Fjord Norge- prosjektet

Fjord Norge- prosjektet som del av kompensasjon for auka arbeidsgjevaravgift April 2009 AUD- rapport nr. 3-09

Innleiing Denne rapporten inneheld bakgrunnsmateriale og utfyllande informasjon til omtalen om Fjord Norgeprosjektet i Evaluering av kompensasjonsordninga for auka arbeidsgjevaravgift i Hordaland (Hordaland fylkeskommune, april 2009). Sjå også sjølve caset i kap. 5.5. i evalueringa. Denne rapporten er tilgjengeleg på internett: www.hordaland.no/statistikk/reiseliv Innhald: Side: Bakgrunn... 3 Samandrag... 4 Samsvar mellom kostnader til marknadsføring og talet på overnattingar?... 5 Generell vekst i reiselivs- Norge... 7 Større vekst i Fjord Norge enn i Landet... 11 Utviklinga på dei 8 marknadene med særskilt marknadsføringsinnsats... 16 Internasjonale konjunkturar og hotellovernattingar i Norge... 25 Konklusjon - utviklinga i overnattingar frå dei enkelte landa, Fjord Norge og Landet.... 26 Reiseliv eller arbeidsrelatert overnatting?... 29 Kjelder og meir informasjon... 30 Vedlegg: Endring i talet på overnattingar 2005-08 i reiselivsregionane... 32 2

Bakgrunn I dei fire Fjord Norge-fylka vart det til saman løyvd 26,9 mill. kr frå kompensasjonsmidlane til marknadsføring i utlandet. Denne marknadsføringssatsinga utløyste dessutan midlar sentralt til to nye stillingar oppretta i Moskva og Peking. Det vart sett igang satsingar saman med Norwegian og Color Line. Totalt budsjett inkludert bidrag frå andre enn dei fire fylkeskommunane var 29,2 mill. kr. Pengane frå fylkeskommunane vart utbetalt til Fjord Norge AS, som nytta dei til ulike marknadstiltak frå 2005 til 2008. Prosjektet vart leia av ei styringsgruppe med ein representant frå reiselivet i kvart fylke, med Fjord Norge AS som prosjektleiar. Det vart peikt ut 8 prioriterte utanlandske marknader som marknadsaktivitetane skulle konsentrerast om. Kr. % Tyskland 6 943 548 23,8 Nederland 1 826 963 6,3 Storbritannia 7 005 152 24,0 Sverige 2 170 937 7,4 USA 1 383 831 4,7 Kina 1 173 296 4,0 Russland 931 547 3,2 Sør- Europa 2 135 150 7,3 Fellesprosjekt 5 630 521 19,3 I alt 29 200 945 100,0 Tabellen viser totale kostnader til Fjord Norge- prosjektet 2005 2008 etter marknad. Kjelde: Fjord Norway: Fjord Norge- prosjektet. På alle marknadane var det aktivitetar frå 2006 til 2008 (vinter/ vår). I Storbritannia starta marknadsaktivitetane sommaren 2005. Sør- Europa: Hovudsakeleg Italia og Frankrike, med noko aktivitet i Spania. 3

Sommaren 2008 la Fjord Norge fram ein rapport med beskriving av og hovudresultat frå prosjektet Kompensasjonsmidler for forhøyet arbeidsgiveravgift. Samandrag Fjord Norge har sidan 2005 hatt sterkare vekst i overnattingsvolum enn Landet og også sterkare enn Oslofjordområdet. Dette gjeld ikkje berre på dei 8 marknadene landsdelen brukte kompensasjonsmidlar for å marknadsføre seg særskilt i, men også på andre utanlandske marknader og når det gjeld norske overnattingar. Særleg i Fjord Norge, men også i Landet, har trafikken frå andre utanlandske marknader enn dei 8 det vart sett inn særskilt marknadsføring i, auka meir enn trafikken frå satsingsmarknadene. 160 150 140 2003=100 130 120 110 100 90 8 marknader Landet 8 marknader FN Andre Landet Andre FN Figur 1a viser utanlandske overnattingar - Landet og Fjord Norge. Hotell og camping. Relative tal. 8 Marknader : Sjå tabell 1. FN : Fjord Norge. I 2008 var det ein nedgang i overnattingsvolumet frå dei 8 marknadene, medan trafikken frå andre land auka også i 2008. Både i Fjord Norge og i Landet har talet på overnattingar frå "andre land" auka meir enn talet for dei 8 landa Fjord Norge har marknadsført seg spesielt i. Denne utviklinga er mest påfallande for Fjord Norge som har hatt ein særleg sterk auke i trafikken frå "Andre land" etter 2005. Ein stor del av denne auken skuldast besøkande frå Polen. 4

