Arbeidsrapport nr. 178 Else Ragni Yttredal Nivåforskyving 2004 Ei undervegsevaluering av omleggingane i landbruksforvaltninga i Møre og Romsdal VOLDA 2005
Prosjekttittel Prosjektansvarleg Prosjektleiar Finansiering Ansvarleg utgjevar ISBN ISSN Distribusjon Overføring av myndigheit innan landbruksområdet i Møre og Romsdal. Evaluering. Møreforsking Volda Jørgen Amdam/Høgskulen i Volda/ Møreforsking Volda Møre og Romsdal fylke, Landbruksavdelinga Møreforsking Volda 82-7692-242-2 0805-6609 http://www.moreforsk.no/volda.htm http://www.hivolda.no/fou Arbeidsrapportserien er for faglege og vitskaplege arbeid som ikkje fullt ut stettar krava til forskingsrapportar. Det kan vere delrapportar innanfor større prosjekt, eller læremateriell knytt til undervisningsføremål. Arbeidsrapportane skal vere godkjende av anten dekanus, gruppeleiar, prosjektleiar (for IAAI: instituttleiar) eller ein annan fagperson dei har utpeika. Kvalitetssikringa skal utførast av ein annan enn forfattar.
INNHALD 1. Bakgrunn... 3 2. Mandat og metode... 4 2.1 Forarbeid... 4 2.2 Evalueringsseminar...4 2.3 Etterarbeid... 5 3. Kva endringar har skjedd?... 6 3.1 Areal/juridiske virkemiddel... 6 3.2 Nærings og miljøtiltak i skogbruket... 7 3.3 Spesielle tiltak i jordbruket, SMIL... 7 4. Prosessen... 9 4.1 Areal/juridiske virkemiddel:... 9 4.2 Nærings og miljøtiltak i skogbruket... 10 4.3 Spesielle tiltak i jordbruket... 10 4.4 Kommunane sitt syn på prosessen... 11 5. Syn på endringane... 12 5.1 Generelt ikkje dei store endringane... 12 5.2 Dei fleste er positive... 12 5.3 Nærings og miljøtiltak i skogbruket... 12 5.4 Areal/juridiske virkemiddel... 13 5.5 Spesielle tiltak i jordbruket... 13 5.6 Forskjellar mellom kommunane... 13 6. Verknader av omlegginga... 15 6.1 Faglag og politikarar: Større lokal sjølvstyring... 15 6.2 Likebehandling: Forskjellig, men delvis likt... 16 6.3 Saksbehandlingstid: Nærare kontakt, etter kvart raskare... 16 6.4 Arbeidsmengde: Bunken veks... 16 6.5 Forholdet til fylket: Omtrent som før... 16 6.6 Faglege nettverk: Omtrent som før... 17 7. Oppsummering og tilråding... 18 7.1 Positive sider... 18 7.2 Negative sider eit paradoks... 18 7.3 Tilråding... 19 7.4 Tiltak negative sider... 21 7.5 Prioriteringar... 23 Vedlegg 1 Oppsummering landbruksavdelinga... 24 Vedlegg 2 Deltakarliste evalueringsseminar... 32 Vedlegg 3 Oppsummering evalueringsseminar... 33 2
1. Bakgrunn Bakgrunnen for dette prosjektet var eit ønskje frå Møre og Romsdal fylke ved landbruksavdelinga om å vurdere omleggingane i landbruksforvaltninga sett i verk 1. januar 2004. Gjennom samtalar med Jørgen Amdam i Møreforsking/Høgskulen i Volda vart det semje om at Møreforsking i samarbeid med landbruksavdelinga skulle stå for ei førebels evaluering av dei endringane som har skjedd. Vi gjer merksam på at dette er ei mindre gransking med klar karakter av undervegsevaluering. Den omfattar også berre erfaringane til nokre utvalde kommunalt tilsette sakshandsamarar, ikkje brukarar og politikarar. Likevel meinar vi å kunne sjå ein del tendensar som det vil vere viktig å følgje nærare framover. Denne rapporten er eit resultat av dette arbeidet. For dei som er interesserte i gangen i arbeidet er dette dokumentert i rapporten. For dei som berre har interesse av tilrådingane er det nok å lese kapittel 7. Vi ønskjer å gjere merksam på at organisasjonen Møre og Romsdal fylke er eit prøveprosjekt der fylkesmannen og fylkeskommunen i Møre og Romsdal er slått saman. Prøveprosjektet er gjeldande frå 01.01.04. Landbruksavdelinga var tidlegare ein del av fylkesmannsembetet, medan avdelinga i dag er med i Møre og Romsdal fylke. Av denne grunn vert nemningane Møre og Romsdal fylke og Fylkesmannen i Møre og Romsdal nytta noko om ein annan, alt etter kva tid det vert referert til i rapporten. Volda 15. oktober, 2004 Jørgen Amdam Prosjektleiar Else Ragni Yttredal Prosjektmedarbeidar 3
2. Mandat og metode Denne evalueringa er ei undervegsevaluering kvar står vi kvar går vi, og har hatt tre fasar: a. Forarbeid før evalueringsseminar b. Evalueringsseminar c. Etterarbeid Møreforsking Volda har hatt ansvar for delar av forarbeidet, opplegg for og prosessleiing på evalueringsseminaret og etterarbeid. 2.1 Forarbeid Situasjonsrapport fylkesnivå Landbruksavdelinga har sjølve stått for ein situasjonsrapport/eigenevaluering (sjå vedlegg 1) ut frå sin ståstad med innhald: - Kva slags endringar/omlegging har skjedd - Tilstand no kva fungerer bra mindre bra - Behov for endring prosess og substans - Andre forhold Situasjonsrapport kommunenivå Med grunnlag i telefonintervju med 12 personar i forvaltninga i kommunane, med hyppig og lite hyppig kontakt med fylket laga Møreforsking ein førebels situasjonsrapport om prosess/samarbeid internt i kommunen og mellom kommune og fylke og kva som er faktiske behov i kommunane sett i forhold til regelverk m.m. Denne vart lagt fram på evalueringsseminaret. Stikkord var: - Kva fungerer bra - Kva fungerer mindre bra - Viktige endringar i prosess og støtte - behov - Førebels vurdering og tilråding 2.2 Evalueringsseminar 11. oktober vart det halde eit evalueringsseminar der 10 administrativt tilsette i kommunar som ikkje var intervjua, var inviterte. I tillegg deltok representantar for landbruksavdelinga til fylket, 2 frå statsnivå og 2 frå Møreforsking, til saman 18 personar (For deltakarliste sjå vedlegg 2, for ei oppsummering frå seminaret sjå vedlegg 3). Programmet såg slik ut: 10.00 11.00 Situasjonsrapport om tilstand og utfordringar sett frå: Fylkesnivå (landbruksavdelinga) Kommunenivå (Møreforsking) 11.00 12.30 Gruppearbeid/idédugnad svake og sterke sider (3 grupper) 12.30 13.30 Lunsj 13.30 14.00 Presentasjon av grupperesultat i plenum 4
14.00-14.45 Gruppearbeid/idédugnad - tiltak/endring (3 grupper) 14.45 16.00 Presentasjon av gruppearbeid diskusjon oppsummering/konklusjon 2.3 Etterarbeid Denne rapporten er utarbeidd på grunnlag av det som kom fram i dei to første fasane i prosjektet. Den er meint både som grunnlag for vidare diskusjonar i fylket og mellom fylket, stat og kommunane, og grunnlag for handling for å gjere verknadane av omlegginga best mogleg. Basis for framstillinga er denne: Kva endringar har skjedd Vurdering av tilstand sterke og svake sider Endringsforslag og vurdering av desse Konklusjon og tilråding 5
