Arkeologisk rapport nr. 16/2012: E136 Drenering Vågstrandstunnelen

Ein tydeleg medspelar Arkeologisk rapport nr. 16/2012: E136 Drenering Vågstrandstunnelen Ner-Våge, gbnr. 185/1 i Rauma kommune Toril Bergsvik Johnston

2

Innhald Figurliste... 4 Forord... 5 1.0 Samandrag... 6 2.0 Bakgrunn og formål med undersøkinga... 7 3.0 Området... 8 4.0 Kulturhistorisk riss... 11 4.1 Automatisk freda kulturminne... 11 4.2 Nyare tids kulturminne... 11 4.3 Lausfunn... 11 5.0 Strategi og metode... 13 5.1 Visuell overflateregistrering... 13 5.2 Maskinell sjakting... 13 5.2 Manuell prøvestikking... 13 6.0 Undersøkinga... 14 6.1. Sjakter... 14 6.2. Prøvestikk... 30 6.3 Dokumentasjon... 32 7.0 Resultat... 33 7.1 Automatisk freda kulturminne... 33 8.0 Konklusjon... 35 9.0 Litteraturliste... 36 10.0 Liste over vedlegg... 37 3

Figurliste Figur 1. Kronologiske perioder... 5 Figur 2. Plankart... 7 Figur 3. Oversiktskart... 8 Figur 4. Planområdet før sjakting.... 9 Figur 5. Østlige del av planområdet før prøvestikking.... 9 Figur 6. Strandlinjekurve for Våge, Rauma kommune (kurve 70).... 10 Figur 7. Oversikt over sjaktene, markert med bokstavar A-E.... 14 Figur 8. Struktur A15. Stolpehol.... 15 Figur 9. Østvendt profil i søndre del av Sjakt A.... 16 Figur 10. Spor etter gamal gardsveg i Sjakt C. Tatt mot øst.... 17 Figur 11. Profil i nordre ende av Sjakt A, som viser den gamle gardsvegen.... 17 Figur 12. Sjakt A. Bildet til venstre er tatt mot nord, og bildet til høgre er tatt mot sør.... 17 Figur 13. Struktur B3. Kokegrop.... 19 Figur 14. Struktur B23. Kokegrop.... 19 Figur 15. Oversikt Sjakt B.... 20 Figur 16. Struktur C4. Stolpehol.... 22 Figur 17. Struktur C9. Rydningsrøys.... 23 Figur 18. Struktur C8. Rydningsrøys (rest).... 23 Figur 19. Oversikt Sjakt C.... 24 Figur 20. Gamalt dyrkingslag i Sjakt D.... 25 Figur 21. Oversikt Sjakt D. Tatt mot nord.... 26 Figur 22. Konsentrasjon av stolpehol i Sjakt C og E. Tatt mot nordvest.... 26 Figur 23. Oversikt Sjakt E. Tatt mot nord.... 27 Figur 24. Oversikt konsentrasjon i Sjakt A, B og område F. Tatt med minikopter.... 28 Figur 25. Oversikt over område F. Tatt mot sør.... 28 Figur 26. Kart over lokaliteten.... 33 Figur 27. kart over lokaliteten og planområdet.... 35 4

Forord Eit kulturminne er eit spor etter menneskeleg liv og virke i vårt fysiske miljø, som til dømes ein bygning, ein veg, eit gravminne, ein steinalderbuplass, ei kokegrop eller eit jarnvinneanlegg. Det kan også vere stader det knyter seg historiske hendingar, tru eller tradisjonar til. Kulturminna representerer både uerstattelege kjelder til kunnskap om fortidige samfunn, og ein ressurs for oppleving og bruk i dag og i framtida. Kulturminne frå forhistorisk tid og mellomalder (eldre enn 1537) er automatisk freda i kraft av sin høge alder, jf. Kulturminneloven 4. Frå tida før skriftlege kjelder, er dei materielle leivningane dei einaste kjeldene til å forstå menneska og det samfunnet dei levde i. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1536) kan også ha høg verdi. Særleg verdifulle kulturminne kan bli vedtaksfreda, jf. Kulturminneloven 15 og 19. Alle type kulturminne og kulturmiljø kan dessutan bli verna som omsynssonar, jf. Plan og bygningsloven 11-8. HOVEDPERIODE UNDERPERIODAR 14C-ÅR (før notid) KALENDERÅR Eldre steinalder Tidlegmesolitikum 10000 8500 b.p. 9200 7500 f.kr. Mellommesolitikum 8500 7500 b.p. 7500 6400 f.kr. Seinmesolitikum 7500 5200 b.p. 6400 4000 f.kr. Yngre steinalder Tidlegneolitikum 5200 4600 b.p. 4000 3300 f.kr. Mellomneolitikum A 4600 4100 b.p. 3300 2600 f.kr. Mellomneolitikum B 4100 3800 b.p. 2600 2300 f.kr. Seinneolitikum 3800 3500 b.p 2300 1700 f.kr. Bronsealder Eldre bronsealder 3500 2900 b.p. 1700 1100 f.kr. Yngre bronsealder 2900 2440 b.p 1100 500 f.kr. Eldre jarnalder Førromersk jarnalder 2440 2010 b.p. 500 f.kr. 0 Eldre romartid 2010 1840 b.p. 0 200 e.kr. Yngre romartid 2010 1680 b.p. 200 400 e.kr. Folkevandringstid 1680 1500 b.p. 400 570 e.kr. Yngre jarnalder Merovingertid 1500 1210 b.p. 570 800 e.kr. Vikingtid 1210 1000 b.p. 800 1030 e.kr. Mellomalder Mellomalder 1030 1536 e.kr. Nyare tid Nyare tid 1537 e.kr. Figur 1. Kronologiske perioder Då kun eit fåtal av alle kulturminne er kjent, er kulturminneforvaltninga avhengig av arkeologiske registreringar for å kunne uttale seg til plansakar, jf. Kulturminneloven 9. Om ei planlagt utbygging kjem i konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltakshavar søke om dispensasjon frå lovverket. Ved ei slik «frigjeving» blir det føresett at tiltakshavaren dekkjer utgiftene til nødvendige arkeologiske undersøkingar, jf. Kulturminneloven 10. På denne måten vil ikkje kunnskapen om kulturminna gå tapt, men bli dokumentert for framtidige generasjonar. 5

1.0 Samandrag Denne arkeologiske undersøkinga vart føreteke på Ner-Våge, gbnr. 185/1 i Rauma kommune, i samband med utarbeiding av trasé til dreneringsrør fra Vågstrandstunnellen. Feltarbeidet vart utført av Toril Bergsvik Johnston, Aaron Johnston og Kristoffer Dahle i perioden 8.- 23.11.2012, og rapporten vart ferdigstilt februar 2013. Totalt vart det nytta 22 dagsverk på saken. Av metodar vart det nytta maskinell sjakting og manuell prøvestikking. Totalt vart det funne ein lokalitet med automatisk freda kulturminne innanfor planområdet: Bosetning- aktivitetsområde, Våge, ID 159890 6

