Utviklingstrekk for hjortebestanden I Bestandsplanområde 13 Jølster Aust Basert på Sett Hjort og fellingsstatistikk Fagrapport 3-215 1
Forord Utmarksavdelinga til Vestskog As takkar for oppdraget og vonar arbeidet kan vere til hjelp i den lokale forvaltning av hjorten. Det er laga separate rapportar for kommunen og bestandsplanområde som involverar kommunen. Målet med rapporten er å gje eit innblikk i kva sett hjort og fellingsstatistikken kan sei om hjortestamma i kommunen og i bestandsplanområdet. For området der her vert rapportert for legg ein til grunn at sett hjort har vore nytta lenge, og grunnlaget slik sett er så godt ein kan vente seg. 2
Innhald 1. Grunnlag og områdeavgrensing.4 2. Bestandsstorleik...4 3. Bestandssamansetting og produksjon.. 6 4. Dei skotne dyra.. 8 5. Jakttrykk..9 6. Fallvilt..1 8. Referansar...12 Appendiks 13 3
1. Grunnlag og områdeavgrensing Området denne rapporten gjeld for er Bestandsplanområde 13. Dette gjeld vald i 3 kommunar frå Jølster i Sør til Stryn i Nord. For Jølster sin del er valda Klakegg, Grungen, Kjøsnesfjorden og Stardalen med. For Stryn er det valda Innvik og Utvik med, og for Gloppen er følgjande vald med i samarbeidet : Gloppen Nordside hjortevald, Blåfjellet hjortevald, Gloppen Sør viltlag, Jurahesten hjortevald, Hunskår, Dale og Kåle, Hetle Reed og Fløtre samt Breim Nord hjortevald. Oppslutninga om sett hjort er god, men ein har for områda i Gloppen sin del ikkje full oppslutning ennå. For Jølster sin del alle innmeldt skotne hjortar med i sett hjort materiale. Ein legg difor til grunn at talgrunnlaget er godt. Tabellen under syner at det er relativt sett likt tal jaktfelt som levere inn sett hjort kvart år. Områdeavgrensinga er gjort i regi av «Områdeforvaltningsprosjektet» For å kunne sjå på utvikling over tid har vi nytta tidsserien 25-214 År Antall jegerdager 25 362 26 332 27 2598 28 322 29 3747 21 355 211 2843 212 2924 213 3184 214 3399 Tabell 1. Syner oppslutninga om sett hjort innafor område 13 Data er henta frå hjorteviltregisteret, og det vert lagt inn der av kommunane 2. Bestandsstorleik Rapporten legg her til grunn sett hjort per jegerdag fordelt på innmark og utmark. Det er sjekka ut om trenden i dette talmateriale samsvarar med sett hjort per jegertime, og for dette området er trendane like. Sett hjort per jegerdag er alle sette hjortar delt på tal jegerdagar på innmark og i utmark. Utviklinga her vil kunne sei om bestanden går opp eller om bestanden går ned. Undersøkingar syner at paremeteren sett hjort per jegerdagsverk kan brukast med rimeleg stor grad av sikkerheit. Talmaterialet vert meir presist med aukande grad av presisjon knytt til faktisk årsleveområde for hjorten. Det er likevel grunn til å gjere merksam på feilkjelde som kan vere med å påverke vurderinga av bestandsstorleik i sett hjort. Det eine er at registreringa ikkje er upåverka av tildelinga av løyver, og at observasjonane vert påverka av «metningseffekten». Dette vil sei at observatørane ikkje observerer fleire dyr nå bestanden aukar raskt. Grunnen er truleg at kvotane er låge, og at jakta vert fort ferdig. Tal observasjonar vert difor lågare enn bestanden skulle tilsei. Dette verkar også motsett om bestanden skulle gå raskt ned. 4
3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 utmark omr 13 innmark omr 13 utmark jølster aust innmark jølster aust Tabell 2: Syner utvikling i sett hjort per jegerdag fordelt på innmark og utmark i bestandsplanområde, og Austre Jølster sine tal til samanlikning. (N 214 for område 1 innmark = 4456, N 214 område 13 utmark =1283 ) Som ein ser i grafen over, er trenden for sett hjort per jegerdag innmark relativt lik trenden ein kan sjå i sett hjort per jegerdag i utmark, både når det gjeld Bestandsplanområde 13 og for Austre Jølster sin del. Det er difor grunn til å tru at ein har treft godt med avgrensinga av bestandsplanområde. Kurvane har ein topp i 28 29 før dei går ned mot 211. Etter dette er det to år med vekst, før utflating eller nedgang mellom 213 og 214. innmarksjakta for Bestandsplanområde 13 syner ei auke for 214. Det ligg til grunn over 56 hjorteobservasjonar i dette materialet. For ordens skuld legg vi til at det er same trenden om vi nyttar parameteren Sett hjort per jegertime. 12 1 8 6 4 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Fellingsprosent omr 13 Fellingsprosent Jølster Aust Tabell 3: Syner fellingsprosenten for Bestandsplanområde 13, og for Austre Jølster for perioden 26 214 5
