Strategi og rammer for arbeidet med økonomiplan

saksframlegg Dato: Referanse: Vår saksbehandlar: 17.01.2017 5969/2017 Gunn Randi Seime Saksnr Utval Møtedato U 53/17 Fylkesutvalet 30.05.2017 U 65/17 Fylkesutvalet 12.06.2017 T 26/17 Fylkestinget 12.06.2017 Strategi og rammer for arbeidet med økonomiplan 2018-2021 1. Bakgrunn Utgangspunktet for arbeidet med ny økonomiplan er hovudmåla i vedteken fylkesplan. Den årlege rulleringa av sektorane sine handlingsprogram må koplast til årleg rullering av økonomiplan inkl. årsbudsjett. Fylkesplan 2017-2020 Fylkesplanen er den overordna planen for samfunnsutvikling i Møre og Romsdal. Planen skal gi fylkeskommunen, kommunale og regionale styresmakter, næringsliv, institusjonar og organisasjonar i fylket eit prioriterings- og avgjerdsgrunnlag. Planen skal også medverke til godt samarbeid og samhandling i fylket. Fylkesplanen inneheld følgjande: Visjon: Møre og Romsdal der bølger gir vekst Vidare inneheld fylkesplanen følgjande satsingsområde: Hovudmål kultur: 1. Frivillige lag og organisasjonar skal skape mangfald og engasjement i lokalsamfunna 2. Utvikle, formidle og ta vare på kulturarven som kjelde til opplevelse, kunnskap og bruk 3. Kunst- og kulturformidlinga skal vere allsidig, kunnskapsbasert, av høg kvalitet og for alle 4. Nærmiljø og lokalsamfunn skal fremme god fysisk og psykisk helse 5. Biblioteka skal vere aktive formidlarar av kunnskap og kultur, ein uavhengig møteplass og debattarena Hovudmål kompetanse og verdiskaping: 1. Møre og Romsdal skal ha attraktive byregionar og tettstadar 2. Møre og Romsdal skal ha eit internasjonalt konkurransedyktig næringsliv 3. Møre og Romsdal skal ha levande lokalsamfunn med lokalt forankra næringsliv og gode bu- og oppvekstmiljø

4. Møre og Romsdal skal ha eit fleksibelt utdanningssystem som møter utfordringane i arbeidslivet og fører til verdiskaping, nytenking og inkludering 5. Møre og Romsdal skal ha betre gjennomføring i vidaregåande opplæring 6. Møre og Romsdal skal ha ein berekraftig bruk av naturressursane Hovudmål samferdsel: 1. Kollektivandelen skal aukast, og tilbodet skal vere attraktivt, effektivt og tilpassa kundegrunnlaget 2. Moglegheitene i ferjetrafikken skal utnyttast og tilbodet skal ha tilpassa kapasitet og enkle betalingsløysingar 3. Transportsystemet skal utviklast og haldast ved like, samt vere effektivt, tilgjengeleg og trafikksikkert for alle typar trafikantar 4. Transportsektoren skal omstillast mot eit samfunn med lågutslepp og overgang til fornybar energi, og negative miljøkonsekvensar skal minimaliserast 5. Ferjeavløysing kan vurderast på alle fjordkryssingar, då fastlandsamband både er samfunnsnyttige og skapar vekst og utvikling i samfunnet generelt 6. Transportulykker med drepne og hardt skadde skal reduserast ytterlegare - ned mot det nasjonale målet om under 350 personar i 2030 7. Gang- og sykkelvegnettet skal byggjast ut som eit verkemiddel for å betre framkomme, trafikksikring, folkehelse og klima 2. Samandrag Regjeringa legg opp til ein realvekst i kommunesektorens samla inntekter i 2018 på mellom 4,3 og 5,3 mrd. kroner. Regjeringa legg opp til ein vekst i frie inntekter i 2018 på mellom 3,8 og 4,3 mrd. kroner. Veksten er rekna frå nivået på kommunesektorens inntekter i revidert nasjonalbudsjett 2017. Dette utgjer ein realvekst i frie inntekter på mellom 1,1 og 1,2 prosent. I statsbudsjettet for 2018 vil regjeringa komme tilbake med endeleg forslag til inntektsrammer. Regjeringa legg opp til at fylkeskommunane får 300 mill. kroner av den føreslåtte veksten i frie inntekter. Av denne veksten skal 100 mill. kroner gis ein særskilt fordeling til ferjefylka. Av denne styrkinga får Møre og Romsdal fylkeskommune 14,9 mill. kroner. I tillegg gir ny kostnadsnøkkel for båt og ferje i inntektssystemet frå 2018 ein auke på 28,9 mill. kroner for Møre og Romsdal fylkeskommune. Samla styrking blir dermed på 43,8 mill. kroner frå 2017 til 2018. I gjeldande økonomiplan for Møre og Romsdal fylkeskommune er det lagt opp til ein realvekst i dei frie inntektene frå 2017 til 2018 på 0,5 prosent. Dette anslaget blir nå justert til ein realnedgang på 0,5 prosent som følgje av at prognosen for skatteinntektene per 1. tertial er ca. 20 mill. kroner lågare enn budsjett. Veksten i skatteinntektene for Møre og Romsdal fylkeskommune dei tre første månadene av 2017 er lågare enn gjennomsnittet for resten av landet. Vi reknar med ein realvekst i rammetilskotet på 43,8 mill. kroner frå 2017 til 2018, jf. nemnde nye kostnadsnøkkel for båt og ferje. Det svarar til ein vekst på 2,1 prosent. Samla reknar vi med ein realvekst på 1,1 prosent i dei frie inntektene. Vidare er det i denne saka innarbeidd eit foreløpig utkast til investeringsprogram i perioden 2018-2021 som er basert på vedteken økonomiplan 2017-2020, samt investeringsprogrammet for fylkesveg og investeringsplan for fylkeskommunale bygningar (som blir lagt fram for fylkestinget på same tid som denne saka).

Oppsummert ser foreløpig utkast til samla investeringsprogram for perioden slik ut (inkl. mva.): (i mill. kroner) SEKTOR 2018 2019 2020 2021 Sum 2018-2021 Sum sentrale styringsorg./fellsutg. 22,5 22,5 22,5 22,5 90,0 Sum vidaregåande skolar 266,7 339,0 507,0 282,0 1 394,7 Sum tannhelse 42,0 15,0 7,0 5,0 69,0 Sum samferdsel 1 093,3 1 196,1 1 361,8 1 058,2 4 709,3 SUM INVESTERINGAR 1 424,5 1 572,6 1 898,3 1 367,7 6 263,0 Fylkeskommunen vil med eit slikt foreløpig forslag til investeringsprogram ha ei lånegjeld på 7 770 mill. kroner ved utgangen av 2021. Dette er ein auke på heile 3 251 mill. kroner samanlikna med utgangen av 2016. Fylkesrådmannen er av den oppfatning at Møre og Romsdal fylkeskommune ikkje har økonomisk berekraft til å handtere ei slik gjeld med det eksisterande utgiftsnivået. Investeringsnivået må reduserast komande økonomiplanperiode. 9 000 Låneutvikling. Lån pr. 31.12 (mill. kr) 8 000 7 000 7770 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 2 595 2 086 2 967 3 288 3 529 4 651 4 396 3 981 5 336 6 154 7 232 0 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Dei inntekter, driftsrammer og investeringsrammer som er innarbeidd i foreløpig utkast, gir ein ubalanse i 2018 på 5,7 mill. kroner, og ein samla ubalanse for åra 2018-2021 på heile 270 mill. kroner. År i mill. kr 2018-5,7 2019-28,5 2020-106,4 2021-129,4 Sum -270,0

