Sogn og Fjordane Sau og Geit Til Styret i Norsk Sau og Geit Sogn og Fjordane Bondelag Sogn og Fjordane Bonde- og Småbrukarlag Innspel til jordbrukstingingane 2017 Generelle krav Sogn og Fjordane Sau og Geit meiner at tilskota minimum må aukast i takt med kostnadsauken i jordbruket for å oppretthalda og eventuelt auka inntekta til bonden. All auke i tilskot må koma som friske midlar over statsbudsjettet. Omleggingar og omfordeling av tilskot har me dårlege erfaringar med, jf slaktetilskot for lam og kje. Tilskot til avlsarbeid må aukast, då dette tilskotet har vore uendra i mange år, medan kostnadane har auka. Endring av teljedato må ikkje føra til at satsar og intervall i dyretalet vert endra på ein slik måte at årleg husdyrtilskot og avløysartilskot blir redusert for den enkelte gardbrukar. Det er viktig å behalda det som er att av struktur i tilskotsordningane, og auke i husdyrtilskot må koma i det fyste intervallet, dvs for dei 125 fyrste geitene og 100 fyrste sauene. Regionreform med samanslåing av fylke må ikkje få innverknad på soneinndelinga for tilskot. Det blir ikkje brattare på Jæren og flatare i Sogn og Fjordane av at Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane blir slegne saman. Tilskot til utmarksbeite Tilskot til dyr på utmarksbeite må prioriterast. Sauen og geita er gode til å gjera seg nytte av det dei finn i utmarka, og beiting er pr i dag den mest effektive utnyttinga av desse ressursane. I tillegg er beitinga med på å hindre/redusere attgroing i li og fjell, noko som kjem både reiselivsverksemder og turfolk til gode. Utmarksbeitetilskotet må aukast med kr 48 til totalt kr 200 pr sau/lam/geit/kje. Dette må prioriterast i jordbrukstingingane 2017, med friske budsjettmidlar. Me meiner og at kravet om beiting i utmark kan aukast frå 5 til 6 veker. Auke i tilskotet og tal veker på utmarksbeite vil fremja betre utnytting av utmarksbeita framfor tidleg sanking og levering til slakt. Me har ikkje klart for oss korleis dyr på utmarksbeite skal teljast i det nye tilskotsystemet. Me meiner at tidlegare teljemåte for dyr på utmarksbeite skal vidareførast i det nye tilskotssystemet. Det vil seia at dei dyra som innfrir minimum tal veker på utmarksbeite skal ha rett på beitetilskot, uavhengig av om dei er tapte i ettertid.
Beite på innmark Beite er ein viktig grovfôrressurs på mange småbruk i motsetnad til større bruk med større og flatare slåttemarker. I jordbruksavtalen for 2014 vart arealtilskotet flata ut til fordel for gardar med store slåtteareal, på kostnad av bruk med lite slåtteareal. Mykje brattlendt slåttemark står dessutan i fare for å gro att etter kvart som småbruk blir nedlagde og dei som overtek drifta av jorda berre vinn over den lettast tilgjengelege slåttemarka. Når areala aukar vil omfanget av gjerdehald auka og, spesielt med leigejord og små teigar. Gjerda vil i mange tilfelle ikkje bli skjøtta av verken eigar eller eventuell leigetakar dersom innmarka ikkje blir nytta til beite. Elles kan det nemnast servituttlova 14 hindrar beiting med geit i barskog og andre utvalde skogtypar. Det er difor ikkje alle geitebønder som har høve til å sleppa geitene på utmarksbeite. Det syner dessutan godt att i landskapet der geiter har beita på eit avgrensa område. Bruk av innmark og vedlikehald av gjerde bør styrkast gjennom auke i regionale miljømidlar (RMP), med føringar om prioritering av innmarksbeite i fylke/område der dette er ynskjeleg. Det bør vera eit vilkår at tilskotmottakaren syter for gode gjerde kring dei beita han/ho mottek slikt tilskot for. Dette er også lett å kontrollera, då tiltak i RMP-søknaden skal teiknast inn på kart. Auke i tilskot til RMP må koma som auke i budsjettmidlar, og ikkje dekkast inn ved reduksjon i tilskot til utmarksbeite. Tilskot til avløysing ved ferie og fritid Ordninga bør styrkjast ved å auka både satsane per dyr og maksimalt tilskot, slik at det blir meir attraktivt for dei unge å gå inn i landbruket. Auka tilskot til avløysing gjev bonden meir fritid, og/eller bonden kan gje ei høgare løn slik at det blir meir attraktivt for norsk ungdom å ta seg arbeid landbruket. Helsestatus ammegeit Norske geitemjølksprodusentar har lagt ned mykje arbeid i å sanera buskapane sine mot tre kroniske sjukdommar, med økonomisk stønad over jordbruksavtalen og prosjektet Friskare Geit. Så godt som alle norske mjølkegeiter er no sanerte og friske. Men det er ikkje gjort tilsvarande tiltak i alle ammegeitbuskapar. Ein del ammegeitbuskapar er testa, og i om lag 5% av desse er det funne smitte. Ein må difor leggja til grunn at det framleis finst smitta geiter i Noreg, og at dette kan vera ein risiko for produsentar som har sanert. Det bør difor løyvast pengar over jordbruksavtalen til å dekka utgifter til testing og eventuell sanering hjå ammegeitbuskapar med ukjend smittestatus eller smitta dyr. Geitemjølk Geitemjølk må framleis vera omfatta av marknadsregulering, med målpris for mjølk og mottaksplikt for Tine SA. Forbodet mot å konvertera kumjølkkvote til geitemjølkkvote må oppretthaldast så lenge det er overproduksjon av geitemjølk. Når etterspurnaden etter geitemjølk aukar, må eksisterande geitemjølksprodusentar prioriterast, då mange av desse har investert i nye driftsbygningar og nytt utstyr i samband med sanering av buskapen.