Fellingsprosenten er ikkje åleine eit godt mål på bestandsutvikling. Den er teke med her fordi den syner same utvikling som sett hjort per jegerdag. Med for heile område ein relativt sett høg fellingsprosent fram til 29. Dette er etter tilhøva veldig høg fellingsprosent over eit så stort område, over så lang tid. Og er med på å underbygge at hjortebestanden har vore, og er stor i område. Det er grunn til å legge til at Jølster aust sitt «bidrag» i fellingsprosent syner same utvikling som for heile området samla. 3. Bestandssamansetting og produksjon I sett hjort målast dette i parameteren kolle per bukk. Dette er alle sett koller delt på alle sette bukkar inkludert spissbukkar. Dette fortel om endringar i kjønnsforholda i bestanden. Kjønnsforholdet i ein hjortebestand vert først og fremst påverka av avskytingsprofilen. Det er fullt mogeleg å styra dette i ønskt retning. Utfordringa her, vert den romlege fordelinga av hjort i geografien, og at nokre plassar er «betre bukke- områder» eller andre. Det er då vesentleg at ein vurderer områder som innehar det ein meiner er eit bestandsområde. 1,4 1,2 1,8,6,4,2 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 kolle pr. bukk omr 13 kolle per. Bukk jølster aust Tabell 4: Syner utvikling av parameteret sett kolle per bukk for Bestandsplanområde 13, og for Austre Jølster Trenden for begge områda er svakt minkande tal koller fram til 212. Etter dette aukar tal koller i sett hjort materialet. Kurvane er heilt like, men på ulike nivå for heile bestandsplanområde og for Jølster kommune sin del av bestandsområde. Denne skilnaden kan ha med at det faktisk er fleire bukkar i områda i sør, eller det kan ha med jaktutøvinga og gjere. Forholdet mellom kolle og bukk ligg innafor det ein kan tolke som greitt i høve kvaliteten i stamma. Ein bør likevel følgje med på den trenden som har vore dei siste åra med aukande tal koller. Lokalt i bestandsplanområde vil tilhøve mellom koller og bukkar vere ulikt, det er trenden for planområdet som er viktig å følgje med på. 6
,8,7,6,5,4,3,2,1 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 kalv pr. kolle omr 13 kalv per. Kolle jølster aust Tabell 5: Syner utviklinga av tal kalvar per kolle for Bestandsplanområde 13, og for Austre Jølster Kalv per kolle er alle sette kalvar delt på alle sette koller frå 1,5 år og eldre. Dette parameteret vil gje eit relativt bilete av produksjonen i bestanden, og kan sei noko om kor mange av 2- åringane som kalvar. Data frå overvakingsprogrammet for hjort dokumentera at produksjonen og produktiviteten har gått dei siste åra i overvakingsområdet. Årsaka til dette er trulig lågare snittalder i bestanden, skeive kjønnsforhold og lågare vekter. For Bestandsplanområde 13 er det relativt sett små variasjonar. Vi ser ikkje same trenden i dette område som andre område med minkande tal kalvar per kolle. Einskilde år med gode eller dårlige tilhøve for hjorten vil og kunne virke inn her. Det er derfor rett å sjå på utviklinga over tid. Dette er viktig å følgje med på i åra som kjem. 4. Dei skotne dyra Tala under er henta frå hjorteviltregisteret og beskriver dei felte dyra i planområde dei siste 9 åra. Tilvekst VS Kapital Hanndyr VS Hodyr 8 8 6 6 4 4 2 2 2627282921211212213214 2627282921211212213214 Tilvekst Kapital Hanndyr Hodyr Tabell 6: Syner korleis dei skotne dyra fordelar seg med omsyn på alder og kjønn i område. 7