Saldo på samla frie driftsfond er på 366,4 mill. kroner per 1. tertial 2017. Dersom ein går inn for ei slik løysning, vil ein måtte bruke eit tilsvarande beløp av driftsfonda for å balansere framlegget. Det betyr at framlegget inneheld eit driftsog investeringsnivå som dei forventa framtidige inntektene ikkje er i stand til å bere. I denne saka synleggjer vi dei økonomiske konsekvensane av investeringsbehova for fylkesveg og skolebygg, slik dei kjem fram i investeringsprogramma for begge områda. Investeringsprogramma blir lagt fram parallelt med denne saka. Det vil vere nødvendig å gjere fleire grep for å få balanse og økonomisk handlingsrom framover. Fylkesrådmannen vil m.a. basert på diskusjon og innspel i fylkestingets behandling av denne saka, kome med forslag til tiltak slik at vi har eit framlegg i balanse når vi legg fram økonomiplanforslaget i november. 3. Rammevilkår - kommuneproposisjonen for 2018 Regjeringa la 11. mai 2017 fram følgjande forslag: Meld. St. 2 (2016-2017) Revidert nasjonalbudsjett 2017 (RNB) Prop. 129 S (2016-2017) Tilleggsbevilgninger og omprioriteringer i statsbudsjettet for 2016 Prop. 128 S (2016-2017) Kommuneproposisjonen 2018 Stortinget behandlar Kommuneproposisjonen 2018, Revidert nasjonalbudsjett 2017 og Tilleggsbevilgninger og omprioriteringer i statsbudsjettet for 2017 i juni. Vi vil her kort omtale dei viktigaste følgjene for Møre og Romsdal fylkeskommune. 3.1 Endringar i det økonomiske opplegget for 2017 Stortinget sitt budsjettvedtak 2017 (saldert budsjett) innebar at realveksten i kommunesektoren samla inntekter vart anslått til 0,9 mrd. kroner, tilsvarande 0,2 prosent. Det vart anslått ein reduksjonen i frie inntekter på 0,1 mrd. kroner, tilsvarande 0,4 prosent. Veksten i inntektene vart i tråd med vanlig praksis målt frå anslått nivå på sektorens inntekter i 2016. Rekneskapstall for 2016 viser at skatteinntektene til kommunesektoren vart 1,5 mrd. kroner høgare enn anslått i nasjonalbudsjett 2017. I revidert nasjonalbudsjett 2017 er anslaget på pris- og lønnsvekst (deflator) i kommunesektoren for 2017 justert ned frå 2,5 prosent i nasjonalbudsjettet til 2,3 pst. Nedjusteringa skuldast at anslaget for lønnsveksten er satt ned frå 2,7 til 2,4 prosent. Isolert sett bidrar dette til ein innsparing for kommunesektoren i 2017 på om lag 900 mill. kroner. Vi kjenner førebels ikkje dei konkrete konsekvensane av lønsoppgjeret 2017 for Møre og Romsdal fylkeskommune, men lågare lønnsvekst tilseier ein innsparing på lønnsreserveposten. Foreløpig anslag tilseier ein innsparing på 8 mill. kroner.

Lågare lønnsvekst fører til lågare vekst i skatteinntektene til kommunesektoren. Samanlikna med saldert budsjett 2017 er anslag på kommunesektoren sine skatteinntekter nedjustert med 850 mill. kroner. Vel 160 mill. kroner av nedjusteringa skuldast endringar i skatteopplegget i revidert budsjett. Det vil bli kompensert gjennom rammetilskotet. Av dette gjeld 30 mill. kroner fylkeskommunane. På grunn av ekstraordinært høye skatteinntekter i 2016, anslås det at kommunesektoren sine frie inntekter i 2017 vil avta reelt med 1,5 mrd. kroner, -0,4 prosent. For kommunesektoren sine samla inntekter er derimot realveksten justert opp med 1,4 mrd. kroner frå saldert budsjett, og anslås nå til 2,3 mrd. kroner, dvs. 0,5 prosent. Regjeringa seier vekstanslaget må sjåast i samanheng med den ekstraordinære skatteinngangen i 2016 som gjorde at kommunane gjekk inn i 2017 med eit høgt inntektsnivå. I økonomiplan 2017-2020 for Møre og Romsdal fylkeskommune er skatteinntektene for 2017 budsjettert i tråd med anslaget i nasjonalbudsjettet for 2017. I økonomiplan 2017-2020 la vi til grunn ein vekst i skatteinntektene på 4,1 prosent i forhold til dåverande anslag på rekneskap 2016. Utviklinga i skatteinntektene for dei fire første månadene i år viser ein vekst på berre 3,2 prosent for Møre og Romsdal fylkeskommune. Sett at den låge veksten varer ut året vil vi oppleve ein inntektssvikt på 19 mill. kroner. Fylkesrådmannen foreslår ikkje å redusere budsjetterte skatteinntekter i saken om økonomirapportering per 1. tertial til fylkestinget i juni, men vil ev. komme tilbake til ein budsjettjustering i samband med økonomirapporteringa per 2. tertial i oktober. På det tidspunktet har vi også meir informasjon om utviklinga i skatteutjamninga. 3.1.1 Status per 1. tertial 2017 i Møre og Romsdal fylkeskommune Mindreforbruket i drifta på rammeområda for 2016 var på 184,2 mill. kroner. 109 mill. kroner av mindreforbruket vart overført til driftsbudsjettet for 2017, medan 2,9 mill. kroner av meirforbruket i 2016 er lagt inn som eit trekk i budsjettramma for 2017. I tillegg vart sentralt disposisjonsfond auka med 70,5 mill. kroner etter evalueringa av årsrekneskapen for 2016. Per 31.12.2016 var saldoen på Møre og Romsdal fylkeskommune sitt sentrale driftsfond på 77,4 mill. kroner (ekskl. fond som tilhøyrer sektorane). Per 1. tertial 2017 er det netto tilført netto 71,1 mill. kroner til sentralt driftsfond. Saldoen på sentralt driftsfond per 31.04.2016 er dermed på 148,5 mill. kroner. På kapitalfondet var saldoen per 31.12.2016 143,4 mill. kroner, av dette er 37,9 mill. kroner driftsmidlar og 105,5 investeringsmidlar. I tillegg har Møre og Romsdal fylkeskommune Infrastrukturfond der saldoen på driftsdelen var 180,3 mill. kroner og investeringsdelen 158,3 mill. kroner per 31.12.2016. Samla utgjør frie driftsfond 366,7 mill. kroner per 1. tertial 2017. Totalprognosen for Møre og Romsdal fylkeskommune per 1. tertial i 2017 viser eit mindreforbruk totalt for året på 6,7 mill. kroner, jf. saka om økonomirapportering per 1. tertial som blir lagt fram for fylkestinget parallelt med denne saka. Dette har bakgrunn i venta meirforbruk ved dei vidaregåande skolane og fagskolane, samt venta mindreforbruk for samferdsel og innsparing under reserveposten (lønnsoppgjeret).