Basert på samanlikningar med utviklinga i Landet, ser det ut til at Fjord Norge har hatt ein særleg sterk vekst av nederlandske, svenske og søreuropeiske gjester og i litt mindre grad av britiske og amerikanske. Talet på tyske, russiske og kinesiske overnattingar ser ut til å ha utvikla seg nokså likt i Fjord Norge som i Landet. Basert på samanlikningar med Landet tyder tala på at Fjord Norge sine marknadskampanjar først og fremst har vore effektive på den nederlandske og sør- europeiske marknaden, medan det for dei andre marknadene ser ut til at generelle trendar i turisme og arbeidsliv har betydd minst like mykje. Både andre utanlandske marknader og den norske marknaden har hatt til dels svært sterk vekst i perioden, slik at berre ein mindre del av veksten kan forklarast av den særskilte marknadsinnsatsen. Vidare er ein del av overnattingsveksten vi har sett dei siste åra arbeidsrelatert, ved at den har samanheng med den svært sterke sysselsettingveksten på Vestlandet og i landet elles fram til hausten 2008. Denne veksten førte til ein sterk auke i talet på utanlandske arbeidstakarar, særleg frå Polen og andre av dei nye EU- landa, men også frå land som Sverige og Tyskland. Fordelinga av overnattingsveksten geografisk på Vestlandet (nærare beskriving i vedlegg) antydar at den sterke veksten i talet på svenske overnattingar i Fjord Norge til dels kan vere arbeidsrelatert. Veksten har vore størst i byregionar som har hatt generelt sterk auke i sysselsettinga. Veksten på den nederlandske og den russiske marknaden ser derimot ut til i stor grad å skrive seg frå auke i tradisjonell fjordturisme. Mykje av auken i overnattingstrafikken frå dei 8 satsingsmarknadene har kome i byregionar som ikkje eller i liten grad var tiltenkt å nyte godt av kompensasjonsmidlane. Når det gjeld verkeområdet for kompensasjonsmidlane ser det ut til at nokre sterke reiselivsregionar som Hardanger og Sognefjorden har kome godt ut, medan satsinga har hatt liten effekt i nokre av dei mindre sentrale reiselivsregionane i Fjord Norge. Samsvar mellom kostnader til marknadsføring og talet på overnattingar? Som figuren nedanfor illustrerer kan det ved første augekast sjå ut til at det er ein nær samanheng mellom dei 29,2 mill. kr. Fjord Norge brukte til marknadsføring av reiselivet i landsdelen 2005-08, og turisttilstrøyminga målt ved talet på overnattingar. 5

Vekst i overnattingar 150 000 100 000 50 000 0 50 000 100 000 Vekst 8 marknader Kostnad kompensasjonsmidlar 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Mill. kr. 2005 2006 2007 2008 Figur 1b viser ei samanstilling av overnattingsutviklinga for gjester frå dei 8 marknadene med kampanjar og kostnader brukt til marknadsføring på dei same marknadene. Kjelde: Statistikknett reiseliv/ Fjord Norge. Samanstillinga gir likevel ikkje nødvendigvis eit rett bilde av situasjonen sidan ein må vente at marknadsføringstiltak har effektar som strekker seg over fleire år og berre i mindre grad blir målbar innanfor same året. Men figuren viser også at overnattingsvolumet steig frå 2006 til 2007 samstundes som beløpet brukt på marknadsføring gjekk noko ned. Dette kan tolkast som at der kan vere ein langsiktig, kumulativ effekt av marknadsinnsats frå tidlegare år. Føremålet med denne gjennomgangen av overnattingsstatistikken er ikkje først og fremst å vurdere effektiviteten av Fjord Norge si marknadsføring, men å vurdere i kva grad marknadskampanjane har kome til nytte i dei områda som skulle nyte godt av kompensasjonsmidlane. For å kunne trekke ein endeleg konklusjon om effekten er det nødvendig å sjå nærare på overnattingsstatistikken, ikkje minst når det gjeld effekten i dei kommunane som vart ramma av auken i arbeidsgjevaravgifta og som skulle nyte godt av bruken av kompensasjonsmidlane. 6

Generell vekst i reiselivs Norge Auken i overnattingsvolumet som vi har sett dei siste åra gjeld det meste av landet, men i aller størst grad Fjord Norge og Oslofjordområdet, og i litt mindre grad Midt- Norge og Sørlandet. Nord- Norge og Indre Austland har hatt ei tydeleg dårlegare utvikling enn dei andre landsdelane. 8 000 000 7 000 000 6 000 000 Overnattinger 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 0 Indre Austland Oslofjordområdet Sørlandet Fjord Norge Midt Norge Nord Norge Figur 2 viser utviklinga i hotell- og campingovernattingar i landsdelsregionane. Norske og utanlandske, heile året. Indre Austland (Hedmark, Oppland, Buskerud og Telemark) har hatt liten eller ingen vekst sidan 2005. Denne regionen si tilsynelatande dårlegare utvikling har samanheng med den sterke vekta på vintersesongen, der utviklingsmønsteret er forskjellig frå Fjord- Norge og Oslofjordområdet. 7

2003=100 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 Indre Austland Oslofjordområdet Sørlandet Fjord Norge Midt Norge Nord Norge Figur 3 viser relativ utvikling i hotell- og campingovernattingar i landsdelsregionane. Hotell og camping. Norske og utanlandske overnattingar, heile året. 140 130 2003=100 120 110 100 Landet Fjord Norge 90 Figur 4 viser relativ utvikling i hotell- og campingovernattingar i Fjord Norge og landet. Norske og utanlandske overnattingar, heile året. Etter 2005 har Fjord Norge hatt markert sterkare auke i den totale overnattingstrafikken enn Landet. 8

Hotellovernattingar sommarsesongen 3 000 000 2 500 000 2 000 000 Overnattingar 1 500 000 1 000 000 500 000 0 Indre Austland Oslofjord Sørland Fjord Norge Midt Norge Nord Norge Figur 5 viser talet på hotellovernattingar i landsdelsregionane 2003-08. Utvida sommarsesong (maisep). Norske og utanlandske overnattingar. Etter ein periode med vekst i dei fleste landsdelane gjekk talet på overnattingar ned over heile landet frå 2007 til 2008. Nedgangen var minst i Nord- Norge (-0,8 %) og størst i Midt- Norge (-3,8 %). Hotellovernattingsvolumet i Fjord Norge gjekk ned med 2,5 %. 9

130 125 120 2003=100 115 110 105 100 95 90 Indre Austland Oslofjord Sørland Fjord Norge Midt Norge Nord Norge Figur 6 viser relativ utvikling i talet på hotellovernattingar i landsdelsregionane 2003-2008. Utvida sommarsesong (mai-sep). Norske og utanlandske overnattingar. Oslofjordområdet har hatt den største og jamnaste auken i overnattingar. Fjord Norge si utvikling har vore litt meir ujamn, særleg pga lågare vekst frå 2004 til 2005. Nord- Norge har hatt lågare vekst, tildels stagnasjon, medan Indre Austland har hatt nedgang. 130 125 120 2003 = 100 115 110 105 100 95 90 Landet Fjord Norge Figur 7 viser relativ utvikling i talet på hotellovernattingar i Fjord- Noreg og Landet 2003-2008. Utvida sommarsesong (mai-sep). Norske og utanlandske overnattingar. 10

