Sirdal kommune Eining for arealforvaltning Adresseliste DERES REF: VÅR REF: SAKSBEHANDLER: ARKIVKODE: DATO: 13541/2013-2012/876 Sven Sandvik K00 28.10.2013 Til: Vald- og jaktleiarar i Sirdal kommune grendekontaktar nabokommunar og Listerkommunar Vest-Agder fylkeskommune Fylkesmannen i Vest-Agder NJFF Vest-Agder Institutt for naturforvaltning, UMB v/olav Hjeljord HØYRING - FORSLAG TIL MÅL FOR FORVALTNING AV ELG, HJORT OG RÅDYR I SIRDAL KOMMUNE 2014 2018 Sirdal kommune legger vedlagt forslag til mål for forvaltning av elg, hjort og rådyr ut på høyring. Høyringsfristen er 20. november 2013. Merknader til forslaget kan sendast per e- post til eller per post til Sirdal kommune,. I forskrift om forvaltning av hjortevilt 3 er det krav om at kommunen skal vedta målsettingar for utviklinga av bestandane av elg, hjort og rådyr. Målsettingane skal mellom anna ta omsyn til opplysningar om beitegrunnlag, bestandsutvikling, skader på jord- og skogbruk og omfang av viltulykker på veg og bane. For å få opplysningar om beitegrunnlaget vart det i mai 2013 gjennomført ei beitetaksering i Sirdal. Vest Agder fylkeskommune har utarbeida mål og retningslinjer for forvaltninga av elg og hjort som er førande for dei kommunale målsettingane. Det vart den 8. oktober 2013 halde eit fellesmøte for storvaldsleiarane og vilt- og innlandsfiskenemnda. Resultata frå beitetakseringa vart gjennomgått i møtet. Ein hadde deretter, med utgangspunkt i fylkeskommunen sine mål og retningslinjer, ein diskusjon om mulige målsettingar for Sirdal kommune. Administrasjonen har i etterkant av møtet utarbeida det forslaget som no er på høyring. Forslaget skal opp til politisk handsaming i vilt- og innlandsfiskenemnda og i utval for teknikk, landbruk og miljø i desember 2013.
Beitetaksering våren 2013 Det vart i mai i år, for første gong, gjennomført ei taksering av elgbeite i Sirdal. Det var Sirdal kommune og Vest-Agder fylkeskommune som finansierte takseringa og Faun Naturforvaltning AS som gjennomførte den. Takseringsrapporten er tilgjengelig på kommunen si heimeside 1. Jaktleiarane og viltansvarlig i kommunen plukka ut 14 større takseringsområde. Det vart innanfor takseringsområda i alt taksert 292 prøveflater på 50 m 2. Taksørane har i kvar prøveflate talt tilgjengelige planter i elgen sitt beitesjikt (0,5 til 3 meter over bakken) og registrert snitthøgde og beitetrykk. I snitt vart 11 furu, 58 bjørk, 39 ROS (rogn osp og selje) og 52 einer registrert per daa. Uttaksprosenten, det vil sei andelen av fjorårsskota som er beita, var 35 % for furu, 7 % for bjørk, 71 % for ROS og 9 % for einer. Uttak over 35 % vert rekna som overbeite. Snitthøgda for ROS-artane var 6 dm, medan den for dei andre artane var 13 14 dm. Figur 1 viser snitthøgda på registrerte ROS planter samanlikna med bjørk, einer og furu. Figur 1: Registrerte snitthøgder for ROS samanlikna med bjørk, einer og furu for ulike takseringsområde. Snitthøgda for ROS for alle takseringsområda er 6 dm. Det er den høge tettleiken av ROS i takseringsområda Mydland, Bjønndalen og Omlid som dreg snittet ned. Taksørane var overraska over mengda rogneplanter dei fann. Rogna vert, likeins med osp og selje, beita så hardt at skotproduksjonen er kraftig svekka. Plantene er ikkje alltid like lette å få auge på då dei mange stadar er halde nede i same høgde som blåbærlyngen. 1 Takseringsrapporten ligger her: http://www.sirdal.kommune.no/nyheter/annonser-kunngjoringer/833- sirdalselgen-kan-ha-betre-kar-i-vente