3.2 Det økonomiske opplegget for 2018 Regjeringa legg opp til ein realvekst i kommunesektorens samla inntekter i 2018 på mellom 4,3 og 5,3 mrd. kroner. Regjeringa legg opp til ein vekst i frie inntekter i 2018 på mellom 3,8 og 4,3 mrd. kroner. Veksten er rekna frå nivået på kommunesektorens inntekter i revidert nasjonalbudsjett 2017. Dette utgjer ein realvekst i frie inntekter på mellom 1,1 og 1,2 prosent. I statsbudsjettet for 2018 vil regjeringa komme tilbake med endeleg forslag til inntektsrammer. Regjeringa legg opp til at fylkeskommunane får 300 mill. kroner av den føreslåtte veksten i frie inntekter. Av denne veksten skal 100 mill. kroner gis ein særskilt fordeling til ferjefylka. Av denne styrkinga får Møre og Romsdal fylkeskommune 14,9 mill. kroner. I tillegg gir ny kostnadsnøkkel for båt og ferje i inntektssystemet frå 2018 ein auke på 28,9 mill. kroner for Møre og Romsdal fylkeskommune. Samla styrking blir dermed på 43,8 mill. kroner frå 2017 til 2018. Vi viser til omtale av ny kostnadsnøkkel for båt og ferje i kap. 3.3. I gjeldande økonomiplan for Møre og Romsdal fylkeskommune er det lagt opp til ein realvekst i dei frie inntektene frå 2017 til 2018 på 0,5 prosent. Dette anslaget blir nå justert til ein realnedgang på 0,5 prosent som følgje av at prognosen for skatteinntektene per 1. tertial er ca. 20 mill. kroner lågare enn budsjett. Vi reknar med ein realvekst i rammetilskotet på 43,8 mill. kroner frå 2017 til 2018, jf. nemnde nye kostnadsnøkkel for båt og ferje. Det svarar til ein vekst på 2,1 prosent. Samla reknar vi med ein realvekst på 1,1 prosent i dei frie inntektene. (i mill. kroner) Oppr budsjett 2017 2018 2019 2020 2121 Skatt på formue og inntekt -1 499,0-1 492,0-1 499,0-1 506,0-1 513,0 Ordinært rammetilskott -2 526,0-2 579,0-2 579,0-2 531,0-2 531,0 Sum -4 025,0-4 071,0-4 078,0-4 037,0-4 044,0 Vekst i % 2018 2019 2020 2021 Vekst skatteinntekt -0,5 0,5 0,5 0,5 Vekst rammetilskot 2,1 - -1,9 - Vekst frie inntekter 1,1 0,2-1,0 0,2 For åra 2019 til 2021 legg vi til grunn 0,5 prosent realvekst i skatteinntektene. Frå 2018 til 2019 legg vi til grunn null realvekst for rammetilskotet. Frå 2019 til 2020 og vidare legg vi til grunn ein realnedgang i rammetilskotet på 1,9 prosent som følgje av at ordninga med midlane til tunnelsikring (48 mill. kroner i 2017) truleg varer ut 2019. I forhold til 2020 blir realveksten i 2021 null. Anslaga for dei frie inntektene kan bli justert i framlegget til økonomiplanen til hausten som følgje av regjeringa sitt framlegg til statsbudsjett 2018. Regjeringa har også i kommuneproposisjonen for 2018 sagt at regjeringa ønskjer å synleggjere effektivitetspotensialet som ligg i kommunesektoren. «Dersom kommunesektoren klarer å effektivisere med 0,5 prosent, tilsvarer det 1,2 mrd. kroner i 2018 som kan brukes til styrking av tjenestene i tillegg til det som følger av inntektsveksten.»

Vidare er det i kommuneproposisjonen varsla at det blir implementert ny tilskotsordning for fagskolane frå statsbudsjett 2018. 3.3. Inntektssystemet 3.3.1 Delkostnadsnøkkelen for båt og ferje I kommuneproposisjonen for 2018 presenterer KMD forslag til ein ny båt- og ferjenøkkel i inntektssystemet til fylkeskommunane. Forslaget bygger på tilrådingane i rapporten Utgiftsbehov for ferjer og hurtigbåter, som er utarbeidet av Møreforsking Molde på oppdrag frå departementet, samt departementets egne analysar og tilrådingane i Inntektssystemutvalget (NOU 2005:18). Vi viser til sak U- 26/17 Høyring; "Utgiftsbehov til ferjer og hurtigbåter om Møreforsking sin rapport, og Møre og Romsdal fylkeskommune sitt høyringssvar til rapporten. Kostnadsnøkkelen for båt og ferje inngår i utgiftsutjamningsordninga i inntektssystemet. Den skal i prinsippet gi fylkeskommunane full kompensasjon for ufrivillige forskjellar i kostnadene, slik at dei i størst mulig grad skal ha like mogelegheiter til å tilby likeverdige tenester. Grunnlaget for omfordeling mellom fylka er kostnadsnøkkelen, som består av delkostnadsnøklar for ulike sektorar (samferdsel, vidaregåande opplæring og tannhelse). Ein føresetnad for det nye ferjekriteriet er at berekningane tek utgangspunkt i ein felles standard eller norm for ferjetilbodet, f.eks. når det gjelder talet på avgangar, opningstid og mål for akseptabelt nivå på gjenståande trafikk. Hensikta med standarden er å måle alle ferjesamband ut frå eit felles referansegrunnlag. Departementet foreslår eit nytt ferjekriterium basert på dei normerte kostnadene frå Møreforsking sin sambandsbaserte modell. I følgje KMD er modellen basert på dei mest presise berekningane og gir best samsvar med faktiske kostnader. KMD foreslår vidare at talet på skolereiser med ferje blir tatt med som eit kriterium for ferje, på same måte som for båtar. Fylkeskommunane har også i sine høyringssvar peika på at skoleskyss er ei lovpålagt oppgåve som bør blir fanga opp av den nye kostnadsnøkkelen. Når det gjeld båtnøkkelen, foreslår departementet at følgande kriterier inngår: kystlinje, talet på skolereiser med båt og ferje og talet på båtreiser/passasjerar i alt. Talet på reiser er henta frå SSB/KOSTRA og vert oppdatert årleg. Forslag til ny delkostnadsnøkkel for båt og ferjer: Kriterium Vekt Normerte ferjekostnader (sambandsbasert) 0,6154 Antall skolereiser med ferje 0,0179 Antall skolereiser med båt 0,0187 Antall båtreiser/båtpassasjerer i alt 0,0187 Kystlinje i alt 0,3293 Sum 1 Normerte ferjekostnader omfattar alle båtruter og ferjesamband med ein gjennomsnittlig årsdøgnstrafikk av personbilenheter (ÅDT/PBE) på 10 eller meir.

Den nye kostnadsnøkkelen for båt og ferje vil omfordele midlar mellom fylkeskommunane. Følgjande tabell viser omfordelingsverknadene: Tabellen ovanfor viser at Møre og Romsdal fylkeskommune får auka rammetilskot som følgje av den nye nøkkelen. Verknaden er 28,9 mill. kroner per år. I tillegg er det i kommuneproposisjonen meddelt at ferje- og båtfylka får ein særskilt styrking av sine rammer på 100 mill. kroner for 2018. Av denne styrkinga får Møre og Romsdal fylkeskommune 14,9 mill. kroner. Det tas sikte på å vidareføre denne styrkinga også for 2019. Deretter vert den vurdert nærare i samband med gjennomgangen av inntektssystemet for fylkeskommunane, jf. avsnitt 3.3.3. Samla styrking utgjer dermed 43,8 mill. kroner for Møre og Romsdal fylkeskommune i 2018. Verknadene av ny kostnadsnøkkel er foreløpige berekningar som kan bli endra fram mot statsbudsjett 2018. Endringar i fordeling mellom fylkeskommunane kan skje som følgje av justeringar av sektorvektene i kostnadsnøkkelen i inntektssystemet, endring av utrekna utgiftsbehov for fylkeskommunane og oppdatering av grunnlagsdata for kriteria. Vidare arbeid med ferjekriteriet Møreforsking har tatt utgangspunkt i ferjestandarden frå NTP 2010 2019. Enkelte fylkeskommunar (inkl. Møre og Romsdal fylkeskommune), meiner at standarden er for gammal til å kunne brukast som utgangspunkt for berekningane. Departementet har bedt Statens vegvesen om å revidere ferjestandarden frå NTP 2010 2019, og vil gjere nye berekningar av dei normerte kostnadane med utgangspunkt i ein oppdatert ferjestandard. KMD tek sikte på å presentere