Kvotetaket på geitemjølk bør reduserast frå 900.000 liter til 200.000 liter. Dei få produsentane som allereie ligg over 200.000 liter beheld den kvoten dei har. Leigd kvote ut over 200.000 liter vert avvikla når leigekontrakten går ut. Med eit kvotetak på 900.000 liter kan ein i verste fall enda opp med berre 25-30 geitemjølksprodusentar i heile landet. Desse vil då ha buskapar på mellom 1200 og 1300 mjølkegeiter. Det vil gå hardt ut over fagmiljøet for mjølkegeit. Ein vil også få stor konsentrasjon av geit på få plassar, medan landskapet gror att der det ikkje ligg til rette for store geitebruk. Større fjøs medfører også at geitene må gå lengre for å henta maten, utan at me veit sikkert korleis dette vil verka inn på jurhelse og mjølkekvalitet. Det kan også stillast spørsmål ved dyrevelferd og helse i ein fjøs med mellom 1200 og 1300 mjølkegeiter. Større einingar kan også medføra meir bruk av kraftfôr. Ordningen med utleige av geitemjølkkvote bør avviklast, då det er uheldig at bønder som har lagt ned eigen produksjon tappar næringa for store verdiar kvart år. I dei fleste tilfelle er det også snakk om utleige av kvote som utleigar har fått gratis då kvoteordninga vart innført. Omfanget av kvoteleiga på landsbasis går fram nedanfor: År 2014 2015 2016 Utleigd kvote 4.013.950 4.475.937 4.531.617 Disponibel kvote 22.444.770 21.914.991 22.663.489 % utleigd 17,8% 20,4% 20% Produserande føretak 310 285 294 Kjelde: Landbruksdirektoratet, Rapport R502 Geit og R202 Geit Med leigeprisar som ofte ligg frå kr 1,50 pr liter pr år og oppover, og med totalt 4.531.617 liter disponibel kvote utleigd i 2016, går det store summar frå aktive produsentar til passive kvoteeigarar kvart år. Dei produsentane som er att i næringa i dag har investert tid og pengar i friske geiter og driftsbygningar for ei framtid i næringa. Dei bør difor sleppa å betala for å få lov å produsere mjølk. Målet med avvikling må vera at dei som leiger og produserer kvoten får overta den kvoten dei har leigd. Eksisterande leigekontraktar kan løpa ut, med mindre resterande avtaletid er meir enn 4 år. Med salsprisar på opp mot 25 kr/liter vil også kjøp av kvote frå passive kvoteeigarar tappa næringa for mange millionar kroner. Salssum ved kjøp av leigd kvote bør difor regulerast på ein eller annan måte. Tilskot for lammeslakt Det er overproduksjon av lammekjøt. Tilskot til lammeslakt er produksjonsdrivande. Me meiner difor det er feil å krevja ein auke i dette tilskotet i jordbrukstingingane 2017. Men det må løyvast nok midlar til at det blir betalt fullt tilskot til alle lam som blir slakta.