3. Kva endringar har skjedd? Faktagrunnlaget er henta frå landbruksavdelinga (sjå vedlegg 1). Overføringa av mynde innan landbruksforvaltninga gjeld for områda: Areal/juridiske verkemiddel Nærings og miljøtiltak i skogbruket, NMSK Spesielle miljøtiltak i jordbruket, SMIL. Desse kjem alle inn under fellesnemninga landbruk, men dei er særs forskjellige. Endringane har dermed også noko ulikt innhald. Motivasjonen for endringane er likevel felles for alle tre områda: lokal styring og medverknad. 3.1 Areal/juridiske virkemiddel St.meld. nr 19 (2001-2002) har lagt til grunn at kommunane frå 01.01.2004 skal ha mynde til å avgjere alle delings-/omdisponerings- og konsesjonssaker etter hhv. jordlova 9 og 12 og konsesjonslova. I tillegg forvaltar kommunane også føresegnene om bu- og driveplikt etter konsesjonslov og odelslov; og skal i stor grad sjølv følgje opp misleghaldssaker (oppfylling av vilkår som bu-/og driveplikt, vidaresal av areal m.v.) i høve til desse lovverka. Kommunen skal også gi uttale om høgste konsesjonspris ved tvangssal. Tidlegare hadde kommunen i hovudsak avgjerande mynde i delings-/omdisponeringssaker (jordlova 9 og 12) på areal under 2 dekar, og var elles innstillande mynde i alle andre saker kva gjaldt konsesjon/odelslov/bu- og driveplikt. Fylkesmannen/fylkeslandbruksstyret hadde såleis større saksmengd og avgjerande mynde før 01.01.2004. Det kom ny konsesjonslov av 28.11.2003 nr. 98, som trådde i kraft frå 01.01.2004. I samband med denne fekk ein også nytt rundskriv om konsesjon (M-5/2003 frå LD), nytt rundskriv om omdisponering og deling etter jordlova 9 og 12 (M-4/2003 frå LD), nytt rundskriv om buog driveplikt (M-2/2004 frå LD) og sjølvsagt nytt rundskriv M-6/2003 Bestemmelser om overføring av myndighet og forskrift om saksbehandling mv. i kommunen etter konsesjonsloven, jordloven, odelsloven og skogbruksloven. Det har skjedd einskilde endringar i prisrundskrivet ( Priser på landbrukseiendommer ved konsesjon ) M-3/2002 gjennom rundskriv M-4/2004: Kapitaliseringsrentefoten for jord er sett ned frå 7% til 4% (som for skog og utmark), priskontrollen på konsesjonspliktig, bebygd eigedom opp til verdi kr 750.000,- fell vekk. Som ein følgje av Ospeltdommen om bu- og driveplikt for EF-domstolen 23.09.2003 er det trekt opp einskilde nye tolkingsmoment for bu- og driveplikt (jf. rundskriv M-2/2004). Praksis må endrast slik at konsesjonsmynde må ta ei individuell vurdering av om det er naudsynt å halde oppe lova sitt utgangspunkt om personleg buplikt, eller om buplikta kan oppfyllast av andre enn den nye eigaren. Kort oppsummert kan det seiast at kommunane har fått til dels nytt lovverk å halde seg til (jf. endringar i ny konsesjonslov), auka mynde, og ikkje minst færre klåre føringar frå LD gjennom rundskriv og liknande styringssignal i høve til korleis skjønnet under dei ulike 6
lovverka skal utøvast. Fylkesmannen i Møre og Romsdal/ Møre og Romsdal fylke/ Fylkeslandbruksstyret i Møre og Romsdal er no i hovudsak klageinstans for avgjerder i kommunen. Fylket har sjølvstendig mynde på einskilde område, som må kunne kallast marginalt kva mengde saker angår (meir klåre, overordna juridiske saker som oreigning, odelsfrigjering). Møre og Romsdal fylke skal no i hovudsak ha ein kompetansesenterfunksjon i høve til kommunane. 3.2 Nærings og miljøtiltak i skogbruket Før Fylkesmannen i Møre og Romsdal, landbruksavdelinga (FMLA), fekk tildelt ramme for tilskot til skogkultur, skogsvegar, drift i vanskelig terreng, førstegangstynning og skogbruksplanlegging frå landbruksdepartementet etter rapportering av behov. Fastsetting av tilskot til skogkultur vart gjort i eit utval frå FMLA, skogeierforeninga og ein del kommunar ut frå total ramme og prioriterte tiltak. Dette førte til at alle skogeigarane fekk same tilskot i hele fylket på dei ulike tiltaka. For dei andre tiltaka avgjorde fylkesmannen satsar for tilskot etter fastsette reglar. No Møre og Romsdal fylke, landbruksavdelinga, får tildelt ramme for tilskot for skogkultur, skogsvegar og skogbruksplanlegging frå Statens landbruksforvaltning, SLF, etter behovsrapportering. Alle kommunar må levere ein fireårig strategiplan saman med ein søknad om midlar det konkrete året inn til Møre og Romsdal fylke. Fylket går igjennom alle søknadane og strategiplanane og tildeler kvar kommune ei ramme som dei forvaltar til beste for skogbruket innanføre gjeldane forskrifter. Kommunen fastset satsar for tilskot og tildeler tilskot. Dette fører til at skogeigarar i ulike kommunar kan få ulikt tilskot til same tiltak. Forskrifter å halde seg til før omlegginga: 1) Forskrift om behandling av søknader og utbetaling av statstilskudd m.v. til skogsveier, fastsatt 1. juni 1979 2) Forskrift om tilskudd til praktikanter i skogbruket, fastsatt 2. mai 1980 3) Forskrift om tilskudd til førstegangstyning, fastsatt 22. desember 1993 4) Forskrift om tilskudd til drift i vanskelig terreng, fastsatt 28. april 1994 5) Forskrift om tilskudd til skogkultur, fastsatt 16 mai 1994 6) Forskrift om tilskudd til bygging av skogsveier, fastsatt 28. juni 1994 7) Forskrift om tilskudd til miljøtiltak i skogbruket, fastsatt 24. oktober 2001 8) Forskrift om tilskudd til skogbruksplanlegging, fastsatt 22. april 1994 9) Regler for førstegangstynning, regler for tilskot til drift i vanskeleg terreng. Fastsett av fylkesmannen det enkelte år. Forskrifter å halde seg til i dag: 1) Forskrift om tilskudd til nærings- og miljøtiltak i skogbruket, fastsatt 4. februar 2004 2) Forskrift om skogbruksplanlegging med miljøregistreringer, fastsatt 4. februar 2004 3.3 Spesielle tiltak i jordbruket, SMIL Frå 01.01.2004 har kommunane teke over ansvaret for forvaltninga tilskot til spesielle miljøtiltak i jordbruket (SMIL). 7
Fire tidlegare tilskotsordningar er slått saman til ordninga SMIL: 1) Investeringsstøtte til miljøtiltak (01.01.2000) 2) Tilskot til miljøretta omlegging i kornområder (07.03.2000) 3) Tilskot til spesielle tiltak i landbruket sitt kulturlandskap med freda og verneverdige bygningar (26.02.1999) 4) Områdetiltak Fylkesmannen har tidlegare hatt ansvar for desse ordningane. Møre og Romsdal fylke, landbruksavdelinga, skal fordela nærings- og miljøvirkemiddel kommunevis i ei felles årleg disposisjonsramme. F.o.m. 2005 skal midlane fordelast ut frå fleirårige tiltaksstrategiar og prioriteringar som kommunen skal nytta 2004 på å utarbeida. Kommunane skal utarbeida desse strategiane i samråd med faglaga. På same vis har fylkesmannen hatt ei kulturlandskapsgruppe å forholda seg til i høve til strategiar for kulturlandskapsarbeidet i fylket. 2004 er eit overgangsår der fordelinga er basert på historisk fordeling, tilbakesendte søknader p.g.a. for lite pengar i 2003 (STILK), ansvar på skogsvegar, og rapportering av behov frå kommunane. Rammer til fordeling i 2004 Møre og Romsdal fylke har fått fylgjande ramme til fordeling: SMIL- Tilskot til Spesielle miljøtiltak i jordbruket: Tilskot til nærings- og miljøtiltak i skogbruket: Tilskot til skogbruksplanlegging: 7 000 000 kr. 6 750 000 kr. 1 000 000 kr. Kommunane skal ha ein felles strategi for bruken av desse jord- og skogmidla. 8
