nokre gode råd til verveplan: Set konkrete mål, utan at de gapar over for mykje. Set opp eit avgrensa tidsrom for planane. Vel konkrete målgrupper som de trur vil ha interesse av å vera med i mållaget, og rett aktiviteten inn mot desse gruppene. Legg til rette for at de kan bruka allereie eksisterande aktivitetar i laget til å verva medlemer. Bruk pressa! Lag ei eiga vervegruppe. Finn aktivitetar til kvar enkelt. Dei som ikkje vil ha ein bokdisk, kan leggja ut tilfang i postkassene. Lag ein oversynleg aktivitetsplan med klår ansvarsdeling. Lag gode system for oppfølging. Tenk ut kva laget vil ha bruk for av vervetilfang, aviser og verveblokker frå skrivarstova. Ting dette i god tid. Ha nokre tiltak klåre som de kan tilby alle dei nye medlemene. Det er viktig å nå folk medan interessa enno er fersk. Nye medlemer er potensielle aktivistar. Lag gjerne til ein fin vervepremie til laget eller den beste vervaren om de når vervemålet. Kva med ein grillfest for laget og dei nye medlemene? Gjennomføring og evaluering av verveplan Når verveplanen er vedteken og de eventuelt har laga ei vervegruppe, er det viktig å ikkje mista kvarandre av syne. Ha verving som eige punkt på kvart styremøte. Juster planane undervegs og motiver kvarandre for vidare arbeid. Det er viktig å evaluera arbeidet etter ei vel overstått verveøkt. Ei slik evaluering vert nyttig når ein seinare skal til med vervearbeid att. Om laget nådde vervemålet, er viktig, men det er òg andre viktige sider ved ein verveaksjon. Laget vart truleg meir synleg i lokalmiljøet og kan henda fekk de sett fokus på ei viktig målsak. Dette er òg viktige røynsler å ta med seg. Dessutan er det bra om denne evalueringa vert sendt inn til Noregs Mållag sentralt, slik at andre lag får ta del i og dra nytte av andre sine røynsler. Verving er aktivitet Den mest effektive måten å verva nye medlemer på er å spørja folk om dei ynskjer å verta medlemer i Noregs Mållag. Ofte er det slik at folk set pris på å få spørsmålet og at ein får positivt svar. Plakatbukk Plakatbukkaksjon, eller standsaksjon, er ei av dei mest brukte aksjonsformene i organisasjons- Noreg. Fordelen med ein slik aksjon er at laget får synt seg fram for lokalmiljøet, i tillegg til at ein får direkte kontakt med folk. Slett ikkje alle veit heilt kva mållaget står for, og det er difor ein god måte å nå ut med målsak på. Ikkje minst er det mogleg å verva medlemer. Ein plakatbukkaksjon krev ikkje stort ein plakatbukk (ein treng ikkje alltid det ein gong; eit bord kan gjera same nytta) og nokre lagsfolk til å dela ut materiell og snakka med dei som kjem forbi. Det kan vera to-tre folk som deler ut flygeblad på eit kjøpesenter, i handlegata eller ein stad der det er mykje folk. Det vanlegaste er å gjera det ein laurdag føremiddag, for då møter ein flest folk ute. Det er lettare å verta lagt merke til om ein har ein plakat- Verveblokka til Noregs Mållag. Ein del til lokallaget, ein til NM og ein til den nye medlemen Lagshandboka til Noregs Mållag

17 Del 3: Det offensive lokallaget Det er lett å få merksemd med ein plakatbukk! (arkivfoto) bukk med ulike plakatar og/eller eit bord til å leggja fram tilfang på. Kreative idear: Tilbod om gratis kaffi. Vaflar er endå meir populært Kakelotteri. Hugs å få løyve frå politiet! Musikk, song eller anna underhaldning. Appell eller opplesing. Hugs høgtalar eller megafon. Ordtevling. Folk skal tippa kva ulike ord tyder. Rette svar vert premierte. Utdeling av tilfang til borna. Ta kontakt med til dømes Noregs Mållag sentralt, Blåmann Barnebokklubb eller Norsk Barneblad. NB! Hugs å tinga plakatar, aviser, hefte og flygeblad frå Noregs Mållag i god tid! har aksjon. Bruk tilfanget til mållaget aktivt. Lytt til kva dei andre seier og hjelp kvarandre, om naudsynt. Ofte oppdagar ein at det er både kjekt og inspirerande å ha aksjon. Folk kjem gjerne bort berre for å fortelja at dei stør saka. Om laget har litt god råd kan de setja inn ei lysing i lokalavisa på førehand og