oppdaterte utrekningar i kommuneproposisjonen for 2019, gitt at ferjestandarden blir revidert. Per i dag er eit ferjesamband definert som éin eller fleire ferjestrekningar som til saman utgjer eit samanhengande ruteområde for eitt eller fleire fartøy. Denne definisjonen sikrar ifølge Statens vegvesen ein lik praksis for teljing av samband i heile landet. Enkelte fylkeskommunar har påpekt at definisjonen kan ha uheldige konsekvensar. Fylkeskommunar som vel å sjå eit større ruteområde i samanheng kan få reduserte overføringar, sjølv om ein slik løysing er både kostnadseffektiv og gunstig for trafikantane. Departementet vil sjå nærare på om det er mulig å klargjøre sambandsdefinisjonen, slik at inndelinga i samband i mindre grad blir påverka av fylkeskommunane sine disponeringar. Som ein midlertidig løysning foreslår KMD at sambandsinndelinga i inntektssystemet for 2017 blir lagt til grunn inntil vidare, uavhengig av om fylkeskommunane har gjort ruteendringar som elles ville gitt endringar i talet på samband etter dette. 3.3.2 Ferjeavløysingsordninga I kommuneproposisjonen for 2017 vart det presentert retningslinjer for ferjeavløysingsordninga. I kommuneproposisjonen for 2018 foreslår KMD nokon presiseringar og justeringar i retningslinjene, m.a. som følge av den nye kostnadsnøkkelen for båt og ferje. Med den nye nøkkelen vil grunnbeløpet som vert utløyst gjennom ferjeavløysingsordninga (før fråtrekket for økte drifts- og vedlikehaldskostnader på vegnettet), variere frå samband til samband. KMD seier at per i dag utløyser alle ferjesamband det same beløpet i utgiftsutjamninga (21,1 mill. kroner), og dermed også det same beløpet i ferjeavløysingsordninga. Retningslinjene for ordninga vert endra slik at vegprosjekt som korter inn på eit ferjesamband, utan å avløyse det heilt, vert omfatta av ordninga. Med dagens nøkkel vil innkorting av eit ferjesamband ikkje gi tap i inntektssystemet, og innkorting er derfor ikkje omfatta av ordninga. Med den nye nøkkelen vil innkorting kunne gi tap i inntektssystemet, og også utløyse ferjeavløysingsmidlar. Det er gjort nokon andre presiseringar i retningslinjene: Ifølge retningslinjene som vart lagt fram i fjor, skal det årlige beløpet med ferjeavløysingsmidlar prisjusterast. Samtidig slo retningslinjene fast at renteutgifter ikkje er omfatta av ordninga, og at fylkeskommunen ikkje skulle få meir i ferjeavløysingsmidlar enn byggekostnadane for prosjektet. Det må derfor tas omsyn til dette når utbetalingsperioden blir fastsett. Retningslinjene presiserer nå at den nominelle utbetalinga ikkje skal overstige nominelle byggekostnader. For å kunne berekne dette fram i tid, skal ferjeavløysingsmidlane prisjusterast med ein fast sats på 2,5 pst. i hele perioden. Retningslinjene presiserer også at momskompensasjonen skal trekkast frå berekningsgrunnlaget ved fastsetting av utbetalingsperioden, slik at det ikkje vert gitt dobbel kompensasjon for dei same utgiftene.

3.3.3 Inntektssystemet og nye fylkeskommunar I kommuneproposisjonen står det følgjande om inntektssystemet og nye fylkeskommunar: «Endringer i fylkesinndelingen og nye oppgaver til fylkeskommunene innebærer at inntektssystemet bør tilpasses den nye strukturen og de nye oppgavene. Hovedprinsippet er at de frie inntektene skal fordeles etter de faste kriteriene i inntektssystemet. Departementet vil foreta en gjennomgang av inntektssystemet for fylkeskommunene der alle elementene i systemet vil bli vurdert. Inntektssystemet vil også ses i sammenheng med målene for regionreformen. Departementet vil presentere et forslag til revidert inntektssystem i kommuneproposisjonen for 2020. Fylkeskommunene og andre berørte parter vil få mulighet til å komme med innspill i løpet av prosessen.» 4. Økonomiske utfordringar for Møre og Romsdal fylkeskommune på lang sikt Rammetilskotet Møre og Romsdal fylkeskommune mottek frå staten utgjer i saman med skatteinntekter den ramma fylkeskommune skal planleggje drifta innanfor. Brukar ein meir til drift enn disponible frie inntekter, lever ein «over evne» og legg opp til ein økonomi som ikkje er berekraftig på sikt. Gjennomførte investeringar dei siste åra med tilhøyrande låneopptak, og vedtekne investeringsplanar både innan skole- og samferdselssektoren bind opp Møre og Romsdal fylkeskommune sin økonomi langt fram i tid. Lånegjelda per 31.12.2016 var på om lag 4,3 mrd. kroner og vi betalar rundt 275 mill. kroner i renter og avdrag per år. Og det med eit veldig lågt rentenivå. Stiger lånerenta med 2 prosentpoeng, må Møre og Romsdal fylkeskommune finansiere auka driftskostnader på i overkant av 85 mill. kroner per år. Det kan vise seg å bli vanskeleg å redusere tenestetilbodet tilsvarande. Møre og Romsdal fylkeskommune må i komande økonomiplanperiode prioritere strengare når det gjeld kva for investeringsprosjekt ein skal satse på. Vi må vurdere om nokre av investeringsprosjekta kan utsetjast. Vi må også sjå på om enkelte av allereie vedtekne prosjekt likevel ikkje kan gjennomførast. 4.1 Investeringsbehov for dei vidaregåande skolane Vi viser til saka Investeringsplan for fylkeskommunale bygningar som blir lagt fram for fylkestinget parallelt med denne saka. I denne investeringsplanen er det synleggjort eit totalt minimumsbehov på 1,717 mrd. kroner til investering i skolebygg den neste 10-års perioden (2018-2027). Prioriteringane i investeringsplanen ligg til grunn for foreløpig investeringsbudsjett for åra 2018-2021 i denne saka.

