Tilleggsrapport Kraftlinje Suppam Seljevollen, Leikanger kraftverk. Aktuelle tiltak for å redusere den landskapsmessige verknaden av kraftlinja, samt moglege verknader av kamuflerande tiltak på kollisjonsrisikoen for fugl. Denne rapporten er eit tillegg til Utbygging av Leikanger kraftverk, Henjaelvi og Grindselvi i Leikanger kommune, Sogn og Fjordane. Konsekvensutredning. Tema: Landskap. Utført av Miljøfaglig utredning AS, v/ M.W. Melby i 2007. Rapporten er utarbeidt av Multiconsult AS v / Landskapsarkitekt Hilde B. Johnsborg og Naturforvaltar Kjetil Mork Kraftstasjonen til Leikanger kraftverk vil bli lagt i fjell ved Suppam. Krafta vil bli ført ut i kabel gjennom ei fullprofilbora sjakt frå kraftstasjonen opp til om lag kote 200 i lia over Suppam. Her vert krafta ført vidare i ei ny 132 kv kraftlinje som fylgjer den skogkledde fjellsida vidare opp til Klovsteinane på ca kote 700. Oppover mot Klovsteinane minkar vegetasjonen og er delvis borte på det flatare partiet på toppen før den igjen tiltar der traseen fylgjer lia skrått nedanfor Fjellgrindahaug mot ca kote 620. Traseen går så over til Hovden på omlag same kotehøgde idet den kryssar over Skjestøa i eit luftspenn med ca 100 meters høgde. Frå Hovden går traseen parallelt med eksisterende luftspenn ned i Grindsdalen og over til planlagt transformatorstasjon på austsida av Grindselvi, om lag på høgde ved Seljevollen. Grindsdalen ved Seljevollen er dominert av kulturlandskapet (sterkt prega av gjengroing) og har begrensa med vegetasjon nede i dalbotnen. Kartet syner aktuelle 132 kv trasear (raud linje). Traseane kjem i nærkontakt med to eksisterande kraftleidningar, ei ved Klovsteinane og ei ved Hovden. Ved sistnemnde endrar planlagd trase retning og har parallellføring med eksisterande trase ned til Seljevollen. Side 1
Biletet syner at terrenget kring traseen for det meste er prega av vegetasjon (lauvskog ovanfor Suppam og plantefelt av gran i Grindsdalen). Unntaket er den kulturpåverka dalbotnen ved Seljevollen samt toppane over skoggrensa (ca 700 m.o.h.) ved Klovsteinane og Hovden. Landskapsverdi Den nye kraftlina går gjennom og opplevast i to landskapsområde, Grindsdalen, ein open dalgang under skoggrensa, og den skogkledde fjordlia, Kvernhusgilet. Kvernhusgilet er ein del av ei bratt, skogkledd og dels homogen fjordli mellom Leikanger og Hella opp til 974 m.o.h. Vegetasjonen er frodig i dette sørvendte partiet trass tynt lausmassedekke. Skogdekket glisnar ut kring 700 m.o.h. Ein gamal oppbygd kjerreveg skjer gjennom nedre delar av landskapsområdet og rv. 5/55 ligg på fylling langs fjorden. Området er vurdert å ha middels til stor landskapsmessig verdi. Grindsdalen framstår som forholdsvis homogen. Tverrprofilet er tydelig U forma med bratte dalsider opp mot 7 800 m.o.h. på begge sider. Eit gjennomgåande tjukt morenedekke gjev føresetnad for eit tett skogdekke opp til skoggrensa på ca 700 m. Vegetasjonen er variert med lauvskog dominert av bjørk og store areal med relativt homogen granskog, stadvis mørk og tung. Grindselvi er stri og kamuflert av tett vegetasjon på storparten av strekket. Gamle seterbygg, tufter og veganlegg utgjer til dels spennande detaljar i landskapet. Det gjennomgåande uttrykket er likevel ein svært begrensa variasjon både i liten og stor skala og området er vurdert å ha middels landskapsmessig verdi. Side 2