4. Prosessen Endringane trådde i verk 1. januar, 2004. I forkant av dette gjennomførte landbruksavdelinga i fylket ein prosess for å førebue kommunane på omlegginga. I det følgjande vert prosessen dokumentert. (For eigenevaluering av tiltaka, sjå vedlegg 1.) 4.1 Areal/juridiske virkemiddel: Landbrukskonferansen i Geiranger 22. 24. september 2003 Konferanse for landbruksforvaltninga i Møre og Romsdal LD (ekspedisjonssjef Kåre Selvik) snakka om overføring av dei juridiske virkemidla til kommunane. Multimediashow om jordvern i regi av Fylkesmannen i Hordaland fylkesskogsjef Jørgen Frønsdal viste korleis gradvis nedbygging av produktive areal verkar inn på landskapet. Alle kommunane hadde representantar tilstades. Kurs for landbrukstilsette i kommunane 11. 13. november 2003 Tre einskilde dagskurs for administrasjonane i dei 3 regionane i M&R. Plan- og bygningslov, konsesjonslov, jordlov, forvaltningslov. Tilsette frå fylkesmannen heldt innlegga. Fast opplegg og spørsmål/svar. Innføring i landbruksjuss for nytt fylkeslandbruksstyre 04. februar 2004 Jordlov, konsesjonslov, odelslov, forvaltningslov, plan- og bygningslov. Kurs for folkevalde i kommunane februar/mars 2004 Fem einskilde dagskurs for nyvalde politikarar på fem ulike stadar i fylket. Forvaltningslov, nye lover, plan- og bygningslov, jordlov, konsesjonslov, bu- og driveplikt. Tilsette frå fylket heldt innlegga. Fast opplegg og spørsmål/svar. Landbrukskonferansen i Geiranger 03. 05. mai 2004 Same formål som i første kulepunkt ovafor her. Programmet inneheldt mindre arealmessige/juridiske problemstillingar grunna kursa som blei avhaldne tidlegare same år. Diskusjonar/tema i pausar m.v. som førre konferanse. Landbrukspolitisk dialog 10 kommunar kvart år I partnarskapet mellom kommunane og fylket er dei involverte partane likeverdige aktørar og skal utfylle kvarandre. Gjennom den landbrukspolitiske dialogen med kommunane skal fylket fokusere på kommunane sitt auka handlingsrom. Fylket tar utgangspunkt i kommunane sine ulike føresetnader med omsyn til kapasitet og kompetanse, men også i at landbruket varierer frå kommune til kommune. Individuelt retta dialog. Skal bidra til at det landbrukspolitiske engasjementet aukar i kommunen. Landbruksavdelinga lager notat om tilbakemeldingar til kommunen på dei einskilde resultatområda herunder juridiske/arealmessige spørsmål, saksbehandling osb ros og ris. Landbruksavdelinga reiser til kommunen. Frå kommunen deltar ordførar, rådmann og landbrukstilsette fylket er representert med landbruksdirektør, fylkesjordsjef eller fylkesskogsjef samt ein saksbehandlar med jord- eller skogbrukskompetanse. Kommunen presenterer seg sjølv, og kjem med sine forventningar til kva dei ønskjer seg av bistand/kompetanse frå fylket. Fylket kjem med si evaluering av kommunen. Rom for 9
diskusjon og drøfting av einskilde problemområde. Fylket utarbeider notat frå møtet som sendast kommunen. Vidare samarbeid ut frå dette. Utarbeiding av infobrosjyre over tilsette ved landbruksavdelinga i Møre og Romsdal fylke Utsendt til alle kommunar. Synleggjer kven som gjer kva, og såleis kven som kan spørjast om kva. Etter vår meining nyttig informasjon til kommunane, jf. stadig omstillingsprosessar på regionalt nivå. Meir usystematisk oppfølging på bakgrunn av førespurnader per telefon gjennom heile perioden 2003 2004. Gjennom denne kontakten får fylket verkeleg forståing for kor skoen trykker i høve til kommunal saksbehandling. 4.2 Nærings og miljøtiltak i skogbruket Landbrukskonferansen i Geiranger 22. 24. september 2003 Samling med alle skogtenestemenn i kommunane november 2003 Hovudtema for samlinga var overføring av økonomiske og juridiske virkemiddel Regionsamlingar med kommunane jan/feb 2004 Diverse informasjon i form av e-post, brev og telefon Laga eige hefte der all informasjon om temaet (jord og skog) var samla - sendt ut til alle kommunane. 4.3 Spesielle tiltak i jordbruket Landbrukskonferansen i Geiranger 22. 24. september 2003 Konferanse for landbruksforvaltninga i Møre og Romsdal LD (Rådgjevar Kristin Orlund) snakka om overføring av dei økonomiske virkemidla til kommunane. Alle kommunane hadde representantar tilstades. Kurs for landbrukstilsette i kommunane 9 og 10.desember 2003 To regionmøte på Tingvoll og i Spjelkavik. Tilsette frå kulturavdelinga, forsøksringane og fylkesmannen heldt innlegga. Fast opplegg og spørsmål/svar. Alle kommunane hadde deltakarar. Laga eige hefte der all informasjon om temaet (jord og skog) var samla - sendt ut til alle kommunane. Diverse informasjon i form av e-post, brev og telefon Landbrukskonferansen i Geiranger 03. 05. mai 2004 Diskusjonar/tema i pausar m.v. som førre konferanse. Landbrukspolitisk dialog 10 kommunar kvart år 10
Utarbeiding av infobrosjyre over tilsette ved landbruksavdelinga i Møre og Romsdal fylke Utsendt til alle kommunar. Synleggjer kven som gjer kva, og såleis kven som kan spørjast om kva. Etter vår meining nyttig informasjon til kommunane, jf. stadig omstillingprosessar på regionalt nivå. Kurs i restaurering av bygningar i landbruket Arrangert av landbruksavdelinga 25.02.04 på Gjermundnes. Ei praktisk og teoretisk innføring. Indirekte nyttig for søkjarar og sakshandsamarar av SMIL-ordninga. 60 deltakarar. Gardbrukarar, handtverkarar og kommunalt tilsette. 