2.0 Bakgrunn og formål med undersøkinga Bakgrunnen for denne arkeologiske registreringa er arbeidet med legging av dreneringsrør fra Vågstrandstunnellen til strandlinja i Vågsbukta. Arbeidet vil føre til eit inngrep langs ein relativt smal trasé på heile strekninga. Arbeidet var allereie starta før dei arkeologiske undersøkingane kom igang. Torva var fjerna på jordet øst for gardshusa på Ner-Våge, der traséen var planlagt. Figur 2. Plankart 7

3.0 Området Området nærmast tunnellopninga er allereie undersøkt, mens det resterande området frå jordet på østsida av gardshusa og ned til strandsona har vorte undersøkt no. Hovudfokuset i denne undersøkinga vil ligge på dyrkamarka nær gardhusa på Ner-Våge. Her vart det gravd prøvestikk og sjakter. Som tidlegare nevnt var matjordlaget fjerna før vi fikk starta dei arkeologiske undersøkingane. I profilkanten langs den reinska traséen var tjukke dyrkingslag synlege. Dette var berre delvis fjerna av gravearbeidet, så vi fikk tatt prøvestikk gjennom dette laget. Det var også stort sett dette gamle dyrkingslaget som vart fjerna under arbeidet med framreinskinga av sjaktene her. Heilt i øst er traséen planlagt til nordsida av E139. Her er det tidlegare gjort registreringar, og blant anna funn av gamal dyrkingsjord og ein seinmesolittisk buplass. Desse lokalitetane ligg nord for traséen, og blir ikkje berørt av denne. Også ned mot strandlinja var det allereie utført gravearbeide. Det vart gravd nokre prøvestikk i dette området. Figur 3. Oversiktskart 8

Figur 4. Planområdet før sjakting. Bildet til venstre viser området østover langs E139. Bildet til høgre viser området øst for gardshusa og nordover mot E139. Figur 5. Østlige del av planområdet før prøvestikking. Til venstre viser bildet området frå E139 og ned mot strandsona. Til høgre viser bildet området på nordsida av E139 og vestover mot garden. 9

Som følgje av havstigning (transgresjon) og landheving (regresjon) har havnivået endra seg gjennom heile forhistoria. Då isen byrja å smelte etter sist istid steig havet relativt raskt, men samtidig byrja også landet å heve seg på grunn av mindre trykk frå isen. Resultatet vart ein påfølgande regresjon. I Møre og Romsdal ligg dei førhistoriske strandlinjene difor høgare enn dagens havnivå, men utviklinga er forskjellig frå område til område. David Simpson ved Bergen museum har utarbeida et program som gjer det mulig å skrive ut lokale strandforskyvingsdiagram. Kurvene er basert på arbeid av Stein Bondevik, John Inge Svendsen og Jan Mangerud frå 1998. Om ein føresett at fangstfolk i steinalderen busette seg nær sjøen, kan lokale strandlinjekurver både nyttast til å vurdere funnpotensial og til å datere eventuelle funn. Figur 6. Strandlinjekurve for Våge, Rauma kommune (kurve 70), etter skjema utarbeidet av David N. Simpson, mars 2001 (jf, Svendsen & Manglerud 1987, Bondevik, Svendsen og Manglerud 1998). 10

4.0 Kulturhistorisk riss Garden Ner-Våge er første gong kjent i Aslak Bolt si jordebok, og i historisk tid har den vore ein relativt stor gard. Futen Bernd Schrøder budde her på slutten av 1500-talet. Seinare har garden vore bustad for tollarar, offiserar og andre framståande personar, og det skal óg ha vore tingstad nedanfor tunet. Fleire ting kan tyde på at Våge var ein storgard i gamal tid óg. Både talet på funn og fornminne, samt strategisk plassering inne i vågen kan tyde på det. Jamfør tradisjonen skal det óg ha vore ei skipsstø eller eit skipsnaust innst i vågen, og ein vete på Vetehaugen på Lundsfjellet. 4.1 Automatisk freda kulturminne Ei oversikt over freda kulturminne er å finne på www.kulturminnesok.no, eller som wmsteneste i ein andre nettportalar (t.d. www.gislink.no, www.kulturminneatlas.no) Det er fleire kjente automatisk freda kulturminne i nærområdet til planområdet (Vedlegg 6). Det er blant anna registrert ein gravhaug på Hamneneset, Nedre Våge (ID 8553). Denne skal ha vært tilnærmet rund, ca 6 m i diameter, med to store hull (plyndringsgroper) midt i. Denne er registrert ca 800 m NØ for planområdet. Ca 600 m NV for vårt planområde er det registrert ein bautastein som i dag står på eit jorde like sør for enden av Vågen (ID 59715). I løpet av de siste årene er det gjort fleire ny-registreringar i området. I forbindelse med rassikring av E136 Måndalen-Våge vart det i april 2009 registrert stolpehol, ildsted, kokegroper og mulig forhistoriske dyrkingslag på Ner-Våge (ID 137087). Denne lokaliteten ligg omlag 250 m V for vårt reguleringsområde. I 2011 vart det gjort undersøkingar i forbindelse med ny kontrollstasjon på Våge. Arbeidet førte til registreringar av 4 ulike lokalitetar; ei mulig gravrøys med plyndringsgrop (eller tuft) som ligg ca 240 m Ø for vårt område (ID 147752). Ein seinmesolittisk buplass omlag 200 m Ø for planområdet (ID 147753), og to ulike område med gamle dyrkingsspor, omlag 200 m (ID 147755) og 80 m (ID 147754) unna vårt reguleringsområde. 4.2 Nyare tids kulturminne Ei oversikt over ein del verneverdige bygningar og andre byggverk frå nyare tid er å finne i det såkalla SEFRAK-registeret. Dette er tilgjengeleg som wms-teneste, mellom anna på www.gislink.no og www.kulturminneatlas.no. 4.3 Lausfunn Ei oversikt over gjenstandar som er innlevert til museum er tilgjengeleg på www.unimus.no/arkeologi. Ein del av desse er også kartfesta og fotografert. Det er kjent ein funnstad på Høgreiten, i overkant av 200 m S for planområdet. Her skal det i 1872 ha vært utført undersøkelser av forskjellige graver. Funna består blant anna av to 11

skålformede bronsespenner, to glassperler, to håndsnellehjul i kleber og eitt i brent leire samt 5 vevsteiner og ein brynestein (C 6378-84). I tillegg vart det funne ei ringforma ravperle (C 6385) på Nedre Våge, utan spor etter gravhaug. I restane av ein haug vart det funne ei gjennombora kule av brent leire (T 4364). Det skal vere fleire tapte gjenstandar i tillegg til desse, blant anna eit hein, mogleg skjoldbule, einegga sverd, skålspenne samt brente bein. Alt dette skal ha vore funne i brolagte kretser. (ID 37885). Det er kjent fleire lausfunn der ein meir bestemt funnstad ikkje kan fastsettast: ein tveegga spydspiss, bisselmunnbit, to ljåblad, to tveegga sverd, skjoldbule, einegga sverd, sverdgrep, to økseblad, hein og brynestein (T 2514-29). I tillegg er det funne nok ein tveegga spydspiss og eit økseblad (T 5036-37), utan stadfesta funnstad. På Øvre Våge er det funne eit ufullstendig kleberkar (T 11963), som skal vere av eldre jernalders form. Funnstaden er markert ca 600 m NV for vårt planområde (ID 57252). 12