Opplevingsverdi Kvernhusgilet ligg eksponert til som ein del av den nordlege veggen i det store landskapsrommet langs denne delen av Sognefjorden. Kraftlina fylgjer rasretninga ned lisida. Den nedre delen av lina vil fylgjeleg bli kamuflert av eksisterande vegetasjon sett frå sidene. For dei som ferdast langs riksvegen og langs fjorden vil lina bli gradvis meir eksponert ettersom ein nærmar seg forlenginga av traseen. Over 700 m.o.h. minskar vegetasjonen og silhuetten kraftlinja utgjer over fjellryggen mot Klovsteinane vil vera tydeleg eksponert i høve fjorden i alle retningar. Fotomontasje av den planlagde 132 kv linja, sett frå Sognefjorden. Planlagd trase kryssar eksisterande 132 kv linje i det nemnde området nedunder Klovsteinane. Sjølv om nye tremaster kan forventast å utgjera ein større kontrast i høve himmelen, er eksisterande stålmaster synlege, og opplevingsverdien som fylgje av dette allereie forringa. Grunna breidda på fjorden i området vil den nye 132 kv linja i liten grad være synleg frå den andre sida. Nærverknad vil berre gjera seg gjeldande ved Klovsteinane, der turstien frå Engjasete opp til Langhaugen kryssar under linja, ca 500 meter etter kryssinga av eksisterande kraftlinje. Grindsdalen er i ein registreringsrapport frå Austad, Hauge og Helle, 1993, sagt å væra eit verdifullt område òg for reiseliv i Leikanger kommune. Pr i dag (2010) er det imidlertid liten reiselivsaktivitet i Grindsdalen. Planlagd trase ligg her hovudsakeleg i skogkledd område (plantefelt), med unntak frå Side 3
Hovden, som ligg like over skoggrensa samt det kulturpåvirka landskapet nede ved Seljevollen. Masta på Hovden med spenn over mot lisida under Fjellgrindahaug vil truleg gje silhuettverknad i høve Seljevollen. Linja vil òg vera synleg frå tursti over Dalseteskard. Nærverknad vil truleg berre gjera seg gjeldande nede ved Slettevollen. Planlagd trase har parallellføring med eksisterande trase frå Hovden ned til planlagd transformatorstasjon på andre sida av Grindselvi og ventast derfor i liten grad å forringa opplevingsverdien ytterlegare. Aktuelle avbøtande / kamuflerande tiltak Val av trase Eit viktig tiltak for å redusere den landskapsmessige konsekvensen av den planlagte kraftlina, nærmare bestemt kabelsjakt frå kraftstasjonen og opp til kote 200, ligg inne som ein del av utbyggingsplanane. Dette vil redusere dei landskapsmessige konsekvensane for kulturlandskapet langs fjorden og synlegheita til linja for dei som ferdast langs rv 55. Frå kote 200 og vidare oppover fylgjer traseen skogkledde fjell og lisider og vil her få begrensa synlegheit. Linja vil såleis bli mest synleg der vegetasjonen minkar eller uteblir samt frå stader der ein vert ståande i forlenginga av linjetraseen. I tillegg vil mastene frå enkelte område få silhuettverknad på toppane. Dette vil være tilfellet frå rv 55 der mastetraseen går i silhuett over fjellryggen mot Klovsteinane, samt sett frå Grindsdalen opp mot Hovden og spennet over til Fjellgrindahaug. Silhuettverknaden vert ved desse punkta forsterka ved at dei ligg i områda der det er minst vegetasjon. Synligheita av masta på Hovden med spenn over mot Fjellgrindahaug kan truleg minkast ved at mastepunktet vert trekt noko ned i høve toppen, for såleis å unngå silhuettverknaden. Farging av master og traversar Mastene har ved anlegging naturleg mørk farge som er godt kamuflert i dei skogkledde partia. Med vær og vind vil fargen lysne men framleis absorberast godt i skogen. Brunfarging av travers er eit vanleg tiltak. Tiltaket medfører at farge på mast og travers harmonerar ved anlegging, men vil medføre at traversen skil seg ut frå mastebein når treverket har lysna. Ein grå travers (matta aluminium) vil truleg harmonera betre med mastene på sikt og vil samstundes ha den fordelen at den vert mindre framtredande i silhuett mot