Medan Fjord- Norge i perioden 2003-05 hadde omlag same utvikling som landsgjennomsnittet, hadde landsdelen sterkare vekst 2005-07. Frå 2007 til 2008 hadde Fjord- Norge ein litt større nedgang enn landsgjennomsnittet. Den sterke auken på Vestlandet og i Oslofjordområdet tyder på at auke i yrkesrelatert trafikk kan ha hatt stor betydning for utviklinga. Indre Austland har mykje vintertrafikk, og utviklinga i sommarsesongen er ikkje nødvendigvis dekkande for utviklinga i denne landsdelen. Større vekst i Fjord Norge enn i Landet Etter 2005 har Fjord Norge hatt større auke i overnattingstrafikken enn Landet, både for norske og utanlandske gjester. 22 500 000 20 000 000 17 500 000 15 000 000 Overnattingar 12 500 000 10 000 000 7 500 000 5 000 000 2 500 000 0 Norske Landet Norske FN Utanlandske Landet Utanlandske FN Figur 8 viser utviklinga i talet på norske og utanlandske overnattingar (hotell og camping) 2003-08, heile året. Absolutte tal. FN: Fjord Norge. 11

2003=100 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 Norske Landet Norske FN Utanlandske Landet Utanlandske FN 90 Figur 9 viser utviklinga i talet på norske og utanlandske overnattingar (hotell og camping) 2003-08, heile året. Relative tal. 2005-07 hadde Fjord Norge tydeleg sterkare vekst i talet på overnattingar frå dei aktuelle landa enn Landet. I 2008 gjekk talet på overnattingar ned i begge områda, med ein litt større nedgang i Fjord Norge. 12

6 000 000 5 000 000 Overnattingar 4 000 000 3 000 000 2 000 000 8 marknader Landet 8 marknader FN 1 000 000 0 Andre Landet Andre FN Figur 10 viser utanlandske overnattingar i Landet og Fjord Norge. Hotell og camping, absolutte tal. Norske og utanlandske overnattingar, heile året. 8 marknader : Tyskland, Nederland, Storbritannia, Sverige, Sør- Europa, Russland, USA, Kina. Fjord Norge og Oslofjordområdet Oslofjordområdet har om lag same totale overnattingsvolum som Fjord Norge, og dei to landsdelane har hatt ei nokså lik utvikling i overnattingsvolumet totalt sett. 13

5 000 000 4 500 000 4 000 000 Overnattingar 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 0 Norske OF Norske FN Utanlandske OF Utanlandske FN Figur 11 viser norske og utanlandske overnattingar (hotell og camping) 2003-08 i Fjord Norge og Oslofjordområdet, heile året. OF: Oslofjordområdet, FN: Fjord Norge. Medan Oslofjordområdet har flest norske overnattingar, har Fjord Norge fleire utanlandske. Fjord Norge har hatt ei litt betre utvikling dei siste åra for begge dei to hovudgruppene av overnattingar. Overnattingar 2 000 000 1 800 000 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 8 marknader OF 8 marknader FN Andre OF Andre FN Figur 12 viser utanlandske overnattingar - Oslofjordområdet og Fjord Norge. Hotell og camping. 14

Fjord Norge har ca 50 % høgare overnattingsvolum enn Oslofjordområdet når det gjeld trafikk frå dei 8 marknadene Fjord Norge har satsa spesielt på. Dei to landsdelane har omlag likt volum på andre utanlandske marknader. Fjord Norge har hatt ein tydeleg sterkare vekst i overnattingsvolumet enn Oslofjordområdet. Dette gjeld for utanlandske gjester generelt og særleg for dei 8 marknadene der Fjord Norge har marknadsført seg særskilt. Også på den norske marknaden har Fjord Norge hatt ein litt sterkare vekst enn Oslofjordområdet, men på eit lågare volum. Trafikkutviklinga frå dei landa Fjord Norge har satsa på har vore nokolunde lik i Fjord Norge og i Oslofjordområdet, men med ein større auke i Fjord Norge i åra 2005-07. Også for andre marknader hadde Fjord Norge ein tydeleg sterkare vekst 2005-07 enn Oslofjordområdet. Veksten i Fjord Norge har halde fram også i 2008, medan volumet har stagnert i Oslofjordområdet. Norske 2005-07 2005-08 Tal % Tal % Oslofjordområdet 487 211 11,0 467 550 10,6 Fjord Norge 627 771 16,2 763 980 19,7 Utanlandske 2005-07 2005-08 Tal % Tal % Oslofjordområdet 125 862 7,4 53 809 3,2 Fjord Norge 445 064 20,7 395 984 18,4 8 marknader 2005-07 2005-08 Tal % Tal % Oslofjordområdet 78 423 6,8 7 994 0,7 Fjord Norge 271 062 16,5 180 619 11 Tabell 1 viser utviklinga 2005-07 og 2005-08 i Oslofjordområdet og Fjord Norge. Oslofjordområdet og Fjord Norge er på mange måtar forskjellige som reiselivsdestinasjonar, i allfall sett med norske auge. Sett frå andre delar av verda er Oslo derimot ofte eit sjølvsagt stopp på ei reiserute som eigentleg skal gå til "Norwegian fjords", dels fordi hovudstaden er eit attraktivt reisemål i seg sjølv, dels av praktiske årsaker som for å reise med Bergensbanen eller Norway in a nutshell 15