5.0 Strategi og metode Strategi og metode vart valt ut frå terreng, arealbruk og vegetasjon i området. 5.1 Visuell overflateregistrering Metoden inneber at markoverflata blir registrert for å påvise funn av tufter, gravminner, dyrkingsspor o.s.b. Grunnen blir sondert ved hjelp av sonderingsbor, ei ca 1 meter lang metallstang der det er frest ut eit spor som gjer det mogleg å ta ut en profil av grunnen der ein stikk. Ved moglege funn blir det gjerne opna ei sjakt eller eit prøvestikk for å påvise eldstader, golvnivå, dyrkingslag el.l, avgrense kulturminna, og eventuelt ta ut kolprøver for datering. 5.2 Maskinell sjakting Metoden inneber at ein nytter gravemaskin med flatt graveskjær/pusseskjær til forsiktig å skrape av det øvste matjordslaget. Spor etter blant anna eldstader og stolpehol etter hus er ofte synlege rett i overkant av den sterile overgrunnen under. Sjaktene har ei bredde på om lag 3 meter. Ved undersøking av større område blir sjaktene lagt parallelt, med innbyrdes avstand på om lag 10-15 meter. 5.2 Manuell prøvestikking Metoden inneber at ein bruker spade og fjerner torva i eit om lag 40 x 40 cm stort område. Massen blir gravd opp mekanisk, bøtte for bøtte, og sålda i såld med 4 mm maskevidde. Såldingen fjernar jord, sand o.l. og gjer det mogleg å påvise steinredskapar som økser og pilspissar, eller avfall frå tilverking av slike, som t.d. flintavslag. Uttakstaden for kvart bøttelag blir markert i profilen for kvart bøttelag, for eventuelt å kunne relatere funn til riktig jordlag. Både positive og negative prøvestikk blir kartfesta, for slik å kunne avgrense eventuelle lokaliteter. 13

6.0 Undersøkinga Registreringsarbeidet vart utført av Toril Bergsvik Johnston, Kristoffer Dahle og Aaron Johnston i perioden 8.-23.11.2012, og utgjorde totalt 15 dagsverk. Maskinfører var Robin Bjering som stilte med gravemaskin med en ca. 120 cm bred pusseskuff. I løpet av undersøkinga hadde vi stort sett tørt vêr. Dagar med regn kunne nok gjere dokumentasjonsarbeidet noko vanskeleg innimellom, utan at det skapte dei store problema. 6.1. Sjakter Det vart totalt opna 5 sjakter med maskin innafor planområdet. To av dei (Sjakt A og B) starta i den sørvestlege enden av det allereie opna feltet, rett øst for husa på garden Ner-Våge. Sjaktene går i tilnærma nord-sør retning, mot vegen E136. Her går det opna feltet i tilnærma rett vinkel mot øst, og følger vegen mot øst. Ei lang sjakt (Sjakt C) vart gravd i dette området. Sjakta vart lagt inntil den sørlege kanten av det opna området, for å få med heile profilkanten frå torva og matjordlaget til botnen (steriel grunn). I tillegg vart det gravd to korte sjakter (Sjakt D og E) i tilnærma rett vinkel frå Sjakt C. Sjakt D ligg lengst øst av desse to sjaktene. Figur 7. Oversikt over sjaktene, markert med bokstavar A-E. I Sjaktene A og B vart det avdekka konsentrasjonar av strukturar. Dei aller fleste av desse strukturane låg innafor eit relativt avgrensa område i norde halvdel av begge sjaktene. Derfor vart det og reinska opp i området mellom desse sjaktene i forbindelse med desse konsentrasjonane. Dette området vart reinska for hand, og har fått betegneslen Område F. 14

Sjakt A (Vedlegg 2 og 3) Sjakta var positiv, og totalt vart det påvist 29 strukturar som er tolka som automatisk freda kulturminne. Størstedelen av strukturane ligg i nordre halvdel av sjakta, innafor eit relativt avgrensa område. Desse strukturane har samanheng med konsentrasjonane i Sjakt B og Område F. Dei aller fleste av strukturane i Sjakt A er tolka som mulige stolpehol. Berre nokre få er tolka som groper. Funna frå denne sjakta må sjåast i samanheng med strukturane i Sjakt B og Område F. Strukturane her er óg i all hovudsak tolka som stolpehol, og det er sannsynleg at vi har med bygningar i fleire fasar å gjere. Figur 8. Struktur A15. Stolpehol. Stratigrafien gjennom sjakta endra seg frå søndre til nordre ende. I den søndre delen av sjakta bar grunnen preg av omroting og oversvømming. Her har Vågselva og forgeiningar av elva gått over sine breidder fleire gonger, og skapt eit tildels fuktug område. Det kan óg ha vore påfylt massar i dette området i søndre ende av Sjaktene A og B. I søndre del var torva og matjordlaget ca 40 cm tjukt. Under dette ser vi lag på lag med sandhorisontar (15-25 cm tjukt) som stammar frå oversvømming av området i fleire omgangar. Under dette ligg eit ca 30 cm tjukt lag med gamal dyrkingsjord. 15

Figur 9. Østvendt profil i søndre del av Sjakt A. Mot midten av sjakta heva terrenget seg noko, og det gjorde at laga over sterilen tynne seg noko ut. Gjennom åra med jordbruk i området, har matjorda vorte dratt utover og jamna ut terrenget til ei viss grad. Så her er torva og matjordlaget ca 30 cm tjukt, medan den gamle dyrkingsjorda er ca 15 cm tjukk. Det er ikkje synlege spor etter oversvømming her (ca 30 m nord for søndre enda av Sjakt A). Mot nordre ende heller terrenget slakt ned mot E139 og nord. Igjen blir den gamle dyrkingsjorda tjukkare (opptil 40 cm i nordre ende av sjakta.) Mellom 7-14 m sør for nordre ende av Sjakt A, finn vi spor etter ein gamal gårdsveg. Denne viser seg som to parallelle linjer i grunnen, som óg går inn i Sjakt B og C. I profilveggene på sjaktene vises vegen som litt omrota sand- og steinholdig masse mellom dei to linjene. Vegen går i retning NØ-SV, og forsvinn ut i nordre profilkant i Sjakt C like øst for Sjakt E. 16

Figur 10. Spor etter gamal gardsveg i Sjakt C. Tatt mot øst. Figur 11. Profil i nordre ende av Sjakt A, som viser den gamle gardsvegen. Figur 12. Sjakt A. Bildet til venstre er tatt mot nord, og bildet til høgre er tatt mot sør. Grunnen i Sjakt A varierte mellom steinete sandblanda masse, og område med lys gulbrun sand med lite stein. Det var óg mindre flekkar med grå leire innimellom. Dei fleste av strukturane skilde seg klart ut fra undergrunnen på grunn av mørk fyllmasse. 17