himmelen. Avstivingsstag får same farge som travers. Liner Synlegheita til linene mellom mastene vil variere veldig med lyset gjennom dagen og med betraktaren sin posisjon i høve sola. Vanleg ubehandla line vil ha ei overflate som er skinnande, men vil vanlegvis bli naturleg matta i løpet av 2 3 år. Ved å matte linene ved leirblåsing eller ved å farge dei mørke vert synlegheita redusert desse første åra. Grunna kortvarig effekt er dette eit verkemiddel som ikkje bør prioriterast. Isolatorar Isolatorar av kompositt vil vera det tiltaket som vil ha størst effekt. Med rett farge glir dei, til forskjell frå glasisolatorar, godt inn i landskapet. Vi foreslår difor at det vert brukt komposittisolatorar med gråbrun farge på denne kraftlina. Side 4
Begrensa skogrydding I skoglandskapet vil begrensa skogrydding vere eit positivt kamuflasjetiltak. Dess tettare, mørkare og meir homogen skogen er, jo større verknad vil ein ha av at ryddebeltet har ein farge og tekstur som liknar omgjevnadene. Aktuelle tiltak for å begrense kontrastverknaden er: la småvokst vegetasjon stå la busker som vert beita av hjort og beitedyr stå la bartre legre enn 2 m stå sette igjen vegetasjon til skjerming av traseen der denne kryssar vegar, stiar, skiløyper og opne plassar Kamuflasjetiltaket inneber at begrensa skogrydding er ein kontinuerlig del av vidare driftsopplegget. Moglege verknader på fuglelivet Innleiing Det har sidan slutten av 1800 talet vore kjent at kraftliner i luftspenn utgjer ein fare for fuglelivet på grunn av kollisjonsrisikoen som slike installasjonar fører med seg. I tillegg kjem problemet med elektrokusjon, der fuglar (som set seg eller lettar) fører til kort eller jordslutning på kraftlinene, og vert skada eller døyr som fylgje av dette. I løpet av dei siste tiåra har det vore forska mykje både på kor stor dødelegheit kraftlinene påfører fuglebestandane, og korleis det er mogleg å redusere kollisjonsfrekvensen og faren for elektrokusjon. Det er nesten utelukkande kraftliner med spenning på under 132 kv som tek livet av fugl gjennom elektrokusjon. På større kraftliner (132 420 kv) er avstanden mellom straumførande liner eller fase og jordline så stor at problemet nærmast blir eliminert (Bevanger 1994). Vi forventar difor ikkje at dette blir nokon vesentleg problemstilling for den planlagde 132 kv lina mellom Suppam og Seljevollen. Det mest aktuelle tiltaket for å redusere kollisjonsfaren for fugl er å merkje linene. I litteraturen er det omtala ei rekkje ulike strukturar som kan festast på linene. Dei fleste metodane synest å ha det til felles at dei er meint å gjere linene meir synlege for fuglane, enten ved å fysisk forstørre linene, endre fargen og på den måten framheve dei i forhold til omgjevnadene, eller ved å gjere begge deler. Eit mindretal er konstruert med tanke på å skreme fuglane vekk frå kraftlina. Det er for stor variasjon i dokumentasjonsgrunnlaget til å kunne slå fast at alle desse merkemetodane verkeleg fungerer, kva type habitat dei fungerer i, kva artar/artsgrupper dei fungerer best på, etc. For enkelte typar er det imidlertid påvist ein stor reduksjon i kollisjonsomfanget etter merking, sjå tabellen på neste side (kjelde: Lislevand, 2004). Side 5