frå Oslo. Ein eventuell suksess for marknadsføringa av Fjord Norge kan såleis også ha kome Oslofjordområdet til gode. Fjord Norge og Oslofjordområdet har også til felles at dei utgjer dei viktigaste økonomiske tyngdepunkta i Norge, og har venteleg fått mest av den overnattingstrafikken som er knytt til den sterke veksten i sysselsettinga i landet dei siste åra, der det har kome mange utanlandske arbeidstakarar som tildels har vore innkvartert på hotell og campingplassar. Utviklinga på dei 8 marknadene med særskilt marknadsføringsinnsats 2005 08 Camping 2005 2006 2007 2008 Endring Endring % andel 2008 Tyskland 623 781 626 514 648 785 635 752 11 971 1,9 65,7 Nederland 255 714 275 033 321 475 307 861 52 147 20,4 72,2 Storbritannia 272 653 300 081 318 511 279 917 7 264 2,7 12,1 Sverige 98 467 121 814 121 468 145 323 46 856 47,6 49,1 Spania 104 548 134 237 153 708 126 016 21 468 20,5 14,4 USA 119 942 121 672 122 837 111 551 8 391 7,0 3,9 Frankrike 80 154 84 279 86 310 88 097 7 943 9,9 33,9 Italia 53 845 59 191 72 027 58 968 5 123 9,5 29,1 Russland 18 200 30 399 48 988 54 952 36 752 201,9 13,8 Kina 13 281 16 847 18 261 12 915 366 2,8 3,8 Sør Europa 85 326 106 437 139 276 126 835 41 509 14,5 FN prosjektet 1 640 585 1 770 067 1 912 370 1 821 352 180 767 11,0 Andre land 506 095 631 150 679 374 721 312 215 217 42,5 Utlendingar i alt 2 146 680 2 401 217 2 591 744 2 542 664 395 984 18,4 42,3 Tabell 2 viser overnattingsvolumet (hotell og camping) i dei 8 marknadene i Fjord- Norge- prosjektet og i Andre land 2005-2008. 16

Overnattingar 700 000 650 000 600 000 550 000 500 000 450 000 400 000 350 000 300 000 250 000 200 000 Tyskland Nederland Storbritannia Figur 13 viser utviklinga i overnattingsvolumet (hotell og camping) i Fjord Norge 3 marknader i Fjord Norge- prosjektet. Talet på tyske overnattingar i Fjord Norge har halde seg nokså stabilt. Det var ein svakt aukande tendens 2004-07, men etter ein nedgang i 2008 ligg talet på tyske overnattingar framleis under 2003- nivået. Nederlandske og britiske gjestedøgn har hatt ei liknande utvikling, men med litt større vekst, der særleg trafikken frå Nederland hadde ein tydeleg auke 2005-07. 350000 300000 Overnattingar 250000 200000 150000 USA Sør Europa Sverige 100000 50000 17

Figur 14 viser utviklinga i overnattingsvolumet (hotell og camping) i Fjord Norge 3 marknader i Fjord Norge- prosjektet. Trafikken frå USA har vore nokså stabil i perioden, med ein nedgåande tendens dei siste åra og særleg i 2008. Trafikken frå Sverige har hatt ein tydeleg auke kvart år frå 2005 og også i 2008. 160 000 Ovenattingar 140 000 120 000 100 000 80 000 Italia Frankrike Spania 60 000 40 000 Figur 15 viser utviklinga i overnattingsvolumet (hotell og camping) i Fjord Norge Sør- Europa. Talet på søreuropeiske gjestedøgn steig kraftig 2005-07 for så å få ein klar nedgang i 2008. Spania har i heile perioden stått for den største delen av overnattingane frå "Sør- Europa", med ein sterk vekst frå 2004-05 til 2007, for så å gå ned igjen i 2008. Italienarane har hatt ei liknande, men "flatare" utvikling. Trafikken frå Frankrike har, med unnatak av ein nedgang i 2004, hatt ein svak auke kvart år. 18

60 000 50 000 40 000 Kina Russland Aksetittel 30 000 20 000 10 000 0 Figur 16 viser utviklinga i overnattingsvolumet i Fjord Norge (hotell og camping) 2 marknader i Fjord Norge- prosjektet. Trafikken frå Russland har stige sterkt frå 2004, og også i 2008. Trafikken frå Kina hadde ein jamn auke fram til 2008, då det var ein tydeleg nedgang. Utvikling i andre land Overnattingar 160 000 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 Danmark Japan Polen Figur 17 viser utviklinga i dei tre største "andre" marknadene 2003-08. Ein svært stor del av auken i overnattingar frå andre land enn dei som var omfatta av Fjord Norge sine marknadskampanjar er Polen, som står for opp mot halvparten av auken frå desse landa. Andre i 19

reiselivssamanheng "nye" land i austlege deler av Europa bidrar også, saman med nokre oversjøiske marknader som Australia og Brasil og dessutan Danmark. Over 1/ 3 av den totale auken i talet på polske overnattingar i Fjord- Norge har kome i ein region - Molde. Også i Bergen, Ålesund og Nord - Rogaland (Haugesund) har veksten vore sterk. Berre to regionar hadde færre polske overnattingsgjestar i 2008 enn i 2005. Sjå også vedlegg 1b. Andel Overnattingar camping Polen... 136 382 41,0 Danmark... 112 547 47,4 Europa ellers... 74 390 15,9 Japan... 63 502 0,7 Asia ellers... 49 432 1,0 Sum 436 253 "Andre land" i alt 721 312 % 5 største 60,5 Tabell 3 viser dei fem største nasjonane/ grupper av nasjonar som ikkje var omfatta av Fjord Norge si marknadskampanje. 2008. Hotell og camping. Tala i restkategoriane "Europa elles" og "Asia elles" er ikkje direkte samanliknbare over tid. Tala for desse kategoriane tyder på at talet på overnattingar kan ha auka med 10 000 15 000 frå "Europa elles" og med 8 000 10 000 frå "Asia elles" sidan 2005. Polakkane sin campingandel er redusert frå 56 % i 2005 til 41,7 % i 2008, medan danskane sin campingandel er nær uendra. 20