kunngjera at ein kan «møta mållaget til kaffi og ein prat ved Samvirkelaget laurdag frå 10 til 14» Dersom laget skal ha ein kulturkveld eller bokkveld, kan det vera lurt å ha aksjon laurdagen før for å invitera folk på kulturkvelden. Dei laga som har kontor/hus i sentrum kan invitera folk inn på «ope hus». Mange har stått på plakatbukkaksjon før for anten korps eller politiske parti. Lytt til røynslene deira. Gå gjerne saman på kafe etterpå og del røynslene med kvarandre. Ein fortener eit kakestykke etter ein slik innsats! Det er ikkje alltid at folk melder seg inn med ein gong på ein aksjon. Men ver klar over at det er mange som likevel melder seg inn i mållaget ei stund etter at dei har fått eit flygeblad i handa på ein plakatbukkaksjon. Verveblokk Mange liker å verva direkte på verveblokk. Dette tyder at du sjølv tek imot betalinga kontant og skriv ned dei nødvendige opplysningane om den nye medlemen. Ei verveblokk er delt i tre delar. Ein del får den nye medlemen som kvittering/ medlemskort som prov på betalt kontingent. Den andre delen sender du til skrivarstova. Samstundes set du pengane inn på konto. Siste delen skal du ha sjølv som kvittering på mottekne/innsende pengar. Del 3 Det offensive lokallaget Alle kan vera med på plakatbukkaksjon. Det er bra om ein får fordeling på både kjønn og alder. Det går fint å berre vera to på ein plakatbukkaksjon, men det er av og til kjekt og meir sosialt å vera fleire, slik at ein kan laga ein skikkeleg storaksjon! Tenk over om de kan få med nokon som er litt «kjendis» i lokalmiljøet. Gode råd: Avslutt aksjonen etter eit par timar. Om de er fleire som kan byta på, kan de halda på lenger. I mange kommunar er det slik at kommunen har gjeve ålment løyve til å setja opp plakatbukk. Dimed er det berre å gje melding til politiet om kvar og når de ynskjer å ha aksjon. Undersøk dette på førehand. På private handlesenter er det ulik praksis med å gje løyve til å ha plakatbukkaksjon. Undersøk på førehand! Ha gjerne aksjon når det er torgdagar, sommarmesse og andre liknande tilskipingar. Ein kan koma borti mange diskusjonar når ein Flygebladaksjon Dei fleste flygeblada som vert laga av Noregs Mållag, har ein svarsendingsavtale som gjer at mottakarane kan senda ein slipp inn til sentrallekken og få eit tilbod om medlemskap/medlemsgiro i retur. Dette gjer at det vert enkelt for lokallaget å verva medlemer og at det ikkje skal føra til mykje meirarbeid. Flygeblad kan til dømes delast ut i samband med aksjonsdagar, på opne kulturkveldar og i postkassar. Ein annan metode er å leggja ut flygeblad på bibliotek, kafear eller i butikken, etter avtale med eigaren. Informasjonstilfang Noregs Mållag freistar heile tida å laga nytt tilfang om aktuelle målsaker eller eigne kampanjesaker, til dømes eit barnekulturflygeblad og ålment flygeblad om å verna norsk språk. Dette er tilfang som lokallaga kan bruka til utdeling på eigne tilskipingar, til postkasseutdelingar eller til flygebladaksjonar utanfor det lokale handlesenteret. Lagshandboka til Noregs Mållag 3-3

18 Del 3: Det offensive lokallaget Målsetnaden med tilfanget er å koma ut med mållaget sine synspunkt. I tillegg er det viktig å markera mållaget i nærmiljøet. Og som ein aktiv politisk pressorganisasjon er vi sjølvsagt alltid opptekne av å få nye medlemer og støttespelarar. Dette tilfanget er i hovudsak gratis og kan tingast frå skrivarstova. Eige tilfang Somme lag lagar eit eigne julehefte eller liknande som kan seljast på aksjonar og ved andre høve. Av og til kan det henda at eit lag ynskjer å laga eige tilfang om ei lokal sak. Då er det mogleg å ta kontakt med skrivarstova for å få hjelp til utforming. De lagar sjølv teksten og sender kan henda med eit bilete, slik at skrivarstova kan bruka dette til å fylla inn i ein eigen flygebladmal, slik at flygebladet får ein fin utsjånad. Det er også mange lag som har byrja å laga eige tilfang sjølve. Ta kontakt om de treng mållagslogoen eller andre grafiske element. Telefonverving