Tilskot til kjeslakt Lønnsemda i kjeoppdrettet er for dårleg. I fylgje Nortura sine utrekningar hausten 2016, kan bonden sitja att med eit dekningsbidrag på kr 28,- pr kje. Då må kjea vera levert i visse kampanjeveker om vinteren/våren, der bonden får eit tillegg på kr 20 pr kg vinteren 2017. I tillegg må kjeet vera over 5 kg slaktevekt. Det er også lagt til grunn eit slaktetilskotet på kr 300 pr kje. Oppdrettskostnaden aukar meir enn slakteinntekta når kjeet kjem over 5 kg slaktevekt, og det kan difor vera vanskeleg å oppnå positivt dekningsbidrag på kjeoppdrettet. Oppdrett av kje krev også plass i fjøsen. På grunn av dårleg lønnsemd i kjeoppdrettet har det ikkje vore vanleg å byggja fjøs til slaktekje, og dei færraste geitebøndene bygde på eller renoverte fjøsen med tanke på kjeoppdrett i samband med saneringa/friskare Geit. Med dagens tilskot og slakteprisar er det heller ikkje bedriftsøkonomisk lønnsamt å investera i fjøs til slaktekje. Elles kan det nemnast at Rådet for Dyreetikk har peika på at det er uheldig at kje blir avliva rett etter fødsel. Det er heller ikkje kjekt for bonden å avlive nyfødde kje, men mange må gjera det på grunn av plassmangel. I 2016 klarte ikkje Nortura å fylla etterspurnaden etter kje. Me trur heller ikkje at det vil bli produsert nok kjeslakt i 2017, på grunn av plassmangel og dårleg lønnsemd. Om ein samanliknar med produksjon av lam, er det like arbeidskrevjande og meir plasskrevjande å produsere slaktekje, sidan denne produksjonen føregår heilt eller delvis innandørs. Sogn og Fjordane Sau og Geit meiner at slaktetilskotet pr kje må aukast til kr 500 slik at bonden er sikra positivt dekningsbidrag på produksjonen. Føresett at slaktetilskotet for kje blir auka til kr 500 pr kje, kan vektgrensa aukast til 4,5 kg slaktevekt pr kje for å sikra meir kjøt på dei dyra som blir leverte til slakt. I tillegg bør det leggjast til rette for utviding av geitefjøs eller bygging av eigen kjefjøs gjennom eigne investeringstilskot til dette føremålet. Husdyrtilskot sau I jordbrukstingingane 2016 vart det vedteke å endra definisjonen på sau, slik at påsettlam blir inkluderte i tilskotsgrunnlaget. Inkludering av påsettlam i dyretalet vil truleg medføra lågare sats pr dyr. Det kan også tenkjast at endra teljedato og definisjon av sau medfører at vaksne sauer som etter gamal ordning vart fôra og selde til slakt rett over nyttår på grunn av tilskot, vil bli slakta om hausten og ikkje inngå i grunnlaget for husdyrtilskot og avløysartilskot etter ny ordning. Intervallet bør difor endrast for dei fyrste sauene, slik at totalt tilskot for den enkelte bonde ikkje blir redusert. Dette er synt ved reknestykka nedanfor: Om ein legg til grunn at 20 av 100 dyr er påsettlam, vil dyretalet med rett til husdyrtilskot auka med 20 / 80 * 100% = 25%. Den totale løyvinga til husdyrtilskot sau er uendra. Det betyr at satsen pr dyr må gå ned. I utrekningane nedanfor er det brukt avrunda tilskotssatsar. Tilskotet som tidlegare var fordelt på 80 dyr: 80 dyr * 1000 kr/dyr = 80.000 kr Skal no fordelast på 100 dyr: 80.000kr / 100 dyr = 800 kr/dyr Det vil seia ein reduksjon på (1000 kr - 800kr) / 1000 kr * 100% = 20 % På neste side er det sett opp ein tabell som syner korleis tilskotet blir for tre bruk med ulik storleik når ein reduserer satsane med 20% utan å endra intervall.