Utviklinga i Fjord Norge i høve til landet totalt 140 130 120 2003=100 110 100 90 80 Tyskland, Landet Tyskland, FN Nederland, Landet Nederland, FN Figur 18 viser relativ utvikling i talet på overnattingar frå 2 marknader. 2003 08, Fjord Norge og landet. Talet på nederlandske overnattingar auka 2005-07 sterkare i Fjord Norge enn i landet, medan for tyske overnattingar har utviklinga vore nesten lik i dei to områda. 21

150 140 2003=100 130 120 110 100 90 Sverige, Landet Sverige, FN Storbritannia, Landet Storbritannia, FN Figur 19 viser relativ utvikling i talet på overnattingar frå 2 marknader. 2003 08, Fjord Norge og landet. Talet på svenske overnattingar auka 2005-07 i Fjord Norge klart sterkare enn i Landet, og i Fjord Norge fortsette den sterke auken i 2008, medan veksten vart litt redusert i Landet. Frå 2005 til 2006 auka talet på britiske overnattingar i omlag same takt i Fjord Norge som i Landet. 2006-07 fortsette auken i Fjord Norge, medan overnattingstalet gjekk litt ned i Landet. 22

140 130 2003=100 120 110 100 90 80 Sør Europa, Landet Sør Europa, FN USA, Landet USA, FN Figur 20 viser relativ utvikling i talet på overnattingar frå 2 marknader. 2003 2008, Fjord Norge og landet. Både i Fjord Norge og i landet var det ein sterk auke i talet på sør- europeiske gjestedøgn 2005-07, men noko høgare vekst i Fjord Norge. I absolutte tal betyr spanjolane mest for både vekst og volum. Fjord Norge sine resultat var likevel relativt best for italienske og franske overnattingar, der regionen hadde ein vekst på rundt 10 % samstundes som volumet i Landet stagnerte. For amerikanske gjestedøgn oppnådde Fjord Norge ein svak auke 2005-07, medan trafikken gjekk ned for Landet. 2007 var det ein sterk nedgang, litt større for Fjord Norge. 23

350 300 250 2003=100 200 150 100 50 0 Russland, Landet Russland, FN Kina, Landet Kina, FN Figur 21 viser relativ utvikling i talet på overnattingar frå 2 marknader. 2003 2008, Fjord Norge og landet. Talet på russiske og kinesiske gjestedøgn har utvikla seg nokså likt i Fjord Norge som i Landet. Føresetnader for berekningane av overnattingstal 2003-08: USA: Kun tal for hotell er brukt. Kina: Kun tal for hotell er brukt. Hotell 2003-04 estimert som same utvikling som "Asia elles". Russland: Hotell 2003-04 er estimert som same utvikling som "Europa elles". Camping 2003-05 estimert som same utvikling som hotell. Italia, Spania og Polen: Camping 2003-04 er estimert som same utvikling som hotell. 24

Internasjonale konjunkturar og hotellovernattingar i Norge 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 Overnattingar Landet Overnattingar Fjord Norge Øk. Vekst OECD 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 % vekst frå året før Figur 22 viser utviklinga i utanlandske hotellovernattingar i Fjord-Norge og Landet totalt, samanlikna med økonomisk vekst i OECD- landa, som eit mål på dei generelle økonomiske konjunkturane. % auke i hotellovernattingar/ BNP i forhold til året før. Heile året, utanlandske hotellgjester. Kjelde: SSB Statistikkbanken/ OECD. Det er ein viss tendens til at talet på utanlandske hotellgjester i Norge aukar i periodar der den økonomiske veksten er stabil eller aukande, for så å falle så snart den økonomiske veksten blir mindre. Tidleg på 90- talet og i 2004-2007 var den økonomiske veksten stabil og relativt høg, og overnattingsvolumet i Fjord Norge og landet elles auka. Men på slutten av 90- talet var auken i overnattingsvolum lågare, tildels negativ, sjølv om den økonomiske veksten var stabilt høg. I 2000 og i 2008 fall talet på hotellovernattingar samstundes som den økonomiske veksten vart redusert. For 2009 ventar OECD eit fall i BNP på 0,4 %; veksten er venta å kome på plussida igjen i 2010. 25

Konklusjon - utviklinga i overnattingar frå dei enkelte landa, Fjord Norge og Landet. Når ein samanliknar Fjord Norge sine tal med tala for landet ser Fjord Norge ut til å ha hatt ei god utvikling 2005-08 for nederlandske, svenske og sør- europeiske overnattingsgjester, og i litt mindre grad for amerikanske og britiske overnattingar. Talet på tyske, russiske og kinesiske overnattingar har hatt ei utvikling som ligg nær opp til Landet si utvikling. Fjord Norge har også hatt ei mykje betre utvikling i overnattingsvolumet frå land som ikkje var mål for marknadskampanjane, med ein vekst på 43 % i høve til 15 % for Landet. 8 marknader Komp. Reiselivs Over % av overmidlar? region nattingar nattingar Marknader med størst vekst Ja Ryfylke 24 847 12,0 Tyskland, Nederland Delvis Ålesund region 36 312 7,5 Polen, Storbritannia Nei Dalane 4 157 5,7 Italia, Polen Nei Osterfj/Bj.fjord mv 6 631 4,9 Tyskland, Storbritannia Ja Hardanger 13 190 3,3 Nederland, Russland Delvis Kr.sund/Nordmøre 9 387 3,2 Sverige, Storbritannia Ja Sognefjorden 17 941 3,0 Nederland, Russland Nei Jæren 35 962 2,9 Sverige, Nederland Nei Bergen 36 148 2,3 Polen, Sverige Delvis Nord Rogaland 6 347 2,0 Polen, Tyskland Ja Nordfjord 8 158 1,9 Nederland, Russland Ja Geiranger/Trollstigen 3 986 1,8 Polen, Nederland Delvis Molde region 3 307 0,7 Polen, Tyskland Delvis Sunnhordland 517 0,3 Polen, Nederland Ja Jensbua/Vestkysten 678 0,5 Polen, Sverige Delvis Nordhordland 480 1,0 Storbritannia, USA Ja Sunnfjord 3 016 1,4 Nederland, Sverige Nei Voss 21 785 10,6 Russland, Polen Fjord Norge 180 931 2,5 Polen, Nederland Tabell 4 viser endring i overnattingsvolum frå dei 8 satsingsmarknadene 2005 08. Endring i % av alle overnattingar i 2008, reiselivsregionane i Fjord Norge. Rangert etter endring i % av alle overnattingar i 2008. Kolonna lengst t.h.i tabell 4 viser dei to utanlandske marknadene med størst vekst, i absolutte tal. Også marknader utanfor Fjord Norge sitt primære satsingsområde er tekne med, der det er aktuelt. 26