År Referanse Type Farge Storleik (cm) Avstand (m) Verknad % Reduksjon Figuren under viser nokre av dei mest brukte typane: Ulike spiralkonstruksjonar (såkalla bird flight diverters) brukt til å merkje kraftliner. Teikningane viser plastmodellar i fire ulike utformingar: A) Ein mykje brukt standard modell, kalla BFD 4, B) ein litt større modell, kalla BFD 7, C) ein såkalla swan flight diverter, D) ein såkalla spiral vibration damper, og E) ein litt annaleis spiralstruktur av metall. Kjelde: Lislevand (2004). Under er det lista opp den type område der det gjerne er mest aktuelt å iverksette merking av kraftliner (kjelde: Lislevand, 2004): - Særlig viktige avifaunistiske områder, slik som vann, innsjøer og våtmarksområder med konstante eller sesongavhengige ansamlinger av ande og vadefugler. Spesielt gjelder dette hvis kraftledninger vil avskjære fluktruter mellom raste og furasjeringsområder. - Andre steder med tidvis store konsentrasjoner av rastende og overvintrende trekkfugler. - Tradisjonelle spillplasser, for eksempel for storfugl og orrfugl. - Tradisjonelle hekkeplasser for rovfugler - Større overnattingsplasser for fugler. Side 6
- Kystlinjer og andre topografiske trekkleder med sesongvis opphoping av trekkende fugler, og der kraftledninger vil gå på tvers av trekkruten. Vurdering av verknaden av aktuelle kamuflerande tiltak på ny 132 kv line mellom Suppam og Seljevollen på fugl Tabellen under vurderer kort mogleg verknad av dei aktuelle kamuflerande tiltaka på fugl. Tiltak Vurdering Verknad Traseval Farging av master og traversar Matting/farging av liner Bruk av komposittisolatorar (istadenfor glas) Begrensa skogrydding Merking av liner Ei eventuell justering av enkelte mastepunkt vil sannsynlegvis ha liten påverknad på kollisjonsrisikoen for fugl. Farge eller materialbruk på mast eller travers har sannsynlegvis lite å seie for kollisjonsrisiko og faren for elektrokusjon. Det viktige er at traversen ikkje er jorda, noko som vil auke faren for elektrokusjon/straumgjennomgong i betydeleg grad. Tiltaket er ikkje prioritert med omsyn på landskap. For fugl er det gunstig at linene er mest mogleg synlege, og eit slikt tiltak vil difor kunne auke kollisjonsrisikoen noko. Farge eller materialbruk på isolatorane har sannsynlegvis lite å seie for kollisjons /elektrokusjonsrisikoen for fugl. Hengande isolatorar er imidlertid vurdert som klart betre enn piggisolatorar (der linene heng over traversen). Begrensa skogrydding medfører mindre habitatøydelegging, og vil difor ha ein liten positiv effekt på skogsfugl og anna biologisk mangfold. Merking av liner med plastspiralar o.l. er det tiltaket som har best effekt med tanke på å redusere kollisjonsrisikoen for fugl. Tiltaket gjer imidlertid lina meir synleg i landskap, noko som er negativt for landskapsbildet. Innanfor nærområdet til den planlagte 132 kv lina er det ikkje påvist fugletrekk av omfang, men eit par kjende hekkeplassar for hønsehauk ligg i ein avstand av 0,7 1,8 km (dagens status for desse er usikker), medan nærmaste kjende havørn reir ligg ca. 7 km mot vest. Lina går på tvers av terrengformene og vil såleis medføre ein noko auke kollisjonsrisiko for både hønsehauk og andre artar av fugl. 0 0 0 + + Side 7
Oppsummering Av omsyn til fuglelivet i området tilrår vi at ein ved bygging av den planlagde kraftlinja gjennomfører ei begrensa skogrydding langs traseen. Vi tilrår òg at linene ikkje vert farga / matta ved leirblåsing. Farge og materialbruk på master (trestolpane), traversar og isolatorar har truleg lite å seie. Når det gjeld merking av linene vil den landskapsmessige verknaden (negativ) sannsynlegvis vere større enn effekten på kollisjonsrisikoen for fugl (positiv), og vi finn det difor vanskeleg å tilrå at dette vert gjort på den planlagde kraftlina. Referansar Lislevand, T. 2004. Fugler opg kraftledninger. Metoder for å redusere risikoen for kollisjoner og elektrokusjon. Rapport 2 2004. Norsk ornitologisk forening (NOF), Trondheim. Side 8