Som ein del av verveplanen kan styret eller vervegruppa setja seg ned og skriva ned alle dei kjenner i lokalmiljøet som burde spørjast om å verta med i mållaget. Desse kan ein kontakta på telefon. Om de får tak i eit kontor med fleire telefonar, kan det vera kjekt å sitja saman og ringja rundt. Det er alltid godt å kunna gje kvarandre oppmuntring undervegs. Styret kan òg dela lista mellom seg og avtala at ein skal ringja til dømes tre personar mellom kvart styremøte. Om alle i styret tek tre telefonsamtalar mellom kvart styremøte, kan det etter kvart verta mange ny medlemer å melda om på styremøta. Gode råd: Førebu kvarandre med gode argument. (Sjå òg tipslista for dør-til-dør-verving) Ver høflege. Presenter dykk og sei de ringjer frå mållaget. Hugs at om den du snakkar med er gift eller har sambuar, så kan du tilby familiemedlemskap til ektefellen/sambuaren. Send namn og adresse til skrivarstova og merk tydeleg av at dette er folk som har sagt ja til å verta medlemer, men som ikkje har betalt enno. Skriv opp kva lokallag dei er verva til. Send gjerne inn nye namn til skrivarstova etterkvart. På den måten kan dei få betalingsblankett og velkomen-som-ny-medlem-pakke raskt etter at dei har sagt ja til å verta medlem. Skrivarstova sender ut informasjonspakkar til nye folk som vil bli medlemer, om lag kvar 14. dag. Ring gjerne til folk du kjenner utanfor lokalmiljøet ditt! Kjenner du folk andre stader i landet enn der du bur som burde fått spørsmål om å verta medlem i mållaget? Ring dei! Det er bra om lokallaga kan hjelpa kvarandre med å verva nye medlemer på denne måten. Sju gode tips ved dør-til-dør-verving Det lettaste er å gå to saman. Ver positive og ha godt humør. Ver godt budd med gode argument for kvifor ein bør vera medlem i mållaget. Ta med flygeblad med verveslipp, verveblokk og Norsk Tidend. Presenter dykk og ver høflege mot alle. Bruk den tida du treng i kvart hus. Somme er ikkje interesserte i det heile, andre inviterer deg inn og vil snakka meir. Dei som er i tvil kan få eit flygeblad og ei avis. Konsentrer dykk om dei som er for målsak og nynorsk, men som ikkje er medlemer. Bruk gjerne desse argumenta: Det er politisk og økonomisk viktig for målsaka at Noregs Mållag har mange medlemer i ryggen. Dette gjev tyngd til organisasjonen sine kampsaker og meiningar. Ver engasjert, men ikkje pågåande. Lytt til dei andre, og kjenn deg fram. Andre lag og organisasjonar Det er sikkert fleire organisasjonar i nærmiljøet som laget bør kontakta. Om de spør, kan det henda at de får lov til å leggja ved eit brev med giro i den andre organisasjonen sine medlemsutsendingar. Verving av ungdomar Norsk Målungdom kan vera til stor hjelp dersom laget dykkar vil satsa på å verva ungdomar/unge vaksne. Det er nemleg stader der det ikkje finst aktive målungdomslag. Ring Norsk Målungdom på telefon eller send e- post til nmu@nynorsk.no. Norsk Målungdom lagar tilfang retta mot ungdom og er heile tida på jakt etter ungdom som vil arbeida for målsaka. Lysing eller istikk i lokalavisa Om laget har god økonomi, kan de vurdera å kjøpa lysing eller istikk i lokalavisa. Dette er ei relativ dyr aksjonsform, og det har synt seg at det ikkje gjev god utteljing om det er det einaste tiltaket. Derimot har det synt seg at istikk i avisa samstundes med fleire tiltak for å vera synlege, gjev større utteljing. Brev med giro Mange lokallag har hatt god utteljing på å utfordra kommunestyrerepresentantane gjennom lokalavisa til å verta medlemer i mållaget. Deretter 3-4 Lagshandboka til Noregs Mållag