Markeringa "Ja, "delvis", "nei" er ei skjønnsmessig vurdering av i kva grad reiselivsregionen omfattar kommunar som kjem inn under kompensasjonsordningane for bortfall av redusert arbeidsgjevaravgift. I nokre tilfelle kan det i regionar som er oppført med "nei" eller "ja" likevel vere ein eller nokre få kommunar som omfattast/ ikkje omfattast av kompensasjonsordningane. Osterfj/Bj.fjord m.v. : Inkl. Øygarden og Sotra. Jæren: Inkl.- Stavanger/ Sandnes. Jensbua/ Vestkysten: Gulen, Solund, Hyllestad, Askvoll, Fjaler, Flora og Bremanger. Dalane hadde særleg mange italienske hotellovernattingar i 2008. Ryfylke: Ein svært stor del av regionen sitt overnattingsvolum og veksten - kjem frå tyske og nederlandske campinggjester. Jensbua/ Vestkysten: Færre gjester frå Tyskland bidrog mykje til regionen sin nedgang. Nordhordland: Færre gjester frå Spania og Tyskland bidrog mykje til regionen sin nedgang. Sunnfjord: Færre gjester frå Tyskland og Storbritannia bidrog mykje til regionen sin nedgang. Voss: Over halvparten av nedgangen skuldast mindre trafikk frå Storbritannia. Også nedgang frå USA og Tyskland. Regionen hadde ein særleg sterk nedgang i overnattingsvolumet frå 2007 til 2008, med nedgang frå mange marknader. Talet på britiske overnattingar har gått ned kvart år sidan 2005, medan talet på spanske overnattingar vart nær halvert i 2008 etter to gode år. 2005-07 var nedgangen i Voss på 1 221 overnattingar (-0,5 %). Dette skuldast i hovudsak sterk nedgang i britiske og i nokon grad tyske overnattingar, medan særleg spanske og i mindre grad nederlandske og russiske overnattingar auka i denne perioden. 60 % av overnattingsveksten frå dei 8 marknadene har kome i dei tre byområda Stavanger/ Sandnes (Jæren), Ålesund og Bergen. I tillegg til ein solid vekst i overnattingsvolumet frå fleire av satsingsmarknadene har alle desse regionane ein sterk vekst i polske overnattingar. 8 reiselivsregionar har hatt ein vekst over gjennomsnittet for Fjord Norge i overnattingar frå dei marknadene landsdelen har marknadsført seg særskilt i. Av desse er det tre regionar som heilt eller i stor grad omfattast av kompensasjonsmidlane. Hardanger og Sognefjorden er sentrale reiselivsregionar som har hatt ein relativt sterk vekst i trafikken frå dei 8 satsingsmarknadene. I begge desse regionane betyr auke i trafikken frå Nederland og Russland mykje for auken. 27

I fjord- regionane Nordfjord og Geiranger/ Trollstigen har den totale veksten vore lågare, men auken i den nederlandske og russiske trafikken har betydd mykje for den veksten dei har hatt. Aller størst har veksten vore i Ryfylke. Denne regionen er mindre sentral som reiselivsregion, men sterk på campingturisme frå Tyskland og Nederland. Denne posisjonen er styrka i perioden, med ein sterk vekst særleg på desse to marknadene. I halvparten av reiselivsregionane har Polen, som ikkje har vore omfatta av Fjord Norge sin særskilte marknadsinnsats, stått for største eller nest største vekst i det utanlandske overnattingsvolumet. Den største reiselivsmarknaden Tyskland har vore mellom dei to viktigaste vekstmarknadene i berre tre reiselivregionar, ingen av dei mellom dei mest sentrale fjord- regionane. I fleire regionar har talet på tyske overnattingar gått ned, mest i Sognefjord, Jæren og Sunnfjord, og prosentvis har også Jensbua/ Vestkysten hatt ein sterk nedgang. Nederland har vore mellom dei mestveksande marknadene i 7 regionar, mellom dei nokre av dei mest sentrale reiselivsregionane i Fjord Norge. Russland har vore mellom dei mestveksande marknadene i 4 regionar, alle typiske "norwegian fjords - regionar. Ser vi på Sør- Europa som ein marknad, har denne marknaden vore nest største vekstmarknad i Hardanger og Nordfjord og har også bidratt mykje til veksten i Geiranger/ Trollstigen og Sognefjorden. Sør- Europa gir som Russland inntrykk av å vere ein marknad der bodskapen om dei norske fjordane har nådd fram. Sverige er mellom dei to største vekstmarknadene i 5 reiselivregionar, fire av dei byregionar. I Hardanger, Nordfjord og Geiranger/ Trollstigen har veksten i svenske overnattingar vore beskjeden, i Sognefjord litt større. Dette gir inntrykk av at den relativt sterke veksten i svenske overnattingar i Fjord Norge er av ein annan karakter enn t.d. veksten frå Sør- Europa og Russland. Trafikken frå Storbritannia har gått markert ned i Voss, men også i Sognefjord og Nordfjord. Mykje av denne nedgangen skjedde i 2008. Talet på britiske overnattingar har likevel stige kraftig i fleire byregionar, særleg Ålesund og Jæren og tidlegare i perioden også i Bergen. Talet på amerikanske overnattingar er redusert i Bergen, Voss, Sognefjord, Nordfjord og Geiranger/ Trollstigen (men en liten auke i Hardanger), medan det har vore ein viss auke i den amerikanske trafikken i nokre byregionar, særleg Jæren. 28