Oversikt over strukturer i Sjakt A: Lengde: 72 m Bredde: 4-4.5 m Dybde: 45-85 cm Retning: NNØ-SSV Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar A1 Stolpehull Oval form, 35x20 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. A2 Udefinert Uregelmessig form, 35x25 cm, fylt med mørk grå siltsand med mye stein. A3 Grop Uregelmessig form, 30x25 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. A4 Stolpehull Oval form, 40x25 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. A5 Stolpehull Rund form, 18 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. A6 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. A7 Stolpehull Oval form, 25x20 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. A8 Stolpehull Oval form, 25x15* cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. A9 Stolpehull Oval form, 30x24 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. A10 Stolpehull Oval form, 30x15 cm, fylt med gråsvart siltsand. A11 Stolpehull Oval form, 40x30 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Uregelmessig oval form, 85x70 cm, fylt med gråsvart A12 Grop siltsand med endel stor og noe små stein. Rund form, 30 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med A13 Stolpehull noe småstein. Oval form, 35x20 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe A14 Stolpehull småstein. Oval form, 25x20 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe A15 Stolpehull småstein. #5 A16 A17 A18 A19 A20 A21 A22 A23 A24 A25 A26 A27 A28 A29 Stolpehull Stolpehull Stolpehull Stolpehull Grop Stolpehull Stolpehull Stolpehull Stolpehull Stolpehull Stolpehull Stolpehull Stolpehull Stolpehull Oval form, 55x35 cm, fylt med gråsvart siltsand med noen store steiner. Oval form, 40x35 cm, fylt med gråsvart siltsand med noen store steiner. Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe småstein. Rund form, 35 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noen store steiner. Langoval i form, 60x30 cm, fylt med gråsvart siltsand med noen store steiner. Oval form, 25x18 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Rund form, 25 cm diam., fylt med grå grus og sand med noe stein. Oval form, 35x20 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Oval form, 40x30 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Rund form, 35 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med mye stein. Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Rund form, 40 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med mye stein. Rund form, 20 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noen store steiner. Oval form, 30x15 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Noe usikker avgrensning mot struktur A10. Strukturen går inn i profilkant, og er ikke fullstendig avdekket. Noe usikker avgrensning mot struktur A16. Strukturen går inn i profilkant, og er ikke fullstendig avdekket. 18

Sjakt B (Vedlegg 2 og 3) Sjakta var positiv, og totalt vart det påvist 23 strukturar som er tolka som automatisk freda kulturminne. Også i denne sjakta ligg størstedelen av strukturane i nordre halvdel. Og som i Sjakt A er dei fleste óg tolka som stolpehol. Nokre få unntak gjeld ei mogleg kokegrop (B3) som ligg utanfor sjølve konsentrasjonen, nær søndre ende av sjakta. Her vart det i tillegg registrert eit mogleg stolpehol med fleire staurspor i nærleiken. Dette kan være spor etter ein hesjestaur. I dette området er det og ardspor i grunnen. Det er óg registrert ei mogleg kokegrop (B23) nær den nordre enden av Sjakt B. Konsentrasjonen av stolpehol og andre strukturar ligg i området mellom desse to kokegropene. Det vart tatt ut kolprøver frå begge kokegropene, samt fleire av strukturane innanfor konsentrasjonen, for om mogleg å finne samanhengen mellom strukturane og områda. Figur 13. Struktur B3. Kokegrop. Figur 14. Struktur B23. Kokegrop. Terreng og undergrunn i Sjakt B tilsvarar beskrivinga av Sjakt A. 19

Figur 15. Oversikt Sjakt B. Bildet til venstre er tatt mot nord, bildet til Høgre er tatt mot sør. 20

Oversikt over strukturer i Sjakt B: Lengde: 73 m Bredde: 3.5-4 m Dybde: 45-100 cm Retning: NNØ-SSV Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar B1 Grop Rund form, 50 cm diam., fylt med brungrå siltsand, grus og noe småstein. B2 Stolpehull Rund form, 20 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med lite stein. Med flere omkringliggende staurspor og ardspor. B3 Kokegrop Rund form, 75 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med mye stein (skjørbrent). #4 B4 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. B5 Stolpehull Rund form, 50 cm diam., fylt med mørk grå siltsand med noe stein. B6 Stolpehull Oval form, 35x20 cm, fylt med brungrå siltsand med noe stein. B7 Stolpehull Oval form, 30x20 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. #3 B8 Stolpehull Rund form, 35 cm diam., fylt med mørk grå siltsand med noe stein og trekull. B9 Stolpehull Oval form, 55x40 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. B10 Stolpehull Rund form, 45 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. B11 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med grå siltsand med lite stein. B12 Stolpehull Oval form, 50x30 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. B13 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. B14 Stolpehull Rund form, 30 cm diam., fylt med grå siltsand med lite stein. B15 Ildsted Oval form, 70x75 cm, fylt med gråsvart siltsand med mye stein. Strukturen går inn i profilkant, og er ikke fullstendig avdekket. B16 Stolpehull Rund form, 15 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe småstein. B17 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med brungrå siltsand med noe stein. B18 Stolpehull Rund form, 20 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. B19 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med brungrå siltsand med noe stein. B20 Stolpehull? Strukturen ble dekt av utrast masse før den ble dokumentert. B21 Stolpehull? Strukturen ble dekt av utrast masse før den ble dokumentert. B22 Ildsted Oval form (?), 70x20 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Strukturen går inn i profilkant, og er ikke fullstendig avdekket. B23 Kokegrop Rund form (?),100x70 cm, fylt med gråsvartsvart siltsand med mye stein og endel trekull. #8 Strukturen går inn i profilkant, og er ikke fullstendig avdekket. 21

Sjakt C (Vedlegg 4 og 5) Sjakta var positiv, og totalt vart det påvist 9 strukturar som er tolka som automatisk freda kulturminne. 7 av strukturane er tolka som stolpehol, og ligg samla innafor eit avgrensa område nær vestre ende av sjakta. Dei ligg óg like sør for enden av Sjakt E, og denne konsentrasjonen av strukturar fortsett inn i denne sjakta. I alt er det 10 stolpehol (C1-7 og E1, E2 og E4) og eitt mogleg staurspor (E3) innanfor denne konsentrasjonen. Det vart tatt ut kolprøve til datering frå eitt av stolpehola (C4). Figur 16. Struktur C4. Stolpehol. Alle desse 11 strukturane er tolka som del av samme konstruksjon, altså berre ein fase. Ei datering av desse, samt dateringar fra den større strukturkonsentrasjonen i Sjakt A+B og Område F vil kunne vise om det er ein samanheng mellom desse to områda. I tillegg vart det registrert to rydningsrøyser i Sjakt C. Restane av røys C8 ligg ca 40 m frå vestre ende av sjakta. Noko av steinen frå denne røysa vart teke bort med gravemaskina under sjaktinga. Rydningsrøys C9 er større, og ligg ca 55 m frå vestre ende av Sjakt C. Begge røysene går inn i nordre sjaktkant. Og i begge røysene synes steinane å ligge i det gamle dyrkingslaget, utan å lage spor i undergrunnen. Over steinane var eit relativt tynt lag med rødbrunt, seigt organisk materiale. Dette er tolka som gamal markoverflate/torv. Over dette igjen, var det meir dyrkingsjord. Dette kan tyde på at rydningsrøysene tilhøyrer ein tidleg fase av jordbruket på denne staden. 22