Med «Tilvekst» i tabell 6 meiner vi kalvar og ungdyr, og med «Kapital» meiner vi dyr som er eldre enn 1,5 år i begge kjønn. Ein ser at det vert skote meir kalvar og ungdyr dei siste åra i bestandsplanområde, og ein nærmar seg ei fordeling på 6:4 i favør av tilvekst. Det totale kalveuttaket er ikkje høgre enn 22 % i 214. Ein ser og at hanndyravskytinga i alle år vi har tal for, har lege høgre enn hodyruttaket. Avskyting i alle kategoriar minka etter 21. Fordelinga på kjønn har stabilisert seg noko i 214, men framleis ein overvekt av hanndyr i uttaket. Høgre uttak av spissbukkar er med på å dra dette talet opp. 7 6 5 4 3 2 1 27 28 29 21 211 212 213 214 Hanndyr 1 ½ år snittvekt omr13 Hunndyr 1 ½ år snittvekt omr13 Hanndyr snittvekt 1,5 år JØ Hodyr 1,5 år snittvekt JØ Tabell 7: Syner utvikling av slaktevekter på ungdyr dei siste åra fordelt på Bestandsplanområde 13 og Austre Jølster sin tal Data frå overvakingsprogrammet fortel at vektene på dyra har gått ned dei siste 15-2 åra. Det er berre valda i Gloppen og Stryn som er med i overvakingsprogrammet, men Jølster har registrert vekter på alle dyr som ein del av sett hjort registreringa. Det årleg uttaket av ungdyr variera, og for Jølster Aust er det skote i snitt 2 koller i året på 1,5 år. Det er difor små tal, og einskilde ekstremobservasjonar vil kunne påverke talmaterialet. Det er rapportert for perioden 1/9 tom 1/1. Dette er gjort for å korrigere for vektauke etter brunsten som i normale år er i første halvdel av Oktober. Ein ser her ein relativt tydlege nedgang i vekter på 1,5 års gamle koller, både i heile område og i Austre Jølster sine tal. Dette er i tråd med konklusjonane i overvakingsprogrammet, og det er grunn til å ta dette på alvor. Vektreduksjon på 1,5 års gamle koller vil gje direkte utslag i produksjon og produktivitet i bestanden, og for kvar kilo desse dyra er lettare enn 47-48 kg minkar mogelegheita for et dei tek kalv. 8
Gloppen kommune er med i Overvakingsprogrammet og innehar ein stor del av arealet i Bestandsplanområde 13. Konklusjonane i overvakingsprogrammet er at dyra vert lettare og at bestanden er ung. Det er svært få dyr som vert eldre enn 4-5 år. Dette gjeld spesielt hanndyra. Kohort tabellen er lagd ved som eit Appendiks til rapporten og her kan ein sjå korleis alderen i bestanden utviklar seg frå år til år. 5. Jakttrykket Jakttrykket kan målast i sett hjort, ved å sette saman tal sette dyr av ein kategori, og tal skotne dyr av same kategori. Normalt sett er jakttrykket tyngst på bukkane, men for bestandsplanområde 13 er det heilt klart tyngre jakttrykk på bukkane i områda i Gloppen og Stryn kommune. Jølster Aust har monaleg lågare jaktrykk på bukkane enn resten av området. Og for 214 ser vi at det er same jakttrykk på bukkane i Jølster som det er på kalvane i andre delar av området. 25 2 15 1 5 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Jakttrykk bukker omr 13 Jakttrykk bukker Jølster aust Jakttrykk koller omr 13 Jakttrykk koller Jølster aust Jakttrykk kalver omr 13 Jakttrykk kalver Jølster aust Tabell 8: Syner jakttrykket på kategoriane hanndyr, hodyr og kalv i både Bestandsplanområde 13 og for Jølster sin del av talmaterialet Elles i området er jakttrykket på dei ulike kategoriane relativt likt. Det er som nemnd Jølster Aust som skil seg ut med lågt jakttrykk på hanndyra. Ein ser då at det er eit stort potensiale til å skyta fleire ungedyr og kalvar i heile område. 6. Fallvilt og irregulær avgang Det er på det reine at det i område finns plassar med utfordringar knytt til hjort og trafikk. I eit vanleg år er det mellom 2 og 3 møter mellom hjort og bil. Det er grunn til å nemne vinteren 21/11 som ein spesielt hard hjortevinter i bestandsplanområdet. 7. Konklusjon og tilrådingar 9