19 Del 3: Det offensive lokallaget får representantane eit brev i posten med giro. Somme lokallag har sendt eller delt ut brev med giro til alle husstandane i heile bygda. Informasjons- og pressearbeid Å arbeida for å få ut informasjon om målarbeidet til Noregs Mållag er ein viktig del av målarbeidet vårt. Difor kan det vera lurt å tenkja igjennom informasjons- og pressearbeidet når laget ditt skipar til kulturkveld, plakatbukkaksjon, stilkonkurranse eller kjem med politiske utspel. Her kjem nokre framlegg til kva de kan gjera for å nå fram i media. Det er slett ikkje alltid vi kjem til å få oppslag på viktige og gode aktivitetar. Dette tyder ikkje nødvendigvis at pressa er i mot oss. Det tyder derimot at vi må prøva ein gong til, ved eit seinare høve. Alt er nyhende! Det er lett å få inntrykk av at det berre er krangel mellom parti på Stortinget eller store ulukker som er interessante for pressa. Trass i denne påstanden syner det seg ofte at journalistane er ute etter andre nyhende. Oppgåva vår er å gje journalistane dette nyhendestoffet. Når lokallaget skipar til kulturkveld er det kan henda ikkje noko nyhendesak. De har kanskje gjort det i mange år allereie. Då kan det vera viktig å vri dette til dykkar fordel: «Kulturkveld med suksess for tiande gongen!» Andre innfallsvinklar kan vera at laget samlar både unge og eldre folk på tilskipingane eller at det dei siste åra har vorte servert 1000 koppar nynorsk kaffi i bygda. Pressemelding Dette er den vanlegaste måten å koma i kontakt med pressa på. Ei pressemelding kan vera ein tekst som avisa eller radio/fjernsyn kan bruka til å laga eit oppslag om ei sak. Ho kan òg innehalda informasjon om ei sak eller ein publikasjon som laget ynskjer å få omtalt i pressa. Ei pressemelding skal innehalda den viktigaste informasjonen om saka, gjerne med eit sitat frå leiaren i laget eller frå andre som er utpeikte til å gjera pressearbeidet. I tillegg må ein ha med telefonnummer der ein i laget er tilgjengeleg. Etter at ein har sendt ei pressemelding i frå seg, er det viktig å fylgja opp meldinga med å ringja til redaksjonen. Notis Dette er ein kort tekst som i hovudsak svarar på desse spørsmåla: Kven, kva, når og korleis. Notisstoff er godt lesestoff i avisene. Dette er ein sjanger som er lett å læra. Med andre ord: de kan sjølv skriva ein notis om laget dykkar. Teksten må ikkje vera for lang av di det er viktig å få han inn på sidene for småstoff. Mange lokalaviser har ei slik side med småstoff, nytt om folk i bygda og anna. Desse sidene er svært populære blant lesarane. Skriv gjerne under med eige namn og namnet på laget ditt. Dimed kan folk i bygda knyta endå eit namn til laget. Ein notis kan vera om lag så lang som denne notisen om notisar! Del 3 Det offensive lokallaget Med ein frisk aksjon er det lett å markera seg. Her syt Thomas Reite for at ein vanleg plakatbukkaksjon vert lagt merke til! (arkivfoto: Hege Lothe) Artikkel/reportasje Ein artikkel er ein større tekst, gjerne forma som eit intervju med bilete, eller som ein reportasje der ein fortel kva som har skjedd på ei spesiell tilskiping. I hovudsak er det journalistane som lagar artiklane. Det kan likevel vera mogleg at ein i laget skriv ein artikkel som lokalavisene tek inn. Som regel er det slik at aviser berre betaler for tekstar og bilete som er avtalt innleverte på førehand. Når ein skriv ein slik tekst, er det viktig å bruka same språklege verkemiddel som journalistane til vanleg brukar. Nettsider for lokallaget Mange lag har eigne nettsider. Om ein ynskjer å laga ei slik nettside, kan ein ta kontakt med til dømes skrivarstova som kan gje tips om folk som gjer dette rimeleg. Oppdateringa av slike heimesider må laget oftast gjera sjølv. Informasjonsarbeid frå Noregs Mållag Ein del av informasjonsarbeidet sentralt kan vera nyttig å vita om for den som arbeider med infor- Lagshandboka til Noregs Mållag 3-5