4.2 Samferdselssektoren 4.2.1 Etterslep vegvedlikehald og tunnelsikkerheit Innanfor samferdselssektoren dekkjer overføringane frå staten på langt nær kostnadsauken til drift/vedlikehald av fylkesvegnettet. Det har over tid gradvis oppstått eit betydeleg forfall på fylkesvegnettet, sett i forhold til anbefalt standard. For Møre og Romsdal fylkeskommune er det registrert eit samla behov på om lag 5,9 mrd. 2016-kroner. Av dette utgjer om lag 4,6 mrd. kroner investeringar i bruer, tunnelar og ferjekaier og 1,3 mrd. kroner drift- og vedlikehald. I følgje SVV er det m.a. behov for asfaltlegging tilsvarande 120-130 mill. kroner per år for ikkje å auke forfallet ytterlegare. For 2017 og 2018 er det avsett 70 mill. kroner til dekkelegging og ca. 60 for 2019 og 2020. I 2017 fekk Møre og Romsdal fylkeskommune tildelt 133,3 mill. kroner via rammetilskotet til opprusting av fylkesvegnettet. Det er ein auke på 10 mill. kroner i forhold til 2016. Auken i fylkesvegmidlar dekkjer likevel ikkje på langt nær behovet, tvert i mot kjem etterslepet berre til å auke i åra som kjem. Vidare viser vi til sak T-13/16 Plan for rehabilitering av tunneler på fylkesvegnettet kor behovet for sikring av tunnelar var kostnadsberekna til 1,1 mrd. kroner. Til nå er det gjennomført arbeid i Fannefjordtunnelen, og løyving til Godøytunnelen er innarbeidd i gjeldande økonomiplan. Investeringsprogrammet viser at planen for oppfylling av tunnelsikringsforskrifta totalt har ein kostnad på 747,5 mill. kroner over perioden 2020-2027. Ut i frå dagens økonomiske situasjon ser det ut til at vi må bruke lenger tid for å oppfylle krava i forskrifta enn vi har forplikta oss til. I statsbudsjettet for 2017 vart Møre og Romsdal fylkeskommune tilført 48,6 mill. kroner i kompensasjon for auka kostnader knytt til tunnelsikkerheitsforskrifta. Dette er altså på langt nær tilstrekkeleg til å dekke utfordringa knytt til sikring og oppgradering av tunnelane i Møre og Romsdal. Ideelt sett burde vi overført overføringane frå staten til tunnelsikring til investeringsbudsjettet og direkte finansiering av tunnelsikringstiltak, m.a. til arbeidet med Godøytunnelen. Men pga. aukande lånegjeld og kostnader er desse midlane anvendt til å dekke desse. Fylkeskommunane vil truleg få tilført midlar frå staten til tunnelsikring også for 2018 og 2019, men deretter er det ingen lovnader om forlenging av midlane (sjølv om vi har fått forlenga perioden til gjennomføring av tunnelsikringa til 1.1.25). Det betyr at vi truleg i 2020 må redusere rammetilskotet med 48 mill. kroner. Vi følger forsiktigheitsprinsippet og budsjetterer utan desse midlane frå 2020. 4.2.2 Nordøyvegen Nordøyvegen er vedtatt realisert, jf. sak T-78/16 «Finansiering Nordøyvegen». Bompengeproposisjonen er ferdig behandla av Vegdirektoratet og er oversendt samferdselsdepartementet som utarbeider endelig bompengeproposisjon som skal behandlast i stortinget. Truleg blir proposisjonen oversendt stortinget før sommaren 2017. Statens vegvesen jobbar med å ferdigstille blant anna planar, tekniske dokument og konkurransegrunnlag. Entreprisane kan lysast ut når stortingsbehandlinga er ferdig. Etter planen vil dei forberedande entreprisane verte lyst ut i løpet av sommaren 2017. Hovudentreprisane vil truleg verte lyst ut vinteren 2018, med oppstart hausten 2018.

Prosjektkostnadene som er lagt inn i investeringsprogrammet og i denne saka følgjer vedtatt økonomiplan for 2017-2020 (2017-kroner). Kostnadsramma til Nordøyvegen er på 3,786 mrd. 2017-kroner (P50-verdi pluss 10 prosent usikkerheit). Totalt låneopptak knytt til Nordøyvegen er på 1,559 mrd. kroner for perioden 2018-2021. Beløpet inkl. låneopptak på 160 mill. kroner som skal dekkast av kommunane Haram og Sandøy, jf. sak U-12/17 Kommunale bidrag til Nordøyvegen. Konsekvensane i drifta vert uendra som følgje av dette. For Nordøyvegen har fylkestinget vedteke at lånerentene i byggeperioden skal leggast til investeringskostnaden og lånefinansierast som del av total prosjektkostnad (jf. sak 78/16). Det inneber at dei større økonomiske konsekvensane av Nordøyvegen i drifta først viser seg etter byggeperioden er ferdig. Ser vi 10 år fram i tid, vil Nordøyvegen påføre fylkeskommunen netto auka driftsutgifter på mellom 66 og 72 mill. kroner for åra 2023-2027 (ekskl. busstilbod). Fylkeskommunen bør allereie nå starte planlegginga for korleis ein skal innpasse ei slik auke i drifta. 4.2.3 Oppsummering økonomiske utfordringar Omtalen over viser at fylkeskommunen har mange økonomiske utfordringar i åra som kjem. Møre og Romsdal fylkeskommune har ikkje økonomisk berekraft til å investere i nye skolebygg samtidig som vi byggjer Nordøyvegen og investerer for å fjerne forfallet på fylkesvegane og sikrar tunnelane. 5. Finansielle måltall for Møre og Romsdal fylkeskommune Vi viser til Fylkestingets vedtak i sak T-42/16 Strategi og rammer for arbeidet med økonomiplan 2017-2020: «Fylkestinget ber fylkesrådmannen utarbeide eit framlegg til økonomiplan 2017-2020 i balanse basert på drøftingar og signal gitt av fylkestinget ved behandlinga av saka om strategi og rammer for dette arbeidet. Fylkestinget ber administrasjonen utrede aktuelle økonomiske styringsindikatorar for fylkeskommunen i tråd med oppmodinga frå kontrollutvalet.» I NOU 2016:4 Ny kommunelov seier utvalet at formålet med finansielle måltall er å synleggjere kva som skal til for å ha ein sunn økonomi over tid, og nytte dette som ein del av avgjerdsgrunnlaget i økonomiplan- og budsjettprosessen. Utvalet foreslår ei plikt for kommunestyret/fylkesting til å fastsette finansielle måltall. Måltalla bør setjast slik at ein oppnår forsvarlig økonomisk utvikling som også gir økonomisk handlefridom for komande generasjonar. Utvalet seier vidare at dei finansielle måltalla bør balansere kortsiktige og langsiktige omsyn. Men utvalet finn det ikkje hensiktsmessig at kommuneloven stiller nærare krav til den enkelte kommune sine måltall. Utvalet sitt forslag krev heller ikkje at dei finansielle måltalla skal vere bindande for økonomiplanen eller årsbudsjettet. Kravet i loven er fortsatt budsjettbalanse. Med finansielle måltall sikter utvalet til politiske målsettingar for fylkeskommunens økonomiske utvikling og stilling. Utvalet har nemnd følgjande døme på økonomiske måltall: mål for nivået på netto driftsresultat, gjeldsgrad og finansielle reserver. (NOU 2016:4 var sendt på høyring med høyringsfrist 6. oktober 2016. Utredninga er under behandling i KMD) Kommunal- og moderniseringsdepartementet sin veiledar «Økonomiplanlegging i kommuer og fylkeskommuner» seier at kommunar med sunn økonomi og eit