Med dagens satsar for vaksen sau: 1-100 sau: kr 1000 101+ sau: kr250 Avløysartilskot: kr 500 pr dyr Med reduserte satsar for vaksen sau og påsettlam utan endring av intervall 1-100 sau: kr 800 101+ sau: kr 200 Avløysartilskot: kr 400 pr dyr Storleik flokk: vaksne + påsettlam husdyrtilskot avløysartilskot 60 + 15 100 + 25 200 + 50 60 + 15 100 + 25 200 + 50 60.000 100.000 125.000 60.000 85.000 110.000 30.000 50.000 75.000 30.000 50.000 75.000 Utan ei endring av intervall ser me at produsentar som allereie har fylt opp det fyrste intervallet (1-100) med vaksne dyr, tapar på reduksjonen i satsane, medan produsentar som får fleire dyr i intervallet 1-100 ikkje vil få noko endring i husdyrtilskot og avløysartilskot. For å unngå tap av tilskot på dei fyrste dyra må intervallet aukast med 25% frå 100 til 125 sauer: Med dagens satsar for vaksen sau: 1-100 sau: kr 1000 101+ sau: kr250 Avløysartilskot: kr 500 pr dyr Med reduserte satsar for vaksen sau og påsettlam og endra intervall 1-125 sau: kr 800 126+ sau: kr 200 Avløysartilskot: kr 400 pr dyr Storleik flokk: vaksne + påsettlam husdyrtilskot avløysartilskot 60 + 15 100 + 25 200 + 50 60 + 15 100 + 25 200 + 50 60.000 100.000 125.000 60.000 100.000 125.000 30.000 50.000 75.000 30.000 50.000 75.000 For at definisjonsendringa av sau ikkje skal påverka totalt husdyrtilskot når satsen pr dyr blir redusert, må intervallet for dei fyrste dyra aukast. Det er bestemt at teljedato skal vera 1. mars og 1. oktober frå og med 2018. Med teljedato 1. mars er det fare for at lam som ikkje skal inn i produksjonen blir fôra fram til 1. mars for å få tilskot for dei. Nortura har sett ein dato som er siste frist for å få klassifisert fjorårslam som lam, med slaktetilskot lam og avrekningspris for lam. Ved å samordna teljedato og frist for å få fjorårslam klassifiserte som lam, vil det ikkje lenger vera mogeleg å få både husdyrtilskot for sau og slaktetilskot for lam på dyr som ikkje skal brukast som mordyr, og ein unngår truleg at desse dyra blir ståande å ta opp plass og eta opp grovfôret til drektige søyer og ungdyr.
Sogn og Fjordane Sau og Geit meiner at det må innførast eit tak på 300 dyr for husdyrtilskot sau. Dette for å få meir struktur i tilskotsordninga og bremse overproduksjonen av sauekjøt. Husdyrtilskot geit Strukturen i tilskotet til mjølkegeit må behaldast/styrkast. Husdyrtilskot til mjølkegeit må aukast for dei 125 fyrste mjølkegeitene. Husdyrtilskot gruppering og satsar for ulike dyr og driftsformer Sogn og Fjordane Sau og Geit meiner at samling av utegangarsau og sau til ein felles tilskotssats for husdyrtilskot er svært uheldig. Ammegeit er også lagt inn i denne gruppa. Her er tre driftsformer samla i ei tilskotsgruppe og med same tilskotssats, utan omsyn kor mykje kapital og arbeid kvar av driftsformene krev. I tillegg vil bruk som kombinerer desse driftsformene, til dømes med sau og ammegeit tapa tilskot når samla dyretal kjem over 100 dyr, trass i at både tilpassing av driftsbygning, gjerdehald og arbeidsmengde kan vera ulik for sau og ammegeit. Samordning av utegangarsau med vinterfôra sau og ammegeit er arbeidsbesparande for byråkratiet, men det slår uheldig ut for dei mest arbeidskrevjande produksjonane ammegeit og vinterfôra sau. Ammegeit og kje er effektive landskapspleiarar når dei beitar avgrensa område og får lite tilleggsfôr (kraftfôr). Problemet er at dei kan få dårleg klasse og dårleg pris ved slakting, og at økonomien i drifta forsvinn, med mindre dei blir fôra kraftig med kraftfôr før slakting om hausten. Det er i dag veksande interesse for ammegeitproduksjon. Marknaden for produkta (kjøt, skinn, ull, landskapspleie m.m.) er absolutt til stades. Men produsentane manglar den grunnbetalinga som husdyrtilskotet er meint å vera. Likeeins synest det urimeleg at ei driftsform med utegangarsau skal ha like stort tilskot som meir kapitalkrevjande og arbeidskrevjande produksjonar som vinterfôra. Me meiner tilskota må tilpassast både dyreslag og driftsform, og det er feil å slå saman både utegangarsau, vinterfôra sau og ammegeit i ei tilskotsgruppe. Det må opprettast ei tilskotsgruppe med eigne tilskotssatsar for kvar av desse driftsformene og dyreslaga. Midlar til avlsarbeid Midlane til avlsarbeidet på sau og geit må aukast, då desse ikkje har auka siste åra. Det er lite hjelp i at bøndene får nokre tusenlappar ekstra i tilskot, når desse forsvinn ut att i andre enden i form av auka kåringsavgifter og mindre pengar til avlsarbeid i NSG. Sogn og Fjordane Sau og Geit meiner at tilskot til avlsarbeid for småfe må aukast med 2 millionar kroner. Botnfrådrag Sogn og Fjordane Sau og Geit meiner at botnfrådraget på kr 6000 må fjernast, då dette gjer eit forholdsvis stort utslag på tilskotet og inntekta for små dyrehaldarar, som er viktige for å oppretthalda kulturlandskapet og mangfaldet i norsk landbruk. Med vennleg helsing Styret i Sogn og Fjordane Sau og Geit