Den kinesiske trafikken har utvikla seg ujamnt, med ein markert nedgang i 2008. Ein stor andel av dei kinesiske overnattingane er i Bergen, Voss og Sognefjord. Reiseliv eller arbeidsrelatert overnatting? Ein gjennomgang av den geografiske fordelinga av veksten frå dei ulike marknadene gir nokre haldepunkt på i kva grad veksten skuldast meir turisme og i kva grad den er arbeidsrelatert. Arbeidsrelaterte overnattingar kan forekome t.d. ved at bedrifter leiger heile eller deler av eit hotell til sine tilsette i lågsesongen, men også ved at einskildarbeidstakarar i ein overgangsperiode bur på hotell eller campingplassar. Nasjonalitetar med stort innslag av slike overnattingar kan forventast å ha hatt sterkast i vekst i regionar med sterk vekst i næringslivet, som Bergen og Sunnhordland. Utanlandske arbeidstakarar kan også få besøk av slekt og vener frå heimlandet. Denne typen overnattingar reknast normalt som turisme, men er også arbeidsrelatert og i samanheng med denne evalueringa vil det vere rett å sjå på dei som det. Ein stor del av den sterke auken i polske overnattingar må antas å vere arbeidsrelatert. I nokre regionar har talet på polske overnattingar vore ekstremt høgt, mest tydeleg i Molde, der det var registrert over 40 000 polske overnattingar i 2008. I denne regionen og sannsynlegvis i fleire andre regionar som har stor anleggsverksemd med mange utanlandske arbeidarar har hotell vore nytta til innkvartering av arbeidarar i lågsesongen. Den relativt sterke veksten av svenske overnattingar i byområde som har hatt sterk sysselsettingsvekst gjer det naturleg å tru at arbeidsrelaterte overnattingar betyr mykje også for auken i den svenske trafikken. Svenske arbeidstakarar arbeider i større grad i tenesteytande næringar enn t.d. dei polske og det er derfor naturleg at fleire svenskar arbeider i dei største byane og at dette også kjem til syne i overnattingsstatistikken. I utgangspunktet kunne det vere naturleg å tru at den sterke auken i russiske overnattingar i Fjord Norge i stor grad skuldast arbeidsrelaterte forhold. Den geografiske fordelinga av dei russiske overnattingane, med ein stor vekst i trafikken til dei klassiske fjord- regionane og mindre vekst i byane tyder likevel på at overnattingsveksten kan forklarast vel så mykje av reell turismevekst som arbeidsrelaterte overnattingar. Utviklinga i talet på tyske overnattingar kan sannsynlegvis i nokon grad vere arbeidsrelatert; det er ein tendens til at overnattingsutviklinga i byane har vore betre enn i dei landlege regionane. Det er såleis mogleg at ein auke i arbeidsrelaterte tyske overnattingar har bidratt til å gjere utviklinga i Fjord- Norge 29

mindre dårleg for denne nasjonaliteten, men denne effekten utgjer sannsynlegvis ikkje nokon stor andel av det store volumet som den tyske trafikken utgjer. Det same synest ikkje å vere tilfelle for nederlendarane. Arbeidsrelaterte forhold kan spele ei rolle også når gjeld nederlandske overnattingar, men den geografiske fordelinga av veksten tyder på at overnattingar til turismeføremål betyr mest. Når det gjeld britiske overnattingar, og i til ein viss grad amerikanske, er det ein tendens til at overnattingsutviklinga i byregionane har vore betre enn i landlege regionar. Dette tyder på at arbeidsrelaterte forhold kan ha hatt betydning nokre stader. Det er liten grunn til å tru at auken i trafikken frå Sør- Europa og Kina i vesentleg grad er arbeidsrelatert. For å vurdere korvidt ein har lukkast i marknadsføringa av Hordaland/ Fjord Norge i dei ulike marknadene er det også nødvendig med informasjon om den generelle turisttrafikken frå desse landa. Når t.d. Fjord Norge har hatt ein sterk auke i trafikken frå Spania, kan ein ikkje utan vidare vite om dette betyr at regionen har trekt til seg særleg mange spanske gjester, eller om spanjolane faktisk har hatt ein like sterk eller sterkare vekst i høve til andre reisemål. Tilsvarande må t.d. stagnasjonen i tyske overnattingar vurderast opp mot den generelle utviklinga i turisttrafikken frå Tyskland. Kjelder og meir informasjon Der ikkje anna er anført, er datagrunnlaget henta frå Statistikknett reiseliv. www.statistikknett.com Hordaland fylkeskommune: Hordaland i tal, tema reiseliv 2009. www.hordaland.no/hit www.hordaland.no/reiseliv Fjord Norge: Kompensasjonsmidler for forhøyet arbeidsgiveravgift. www.fjordnorway.com Statistisk sentralbyrå: 30

www.ssb.no/reiseliv/ Destinasjonsselskap: www.visitbergen.com/ www.hardangerfjord.com/ www.visitvoss.no/ www.visitnordhordland.no/ www.visitsunnhordland.no/ OECD: www.oecd.org Om overnattingsstatistikken: Hotell pluss camping kallast ofte for kommersielle overnattingar. Hotellstatistikken omfattar alle hotella og liknande overnattingsbedrifter med 20 senger eller meir. Campingstatistikken omfattar alle campingplassar med ein kapasitet på enten minst åtte hytter eller ein totalkapasitet på minst 50 einingar. "Elles"- kategoriane kan inkludere overnattingar med ukjent nasjonalitet. Hyttegrendstatistikken omfattar alle hyttegrendene med ein kapasitet på tre hytter eller meir. Tal for privat hytteutleige og opphald i private hytter er ikkje med i statistikken. 31