handlingsrom vil kunne møte innstrammingar eller uføresette hendingar ved å redusere driftsresultatet eller bruke av tidlegare års avsetnader, utan at det får ein direkte konsekvens for tenestetilbodet. Kommunar utan handlingsrom må gå rett på tenestekutt dersom dei ikkje har tilstrekkeleg med fondsreservar frå tidlegare positive driftsresultat. Konsekvensar av svake netto driftsresultat over tid er eit mindre politisk handlingsrom gjennom lågare fondsreservar, auka gjeld og eventuelle inndekningskrav (avsetnader til dekning av underskot). Samanliknar vi Møre og Romsdal fylkeskommune sin økonomi med resten av landet underbyggjer resultata behovet for å sette bremsene på. Møre og Romsdal fylkeskommune har det lågaste netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter av alle fylkeskommunar (1,5 prosent) i 2016. Gjennomsnittet for landet var på 5,0 prosent. Møre og Romsdal fylkeskommune har 4. høgaste netto lånegjeld per innbyggar av fylkeskommunane. Vi viser til vedlegg 3 med oversikt over utviklinga i økonomiske måltall for Møre og Romsdal fylkeskommune, samanlikna med Sogn- og fjordane fylkeskommune og Sør-Trøndelag fylkeskommune og gjennomsnittet for landet. Møre og Romsdal fylkeskommune bør styre slik at vi oppnår økonomisk berekraft og ivaretaking av generasjonsprinsippet. For å få det til bør det innførast finansielle måltall. Dei finansielle måltalla bør ta opp i seg risikoområde i drifta til Møre og Romsdal fylkeskommune. Det er spesielt to risikoområde som peikar seg ut; renterisiko og risiko knytt til svingingar i drivstoffprisar. Vi bør også ha måltall som sørger for at fylkeskommunen opprettheld verdien av si formue, dvs. i hovudsak skolebygg og fylkesvegnettet. Skal fylkeskommunen oppretthalde formueverdien må det setjast av nok midlar til vedlikehald og oppgradering av anleggsmidlane. Nedanfor drøftar vi to finansielle måltall, størrelsen på netto driftsresultat og disposisjonsfond, som vi meiner bør vere styrande for økonomiforvaltninga dei neste åra. 5.1.1 Måltall for drift (korrigert) netto driftsresultat Netto driftsresultat viser driftsoverskot for året etter at renter og avdrag er betalt, og er sett på som hovudindikatoren for økonomisk balanse i kommunesektoren. Netto driftsresultat kan nyttast til å finansiere investeringar eller avsetjast til seinare år, og gir dermed ein indikasjon på fylkeskommunen sin økonomiske handlefridom. Det tekniske berekningsutvalet for kommunal og fylkeskommunal økonomi (TBU) legg til grunn at fylkeskommunane over tid bør ha eit netto driftsresultat på 4 prosent av driftsinntektene. Anbefalinga gjeld ikkje den enkelte fylkeskommune, men fylkeskommunane samla og over tid. KS har i notat av 24. juni 2016 analysert kommunane si gjeldsbelastning og økonomiske handlingsrom. Dei har nytta tilsvarande tilnærming som Riksrevisjonen i dokument 3:5 (2014-2015), men har søkt å forbetre analysen ved å nytte litt andre definisjonar av kriteria der fleire faktorar blir tatt omsyn til. Eksempelvis nyttar dei korrigert netto driftsresultat som eit måltall, der netto driftsresultat er korrigert for bruk og avsetnad til bunde fond. Grunnen til det er at bruk av eksempelvis statlige prosjektmidlar (som er satt av til fond) ikkje skal forstyrre bilete av drifta. Vi følger KS bruk av måltall her, og vil foreslå at Møre og Romsdal fylkeskommune nyttar korrigert netto driftsresultat som måltall/styringsregel for drifta.

Kva vil så eit netto driftsresultat på 4 prosent av brutto driftsinntekter seie i kroner? Dersom vi tar utgangspunkt i 2016-rekneskapen, vil 4 prosent netto driftsresultat tilsvara 199 mill. kroner for Møre og Romsdal fylkeskommune. I 2016 hadde vi eit korrigert netto driftsresultat på 122 mill. kroner. Eit høgt investeringsnivå og høg lånegjeld tilseier eit høgt måltall for netto driftsresultat. Ved høg lånegjeld bør ein sette av ein «buffer» mot svingingar i rentenivået. Lånegjelda til Møre og Romsdal fylkeskommune var per 31.12.2016 på om lag 4,3 mrd. kroner. Stiger lånerenta med 2 prosentpoeng, må Møre og Romsdal fylkeskommune finansiere auka renteutgifter på i overkant av 85 mill. kroner per år. Netto driftsresultatet til fylkeskommunen bør vere stort nok til å dekkje ei slik renteauke, slik at eit tilsvarande beløp kan settast av til disposisjonsfond. I tillegg legg gjeldande og komande økonomiplan opp til sterk vekst i investeringane, noko som gjer at gjelda vil auke dei neste fire åra. I økonomiplan 2017-2020 aukar lånekostnadene med ca. 95 mill. kroner frå 2017 til 2020. Netto driftsresultat bør også vere stort nok til å ta høgde for renterisikoen knytt til låneopptak dei komande åra. Rekneskapen for 2015 og 2016 viste at nedgangen i oljepris og drivstoffpris har påverkar drifta til samferdselssektoren i stor grad. Både for buss- og fylkesferjedrifta var innsparingane knytt til lågare drivstoffprisar store i forhold til budsjett. Store svingingar i oljeprisen gir altså store svingingar i utgiftsnivået til fylkeskommune, og dette bør vi ta omsyn til når vi skal setje eit mål for storleiken til netto driftsresultat og driftsfond. Innsparing knytt til drivstoffpris var i rekneskapen for 2016 på 50-60 mill. kroner. Netto driftsresultat bør vere tilsvarande stort for å kunne setje av midlar til fond som ein buffer mot auke i oljeprisen framover. Stort behov for framtidig vedlikehald av skole og fylkesveg tilseier også eit høgt netto driftsresultat. Statens vegvesen har angitt eit årleg behov for dekkelegging på 130-140 mill. kroner. I 2016 vart det satt av rundt 60 mill. kroner til dette formålet. I økonomiplan 2017-2020 vart det satt av 70 mill. kroner til dekkelegging for 2017 og 2018. Vi bør altså framover auke løyvinga til vedlikehald av fylkesvegar med 70-80 mill. kroner slik at fylkesvegane ikkje forfell ytterlegare. Og for skolebygg er det angitt eit årleg vedlikehalds- og oppgraderingsbehov på mellom 50-60 mill. kroner. Målet for netto driftsresultat bør justerast etter kvart som ein oppnår å innarbeide nok midlar i budsjettet til vedlikehald av skolar og fylkesveg, og setje av nok midlar til disposisjonsfond slik at ein har reserver å tære på når uføresette hendingar inntreff. Målet for netto driftsresultat vil dermed være eit måltall som vil variere over tid. 5.1.2 Måltall for soliditet disposisjonsfond korrigert for årets meir-/mindreforbruk i driftsrekneskapen Disposisjonsfond er det einaste fondet som fritt kan nyttast til å dekke utgifter i både drifts- og investeringsrekneskapen. Størrelsen på disposisjonsfondet er eit uttrykk for kor stor økonomisk buffer fylkeskommunen har for si løypande drift, og er den delen av reservane som best gir uttrykk for den økonomiske handlefridomen. Summen av disposisjonsfond og årets rekneskapsmessige resultat, seier noko om kor store reservar fylkeskommunen totalt har ved årets slutt. Vi bør

derfor ha ein styringsregel som seier noko om kor stort disposisjonsfondet saman med årets meir-/mindreforbruk i driftsrekneskapen til ein kvar tid skal vere. TBU/KS si anbefaling er at størrelsen på driftsfond over tid bør vere på minimum 5 prosent av brutto driftsinntekter for å ha tilstrekkeleg økonomisk handlingsrom. Helst bør summen av disposisjonsfond og meir/mindreforbruk i drifta ligge på opp mot 10 prosent av brutto driftsinntekt for å ha ein tilstrekkeleg buffer. Ved utgangen av 2016 utgjorde driftsfonda totalt 313,7 mill. kroner for Møre og Romsdal fylkeskomme (inkl. «øyremerka» driftsfond), og det vil seie 6,3 prosent av brutto driftsinntekter. I fylkestinget si behandling av rekneskapen vart det vedtatt å tilføre fondet 71,1 mill. kroner. Etter dette utgjer driftsfonda 7,7 prosent av brutto driftsinntekter, og totalt 385,4 mill. kroner (frie driftsfond utgjer 366,7 mill. kroner). Ser vi på disposisjonsfond pluss mindreforbruket i rekneskapen for 2016 utgjorde dette 9,9 prosent av brutto driftsinntekt. Drøftingane under førre avsnitt viser at mål for netto driftsresultat og disposisjonsfond henger tett saman. For å kunne sette av til fond, må du ha positivt netto driftsresultat, og altså rom i drifta til å gjere det. Avsetnad av midlar til fond er viktig for å redusere risiko, og disposisjonsfondet bør vere stort nok til å kunne handtere risiko knytt til m.a. svingingar i både rentenivå og drivstoffprisar. 5.1.3 Oppsummering finansielle måltall Denne saka viser ein negativ ubalanse mellom anslag for tilgjengelege midlar og driftsnivå for alle åra i komande økonomiplanperiode 2018-2021. Det betyr at vi per i dag har lagt opp til eit for høgt drifts- og investeringsnivå i forhold til frie disponible midlar. Vi er langt frå målet om å ha eit netto driftsresultat på 4 prosent dei neste fire åra. Vi kjem ut med negative netto driftsresultat slik planane ligg føre no, og vi må bruke driftsfond for å balansere dei årlege budsjetta i fireårsperioden. Og etter denne fireårsperioden vil auka netto driftsutgifter som følgje av Nordøyvegen presse drifta ytterlegare. Det er dermed vanskeleg å anbefale eit mål for netto driftsresultat og disposisjonsfond for Møre og Romsdal fylkeskommune dei nærmaste åra slik den økonomiske situasjonen er per i dag. Fylkeskommunen bør imidlertid arbeide vidare med å setje seg realistiske finansielle måltall på litt lenger sikt enn neste økonomiplanperiode. 6. Profilen i framlegget 6.1 Prioritering Det er ein nær samanheng mellom investeringsnivået i fylkeskommunen og dei midlar ein kan bruke til drift. For kvar ekstra krone som går til dekning av renter og avdrag, blir det ei krone mindre til drift, og omvendt. Dersom nivået på låneopptak eit år blir redusert med 100 mill. kroner, betrar det ubalansen på årsbasis med om lag 6 mill. kroner. Det er vanskelegare å tilpasse drifta til investeringane enn omvendt. Dette inneber at ein bør vere varsam med nye investeringar.