Figur 17. Struktur C9. Rydningsrøys. Figur 18. Struktur C8. Rydningsrøys (rest). Grunnen i Sjakt C varierte mellom steinete sandblanda masse og sandgrunn med relativt lite stein (som i Sjakt A og B). Generelt heller terrenget svakt ned mot nord og E139. Mot østre ende av sjakta, stiger terrenget mot en rund rygg. Det gamle dyrkingslaget tynnes gradvis ut mot toppen av denne ryggen, for å verte heilt borte på toppen. Arbeidet med jorda har gjennom åra skava bort dette laget. I helninga mot ryggen vart det registrert ardspor i grunnen. Desse vart dessverre dekt av utrast masse før dei kunne dokumenterast, men området for dei er markert på planteikning. 23

Figur 19. Oversikt Sjakt C. Bildet til venstre er tatt mot øst, bildet til høgre er tatt mot vest. Heilt i vestre ende av søndre profilkant i Sjakt C, ser vi spor etter den gamle gardsvegen. Øst for vegen viser profilen at matjordlaget og torva er ca 35 cm tjukk, medan den gamle dyrkingsjorda ligg under og er ca 80 cm tjukk. Her kan ein tydeleg skilje ut minst to ulike dyrkingslag; eitt som er gråbrunt på farge, og ca 55 cm tjukt. Dette ligg direkte under matjordlaget. Under dette, og over sterilen ligg eit ca 25 cm tjukt lag med gråsvart dyrkingsjord. Ved rydningsrøys C9 er stratigrafien noko annleis; matjordlaget og torva er 30-40 cm tjukk, og ligg over eit lag med gamal dyrkingsjord som er ca 40 cm tjukt. Under dette er det eit steinete lag på ca 10 cm, som ligg over eit lag av rødbrun, seig organisk masse som er tolka som gamal markoverflate (ca 8-9 cm tjukt). Under dette igjen er endå eit lag med gamal dyrkingsjord, ca 25 cm tjukk, før eit lag med sand- og grusblanda jord med gråbrun farge ligg over sterilen. Det vart tatt ut kolprøver til datering frå fleire av desse horisontane, men det er uvisst om dei vil bli prioritert i denne omgangen. På det tjukkaste er laga av den gamle dyrkingsjorda ca 1 meter tjukt tilsaman. Dette målet er tatt i Sjakt C, rett før terrenget stig oppover mot ryggen i øst. Dette skuldast nok at pløying og arbeidet med jorda har skava av frå toppen av ryggen, og dratt det nedover mot vest og samla det opp her. 24

Oversikt over strukturer i Sjakt C: Lengde: 111 m Bredde: 4-4.5 m Dybde: 100-135 cm Retning: Ø-V Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar C1 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. C2 Stolpehull Rund form, 30 cm diam., fylt med grå, leirholdig siltsand med noe stein. C3 Stolpehull Rund form, 20 cm diam., fylt med grå, leirholdig siltsand med noe stein. C4 Stolpehull Rund form, 30 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. #7 C5 Stolpehull Oval form, 35x25 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. C6 Stolpehull Rund form, 20 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. C7 Stolpehull Rund form, 30 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. C8 Rydningsrøys C9 Rydningsrøys Sjakt D (Vedlegg 5) Sjakta var negativ, med omsyn til arkeologiske strukturar i grunnen, men det vart påvist eit tjukt lag med gamal dyrkingsjord. I og med den naturlege helninga i terrenget mot nord og E139, var det her den gamle dyrkingsjorda var på det tjukkaste. Nøyaktig kor tjukk den har vore i nordre ende an denne sjakta kunne ikkje målast, sidan deler av laget allereie var fjerna saman med matjordlaget, men det har vore minst 1 meter tjukt. Det vart tatt ut kolprøve frå botnen av dette laget. Dette vil kunne gje informasjon om når dei starta å nytte jorda i jordbrukssamanheng her på Våge. Figur 20. Gamalt dyrkingslag i Sjakt D. 25

Figur 21. Oversikt Sjakt D. Tatt mot nord. Oversikt Sjakt D: Lengde: 5,5 m Bredde: 4-4.5 m Dybde: Ca 1 m Retning: N-S Sjakt E (Vedlegg 4 og 5) Sjakta var positiv, og totalt vart det påvist 4 strukturar som er tolka som automatisk freda kulturminne. Strukturane omfattar tre stolpehol og eitt staurspor. Dei ligg i same område som stolpehola i Sjakt C (C1-7), og er tolka som del av samme konstruksjon. (Jfr omtale Sjakt C). Figur 22. Konsentrasjon av stolpehol i Sjakt C og E. Tatt mot nordvest. Sjakt E ligg i eit område der matjorda og noko av den gamle dyrkingsjorda allereie var fjerna, så stratigrafien her vert ikkje vidare omtala. Terrenget her heller slakt ned mot E139 i nord. 26

Figur 23. Oversikt Sjakt E. Tatt mot nord. Oversikt over strukturer i Sjakt E: Lengde: 12 m Bredde: 4-4.5 m Dybde: 45 cm Retning: N-S Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar E1 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. E2 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. E3 Staurspor Rund form, 12 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. E4 Stolpehull Rund form, 25 cm diam., fylt med gråsvart siltsand med noe stein. Område F (Vedlegg 2) Dette området vart reinska i etterkant av sjaktinga. Under sjakting av Sjakt A og B kom det tydeleg fra ein konsentrasjon av strukturar innenfor begge sjaktene. Det var sannsnleg at desse konsentrasjonane hang saman, og vi ville finne ut meir om kor omfattande denne konsentrasjonen var. Difor vart området mellom sjaktene A og B reinska fra. Dette vart gjort uten hjelp av gravemaskin, sidan matjordlaget og det aller meste av det gamle dyrkingslaget allerede var fjerna frå dette området. 27

Figur 24. Oversikt konsentrasjon i Sjakt A, B og område F. Tatt med minikopter. Reinskinga av denne delen av feltet avdekka fleire strukturar; dei fleste tolka som stolpehol, men óg nokre som er sannsynelge eldstader og andre nedgravingar og groper. I alt viser dette til ei stor gruppe stolpehol, som må stamme frå fleire bygningar. Det var i denne omgangen vanskeleg å sjå noko system på desse stolpehola, og vi har ikkje sett nokon tydelege mønster i dei. Vi har difor ikkje noko formeining om kor mange ulike bygg og konstruksjonar som har stått her. Fleire av stolpehola dannar rette linjer i grunnen, og fleire er lik i storleik og fyllmasse. Vidare undersøkingar vil kunne seie meir om antal bygningar, samt type og storleik på bygningane. Det vil óg kunne gje eit bilde av kor mange fasar av bruk desse strukturane representerer. Frå grunneigaren fikk vi fortalt at det skulle ha stått eit fjøs her i dette området i nyare tid, utan at det kunne stadfestas nærmare. Det vart tatt ut kolprøver til datering frå fleire av desse strukturane. Figur 25. Oversikt over område F. Tatt mot sør. 28