20 Del 3: Det offensive lokallaget masjon lokalt. Nytt om nynorsk Dette er eit kortfatta meldingsblad frå Noregs Mållag sentralt. Nytt om nynorsk vert sendt ut i tre eksemplar til alle laga i organisasjonen. I tillegg går bladet gratis ut til alle som ynskjer å få det direkte i postkassa. Nytt om nynorsk inneheld kortfatta meldingar om aktuelle målsaker og ein aktivitetskalender for kva som skjer i organisasjonen. Både folk i laget ditt og andre, til dømes i lokalradioen eller lokalavisa, kan vera interesserte i å få Nytt om nynorsk direkte i postkassa. Gje melding om adresser til skrivarstova. Norsk Tidend Medlemsavisa til Noregs Mållag heiter Norsk Tidend. Avisa kjem ut fem gonger i året til alle medlemene i Noregs Mållag og Norsk Målungdom. Det er nyttig at laget ditt gjev melding til redaktøren i Norsk Tidend om aktivitetar i distriktet ditt. Det kan til dømes vera aktivitetar i laget, at kommunen har sett i gang eit spanande prosjekt eller at ei lokal verksemd har teke i bruk nynorsk. Om de ynskjer å dela ut avisa eller leggja ut bunkar med aviser på det lokale kulturhuset, på kafeen eller i biblioteket, kan de ta kontakt med skrivarstova for å få tilsendt gratisaviser. Nettsidene til Noregs Mållag Nettsidene til mållaget finn de på Dette er ei nettside for organisasjonen som vert oppdatert jamleg med nyhendestoff om Noregs Mållag, Norsk Målungdom, målsak og andre interessante saker som gjeld nynorsk. Nyhendesida Det er slett ikkje lett å fylgja med i nyhendebiletet. Dette har Noregs Mållag freista å løysa ved å laga ei nyhendeside på internett der vi legg ut dei viktigaste nynorske nyhendesakene kvar dag. Mållagslista Dette er ei felles e-postliste som er open for alle medlemene i Noregs Mållag og Norsk Målungdom. På denne lista vert det sendt ut informasjon frå sentrallekken om aktuelle saker eller møte. Mållagslista er ei debattliste der alle kan skriva meiningane sine om aktuelle saker. For å melda seg på Mållagslista går ein til denne nettsida: lists.copyleft.no/mailman/listinfo/mallagslista Der står det korleis ein går fram for å melda seg på lista. Om du ikkje får dette til å verka, kan du senda ein e-post til Noregs Mållag, der du skriv at du vil stå på lista. Presseteneste Kvart år sender skrivarstova ut pressemeldingar. Desse meldingane vert ofte fylgde opp over telefon direkte til redaksjonane. Noregs Mållag har ei eiga publiseringsteneste som jamleg vert oppdatert med nye e-postadresser. Dette er ein effektiv måte å nå ut til media sine meiningar. Av og til har lokallaga presseutspel som med fordel kan nå lenger enn til eiga lokalavis. Om de ynskjer hjelp til å nå ut til vidare krinsar, ta kontakt med skrivarstova. Journalistkurs Norsk Tidend har saman med Motmæle skipa til journalistkurs for medlemer og ikkje-medlemer som ynskjer å læra meir om korleis ein skriv tekstar og tek bilete til aviser. På eit journalistkurs får ein opplæring i korleis ein tek i bruk ulike sjangrar, som til dømes reportasjejournalistikk, nyhendejournalistikk og kulturjournalistikk. Dessutan får ein opplæring i korleis ein brukar eit kamera og korleis ein komponerer eit godt bilete. Mediekurs Mediekurset har ei anna vikling. Det handlar om korleis du som tillitsvald i organisasjonen kan bruka media til å nå ut med synspunkt, aktivitetar og utspel. Her får ein til dømes opplæring i å skriva pressemeldingar, lesarinnlegg og det å ta direkte kontakt med avisredaksjonane. Om laget ditt eller fleire lag i distriktet ditt har lyst til å skipa til eit slikt kurs, er det mogleg å ta kontakt med skrivarstova for å få tips om kurshaldarar. Informasjonstilfang Tilfanget er i hovudsak gratis og kan tingast frå skrivarstova. Nynorsk oppvekst Nynorsk oppvekst er eit av hovudarbeidsområda i Noregs Mållag. Innanfor dette arbeidsfeltet er skulemål, sidemål, skulemålsrøystingar og barnekultur viktige stikkord. Landsmøtet i 2001 sette opp desse hovudmåla for nynorsk oppvekst : stabilisera prosenten av nynorskelevar på 2000-nivå forsvara alle nynorskkrinsar og vinna tilbake minst tre bokmålskrinsar skapa tradisjonar for nynorskklassar og parallellklassearbeid i minst fem av dei største byane få gjennomslag for ein statleg læremiddelpolitikk som tek omsyn til den teknologiske utviklinga få i gang eit større forsøksprosjekt som vil styrkja undervisninga i nynorsk sidemål styrkja språk- og kulturformidlinga i barnehagane ved å spreia «kulturbarnehagen» fremja bruken av nynorsk som andrespråk 3-6 Lagshandboka til Noregs Mållag