4.4 Kommunane sitt syn på prosessen Før vi går vidare er det på sin plass med ei presisering. Når det i denne rapporten er referert til kva kommunane meiner, er dette basert på intervju og evalueringsseminar der berre administrativt tilsette i landbrukssektoren i kommunane var representerte. Deira syn vil ikkje nødvendigvis vere dei same som politikarane eller brukarane. Når dette er sagt, ser det ut som kommunane stort sett er nøgde med det arbeidet fylket har gjort i prosessen. Dei meiner generelt dei har fått nok informasjon til å førebue seg på omlegginga. Nokre av kommunane peiker likevel på at kursa retta mot politikarane delvis kom for seint og saknar meir informasjon til politikarar og toppadministrasjon. I ein del av kommunane føler landbruksavdelinga at dei vert sitjande isolert utan forståing i administrasjonen og spesielt i administrativ leiing, og blant politikarane. Minst nøgde er kommunane med at det mangla klare retningsliner tidleg på året og delvis enno. Dette låg til statlege organ (LMD og SLF), men førde til at sakene var liggjande i kommunane utan å verte handsama. Kombinasjonen av ei sterk mobilisering på førehand (spesielt innanfor SMIL ordninga) og sommel i gjennomføringa var ikkje heldig. Når løyvingane vart lågare enn forventa, var dette også med på å skape negative holdningar kring omlegginga. Det vart lova for mykje, og lovnadene vart ikkje innfridde eller sterkt forseinka. Enno peikar ein del kommunar på manglande informasjon om rapportering, og meiner ordninga med hell kunne vore innført eit år seinare. 11
5. Syn på endringane 5.1 Generelt ikkje dei store endringane Mange av dei spurde påpeikar at omlegginga ikkje har ført til dei store endringane i kommunane. Dette har bakgrunn i at ordninga enno berre har vart eit drygt halvår, men også i generelle trendar i landbruket og i kommunane. Rammevilkåra for landbruksforvaltninga har endra seg, og administrasjonen vert pressa frå fleire kantar: Kommunane er inne i ein periode med nedskjeringar og prøver så godt dei kan å kutte utgifter der det er mogleg. Bøndene vert færre og færre. Interessa frå politikarar og omgjevnader er derfor generelt lita. Dei landbruksansvarlege vert dermed skvisa mellom ei kommune som vil spare pengar og nye oppgåver dei er pålagde frå stat og fylke. Eit generelt spørsmål er om kommunane ikkje får for mykje å bere på i høve til dei ressursane dei har. Dette dilemmaet fargar landbruksadministrasjonane sitt syn på positive og negative sider ved endringane presentert i seinare avsnitt. 5.2 Dei fleste er positive Med ein bakgrunn i rammetilhøva skildra over, er dei fleste av dei 12 som vart intervjua likevel positive til endringane. Det har lenge vore sett på som ønskjeleg med sterkare lokal styring, og no er dette innført. Argumenta for ei generelt positiv vurdering av endringane går på større lokal styring, større brukarmedverknad, betre forutsigbarheit, ei større bevisstgjering i kommunane og potensielt raskare sakshandsaming. Det manglar likevel ikkje på negative haldningar. Generelt kan desse samanfattast med at kommunane får nye oppgåver, men at det ikkje følgjer ressursar med dei nye oppgåvene. Det vert mangel på tid til å tenkje strategi slik intensjonane var, og også mangel på spesialkompetanse i kommunane. Syna varierer likevel innafor skog, SMIL og juridiske virkemiddel. 5.3 Nærings og miljøtiltak i skogbruket Generelt ser det ut til at omleggingane har minst verknad innafor skog samstundes som det på dette området er flest negative reaksjonar knytt til omlegginga. Det siste har bakgrunn i at omlegginga, etter kommunane sitt syn, har ført til meir byråkrati og for mykje planarbeid. Det er også delte syn på koplinga mellom jordbruksmidlar og skogbruksmidlar. På den eine sida er meininga at dette skal føre til ei betre samordning av dei to fagområda, men i praksis har det vist seg i fleire kommunar at det fører til eit konkurranseforhold. Alle representantane frå kommunane er samde om at regelen som seier at skogmidla skal fordelast med 50 prosent til skogsvegar og 50 prosent til andre tiltak bør takast vekk. Årsaka er at dette i praksis ikkje er mogleg å gjennomføre, både fordi skogbruket i kommunane er på ulike stadium, men også fordi det er vanskeleg spesielt i små skogkommunar å finne ei slik 12
balanse mellom prosjekt kvart år. Skal ein ta tilbake pengar til ein veg dersom det ikkje finst andre prosjekt i kommunen som kan oppfylle dei andre 50 prosent av kvoten? Då vil det vere mykje betre å gi støtte til vegprosjektet og heller bruke meir til andre prosjekt seinare år. 5.4 Areal/juridiske virkemiddel Når det gjeld lovsakene er også syna delte. Dei positive vurderingane er spesielt knytte til lokal påverknad. Argumenta er at kommunane sjølve kjenner sakene best, og det er derfor der avgjerdene bør takast. Dette er likevel eit tviegga sverd, for når avgjerdene vert tekne lokalt, er det større høve til påverknad både på administrativt og politisk hald. Endringane har allereie ført til fleire ja vedtak og nokre kommunar har blitt prinsipielle ja kommunar, og det opnar opp for fleire slike på sikt. Om dette skal sjåast på som positivt eller negativt er ei vurderingssak. Fylket har tidlegare fungert som buffer for saksbehandlarane. Dette gjeld både fagleg og personleg. Før kunne saksbehandlarane skulde på fylket. Nå må dei stå direkte til ansvar overfor søkjarar som også kan vere naboar. Det siste kan både vere ubehageleg og kan påverke utfallet av sakene. For tett på brukar - problemet gjeld både administrasjon og politikarar. At kommunane sjølve har mynde til å ta avgjerder gjer at saksbehandlarane må vere nøyare med sitt arbeid, og dermed peiker fleire på at arbeidet tar lenger tid. På den andre sida gjer dette at søkjarane på eit tidlegare tidspunkt kan få signal om utfallet av si sak og at saksbehandlinga potensielt også kan verte meir effektiv. Når saksbehandlarane no sit med vedtaksmynde, er det mange også som meiner dei manglar kompetanse på ulike område. Ein del kommunar peiker på at skjønnet vert for vidt, og at det trengst klarare retningsliner i lovsakene. Dette gjeld sjølve lovverket, prosedyrar for korleis dei einskilde lovsakene skal behandlast og korleis landbruksomsyn skal vere integrerte i anna kommunal saksgang. 5.5 Spesielle tiltak i jordbruket Ved innføringa av SMIL er det ein klar hovudkonklusjon: Det har vore mykje skrik og lite ull. I forkant av innføringa vart brukarane motiverte til å melde inn prosjekt, og det førte til ei mobilisering ute i kommunane. Når det kom til stykket stod ikkje midlane i forhold til forventningane. SMIL fører til ekstra arbeid både med planar og saksbehandling i kommunane og dette har ikkje stått i forhold til ressursane som er overførte til kommunane. Kravet til strategiplanane er dessutan for høgt, meinar kommunane. Enkelte kommunar meiner også at det er negativt at desse midla vert henta frå jordbruksoppgjeret og at dette kan vere eit hinder for ei breiare satsing på bygdeutvikling. 5.6 Forskjellar mellom kommunane Sjølv om oppfatningane av positive og negative sider ved omlegginga delvis samsvarar mellom kommunane, er det også store variasjonar. Det er ikkje her gjort systematiske studiar 13