Vedlegg: Endring i talet på overnattingar 2005-08 i reiselivsregionane Sverige... Storbritannia.. Nederland... Bergen 12 220 Ålesund region 12 295 Sognefjorden 16 266 Jæren 10 838 Jæren 7 358 Ryfylke 9 180 Sognefjorden 4 669 Kr.sund/Nordmøre 2 544 Jæren 9 073 Ålesund region 4 184 Osterfj/Bj.fjord mv 1 484 Nordfjord 4 959 Kr.sund/Nordmøre 3 959 Bergen 1 379 Hardanger 4 710 Ryfylke 2 888 Nordhordland 1 062 Ålesund region 2 875 Sunnfjord 1 379 Molde region 848 Nord Rogaland 2 047 Nord Rogaland 1 300 Dalane 837 Sunnfjord 1 846 Sunnhordland 1 249 Ryfylke 802 Geiranger/Trollstigen 1 648 Jensbua/Vestkysten 1 161 Sunnhordland 491 Sunnhordland 1 301 Nordfjord 904 Nord Rogaland 268 Kr.sund/Nordmøre 989 Molde region 584 Jensbua/Vestkysten 66 Bergen 773 Hardanger 546 Geiranger/Trollstigen 238 Osterfj/Bj.fjord mv 753 Geiranger/Trollstigen 522 Hardanger 397 Dalane 567 Osterfj/Bj.fjord mv 169 Nordfjord 1 064 Jensbua/Vestkysten 30 Dalane 147 Sunnfjord 2 463 Nordhordland 224 Nordhordland 69 Sognefjorden 4 846 Voss 2 250 Voss 68 Voss 13 030 Molde region 2 396 Tyskland... Frankrike... Spania... Ålesund region 8 435 Sognefjorden 3 172 Bergen 8 158 Ryfylke 8 293 Jæren 3 021 Sognefjorden 3 346 Bergen 7 353 Hardanger 1 943 Ålesund region 3 169 Hardanger 2 596 Ryfylke 971 Jæren 3 116 Osterfj/Bj.fjord mv 2 515 Osterfj/Bj.fjord mv 648 Nordfjord 2 245 Molde region 2 467 Nordfjord 573 Hardanger 1 925 Nord Rogaland 2 386 Geiranger/Trollstigen 322 Ryfylke 846 Geiranger/Trollstigen 1 081 Dalane 294 Molde region 619 Kr.sund/Nordmøre 722 Ålesund region 121 Geiranger/Trollstigen 441 Dalane 201 Bergen 119 Sunnhordland 252 Nordhordland 466 Nord Rogaland 44 Kr.sund/Nordmøre 201 Nordfjord 618 Nordhordland 24 Osterfj/Bj.fjord mv 73 Jensbua/Vestkysten 1 667 Kr.sund/Nordmøre 5 Dalane 25 Sunnhordland 2 675 Sunnhordland 296 Jensbua/Vestkysten 23 Voss 2 739 Sunnfjord 524 Nord Rogaland 401 Sunnfjord 3 003 Molde region 552 Sunnfjord 401 Jæren 5 364 Jensbua/Vestkysten 566 Nordhordland 994 Sognefjorden 7 546 Voss 1 366 Voss 1 129 32

Italia... Russland... Jæren 2 532 Bergen 7 923 Dalane 2 157 Sognefjorden 7 687 Ryfylke 946 Ålesund region 3 480 Nordfjord 612 Jæren 3 256 Bergen 510 Nordfjord 3 038 Sunnfjord 367 Hardanger 2 744 Geiranger/Trollstigen 334 Voss 2 236 Sunnhordland 213 Geiranger/Trollstigen 1 026 Nord Rogaland 182 Molde region 983 Ålesund region 14 Osterfj/Bj.fjord mv 837 Osterfj/Bj.fjord mv 3 Ryfylke 718 Jensbua/Vestkysten 62 Nord Rogaland 469 Nordhordland 64 Jensbua/Vestkysten 363 Kr.sund/Nordmøre 103 Kr.sund/Nordmøre 362 Hardanger 309 Sunnfjord 263 Sognefjorden 614 Dalane 24 Voss 715 Nordhordland 11 Molde region 880 Sunnhordland 6 USA... Polen... Jæren 1 995 Molde region 39 285 Molde region 1 426 Bergen 15 486 Ålesund region 1 008 Ålesund region 12 797 Kr.sund/Nordmøre 657 Nord Rogaland 5 610 Hardanger 640 Sognefjorden 4 803 Osterfj/Bj.fjord mv 161 Jæren 4 551 Ryfylke 160 Jensbua/Vestkysten 3 674 Jensbua/Vestkysten 135 Ryfylke 3 173 Nordhordland 102 Nordfjord 2 869 Nord Rogaland 53 Sunnhordland 2 037 Sunnhordland 4 Hardanger 2 025 Dalane 108 Geiranger/Trollstigen 1 710 Sunnfjord 288 Kr.sund/Nordmøre 1 546 Geiranger/Trollstigen 1 615 Voss 1 145 Bergen 1 926 Dalane 1 083 Nordfjord 2 574 Osterfj/Bj.fjord mv 401 Voss 3 207 Nordhordland 46 Sognefjorden 3 831 Sunnfjord 553 Tabell 5 viser Endring i overnattingar 2005-08, hotell + camping. Kjelde: Statistikknett reiseliv 33