Vi legg til grunn at talmaterialet for bestandsplanområdet er godt. Vi ser at dei aller fleste vald leverar sett hjort skjema årleg. Vi meiner difor at det er grunn til å tru at dei trenden vi ser i sett hjort materialet er synonymt med det som skjer i bestanden. Det er ei styrke for talmaterialet at både sett hjort og slaktevekter er førd på dag nivå. Dette gjer at ein kan studera ulike parameter innafor gitte tidsrom. Sett hjort per jegerdag for både innmark og utmark syner same trenden med bestandsvekst mot 28/9, etter 212 ser det ut som om bestanden har auka igjen. Jakttrykket har vore relativt stabilt for alle kategoriar fram mot 212, med høgre jakttrykk på bukk for Gloppen kommune. Etter dette minkar det markert for alle kategoriar dyr. Det er likevel grunn til å nemne at det i delar av område minkar markert på hanndyr i heile perioden. Vi ser og at dette jamnar seg ut mot 214. Jakttrykket på koller og kalvar minkar og dei seinare åra. Held dette fram, er det grunn til å tru at ein opplever bestandsvekst i område i åra som kjem. Det er også grunn til å kommentere det høge jakttrykket på hanndyr i delar av området i samanheng med tilhøve mellom hanndyr og hodyr i det totale uttaket. Det vert skote meir en det som vert fødd av hanndyr kvart år, og ein ser teikn til at det vert færre bukkar i bestanden i sett hjort parameteret kolle per bukk. Tilhøvet mellom koller og bukkar er ikkje alarmerande skeivt, men vi meiner det er grunn til å ha denne utviklinga i tankane når ein skal planlegge uttaket i framtida. Vi har sett på vektutvikling for kollene som er 1,5 år. Vi har sett på dei som er skotne mellom 9/1 og 1/1 dei siste 8 åra, og trenden er at desse vert lettare. Trenden vert då at mange av desse ikkje når «produktiv vekt» dette første året. Det vil igjen gå utover den totale produksjonen i bestanden, og ein kan sjå ein trend i tal kalvar per kolle at denne er nedgåande dei siste fire åra. Det kan sjå ut som om det er godt med hanndyr i hjortebestanden i område. Ein ser at desse truleg ikkje er likt fordelt, med meir hanndyr og lågare jakttrykk på desse i område i Sør. Trenden er likevel for heile bestandsplanområdet at det dei to siste åra vert fleire koller i bestanden. Det er difor viktig å dette i tankane når ein skal planlegge neste års uttak. For å lette arbeidet med kjønnsnøytralt uttak og auke alderen i bestanden, for å få opp produksjonen, vil eit godt tiltak vere å auke uttaket av kalv. Eit tiltak for å sjå om ein når eit slikt mål, vil kunne vere ein aldersanalyse ein gong i kvar planperiode. Det er og viktig å halde fram med den gode føringa av sett hjort som har vore, samt å ha fokus på lik veging av dyra frå det eine året til det andre. Vidare bør ein sikre seg at ikkje koller som er eldre enn 1,5 år snik seg med i vektene på denne kategorien. Dette kan ein enkelt unngå ved korrekt aldersbestemming ved å sjå på tannutvikling ( Sjå bak på Sett Hjort skjema) Når det gjeld bestandsvekst, kjem det heilt klart ann på kva ein ynskjer med hjortebestandsstorleik lokalt. Ein kan her legge til at om ein aukar uttaket av kalv og kan hende ungdyr, så vil ein ikkje oppleve nokon «Krakk» i bestanden, men ein beskattar dei delane av bestanden som er flest i tal. Dette vil kunne gjere til at det vert færre hjortar i området i den delen av året ein har mest utfordringar med skadebeiting om våren, og at alderen og produksjonen i bestanden vil auke. 1
Når det gjeld områdeavgrensinga som er gjort for Bestandsplanområde 13, ser det ut som om ein har treft godt. Det aller meste av sett hjort materiale syner lik utvikling. Det er difor viktig at ein for framtida held fram med den gode sett hjort føringa i området, og for dei jaktfelta som ikkje leverer aukar graden av leverte skjema. Målet bør vere full dekning av sett hjort innafor planområde. 11
8. Referansar B. Samdal, V. Veiberg, S. Knutsen 23: Målrett hjorteforvaltning Betre resursutnytting. ISBN 82-529-2678-9 Sogn og Fjordane Skogeigarlag BA 212: Sett hjort Praktisk innføring i registreringar 12
Appendiks 1 : Kohort tabell - Overvakingsdata 13
14