for å sjå på forskjellar i syn mellom ulike typar kommunar. Men inntrykket frå informasjonsinnhentinga gjer at det er grunnlag for å kome med nokre hypotesar: Små kommunar med lita landbruksavdeling føler sterkast på kompetanse- og kapasitetsproblem. Interkommunale landbrukskontor har klart dette betre. Administrasjonen i kommunar der landbruk berre er ein liten del av næringsgrunnlaget føler seg meir i skvis og tilsidesett i det kommunale systemet. Om den administrative omlegginga fører til endringar i praktisk politikk i lovsaker, avhengar av det politiske fleirtalet i kommunen. Dette er berre tendensar, og har ikkje grundig nok belegg i vårt datamateriale. For å vite meir om dette, måtte ein gjere grundigare studiar. 14
6. Verknader av omlegginga Omlegginga av forvaltninga innafor landbruk kan potensielt ha verknader innafor fleire ulike område. Faglag og lokalpolitikarar, lokal sjølvstyring Prinsippet om likebehandling Saksbehandlingstid Arbeidsmengde Forholdet til fylket Fagleg nettverk 6.1 Faglag og politikarar: Større lokal sjølvstyring Hovudmålsetjinga for endringane har vore auka lokal sjølvstyring. Det verker som om denne målsetjinga delvis er nådd. Mange av kommunane peiker på at dette har vore eit resultat av endringane. Dei aller fleste positive merknadene til omlegginga er også knytt til dette punktet, sjølv om det er varierande kor mykje verknad det har hatt så langt. Fleire seier det er for tidleg enno. Argumenta for lokal sjølvstyring er at det er enklare å tilpasse ordningane til lokale behov. Demokratiargumentet er også viktig: Kommunepolitikarar, brukarar og faglag vert meir involverte i prosessen. Spørsmålet er likevel: Kven vert den lokale sjølvstyringa for? Svaret er ulikt i dei ulike kommunane. Praktisk erfaring viser at faglaga generelt er meir involverte i prosessane no enn tidlegare. Faglaga er dregne med i diskusjonane om nye retningsliner og handlingsplanar. Enkelte stader er det etablert nye paraplyorganisasjonar eller faggrupper der faglaga er representerte. Enkelte stader fungerer desse også som støttegruppe for saksbehandlar i enkeltsaker eller er med å setje prioriteringslister. Ein potensiell verknad av dette, som også delvis har kome fram, er at faglaga prioriterer aktive brukarar i tilskotsaker. Dette kan gjere det vanskelegare å løyve midlar til andre føremål. Nokre kommunar har vorte ja kommunar. Politikarane tøyer grensene i forhold til lovverket (jord-, konsesjons- og odelslov). I desse kommunane vert administrasjonen sitjande i klem mellom lovverket, som dei skal forvalte, og dei politiske vindane. Kven eller kva skal dei vere mest lojale overfor? For administrasjonen kan dette vere problematisk. Dette viser at politikarane har større høve til påverknad enn før, men at dei i ulik grad bruker den rundt om i kommunane. Det viser seg nemleg at politikarane ikkje er meir aktive i alle kommunar. For mange kommunar vert den tidlegare fastlagde praksis vidareført utan store konfliktar. I fleire tilfelle har politikarane også delegert vekk avgjerdsmynde i enkeltsaker. I desse tilfella vert det kommuneadministrasjonen som står for den lokale påverknaden, og det vert eit spørsmål kvar grensene skal gå mellom delegasjon og politisk påverknad. I lovsaker ligg grensene for lokal påverknad i lovene, men også i fylket som klageinstans. For dei andre ordningane vert moglegheitene til lokal påverknad avgrensa av pengane til 15
fordeling. Er potten liten, gir det også lite lokalt handlingsrom, sjølv om mynde ligg på lokalt nivå. 6.2 Likebehandling: Forskjellig, men delvis likt At avgjerdene vert tekne nærare brukarane gjer dei også meir sårbare for påverknad frå kundane. Det er kort sagt vanskelegare å seie nei. Dette gjeld både for administrasjonen og politikarane. At færre kontrollerer gjer også systemet meir sårbart for forskjellsbehandling mellom søkjarar. Dette er problematisk i forhold til prinsippet om likebehandling og det demokratiske argumentet for meir lokal styring. Problemet er reelt, men det er likevel ikkje mange som meiner det er eit stort problem i sin kommune. Administrasjonen vert no også sitjande på alle sider av bordet. På eine sida skal dei gi råd til søkjarar om kva dei bør gjere i ulike saker. Tidlegare har denne rolla vore sterkt framtredande, men no skal dei på den andre sida også avgjere sakene. Omlegginga opnar for forskjellsbehandling også mellom kommunane. Innafor lovsakene gjer ulik praksis at like saker vert handsama ulikt. Når det gjeld SMIL og skogsaker kan ein ende opp med at tildelingane vert sterkt avhengige av kor flinke administrasjonen er til å nå tak i løyvingar meir enn reelle behov. 6.3 Saksbehandlingstid: Nærare kontakt, etter kvart raskare Det er motstridande signal når det gjeld saksbehandlingstid. I oppstartsåret har det også vore nokre vanskar og barnesjukdomar. Noko vi skal kome tilbake til. Nokre av kommunane er likevel klare på at omlegginga fører til, eller vil føre til, kortare saksbehandlingstid, fordi avgjerdene vert tekne nærare brukarane. 6.4 Arbeidsmengde: Bunken veks Det er vel ikkje nokon overrasking at ei omlegging fører med seg ekstraarbeid. Det har også skjedd i dette tilfellet. Nye rutinar og prosedyrar er innførte. Spesielt er det knytt ekstraarbeid til utarbeiding av planar og strategiar i tillegg til saksbehandling. Dette er problematisk i kommunar der ressursane allereie er kutta ned til eit minimum. Enkelte seier likevel at arbeidsmengda vert mindre og prosedyrane enklare når den første fasen er over. Spesielt gjeld dette ekstraarbeidet knytt til planar og strategiar. Dette gjeld berre delvis skog. I dette tilfellet går signala i retning mot at omlegginga har ført til meir kontorarbeid og byråkrati, sjølv om saksmengda har gått ned. Det kan virke som om kommunane gjer meir arbeid slik ordninga no er, medan fylket gjer same arbeidet med å leggje informasjon inn i fagsystema. 6.5 Forholdet til fylket: Omtrent som før Medan kommunane ikkje oppfattar at det er store endringar i deira forhold til fylket, meiner fylkesadministrasjonen at dei sakte mister oversikta over kva for avgjerder som vert tekne rundt om i kommunane. I lovsaker var det tidlegare slik at fylket automatisk fekk oversendt kommunale avgjerder til sikring av statistikk og legalitetskontroll. Dette gav informasjon og 16
høve til å gi tilbakemeldingar om kva dei såg på som god og dårleg kommunal saksbehandling. Dette vert i liten grad følgd opp no. Dette er uheldig, sidan mange av kommunane ser positivt på fylket som støttekontakt. Dette gjeld spesielt i juridiske spørsmål, men også som nettverksbyggjar og i saker som har med SMIL og tilskotsordningar. Landbruksavdelinga i fylket må i framtida vere meir aktive enn før for å nå tak i informasjon. 6.6 Faglege nettverk: Omtrent som før Dei faglege nettverka for kommunane har ikkje endra seg mykje. Det kan sjå ut som om det er ein tendens til at kommunane samarbeider tettare enn før. Enkelte av kommunane har innført praktisk samarbeid om felles oppgåver. Dessutan har dei nye ordningane gjort at kommunane har tettare kontakt med faglaga. På den andre sida har dei noko mindre kontakt med fylket. 17
7. Oppsummering og tilråding Gjennom denne evalueringsprosessen har det vist seg at erfaringane sprikar i dei ulike kommunane. Det som vert oppfatta som problem i enkelte kommunar vert sett på som moglegheiter i andre. Mange faktorar vil virke inn på synspunkta i den enkelte kommune: Politisk samansetjing, by eller landkommune, felles landbrukskontor/ integrasjon i kommunaladministrasjon, tilgjengelege ressursar, interesse frå administrativ og politisk leiing osv. Det er viktig å ha denne forskjellen i bakhovudet når tiltak vert sette i verk. Dei ulike fagområda som det her er delt inn i: lovsaker (areal/juridiske virkemiddel), skog og jord (SMIL) er ikkje like. Verknadene av omlegginga er heller ikkje eintydige på alle tre områda. Tiltaka bør derfor delvis vere generelle og delvis spesifikke for spesielle fagområde og ulike kommunar. 7.1 Positive sider Generelt er det faktorar knytt til lokalt sjølvstyre som vert oppfatta som det mest positive med den nye organisasjonsmodellen. Dei viktigaste argumenta går på dei positive sidene ved: Lokal tilpassing av vedtak Styrking av lokaldemokratiet Dette er også i tråd med intensjonane med omlegginga. Ein del moment nært knytt til dette er også nemnt: Sterkare ansvarleggjering av kommunane, samarbeid innanfor kommunane og større lokalt engasjement. Av positive effektar vert også kortare byråkratisk veg og kortare saksbehandlingstid nemnt. Dette gjeld ikkje i høve til skogsaker. 7.2 Negative sider eit paradoks Vi vil dele dei negative sidene ved omlegginga inn i tre problemområde som krev ulike typar løysingar: Forskjellsbehandling Den viktigaste av dei negative sidene er eigentleg eit paradoks, sidan også det er knytt til det som vert oppfatta som den viktigaste positive sida ved omlegginga - auka lokalt sjølvstyre. Både administrasjon og politikarane vert i enkelte høve for tett på brukarane, slik at dei er lett påverkelege for press og påverknad. Brukarar som i utgangspunktet har store ressursar og skrik høgt når også lettare gjennom i saksbehandlinga. For saksbehandlarane får dette utslag i for stort press både frå brukarar og i enkelte kommunar også frå politikarar. Det er viktig å merke seg at utslaga av dette varierer frå kommune til kommune. I tillegg vert det opna for større forskjellar mellom kommunane. Auka arbeid utan auka løyvingar Det følgjer ikkje pengar med meir arbeid. Mykje planarbeid og ekstraarbeid for saksbehandlar burde i andre enden føre til store løyvingar. Det er ikkje alltid samsvar mellom desse to. I 18
denne prosessen er også forventningar hos søkjarane skrudd i veret. Spesielt gjeld dette SMIL. Landbruksforvaltninga i kommunane har knapt med ressursar. Andre Kompetanse: Kommunane er små og har avgrensa kompetanse. Dette problemet har vorte større no som kommunane er siste instans i saksbehandlinga. Fleksibilitet: Overføring av midlar til kommunane har gjort det vanskelegare å ha kapasitet til å ta større prosjekt, til å vere fleksibel dersom gode, men store prosjekt dukkar opp. Opprettinga av 50/50 regelen i fordeling av skogsmidlar har også ført til mindre fleksibilitet i kommunane. Auka byråkrati: Spesielt innan skog har endringane ført til auka byråkrati. Også innanfor dei andre områda er det uttrykt behov for forenkling. Konkurranse innanfor kommunane: Overføring av midlane til kommunane i ein pott for jord og skog, har ført til konkurranse innanfor kommunane. Prosessen har vore prega av hastverksarbeid: Omleggingsprosessen har ikkje vore godt planlagt frå staten si side og har ført til problem i gjennomføringsfasen både på fylkesnivå og i kommunane. 7.3 Tilråding Målet for dei tiltak som no vert sette i verk må vere å byggje vidare på dei positive sidene ved omorganiseringa, men å dempe og motvirke problemområda. Det som fungerar godt i dag bør førast vidare. Generelt kan ein i framtida sjå for seg ei rollefordeling mellom dei tre nivåa slik figur 7.1 viser, der kommunane vert dei lokale gjennomførarane, fylket nettverks- og kompetanseleverandør, medan Landbruks- og matdepartementet (LMD) og Statens landbruksforvaltning (SLF) vert premissleverandørar. Desse rollene kan utviklast vidare. Stat Premissleverandør Møre og Romsdal fylke v/ landbruksavdelinga Kunnskapsleverandør Nettverksbyggjar Kommuneadministrasjon Lokal gjennomførar Figur 7.1. Rollefordeling mellom ulike forvaltningsnivå. Med stat meines her både Landbruks- og matdepartementet (LMD) og Statens Landbruksforvaltning (SLF). 19