For å møte komande driftsutfordringar, m.a. som følgje av eit høgt investeringsnivå dei siste åra, må ein gjere endringar som fører til at Møre og Romsdal fylkeskommune kjem ned på eit lågare driftsnivå enn i dag på sektornivå. I tillegg må framtidige investeringane tilpassast eit berekraftig nivå. Det vil seie ein reduksjon i nivået i gjeldande økonomiplan. Møre og Romsdal fylkeskommune må sjå på investeringsplanen for dei neste fire åra og vurdere om enkelte av prosjekta må utsettast. 7. Fellesinntekter/-utgifter Med utgangspunkt i nemnde føresetnader viser vedlegg 1 stipulerte fellesinntekter/-utgifter for fylkeskommunen i 2018-2021. Til vedlegg 1 har vi følgjande kommentarar: Frie inntekter Frå 2017 til 2018 er det lagt opp til ein realnedgang i skatteinntektene på -0,5 prosent. Grunnen til det er at vi har tatt høgde for lågare skatteinngang i 2017 enn budsjett. For åra 2019-2021 er det lagt til grunn 0,5 realvekst i skatteinntektene. For rammetilskotet er det lagt opp til ein realvekst frå 2017 til 2018 på 2,1 prosent, null vekst for 2019, realnedgang på 1,9 prosent for 2020, og nullvekst for 2021. Samla er det lagt til grunn 1,1 prosent vekst i dei frie inntektene frå 2017 til 2018, 0,2 prosent i 2019, -1,0 prosent i 2020 og 0,2 prosent i 2021, jf. avsnitt 3.2. Vekst i % 2018 2019 2020 2021 Vekst skatteinntekt -0,5 0,5 0,5 0,5 Vekst rammetilskot 2,1 - -1,9 - Vekst frie inntekter 1,1 0,2-1,0 0,2 Andre statstilskot I pkt. 2 har vi ført opp statleg renterefusjon for lån til skoleanlegg med 3,8 mill. kroner i 2018, 3,4 mill. kroner i 2019, 3,0 mill. kroner i 2020 og 2,7 mill. kroner i 2021. Vidare har vi ført opp rentekompensasjon for investeringar i fylkesvegnettet med 11,3/13,1/12,5/11,7 mill. kroner for åra 2018-2021. Vi har óg ført opp overskott av konsesjonskraftinntekter med 5,0 mill. kroner per år. Renteinntekter og utbytte Det er budsjettert med ei avkastning av likviditetsbehaldninga, kapitalfondet og aksjar på i alt 18,2 mill. kroner i 2018, og 21,5 mill. kroner for 2019-2021, jf. pkt. 3. Utgifter til renter og avdrag på lån tekne opp før 2018 Utgiftene til renter og avdrag på lån som er/blir tekne opp før 2018, er ført opp med 316,0 mill. kroner i 2018, 311,2 mill. kroner i 2019, 303,0 mill. kroner i 2020 og 298,7 mill. kroner i 2021, jf. pkt. 4. I denne saka legg vi til grunn ein rentesats på nye og flytande lån på 1,8 prosent i 2018, 2,0 prosent i 2019-2021. Dessutan legg vi til grunn ei gjennomsnittleg avdragstid på 30 år og at låneopptak skjer per 1. september (dvs. ikkje avdrag og

4 månaders renteutgifter i investeringsåret). For Nordøyvegen er det lagt til grunn same renteføresetnad som i sak T-78/16, dvs. 3,0 prosent for åra 2018-2021. 8. Driftsrammer 8.1 Framlegg til netto driftsrammer Vedlegg 2 viser vårt framlegg til netto driftsrammer. Til vedlegg 2 har vi følgjande kommentarar: Utgangspunktet for framlegget til netto driftsrammer er sum justerte driftsrammer 2017. Frå 2017 til 2018 utgjer framlegget ein reduksjon på 12,3 mill. kroner. Reduksjonen har bakgrunn i følgjande endringar: Fellesutgifter Viser til sak U-8/14 Lyntogforum Møre og Romsdal der 100 000 kroner blei lagt til i ramma for 2015 2017. Frå 2018 blir beløpet trekt ut igjen. Ved ein feil vart det trekt ut 150 000 kroner av ramma i økonomiplan 2017-2020 ifm. overføring av midlar frå ramme D01 til D03 som følgje av arbeidsgivarpolitikken. Midlane vart trekt ut av ramme D01 to gonger. Vi tilbakefører dermed 150 000 kroner til denne ramma f.o.m. 2018. Politisk verksemd I 2017 er det ført opp 1,0 mill. kroner i samband med nytt stortingssval. Desse midlane er trekt ut igjen i 2018. Stabsfunksjonar Det er trekt ut igjen 100 000 kroner frå ramma til plan- og analyseavdelinga frå år 2018, med utgangspunkt i avslutta oppfølgings- og opplæringstiltak. Det er overført 1 mill. kroner frå regional- og næring til ramma til plan- og analyseavdelinga som følgje av oppfølging av Campus Kristiansund er overført denne avdelinga. Det er tilført 150 000 kroner til ramma til IT-seksjonen frå ramma til samferdsel som følgje av utvida beredskapsarbeid knytt til Fram kundesenter. Vidaregåande opplæring I høve til 2017 er ramma redusert med 0,9 mill. kroner på grunn av inndekning av underskott ved vidaregåande skolar. Frå 2018 er ramma auka med 2,8 mill. kroner som følgje av auka lærlingtilskot, jf. T-5/17 Endring av budsjett 2017. Fagskolane I høve til 2017 er ramma redusert med 0,7 mill. kroner på grunn av inndekning av tidlegare års underskott. Kultur Auke på 1 mill. kroner til fortsatt planlegging av nytt Opera og kulturbygg i Kristiansund.