Oversikt over strukturer i Område F: Lengde: 12 m Bredde: 5,5 m Dybde: 45-85 cm Retning: NNØ-SSV Str. Nr. Type Beskrivelse Prøve Kommentar F1 Stolpehull Oval form, 25x30 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. F2 Stolpehull Oval form, 25x30 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. F3 Stolpehull Oval form, 25x30 cm, fylt med gråsvart siltsand og store steiner. F4 Stolpehull Rund form, 25 cm diam, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. F5 Stolpehull Oval form, 20x30 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. F6 Stolpehull Oval form, 30x40 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. F7 Stolpehull Rund form, 20 cm diam, fylt med brungrå siltsand med noe stein. F8 Ildsted Uregelmessig oval i form, 70x50 cm, fylt med gråsvart siltsand med noe stein, trekull langs kanten. #2 F9 Nedgraving Rektangulær form, 115x70 cm, fylt med grå leirholdig siltsand med flere steiner. F10 Stolpehull Rund form, 30 cm diam, fylt med mørk grå siltsand med mye stein. F11 Ildsted Rund form, 70 cm diam, fylt med mørk grå siltsand med noe stein og trekull. F12 Stolpehull Rund form, 35 cm diam, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. F13 Stolpehull Rund form, 20 cm diam, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. F14 Stolpehull Oval form, 30x20 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. F15 Stolpehull Uregelmessig oval form, 35x30 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. #6 F16 Grop Avlang form, 100x35 cm, fylt med mørk grå siltsand med mye stein. Mulig to strukturer. F17 Stolpehull Rund form, 25 cm diam, fylt med mørk grå siltsand med mye stein. F18 Staurspor Rund form, 18 cm diam, fylt med mørk grå siltsand. F19 Stolpehull Oval form, 35x25 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. F20 Stolpehull Rund form, 20 cm diam, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. F21 Grop Rektangulær form, 150x115 cm, fylt med mørk grå siltsand med mye stein og konsentrasjon av trekull. #1 F22 Grop Oval form, 60x50 cm, fylt med mørk grå siltsand med grus og stein. F23 Stolpehull Rund form, 40 cm diam, fylt med gråsvart siltsand med noe stein. F24 Stolpehull Oval form. 45x35 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. F25 Stolpehull Rundoval form, 45x35 cm, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. F26 Stolpehull Rund form, 30 cm diam, fylt med gråsvart siltsand med mye stein og trekull. F27 Stolpehull Rund form, 25 cm diam, fylt med mørk grå siltsand med noe stein. 29

6.2. Prøvestikk Det vart totalt gravd og dokumentert 6 prøvestikk langs traséen. Desse vart tatt i område med restar etter førhistoriske dyrkingslag som var synleg etter avtorving. Av praktiske omsyn vart det valt å legge prøvestikka til område utan for tjukke dyrkingslag. Av desse prøvestikka var 1 positivt også med omsyn til littisk materiale (PS 2), medan 1 viste spor etter brent bein (PS 3). I prøvestikk 5 vart det påvist mykje torv og stor stein, som kan peike i retning av ei røys av same type som C8 og C9. Figur 20. Kart over alle prøvestikka, med nummer Prøvestikk 1 Prøvestikket var negativt med omsyn til littisk materiale. Lengd: 30 cm Breidde : 30 cm Djupn: 10 cm Bøttelag 1 Lag Nr. Tjuknad Skildring Prøve Kommentar 1 10 cm Brun matjord, med lite kol 2 Rødbrun aur/grus 30

Prøvestikk 2 Prøvestikket var positivt, og det vart påvist både littisk materiale og forhistoriske dyrkingslag. Lengd: 30 cm Breidde : 30 cm Djupn: 45 cm Bøttelag 3 Lag Nr. Tjuknad Skildring Prøve Kommentar Mørk, svartbrunt dyrkingslag med 1 10 cm mykje kol ID 159890-2 2 5-8 cm Rødbrun aur/grus Funn. Nr Type Råstoff Skildring Kontekst Kommentar Lag 1 1 Avslag Flint Grått avslag, ca 1,5 cm Bl 1 ID 159890-1 Prøvestikk 3 Prøvestikket var negativt med omsyn til littisk materiale, men det vart påvist forhistoriske dyrkingslag med brente bein. Lengd: 30 cm Breidde : 30 cm Djupn: 50 cm Bøttelag 4 Lag Nr. Tjuknad Skildring Prøve Kommentar 1 10 cm Mørk, svartbrunt dyrkingslag med mykje kol ID 159890-2 2 Rødbrun aur/grus Funn. Nr Type Råstoff Skildring Kontekst Kommentar Lag 1 1 Bit Kvarts Kvitblank, ca. 0,5 cm Bl 2 Avskrevet som natur Brent Lag 1 Ikkje tatt inn, tilknytning til 2 Fragment bein Fragment, ca. 0,5 cm Bl 2 159890-1? Prøvestikk 4 Prøvestikket var negativt med omsyn til littisk materiale, men det vart påvist forhistoriske dyrkingslag. Stikket vart tatt før sjakting, og under rensing av profil. Lengd: 40 cm Breidde : 20 cm Djupn: 10 cm Bøttelag 1 Lag Nr. Tjuknad Skildring Prøve Kommentar Mørk, svartbrunt dyrkingslag med 1 10 cm mykje kol ID 159890-2 2 Rødbrun aur/grus 31

Prøvestikk 5 Prøvestikket var negativt med omsyn til littisk materiale, men det vart påvist ei muleg rydningsrøys frå forhistorisk tid. Lengd: 30 cm Breidde : 30 cm Djupn: 50 cm Bøttelag 3 Lag Nr. Tjuknad Skildring Prøve Kommentar 1 20 cm Brun matjord, med noko kol 2 30 cm Rødbrun organisk jorv, med mye stor stein 3 Rødbrun aur/grus Muleg torvdekket rydningsrøys, jf. ID 159890-3 og 4. Prøvestikk 6 Prøvestikket var negativt med omsyn til littisk materiale, men det vart påvist forhistoriske dyrkingslag. Lengd: 30 cm Breidde : 30 cm Djupn: 25 cm Bøttelag 2 Lag Nr. Tjuknad Skildring Prøve Kommentar Mørk, svartbrunt dyrkingslag med 1 25 cm mykje kol ID 159890-2 2 Rødbrun aur/grus Det vart og gravd 4 prøvestikk heilt i østre ende av planområdet (se bilder figur 5). Desse vart ikkje innmåla eller vidare dokumentert da dei var negative og omådet vart tatt i bruk straks det var klart at ingen automatisk freda kulturminne vart funne. 6.3 Dokumentasjon Kulturminne, funn, sjakter og prøvestikk vart fotografert og kartfesta. Det vart nytta eit Nikon DX kamera, og teke 167 bilder (sjå vedlegg 1). Kartfestinga vart gjort av Roar Eikebø, ved bruk av Cpos, og bearbeida ved hjelp av ArcMap. Alle teikningane er også reinteikna. Totalt vart det teke 12 kolprøver. Av desse er 5 sendt til C14-datering (vedlegg 7 og 8). 32

7.0 Resultat Undersøkinga resulterte i funn av ein lokalitet med automatisk freda kulturminne. 7.1 Automatisk freda kulturminne Bosetning-aktivitetsområde, Våge, ID 159890 Lokaliteten på Ner-Våge omfattar stolpehol, eldstader, kokegroper, nedgravningar og rydningsrøyser. Dei fleste strukturane fordeler seg på ein stor og ein mindre konsentrasjon, medan rydningsrøysene og kokegropene, samt nokre få andre strukturar ligg litt perifert til i forhold til desse to konsentrasjonane. Sjølve strukturane ligg innafor eit område på ca 60 m nord-sør og 80 m øst-vest. Lokaliteten er ikkje avgrensa innanfor planområdet. Det forventas at den fortsetter både øst for Sjakt B og vest for Sjakt A, samt nord og moglegvis sør for Sjakt C. Dette gjeld begge strukturkonsentrasjonane og området for rydningsrøysene. Figur 26. Kart over lokaliteten. Lokaliteten ligg umiddelbart sør for E139, på eit jorde med dyrkamark på østsida av gardshusa på Ner-Våge (Gnr 185/ Bnr 1). Den vestlegaste sjakta (A) ligg kloss inntil hagen til garden, rett øst for stabbursbygniga. 33

Jordet som planområdet ligg på, heller generelt mot nord og nordvest. Ein avrunda rygg går i nordøst-sørvestleg retning i vestre del av jordet, og herifrå er det utsyn mot Vågen i nordvest og mot Vågshamna i nordøst. Sjølve lokaliteten ligg på eit avflata område i den nordvestlege delen av jordet. Det vart avdekt ei stor mengde av strukturar i området. Ingen av strukturane vart snitta fordi det er knytt stor sikkerheit til at dei faktisk er arkeologiske strukturar. Det vart derimot tatt kolprøver til datering frå fleire av strukturane, i tillegg til kolprøver frå dei gamle dyrkingslaga på fleire nivå. Det vart så valgt ut 5 prøver som vart sendt til datering. Dateringa frå botnen av dyrkingsjorda (frå Sjakt D) fekk eit resultat på BP 3560-3440/3430-3400 (BC 1610-1490/1480-1450). Dette plasserar oppstarten av jordbruket her på Ner-Våge i tidleg bronsealder. Vidare vart det sendt inn tre kolprøver til datering fra konsentrasjonen i Sjakt A+B og Område F. Stolpehol A15 fekk eit resultat på BP 1510-1500/1490-1470/1420-1340 (AD 440-450/460-480/530-610). Eldstaden F8 fekk ei liknande datering; BP 1520-1350 (AD 430-600). Stolpeholet ligg ca 4 m NNV for eldstaden. Kanskje kan det vere ein samanheng mellom den konstruksjonen/bygninga som A15 representerer og eldstaden, som begge ligg innanfor Folkevandringstid. Ei vidare undersøking vil kunne sette fleire av strukturane og stolpehola i samanheng, og identifisere antal, størrelse og mogleg bruk av bygningane som har stått her. Innanfor same konsentrasjon vart det sendt inn ei kolprøve til. Eit stolpehol i Sjakt B, lengst sør innanfor konsentrasjonen vart vald ut, og ga ei datering på BP 2430-2420/2360-2340 (AD 480-460/410-390). Dette tilsvarar Førromersk Jarnalder. Den andre konsentrasjonen av stolpehol ga heilt andre resultat. Kolprøve frå eitt stolpehol (E4) vart sendt inn, og kom tilbake med ei datering til BP 500-310, altså ei sannsynleg datering til 1500-talet. Dette viser nok ein gong at området har vore nytta gjennom fleire fasar opp gjennom tida, og at bygningar har vorte flytta gong etter gong i seinare tid óg. 34

8.0 Konklusjon Heile området er registrert jf. Kulturminneloven 9. Av metodar vart det både nytta visuell overflateregistrering, maskinell sjakting og manuell prøvestikking. Figur 27. kart over lokaliteten og planområdet. Undersøkinga har resultert i funn av automatisk freda kulturminne. Desse er registrert i den nasjonale kulturminnedatabasen Askeladden, med ID 159890, og er tilgjengelege for publikum som wms-teneste og via nettstaden www.kulturminnesok.no. Både mengden strukturar og dateringane viser til ein fleirfasa lokalitet med mykje aktivitet opp gjennom forhistoria og historia. Ei vidare undersøking vil kunne skape eit tydelegare bilde av utviklinga på garden Ner-Våge, og gje eit utvida bilde av den spanande historia her på garden, som dei tidlegare funna har gjeve ein smakebit av. 35

9.0 Litteraturliste Bondevik, Stein, John Inge Svendsen og Jan Mangerud (1998). Distinction between the Storegga tsunami and the Holocene marine transgression in coastal basin deposits of western Norway. Journal of Quaternary Science, 13(6):529-537. Dahle, Kristoffer (2011). Arkeologisk rapport nr. 12/2011: E139 Ny kontrollstasjon på Våge. Møre og Romsdal fylkeskommune. Mokkelbost, Marte (2009). Ang. Reguleringsplan for rassikring Måndalen-Våge. Innberetning om registrering. Møre og Romsdal fylkeskommune. Svendsen, John Inge og Jan Mangerud (1987). Late Weichselian and Holocene sea-level history for a cross section of western Norway, Journal of Quaternary Science, 2:113-132. 36

10.0 Liste over vedlegg 1. Fotoliste 2. Plantegning 1 + 4 3. Plantegning 2 4. Plantegning 3 5. Plantegning 5 6. Kulturminner 7. Treartsbestemmelse 8. Dateringer 9. Planområdet flyfoto 37

Foto-ID Beskrivelse Tatt mot B190104 Sjakt C med utrast masse langs søndre sjaktkant. V B190141 Strukturkonsentrasjon i Sjakt A+B og Område F. S B190142 Strukturkonsentrasjon i Sjakt A+B og Område F. S B190443 Strukturkonsentrasjon i Sjakt A+B og Område F. NØ B190444 Strukturkonsentrasjon i Sjakt A+B og Område F. Ø B190146 Minikopter brukt til fotografering fra lufta. B190150 Minikopter brukt til fotografering fra lufta. B190151 Minikopter brukt til fotografering fra lufta. B190153 Minikopter brukt til fotografering fra lufta. DSC03518 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03519 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03521 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03524 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03525 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03526 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03532 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03542 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. DSC03545 Oversikt fra lufta, Sjakt A + B og Område F. IMG_3907 Området langs E139 før sjakting. Ø IMG_3908 Vestlige del av planområdet før sjakting. NØ IMG_3912 Før sjakting: profil som viser gammel dyrkingsjord. S IMG_3913 Området langs E139 før sjakting. V IMG_3915 Delvis opprensket profil med dyrkingsjord. S IMG_3917 Delvis opprensket profil med dyrkingsjord. S IMG_3918 Vestlige del av planområdet før sjakting. NØ IMG_3923 Oversikt Sjakt A. NØ IMG_3925 Oversikt Sjakt A. NØ IMG_3927 Oversikt Sjakt A. NØ IMG_3928 Oversikt Sjakt A. S IMG_3929 Oversikt Sjakt B. N IMG_3931 Oversikt Sjakt B. N IMG_3932 Oversikt Sjakt B. N IMG_3933 Oversikt Sjakt B. N IMG_3934 Oversikt Sjakt B. N IMG_3935 Oversikt Sjakt B. S IMG_3936 Oversikt Sjakt B. S IMG_3937 Oversikt Område F. NØ IMG_3938 Oversikt Område F. N IMG_3939 Oversikt Område F. NV IMG_3940 Oversikt Område F. S IMG_3941 Oversikt Område F. S IMG_3942 Plan struktur A1 38

IMG_3943 Plan struktur A2 IMG_3944 Plan struktur A3 IMG_3945 Plan struktur A4 (NB markert som A3 på bildet) IMG_3946 Plan struktur A29 IMG_3947 Plan struktur A5 IMG_3948 Plan struktur A6 IMG_3949 Plan struktur A7 IMG_3950 Plan struktur A8 IMG_3951 Plan struktur A9 IMG_3952 Plan struktur A10 IMG_3954 Plan struktur A11 IMG_3955 Plan struktur A12 IMG_3956 Plan struktur A13 IMG_3958 Plan struktur A14 IMG_3959 Plan struktur A15 IMG_3960 Plan struktur A16 IMG_3961 Plan struktur A16 og A17 IMG_3962 Plan struktur A16 og A17 IMG_3963 Plan struktur A16 og A17 IMG_3964 Østligste del av undersøkelsesområdet. N IMG_3965 Østligste del av undersøkelsesområdet. S IMG_3966 Østligste del av undersøkelsesområdet. S IMG_3967 Østligste del av undersøkelsesområdet. N IMG_3968 Østligste del av undersøkelsesområdet. N IMG_3969 Østligste del av undersøkelsesområdet. SV IMG_3970 Plan struktur A18 IMG_3971 Plan struktur A19 IMG_3973 Plan struktur A28 IMG_3974 Plan struktur A20 IMG_3975 Plan struktur A21 IMG_3976 Plan struktur A22 IMG_3977 Plan struktur A23 IMG_3978 Plan struktur A24 IMG_3979 Plan struktur A25 IMG_3980 Plan struktur A26 IMG_3981 Plan struktur A27 IMG_3982 Plan struktur A4 IMG_3983 Plan struktur F1 IMG_3984 Plan struktur F2 IMG_3985 Plan struktur F3 IMG_3986 Plan struktur F4 IMG_3988 Plan struktur F5 IMG_3989 Plan struktur F6 IMG_3990 Plan struktur F7 IMG_3991 Plan struktur F8 IMG_3992 Plan struktur F9 39

IMG_3993 Plan struktur F10 IMG_3994 Plan struktur F11 IMG_3995 Plan struktur F12 IMG_3996 Plan struktur F13 IMG_3997 Plan struktur F14 IMG_3998 Plan struktur F15 IMG_3999 Plan struktur F16 IMG_4000 Plan struktur F17 IMG_4001 Plan struktur F18 IMG_4002 Plan struktur F19 IMG_4003 Plan struktur F20 IMG_4004 Plan struktur F21 IMG_4005 Plan struktur F22 IMG_4007 Plan struktur B2 IMG_4008 Plan struktur B2 IMG_4009 Plan struktur B3 IMG_4010 Plan struktur B3 IMG_4011 Plan struktur B5 IMG_4012 Plan struktur B6 IMG_4013 Plan struktur B7 IMG_4014 Plan struktur B8 IMG_4015 Plan struktur B1 IMG_4016 Plan struktur B9 IMG_4017 Plan struktur B10 IMG_4018 Plan struktur B11 IMG_4019 Plan struktur B12 IMG_4020 Plan struktur B13 IMG_4021 Plan struktur B14 IMG_4023 Plan struktur B15 IMG_4024 Plan struktur B4 IMG_4026 Plan struktur B16 IMG_4027 Plan struktur B17 IMG_4028 Plan struktur B18 IMG_4029 Plan struktur B19 IMG_4030 Oversikt Sjakt C. Ø IMG_4031 Oversikt Sjakt C. Ø IMG_4032 Oversikt Sjakt C. V IMG_4033 Oversikt Sjakt D. N IMG_4034 Oversikt Sjakt E. N IMG_4035 Plan struktur B22 IMG_4036 Plan struktur B23 IMG_4037 Plan struktur C1 IMG_4038 Plan struktur C2 IMG_4039 Plan struktur C3 IMG_4040 Plan struktur C4 IMG_4041 Plan struktur C5 40

IMG_4042 Plan struktur C6 IMG_4043 Plan struktur C7 IMG_4044 Plan struktur E1 IMG_4045 Plan struktur E2 IMG_4046 Plan struktur E3 IMG_4047 Plan struktur E4 IMG_4048 Strukturkonsentrasjon i Sjakt C og E. N IMG_4049 Strukturkonsentrasjon i Sjakt C og E. NNØ IMG_4050 Strukturkonsentrasjon i Sjakt C og E. NØ IMG_4051 Strukturkonsentrasjon i Sjakt C og E. NNV IMG_4052 Strukturkonsentrasjon i Sjakt C og E. V IMG_4053 Strukturkonsentrasjon i Sjakt C og E. V IMG_4055 Østvendt profil i søndre del av Sjakt A. IMG_4057 Østvendt profil i nordre del av Sjakt A. IMG_4059 Plan struktur F23 IMG_4060 Plan struktur F24 IMG_4061 Plan struktur F25 IMG_4062 Plan struktur F26 IMG_4063 Plan struktur F27 IMG_4064 Nordvendt profil i vestre del av Sjakt C (med spor etter gammel gårdsvei). IMG_4066 Nordvendt profil i vestre del av Sjakt C (med spor etter gammel gårdsvei). IMG_4068 Nordvendt profil i midtre del av Sjakt C. IMG_4070 Nordvendt profil i midtre del av Sjakt C. IMG_4072 Østvendt profil i Sjakt D. IMG_4074 Sørvendt profil i utkanten av C9. IMG_4075 Struktur C9. Ø IMG_4076 Struktur C9. Ø IMG_4077 Struktur C9. NØ IMG_4078 Struktur C9. N IMG_4079 Struktur C9. NØ IMG_4080 Struktur C8 (rester av strukturen). N IMG_4082 Struktur C8 og C9. Ø IMG_4084 Strukturkonsentrasjon i Sjakt A + B med gården i bakgrunnen. SV 41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64