Det statlege (LMD og SLF) nivået har i omleggingsprosessen ikkje fungert godt nok som premissleverandør. Informasjonen har kome for seint og vore mangelfull. Etter forslag frå kommunane bør det ved seinare høve nyttast prøvefylke / prøvekommunar for å sleppe barnesjukdomar ved gjennomføring av slike prosessar. At systemet nedover skal fungere i sine rollar er avhengig av at det øvste leddet fungerar. Eit viktig prinsipp for premissleverandøren: Meirarbeidet bør stå i forhold til nytte eller pengane som følgjer med. Rolla som premissleverandør kan også fyllast betre ut dersom kommunikasjonen flyt betre til fylkesnivået. Det statlege nivået har også ei viktig rolle som kunnskapsaktør i aktiv kommunikasjon med fylka. Med stor delegering vil korkje fylkes- eller statsnivået like automatisk få innsikt i kva som skjer på kommunenivået som før. Det er svært vanskeleg å rapportere til dømes skjønnsmessige og politiske argument for vedtak gjennom vanlege kvantitative rapporteringssystem som KOSTRA. I tillegg treng ein eit aktivt kvalitativt evaluerings- og rapporteringssystem som fangar opp den politiske og administrative kvardagen med ein totalitet av situasjonar, utfordringar, aktørar, argument og krysspress. Evalueringsmøtet gjennomført no i Møre og Romsdal er eit lite døme på korleis slik kunnskapsretta kommunikasjon kan gjerast. Fylka er i ein viktig posisjon mellom staten som premissleverandør og myndigheit og kommunane som gjennomførarar og bakkebyråkratar. Ved auka delegering til kommunane misser fylket noko av rolla som iverksetjar og kan i prinsippet bli eit reindyrka tilsyns- og revisjonsorgan. Vår tolking av meiningane til dei kommunalt tilsette er at dei forventar og håper på ei langt meir aktiv rolle på fylkesnivå, som støttespelar, som kunnskapsleverandør, som utviklingsaktør, som nettverksbyggjar m.m. Ikkje minst er det stort behov for fylkesnivået som støttekontakt i det daglege vanskelege strevet som bakkebyråkrat i skvisen mellom færre men meir krevjande brukarar i landbruket, kommunar som må tenke på innsparing, nye faglege krav og oppgåver m.m. Eit organ som vert distansert frå det daglege iverksetjingsarbeidet kan lett få redusert sosial og institusjonell kapital innan feltet. I denne samanhengen er kapitalen samansett av kunnskapsressursar, relasjonsressursar og mobiliseringsevne. Ved ei svakare kopling til iverksetjingsarbeid av politikk skjer det svært ofte ein reduksjon av spesielt den tause kunnskapen spesielt det som skjer i praksis i møte mellom brukarar, politikarar og iverksetjarar. Det kan raskt utvikle seg ein ikkjeintendert praksis som dei andre delane av systemet ikkje får særleg innsyn i. I møtet mellom regelverk og praktisk realitet må bakkebyråkratar finne fram til noko som fungerer i ulike situasjonar og denne kunnskapen er svært verdifull. Systematisk innhenting og vurdering av slik kunnskap og overføring til andre aktørar vil vere ei svært viktig rolle for fylket som kunnskapsleverandør både til andre kommunar, fylke og statsnivået. Relasjonar: arenaer, nettverk og tillitsskapande sosiale prosessar er svært viktige i alle velfungerande styringssystem mellom anna for å kunne få effektive og fleksible system som til dømes legg meir vekt på lovers og reglars intensjonar enn bokstav. Sjølv om det har gått kort tid kan det vere tendensar til at relasjonane og nettverka mellom fylket og kommunane har vorte svakare og spesielt er det stor frykt for at dette kan skje i framtida. I overgangen frå til dømes tradisjonell revisjon til forvaltningsrevisjon så krev den siste aktiv kommunikasjon mellom ulike aktørar for å kunne få til systemforbetring. Formålet med tilsyn er ikkje å dømme men å hjelpe til med å få til forbetring og utvikling. Men dette er mest uråd om det ikkje er tillit og relasjonar mellom iverksetjar og tilsynsmyndigheit. Dess svakare relasjonar 20
dess meir dømmande og avstandsskapande vert gode råd oppfatta som. Relasjonsbygging vil krevje at aktørar møtest på sams arenaer og i sams prosessar og på same nivå og det vil vere svært viktig at fylket er med på å skape slike arenaer og prosessar spesielt må ein arbeide oppsøkande i forhold til kommunar og kommunale tenestemenn som ein har liten kontakt med. Ein kan tenkje seg mange måtar for fylket å fylle si rolle som kunnskapsleverandør. Den rolla fylket har som støttekontakt og rådgjevar er sett pris på av kommunane og bør ikkje svekkjast. Det er behov for rådgjeving spesielt i juridiske spørsmål, men også innafor andre område. Faglege samlingar er også eit viktig virkemiddel i dette. I tilrådingane under ligg det også inne spesifikke tiltak som kan styrkje denne funksjonen. I tillegg har kommunane behov for hjelp til nettverksbygging. Det gjeld både internt i kommunane i høve til politisk og administrativt nivå og mellom kommunane. Dette er ei rolle fylket kan utvide. Det er viktig her å ha klart for seg at behova er svært forskjellige mellom kommunane. Kommunane si rolle som lokal gjennomførar er ei rolle dei har ønskt seg. Som vi har sett har denne rolla både forpliktingar og hakar ved seg. Det er derfor viktig å byggje vidare på dei positive sidene samtidig som ein arbeider for å moderere biverknadane. 7.4 Tiltak negative sider Forskjellsbehandling 1. Kursing fagpolitikarar, topp politikarar og administrativ leiing. I kursing er det naudsynt å nå tak i toppadministrasjon og topp-politikarar i tillegg til fagpolitikarane. Dette kan gjere det vanskelegare for einskildbrukarar å setje politisk dagsorden. Det er også mogleg å gjere betre bruk av KS si politikaropplæring. Ansvar: Møre og Romsdal fylke / kommunane. 2. Klarare retningsliner oppgradering av lovverk Det er eit behov for klarare retningsliner i lovsaker for å unngå unødvendig forskjellsbehandling. Signala frå kommunane går også på at lovverket ikkje held tritt med utviklinga elles. Ansvar: Landbruks- og matdepartementet/ Statens Landbruksforvaltning 3. Oppretting av ein nettbasert erfaringsbase Det er uttrykt ønskje om å opprette ein nettbasert erfaringsbase for landbrukssektoren. Ein slik base kan også utviklast til å vere landsdekkande. Uansett vil dette kunne gjere kunnskap enklare tilgjengeleg, og med dette moglegvis også samkøyre saksbehandlinga. Kunnskapsbasen bør innehalde: Eksempel på saksbehandling Mykje spurde spørsmål / database Ansvar: Møre- og Romsdal fylke. 4. Oppretting av kommunale samarbeidsorgan I enkelte kommunar er det oppretta samarbeidsorgan der medlemmane er valde av dei lokale faglaga, eventuelt også med politiske representantar. Dette kan bidra til å samkøyre politiske vedtak innanfor kommunane. Ansvar: Kommunane med oppmoding og hjelp frå fylket. 21
5. Oppretting av samarbeidsorgan mellom nabokommunar Ein måte å hindre for stor forskjellsbehandling mellom nabokommunar kan vere eit samarbeidsorgan mellom kommunane. Dette kan vere både administrativt og politisk eller begge delar. Ansvar: Kommunane, med oppmoding og hjelp frå fylket. 6. Sikre kompetansenettverk for kommunane I tillegg til at landbruksavdelinga framleis bør fungere som ein kompetansebase for kommunane bør dei bidra til å sikre nettverk innanfor nærliggande område. Dette gjeld spesielt innafor område som kulturminnevern. Ansvar: Møre og Romsdal fylke. Auka arbeid utan tilføring av ressursar Det er mogleg å angripe dette problemet på alle dei tre nivåa og frå to vinklar: auke løyvingane, eller minske kostnadene. 1. Lette rapporterings- og planarbeidet I innkøyringsfasen har det vore mykje arbeid med etablering av strategi- og handlingsplanar. I tillegg er rapporteringsrutinane mangelfulle. Det bør setjast i verk eit arbeid for å lette både plan- og rapporteringsarbeidet. Målet bør vere ei enklast mogleg rutine, men som likevel tek vare på dei behov fylket har for informasjon knytt til tildeling av midlar og statistikk og dei positive effektar planarbeidet har: bevisstgjering i kommunane. Ansvar: Møre og Romsdal fylke og statlege organ eventuelt i samarbeid med kommunane. 2. Same søknadsfrist regionale miljøtilskot og produksjonstilskot Dersom det vert innført same søknadsfrist for fleire ulike tilskot, vil dette lette arbeidet i kommunane. På den andre sida vert dette mindre fleksibelt for brukarane. Ansvar vurdering: Fylket i samarbeid med kommunane. 3. Klarare rutinar og prosedyrar For å lette saksbehandlingsarbeidet er det behov for klarare rutinar og prosedyrar, eventuelt klarare lovverk. Dei to første momenta gjeld både innanfor kommunane og arbeidsfordeling mellom dei ulike nivåa. Når skal fylket gripe inn i lovsaker? Eit klarare lovverk vil i tilfelle klart innskrenke kommunane sitt sjølvstyre. Ansvar: Fylket og Landbruks- og matdepartementet, Statens Landbruksforvaltning i samråd med kommunane. 4. Pengar følgjer arbeidet Dersom Landbruks- og matdepartementet vil at kommunane skal gjere fleire av oppgåvene, bør det også følgje midlar med. Ei løysing er auka løyvingar. Eit spørsmål som ikkje har vore diskutert i denne prosessen, men som er nærliggande: Vil fylket no på sikt få færre oppgåver slik at midlar bør overførast frå fylket til kommunane? Eventuelt bør ressursar i fylket setjast konkret inn på å lette arbeidet i kommunane, til dømes i form av hjelp til planlegging/sakshandsaming i store og komplekse saker? Ansvar: Fylke, stat. Andre forhold 1. Fjerning av 50/50 regelen 50/50 delinga mellom skogsvegar og skogkultur fungerar ikkje i Møre og Romsdal. Den er vanskeleg å gjennomføre i praksis, og bør fjernast eller modifiserast. Ansvar: Landbruks- og matdepartementet / Statens landbruksforvaltning. 2. Oppretting av ein pott i fylket 22
Det bør vurderast å opprette ein pott med pengar i fylket som kan gjere det mogleg å imøtekomme også store prosjekt rundt om i kommunane. Slik vert systemet potensielt meir fleksibelt, men det kan også føre til meir byråkrati. Korleis dette eventuelt skal gjerast, må opp til diskusjon. Ansvar: Fylket i samarbeid med kommunane og Statens landbruksforvaltning. 3. Fylkesfordeling av tilskot på jord/skog At overføringane på skog og jord (SMIL) er slått saman i ein pott har delvis ført til konkurranse internt i kommunane. Enkelte av kommunane vil at dette igjen skal delast i to pottar. Ansvar for vurdering: Møre og Romsdal fylke, stat. 4. Forsøkskommunar/fylke ved innføring av nye ordningar Prosessen ved omlegginga har vore kaotisk og prega av hastverksarbeid. For å unngå dette bør det gjennomførast forsøksordningar før større omleggingar vert sette i verk. Ansvar: Landbruks- og matdepartementet. 7.5 Prioriteringar Vi har peika på kven vi meiner har ansvar for tiltaka, men har ikkje gjort prioriteringar mellom dei. Dette meiner vi bør gjerast i Møre og Romsdal fylke si landbruksavdeling, då vil moglegvis også nye tiltak dukke opp. For å få mest mogleg ut av det vidare arbeidet, foreslår vi ein slik struktur på diskusjonen: Tiltak vi: 1. Må gjennomføre I eigen regi I samarbeid med andre Berre ved hjelp av andre 2. Bør gjennomføre I eigen regi I samarbeid med andre Berre ved hjelp av andre 3. Vil vente med Der ansvaret vert klart definert for kvart enkelt tiltak. 23
Vedlegg 1 Oppsummering landbruksavdelinga Kva har landbruksavdelinga gjort for å tilretteleggje delegeringa av forvaltninga av juridiske og økonomiske virkemidlar? Areal/juridiske virkemiddel: Landbrukskonferansen i Geiranger 22. 24. september 2003 Konferanse for landbruksforvaltninga i Møre og Romsdal LD (ekspedisjonssjef Kåre Selvik) snakka om overføring av dei juridiske virkemidla til kommunane. Multimediashow om jordvern i regi av Fylkesmannen i Hordaland fylkesskogsjef Jørgen Frønsdal viste korleis gradvis nedbygging av produktive areal verkar inn på landskapet. Alle kommunane hadde representantar tilstades. Eigenevaluering Konferansen fungerer som eit samlestad kor det for 2003 blei lagt vekt på overordna endringar på arealsida. Programmet blir for øvrig utarbeida gjennom førespurnad per e-post til kommunane (heller få tilbakemeldingar/ønskjer derfrå) og slik at ein kommunalt landbrukstilsett person sitt i programkomitéen. Nytteverdien av dei innlegga som gjaldt areal/juridiske virkemiddel er vurdert som god. Rom for spørsmål og svar og kommunalt tilsette får ein møtestad for vidare samarbeid seg i mellom. Mykje diskusjon i pausar mellom fylkesmannstilsette og kommunane. Problemstillingar blir vidare utdjupa heime etter konferansen. Eg trur det er mest positivt å seie om konferansen, likevel er det slik at kommunane alltid ønskjer seg endå meir konkrete problemstillingar og dertil konkrete svar. Kurs for landbrukstilsette i kommunane 11. 13. november 2003 Tre einskilde dagskurs for administrasjonane i dei 3 regionane i Møre og Romsdal. Planog bygningslov, konsesjonslov, jordlov, forvaltningslov. Tilsette frå fylkesmannen heldt innlegga. Fast opplegg og spørsmål/svar. Eigenevaluering Vi oppfatta det slik at deltakarane hadde stort utbytte av kursdagen. Totalt 77 deltakarar frå 33 kommunar. Uhøgtidleg stemning med stor takhøgd, likevel slik at vi fekk gjennomgang av endringar og komme med praktiske tips i høve til saksbehandling og forventningar til kommunane framover etter overføring av mynde. Lagt vekt på konkrete eksempel og svar. Mange spørsmål og aktivitet frå salen. Kommunane etterlyste meir tid og meir informasjon/fleire kurs. Ein dag blei kanskje noko knapt i høve til alle tema som skulle gjennomgåast. Fanga opp ein del usikkerheit i høve til manglande styringssignal frå LD som vi ikkje kan følgje opp vidare. Poenget med overføringa er jo nettopp at kommunane veit best. Regionnivået forsøker likevel å vere konkret på førespurnader der dette let seg gjere. Innføring i landbruksjuss for nytt fylkeslandbruksstyre 04. februar 2004 Jordlov, konsesjonslov, odelslov, forvaltningslov, plan- og bygningslov. 24