Ramme 57 er styrka med 500 000 kroner til eit 3-årig pilotprosjekt for å fremme inkludering av minoritetar/underrepresenterte grupper i kulturlivet. Auken gjeld for perioden 2018-2020. Tilskot til Stiftinga Sunnmøre museum på 1 mill. kroner til oppføring av lagerbygg for store gjenstandar blir trekt ut igjen frå ramme 57 Kulturtilskot i 2018. I 2017 blei det gitt 11 mill. kroner i tilskot til ishall i Kristiansund. Midlane er trekte ut av ramma igjen frå 2018. Regional og næring Frå 2012 ligg det inne ei auka driftsstøtte til Runde Miljøsenter med 1,5 mill. kroner per år. Fylkestinget vedtok i samband med budsjetthandsaminga i desember 2013 å gi 1,5 mill. kroner i støtte til prosjekt ved Runde miljøsenter i perioden 2015-2017. Midlane er trekt ut av ramma frå 2018. Fylkestinget vedtok i desember 2013 samband med budsjetthandsaminga å gi 1,5 mill. kroner i støtte til prosjekt ved Bioforsk Tingvoll i perioden 2015-2017. Midlane er trekt ut av ramma frå 2018. For åra 2015-2017 er det løyvd 1 mill. kroner per år til ingeniørutdanning i Kristiansund (undervassteknologi -drift og vedlikehald). Frå 2018 er midlane trekt ut igjen av ramma. Frå 2018 er det overført 1 mill. kroner frå regional- og næring til ramme D03 til plan- og analyseavdelinga som følgje av at oppfølging av Campus Kristiansund er overført denne avdelinga. Samferdsel Fylkestinget vedtok ved behandling av ØP 2012-2015 å auke trafikktryggingsmidlane med 10 mill. kroner for kvart av åra 2013-2015. F.o.m. 2016 er 4 mill. kroner av desse midlane trekt ut igjen, då fylkestinget vedtok å vidareføre 6 mill. kroner til tiltaket for 2016 og 2017. Frå 2018 er midlane trekt ut. Det er tilført 150 000 kroner til ramma til IT-seksjonen frå ramma 63 til samferdsel som følgje av utvida beredskapsarbeid knytt til Fram kundesenter. For 2017 vart ferjeramma redusert med 9 mill. kroner som følgje av lågare drivstoffpris. Frå 2018 er dette beløpet redusert til 5,6 mill. kroner, slik at ramme 65 aukar med 3,4 mill. kroner frå 2018. Frå 2018 til 2019 utgjer framlegget ein ytterlegare reduksjon på 3,9 mill. kroner. Reduksjonen har bakgrunn i følgjande endringar: Politisk verksemd I 2019 er det ført opp 0,8 mill. kroner i samband med kommune- og fylkestingsvalet. Stabsfunksjonar Trekker ut 1,152 mill. kroner frå ramma frå år 2019. Arbeidet med oppreisningsordninga for barnevernsbarn er planlagt å vere ferdig i løpet av 2018.

Arbeidet med oppreisningsordninga for tuberkulosebarn er planlagt å vere ferdig i løpet av perioden 2016-2018. Trekker 600 000 kroner ut frå ramma frå år 2019. Vidaregåande opplæring I høve til 2018 er ramma høgda med 1,2 mill. kroner på grunn av redusert inndekning av underskott ved vidaregåande skolar. Fagskolar I høve til 2018 er ramma for 2019 høgda med 0,7 mill. kroner på grunn av redusert inndekning av underskott ved fagskolane. Tannhelse I 2015-2018 vart ramma styrka med 0,5 mill. kroner til stipend til kjeveortoped på Nordmøre. Beløpet er trekt ut av ramma til tannhelse i 2019. Regional- og næring I 2016-2018 vart det satt av ca. 3,3 mill. kroner per år (totalt 10 mill. kroner) til eit høgskolefond. Midlane er trekt ut av ramma i 2019. Kultur I 2018 vart ramma til kultur auka med 1 mill. kroner til fortsatt planlegging av nytt Opera og kulturbygg i Kristiansund. Midlane er trekt ut i 2019. Frå 2019 til 2020 utgjer framlegget ein ytterlegare reduksjon på 6,2 mill. kroner. Reduksjonen har bakgrunn i følgjande endringar: Politisk verksemd I 2019 er det ført opp 0,8 mill. kroner i samband med kommune- og fylkestingsvalet. Mildane er trekte ut igjen i 2020. Fagskolar I høve til 2019 er ramma for 2020 høgda med 1,0 mill. kroner på grunn av redusert inndekning av underskott ved fagskolane. Kultur Tilskot til Program for kreative næringar 2017-2019 med 1 mill. kroner blir trekt ut igjen frå ramme 57 Kulturtilskot. Regional og næring Midlar til arbeid med statlege arbeidsplassar på 1 mill. kroner blir trekt ut frå ramme 60 3,4 mill. kroner til forskingsfond blir trekt ut frå ramme 60 Samferdsel Frå 2017 til 2019 vart ramma auka med 1 mill. kroner til auka kapasitet for oppfølging av kontraktar. Får 2020 er midlane trekte ut igjen av ramma.

Frå 2020 til 2021 utgjer framlegget ein ytterlegare reduksjon på 21,8 mill. kroner. Reduksjonen har bakgrunn i følgjande endringar: Politisk verksemd I 2021 er det ført opp 0,8 mill. kroner i samband med stortingsvalet. Vidaregåande opplæring I høve til 2018 er ramma høgda med 1,2 mill. kroner på grunn av redusert inndekning av underskott ved vidaregåande skolar. Fagskolar Kultur I høve til 2018 er ramma for 2019 høgda med 1,7 mill. kroner på grunn av redusert inndekning av underskott ved fagskolane. Ramme 57 vart styrka med 500 000 kroner til eit 3-årig pilotprosjekt for å fremme inkludering av minoritetar/underrepresenterte grupper i kulturlivet. Auken gjaldt for perioden 2018-2020. I 2021 er dermed midlane trekt ut av ramma. Regional og næring For 2017-2020 vart ramme 60 styrka med 25 mill. kroner til eit byutviklingsfond. Midlane er trekt ut av ramma i 2021. 8.2 Saker vi kjem tilbake til i framlegget til økonomiplan 2018-2021 8.2.1 Byutviklingsfond behov for 25 mill. kroner årleg i perioden 2018-2020 «Byen som regional motor» vart i ØP 2017-2020 vedteke vidareført i 4 nye år, fram til 2020. Gjennom den første fasen i prosjektet (2012-2016) fekk byutviklingsarbeidet på plass god organisering, prioritering og forankring. Prosjektet har bidrege til at byane har nødvendig planverk på plass og til at fleire utgreiingar og moglegheitsstudiar er ferdigstilt. Byane er nå klare til å gjennomføre konkrete tiltak for å skape meir attraktive bysentrum for byane og omlandet. For 2017 løyvde fylkeskommunen 25 mill. kroner til byutviklingsfond på ramme 60 for å kunne medfinansiere og utløyse planlagde uviklingsprosjekt i dei tre byane. Det er sett klare kriterier for midlane, byane må søke og kan få inntil 50% medfinansiering frå fylkeskommunen. Under føresetnad av tydeleg prioritering frå byane og godt arbeid i 2017, har intensjonen frå fylkeskommunen vore å sikre langsiktig effekt av prosjektet gjennom medfinansiering i prosjektperioden. Dei tre byane har felles utfordringar som fortetting, uteromsutvikling, fleire kompetansearbeidsplassar, campusutvikling og sentrumshandel. På fellesområda samarbeider byane og lærer av kvarandre. Alle byane har fokus på berekraft i byutviklingsarbeidet, og alle har mål om å auke talet på kollektivreisande med 10 15 % til 2030, og å redusere bilbruken i sentrum. Byane har gjennom dei 5 første åra fått eit stadig tettare samarbeid med omlandskommunane sine. Dette er nå formalisert, slik at også omlandskommunane kan ha innverknad på prioriteringane. Konkrete tiltak som er i gang i dei tre byane: