HANDLINGSPLAN MOT MOBBING VIKØY/AKSNES SKULE juni 2004 Forord. Å skapa eit læringsmiljø der alle trivst og kjenner seg trygge er både eit mål i seg sjølv og ein føresetnad for læring og utvikling. Det er vel dokumentert gjennom dei siste tiåra at dette ikkje er realiteten for alle. Diverre viser det seg at mobbing og andre former for krenking er utbreidd. Erkjenning av at dette er aktuell problematikk også hjå oss er første steg i eit systematisk arbeid på dette feltet. Elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø er heimla i Opplæringsloven. I føremålsparagrafen ( 1-2.) står det m.a. : "Alle som er knytte til skolen eller til lærebedriftene, skal arbeide for å hindre at elevar, lærlingar og lærekandidatar kjem til skade eller blir utsette for krenkjande ord eller handlingar." Elevane sitt vern vart styrkt endå meir då ein ny 9a om elevane sitt skulemiljå vart gjeldande frå 1.april 2003. Her står det m.a. ( 9a-1.): "Alle elevar i grunnskolar og vidaregåande skolar har rett til eit godt fysisk og psykososialt miljø som fremjar helse, trivsel og læring." Og vidare i 9a-3.: "Skolen skal aktivt og systematisk arbeide for å fremje eit godt psykososialt miljø, der den enkelte eleven kan oppleve tryggleik og sosialt tilhør. Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skoleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn." Denne planen er laga vårhalvåret 2004 av ei arbeidsgruppe sett saman av 3 foreldrerepresentantar og tre frå personalet. Rektor har vore skrivar. Foreldra har elles gjeve innspel til planen gjennom eit foreldrerådsmøte med skriftleg gruppearbeid 26.02.04. Møtet hadde godt frammøte og stort engasjemnt. Ein mal frå Zero-programmet (Senter for atferdsforskning 2003) er utgangspunktet for disposisjonen. Planen er disponert i 4 hovuddelar. Det er for å rydda i tanken når ein skal prøva å systematisera dette arbeidet. Samtidig blir det tydeleg at desse 4 delane går langt inn i kvarandre. Til dømes er det fleire punkt som høyrer heilt naturleg heime i fleire av desse 4 hovuddelane. I slike tilfelle blir punktet skildra under den eine hovuddelen, men berre kort vist til under den (dei) andre delen (delane). 14.06.04 Odd Øygarden.
Innhald: 0. Mobbing, definisjon og mål for skulen sitt arbeid mot mobbing. 1. Førebygging 1.1 Relasjon lærer elev. Klasse-/gruppeleiing. Elevsamtalen. 1.2 Samarbeid heim-skule. Foreldresamtale. Klasseforeldremøte. 1.3 Steg for Steg, 1.-2.kl, program for sosial kompetanse. 1.4 Det er mitt val, 3.-7.kl, program for sosial kompetanse. 1.5 Miljø- og trivseltiltak. 1.6 Fadderordninga. 1.7 Mobbeplakaten. 1.8 Loggskriving. 1.9 Vaktordninga. 2. Avdekking av mobbing. 2.1 Observasjon i elevflokken. 2.2 Den faste elevsamtalen. 2.3 Den faste foreldresamtalen. 2.4 Den årlege kartlegginga (spørjeundersøkinga). 2.5 Loggskrivinga. 2.6 Melding frå foreldra. 2.7 Ved konkret mistanke om mobbing - - - - 2.8 Skulen si loggbok. 3. Løysing av konkrete tilfelle av mobbing. 3.1 Samtale med mobbeofferet. 3.2 Samtale med plagaren event. plagarane einskildvis. 3.3 Gruppesamtale med plagarane. 3.4 Gruppesamtale med plagarane og offeret. 3.5 Samtale med dei føresette til mobbeofferet. 3.6 Samtale med dei føresette til plagaren/plagarane. 3.7 Oppfølging vidare. 3.8 Samarbeid med andre instansar. 3.9 Skulen si loggbok. 4. Kontinuitet gjennom året. 2
0. Mobbing, definisjon og mål for skulen sitt arbeid mot mobbing. Definisjon: Ordet mobbing i denne samanhengen tyder psykisk og/eller fysisk vald mot ein person utført av einskildpersonar eller grupper. Vilkår for mobbing er at det er ujamn styrke (psykisk og/eller fysisk) mellom offer og plagar, og at episodane skjer fleire gonger over tid. Mål: Alle elevane skal oppleva eit trygt og godt skulemiljø utan mobbing. 1. Førebygging. Mål: Gjennom haldningsskapande arbeid og kontrollrutiner hindra mobbing. 1.1 Relasjon lærer elev. Klasse-/gruppeleiing. Elevsamtalen. Læraren er ein tydeleg vaksen og ein tydeleg leiar som elevane kan ha tillit til. Dette tyder mellom anna: Læraren set standard, d.v.s. tydelege grenser, for åtferd i klassa/gruppa. Starten, både starten på skuleåret og starten på kvar einskild time, er svært viktig. Det er ein god regel å starta skuleåret med at elevane sit ein og ein, og at dei har mykje lærarstyrt aktivitet. Plassering i grupper og meir sjølvstyrde arbeidsformer kjem etter kvart som elevane lærer seg å ta ansvar for seg sjølve og medelevane. Ei tydeleg avslutning av arbeidsøkta -gjerne med ei oppsummering- er og viktig for å læra struktur og orden. Elevsamtalen er ein planlagt og førebudd samtale mellom elev og kontaktlærar der trivsel/miljø er eit viktig emne. Denne samtalen skjer ein gong i kvart halvår. 1.2 Samarbeid heim-skule. Klasseforeldremøte. Foreldresamtale. Godt samarbeid med gjensidig tillit mellom heimen og skulen er avgjerande. Det organiserte faste samarbeidet er: -Eit klasseforeldremøte i september der faga normalt er hovudsaka. -Eit klasseforeldremøte i oktober der klassemiljøet er hovudsaka. Dette møtet vert gjennomført på initiativ frå foreldra. -Foreldresamtalen er ein planlagt og førebudd samtale mellom foreldre/elev og kontaktlærar der trivsel/miljø er eit viktig emne. Denne samtalen skjer ein gong i kvart halvår. 1.3 Steg for Steg, 1.-2.kl, program for sosial kompetanse. Steg for steg (produsert av Nasj.foreningen for folkehelsen) vert brukt på småskulesteget. Klassane brukar tilsvarande ½ veketime til denne undervisninga. Emna er tverrfaglege, og timeplanmessig blir timane tatt av fleire fag. 1.4 Det er mitt val, 3.-7.kl, program for sosial kompetanse. Frå 3.kl og oppover nyttar me Lions Quest sitt undervisningsmateriell i haldningsskapande arbeid om ANT. Programmet skal samtidig styrkja den sosiale kompetansen. Klassane brukar tilsvarande ½ veketime til denne undervisninga. Emna er tverrfaglege, og timeplanmessig blir timane tatt av fleire fag. Mellomtrinnet (5.- 7.kl) står fritt til å supplera eller erstatta delar av dette programmet med stoff frå etikkdelen av KRL og samfunnsfag og eventuelle andre kjelder. 3
1.5 Miljø- og trivselstiltak. Alle tiltak og aktivitetar som fremjar trivselen vil vera førebyggjande. Aldersblanda aktivitet er viktig i denne samanhangen. Fylgjande tiltak høyrer naturleg heime i denne kategorien: -Turar klasse-/gruppevis eller for heile skulen. Normalt har me ein dagstur (fjelltur) felles for alle elvane i august og ein i juni. 5.-7.kl. har også fast ein overnattingstur (fot- eller båt-) i juni. Dessutan har klassane ymse turar iløpet av året. -Skidagar, fast 2 gonger pr.år (aldersblanda). -Aktivitetsdagar som årviss juleverkstad (aldersblanda, 2dagar)og årviss idretts- /aktivitetsdag i juni (også aldersblanda). -Elevkantine organisert av elevrådet. -Aktivitetskveldar for elevar og foreldre arrangert av foreldra, på skulen eller annan stad. 1.6 Fadderordninga. Kvar elev i 1.- 4.klasse har ein "fadder" i 5. - 7.klasse heile skuleåret. Fadrane har eit særleg ansvar for "barnet sitt" ute i friminuttane. I tillegg har me såkalla "fadderaktivitet" omlag ein gong pr. mnd. for heile skulen. Det er ei 2-timarsøkt der fadder/fadderbarn har ein aktivitet ilag. Aktivitetane vert planlagt av elevrådet. Fadderordninga vert etablert heilt i starten av skuleåret. 1.klassingane får sine fadrar for komande skuleår når dei møter på "vårskulen" våren før skulestart. 1.7 Mobbeplakaten. Ved oppstart av skuleåret arbeider alle klassane med "Mobbereglane". Arbeidet skal resultera i ein "Anti-mobbeplakat" med nokre få punkt som er skulen sine felles kvardagsreglar mot mobbing. Plakaten skal hengjast opp godt synleg på ein sentral plass i alle klasserom. Plakaten skal vera ein felles referanse til bruk gjennom heile skuleåret, og han skal vera eit obligatorisk tema på alle klasseforeldremøte i september. 1.8 Loggskriving. Alle elevane skriv logg til kontaktlærar minst annankvar fredag. Trivsel skal vera eit fast punkt i malen for denne loggen. Dette skal vera ein "tryggingsventil" som er godt kjent for alle elevane. 1.9 Vaktordninga. Ein av dei tilsette går vakt etter oppsett turnus i alle fristundene der elevane er ute, også siste kvarteret før undervisninga byrjar om morgonen. Vakta streifar over heile området som elevane kan opphalda seg på. Ved særskild aktivitet (t.d. aking om vinteren) vert vakthaldet styrkt med ein ekstra person for å kunna dekkja området best mogeleg. Det er også ekstra vakt ved busshaldeplassen om ettermiddagen. Det er viktig å hugsa på dei plassane der me av røynsle (m.a. elevane sine tilbakemeldingar gjennom den årlege spørjeundersøkinga om trivsel/mobbing) veit at elevane er meir utsette for plaging (t.d. sør-aust sida av gamlebygget, nord-vest-sida av nybygget, hinderløypa). 4
2. Avdekking av mobbing. Mål: Mobbing som føregår på skulen/skulevegen skal avdekkast så fort som råd. 2.1 Observasjon i elevflokken. Dette punktet er kanskje det viktigaste m.o.t. avdekking av mobbing. Dei tilsette må vera vakne og observante i samveret med elevane. Hugs at isolert sett uskuldige hendingar kan vera del av eit meir alvorleg mønster. All aktivitet i fristundene er viktig i så måte. Isolasjon/utestenging vil oftast vera synleg i desse situasjonane. 2.2 Den faste elevsamtalen. Sjå pkt. 1.2 ovanfor. 2.3 Den faste foreldresamtalen. Sjå pkt. 1.2 ovanfor. 2.4 Den årlege kartlegginga (spørjeundersøkinga). Spørjeundersøking mellom elevane i november. Det vert sendt brev til alle heimane i samband med gjennomføringa. 1.-3.klasse fyller ut spørjeskjemaet ilag med foreldra heime, 4.-7.klasse gjer det på skulen. Viser elles til eige oppsett for dette. 2.5 Loggskrivinga. Sjå pkt. 1.8 ovanfor. 2.6 Melding frå foreldra. Det er viktig at foreldra melder ifrå til skulen straks dei får kjennskap til eller mistanke om mobbing. Likeeins er det viktig at skulen tek alle slike meldingar alvorleg og straks startar det arbeidet som er naudsynt. Sjå elles pkt. 2.7 nedanfor. 2.7 Ved konkret mistanke om mobbing - - - - Dersom nokon i personalet får konkret mistanke om mobbing, skal han/ho så snart som råd informera kontaktlærar og rektor om mistanken. Vanleg prosedyre vidare er: a) Informasjonsinnhenting gjennom observasjon av "offeret" og eleven/elevane som er mistenkte. b) Informasjonsinnhenting gjennom samtale med "offeret". c) Informasjonsinnhenting og orientering gjennom samtale med foreldra til "offeret". Det vil normalt vera kontaktlærar som gjennomfører a - c. Ved sterk mistanke hoppar ein over punkt a. Dersom situsjonen er avklara, dvs. ein veit kva som har skjedd, går ein direkte på punkt 3 nedanfor (dvs. ein hoppar over heile pkt.2.7 ). 2.8 Skulen si loggbok. Ved mistanke om eller avdekking av mobbing skal lærarane gjera interne notatar i ei felles loggbok for skulen. Dette gjeld til dømes dei ulike partane sine framstillingar av det som er skjedd, avtaler som vert gjorde osb. Denne dokumentasjonen skal sikra kontinuiteten i arbeidet og rett informasjon internt i personalet. Han skal og hjelpa den einskilde til å fylgja opp det som er avtala. Boka står på rektor sitt kontor. 5
3. Løysing av konkrete tilfelle av mobbing. Mål: Mobbing som er avdekka skal ta slutt umiddelbart. Saka skal løysast på ein måte som virkar førebyggjande. Utgangspunktet for det fylgjande er at den/dei vaksne veit kva som har skjedd. Det er kontaktlærar og rektor i nært samarbeid som gjennomfører punkta 3.1-3.7. 3.1 Samtale med mobbeofferet. a) Definer situasjonen. Set tydelege ord på kva som har skjedd. "Eg veit at ----". b) Gje støtte. Sei klart at me vaksne skal gjera alt det me kan for at dette skal ta slutt. c) Lat eleven fortelja. Ikkje press. Ofte tør ikkje offeret sjå el. skildra realiteten. d) Forklar i grove trekk kva du vil gjera vidare, og at du heile tida vil informera offeret om kva som vidare skal skje. e) Sei at du vil kontakta eleven (offeret) sine føresette same dagen. f) Avtal nytt møte (1-2 møte til er vanleg). 3.2 Samtale med plagaren event. plagarane einskildvis. Samtalen skal vera kort og konsis, maksimum 5min. Dersom fleire plagarar skal til samtale, er det viktig at desse ikkje får snakka saman før samtalene er gjennomførde. Læraren som har klassen må syta for dette etter avtale med den som gjennomfører samtalene. a) Hent eleven ut av klassen (dette skal skje "offentleg", ikkje diskre). b) Konfronter eleven med plaginga, "eg veit at - - -". Gjer det klart at åtferda ikkje blir godtatt, og at det skal ta slutt umiddelbart ("Du skal slutta med dette no!"). Sei at rektor (ders. det ikkje er han som gjennomfører samtalen) er informert om saka. c) Gje ordet til eleven (plagaren), men ikkje diskuter. "Har du noko du vil seia?". Ikkje kommenter eleven, uansett. d) Gjenta at mobbinga skal ta slutt umiddelbart. e) Sei at dei føresette (til plagaren) vil bli kontakta (vanlegvis) idag. f) Inviter til samarbeid, dersom mogeleg. g)avslutt samtalen og gå attende til klassen med eleven. i) Hent eventuelt ut neste plagar, gjennomfør a-g med vedkomande osv. 3.3 Gruppesamtale med plagarane. Dersom det er fleire plagarar, vert gruppesamtale gjennomført etter at 3.2 er gjort. a) Lat siste eleven (frå 3.2) venta medan dei andre plagarane vert henta. b) Referer kort frå dei individuelle samtalene. c) Gjenta at mobbinga skal ta slutt umiddelbart, at dei føresette vert kontakta idag og at rektor (dersom han ikkje er med på samtalen) vert halden orientert. d) Dersom mogeleg, gje anerkjenning (det er bra at de - - - ). e) Avtal nytt møte (med det første, dvs. innan 3 dagar). 1-2møte til er vanleg. 3.4 Gruppesamtale med plagarane og offeret. Om dette møtet skal haldast, må vurderast nøye i den einskilde saka. Eit eventuelt fellesmøte med plagaren/plagarane og offeret må vera godt førebudd. Eit slik møte krev stødig leiing av den vaksne. Det må skje etter avtale med offeret, og den vaksne skal ta tydeleg parti med offeret. a) Gje støtte til offeret ("det er veldig bra at du sa ifrå - - " (dersom han/ho gjorde det)) b) Gjenta kortfatta det som er skjedd (no veit me at - - -) 6
c) Gjenta at mobbinga skal ta slutt umiddelbart og at dei vaksne vil kontrollera at det verkeleg skjer. 3.5 Samtale med dei føresette til mobbeofferet. Skulen må ta initiativ til denne samtalen straks mobbinga er avdekka (vanlegvis same dag). Både fortviling og sinne er normale reaksjonar frå foreldra i slike tilfelle. a) Skulen gjer greie for kva ein veit om det som har skjedd. Her er det viktig å vera konkret (namn, stad, tid). b) Dei føresette må få reagera og seia det dei veit og det dei trur. c) Skulen må fortelja kva som er gjort etter at saka vart avdekka og kva avtaler som er gjort med dei involverte partane. d) Det må seiast tydeleg at det no er dei vaksne (skulen og foreldra) sitt ansvar å syta for at mobbinga tekk slutt umiddelbart. e) Gjer avtale om neste møte/samtale (om nokre dagar). 3.6 Samtale med dei føresette til plagaren/plagarane. Skulen må ta initiativ til denne samtalen snarast råd etter pkt.3.5 ovanfor. a) Skulen gjer greie for kva ein veit om det som har skjedd. Her er det viktig å vera konkret (namn, stad, tid). "Slik ser skulen situasjonen". Ein må vera budd på ulike reaksjonar frå dei føresette. b) Dei føresette må få seia kva dei tenkjer. c) Skulen må fortelja kva som er gjort etter at saka vart avdekka og kva avtaler som er gjort med dei involverte partane. d) Det må seiast tydeleg at det no er dei vaksne (skulen og foreldra) sitt ansvar å syta for at mobbinga tek slutt umiddelbart. e) Skulen må gjera klart kva konsekvensar det får dersom mobbinga held fram. Dersom det blir naudsynt å skilja mobbaren(mobbarane) og offeret (byte av klasse, byte av skule, ekstra vakt/fylgje på skulen eller på skulevegen), er det mobbaren (mobbarane) som skal få ekstraordinært regime, - ikkje offeret. f) Gjer avtale om neste møte/samtale (om nokre dagar). 3.7 Oppfølging vidare. Det er heilt avgjerande med tett oppfylging av offeret og plagaren (plagarane) den fyrste tida. a) Læraren må spørja offeret (i trygge situasjonar) dagleg om det er heilt slutt på plaginga. Dette må halda fram minst ei veke. Deretter kan ein etter skjøn redusera frekvensen til 1-2 gonger pr. veke. b) Læraren må også snakka med plagaren(plagarane) om korleis det går, slik at han/ho/dei forstår at dei vaksne ikkje har sleppt taket i saka (1-2 gonger pr.veke). c) Skulen må heile tida halda kontakten med dei føresette slik at dei er orienterte om stoda. 3.8 Samarbeid med andre instansar. Dersom skulen eller foreldra kjenner trong for hjelp og rådgjeving frå andre, er PPT ein naturleg samarbeidspart. Skulehelsetenesta er ein annan aktuell samarbeidspart. Dersom ein skal snakka om namngjevne elevar, må foreldra samtykkja i dette. 3.9 Skulen si loggbok. Sjå punkt 2.8 ovanfor. 7
4. Kontinuitet gjennom året. Mål: Arbeidet mot mobbing skal drivast kontinuerleg gjennom heile skuleåret. Tabellen nedanfor er ein skjematisk oversikt over ein del av tiltaka som er nemnde ovanfor. Kolonnen Nr.: viser til punktet i planen der dette tiltaket er skildra. Tid: Tiltak: Nr.: Ansvar: Kvar veke heile året Steg for steg 1.3 Kontaktlærarane 1.-2.kl Kvar veke heile året Det er mitt val 1.4 Kontaktlærarane 3.-7.kl Annakvar veke heile året Loggskriving 1.8 Kontaktlærarane Kvar månad heile året Fadderaktivitet 1.6 Elevrådet og kontaktlærarane August Mobbeplakat 1.7 Kontaktlærarane September Klasseforeldremøte 1.2 Kontaktlærarane Oktober Klasseforeldremøte 1.2 Foreldra - klassekontakten Oktober Elevsamtale 1.1 Kontaktlærarane November Foreldresamtale 1.2 Kontaktlærarane November Kartlegging 2.4 Rektor Februar Elevsamtale 1.1 Kontaktlærarane Mars Foreldresamtale 1.2 Kontaktlærarane 8