Det som er positivt, er at den store mengda rogneplanter også er uttrykk for eit potensial for produksjon av kvalitetsbeite som per i dag ikkje vert utnytta. For å gi desse plantene tid og rom til å vakse opp vert det i takeringsrapporten anbefalt ein reduksjon i elgbestanden. Forslag til målsettingar Forslaget til målsettingar vert nedanfor gjennomgått punkt for punkt og kommentert. Måla er framheva med feit skrift. Overordna målsetting: Sirdal kommune skal ha biologisk sunne bestander av elg, hjort og rådyr. Bestandane skal være bærekraftige med omsyn til beitegrunnlaget og ikkje medføra uakseptable konfliktar med trafikk, landbruksnæring eller friluftsliv. Innanfor desse rammene skal elg, hjort og rådyr forvaltast til beste for verdiskaping, lokale jegerinteresser og allmenne naturinteresser. Dette er også fylkeskommunen sin overordna målsetting. Delmål: 1. Beite Storleiken på bestandane av elg, hjort og rådyr må tilpassast det beitegrunnlaget ein til ei kvar tid har, slik at ein unngår overbeite som negativt påverkar framtidig beiteproduksjon. Beitetakseringa i 2013 viste at produksjonen av ROS (rogn, osp og selje) er kraftig svekka etter lang tids overbeite. Målet er å få ROS-artane opp i full produksjon. Gjennomsnittshøgda til ROS-artane i beitesjiktet skal i løpet av målperioden aukast frå 6 dm til over 10 dm. For å oppnå dette må beitetrykket på ROS raskt reduserast til eit nivå der ikkje meir enn rundt 35 % av årsskota vert beita. I høve Solbraa 2 tåler ei enkelt beiteplante at rundt 60 % av årsskota vert beita utan at skotproduksjonen vert redusert det kommande året. Det gjennomsnittlige kvistuttaket på gode beiteplanter som rogn osp og selje (ROS-artane) bør likevel ikkje ligge høgare enn 35-40 % av årsskota. Årsaka til dette er at enkeltplantene vert beita ulikt. Når snittet ligg på 60 % vil truleg rundt halvparten av plantene verte beita så hardt at dei etter kvart sluttar å vokse. Grensa for overbeite vert etter føre-var-prinsippet ofte satt ved eit uttak på 35 %. Overbeite kan setje i gang ein vond sirkel. Det startar med at overbeite på ROS eit år fører til redusert skotproduksjon neste år. Når det er mindre skot å beite på vert den relative belastninga frå ein gitt mengde dyr større og skotproduksjonen tredje året enda mindre. Det fjerde året er kanskje bestanden av beitedyr også redusert, men ikkje nok til å bryte den vonde sirkelen. Bestanden er framleis så stor at over 40 % av årsskota vert beita. Dermed vert skotproduksjonen i år nummer fem mindre enn den var i år nummer fire, det relative beitepresset frå den same mengda dyr større og skotproduksjonen i år nummer seks enda eit hakk mindre. Ei negativ utvikling i beiteressursane kan på dette viset fortsetje parallelt med ein nedgang i bestandstettleik. 2 Solbraa, K. 2008. Veiledning i Elgbeitetaksering, 5 utgave. Skogbrukets Kursinstitutt, Honne, 2836 Biri.
Figur 2, syner utviklinga i sett elg per jegerdagsverk i Sirdal kommune samanlikna med Vest- Agder og Østfold fylke. I Sirdal vart det gjennom første halvdel av 90-talet i snitt observert rundt 0,7 elg per jegerdagsverk. Bestandstettleiken synes etter dette å ha falle gradvis ned til dagens nivå på 0,36 sett elg per jegerdagsverk. Ut frå eit lokalt jegerperspektiv vil gjerne dagens bestandstettleik i Sirdal og Vest-Agder kunne opplevast som låg. Ein samanliknar då gjerne med den rekord høge bestandstettleiken ein hadde tidleg på 90-talet. Det som kan være interessant å merke seg, er at den same bestandstettleiken som ein i Vest-Agder fylke no gjerne opplever som låg, truleg er den høgste ein har hatt nokon gong i Østfold fylke. Elgen er ein arealintensiv art. I Faun rapporten Elg og hjort i Vest-Agder 2012 3 vert det påpeika at dei naturgjevne forholda i Agder ikkje tilseier at ein over tid skulle kunne halde ein høgare elgtettleik enn det ein har i fylker som Østfold og Hedmark. Figur 2: Sett elg per jegerdagsverk for Sirdal kommune samanlikna med Vest-Agder og Østfold fylke. Punkta representerer sett elg data for konkrete år. Trendlinjene er eit glidande gjennomsnitt av dei to siste åra. Vi har ingen historiske data for utviklinga av beite, men registrerte høgder på ROS i beitetakseringa (figur 1) vitnar om eit overbeite som har føregått over lengre tid. Bestandsreduksjonen har truleg ikkje vore rask nok eller omfattande nok til å bryte den negative utviklinga ein har hatt i beite. Det kan hende ROS-artane hadde tålt dagens bestandstettleik dersom dei var i full produksjon, men fordi skotproduksjonen deira frå før er sterkt svekka, fører dagens bestandstettleik til at rundt 70 % av skota vert beita. Det er venta at degraderinga av beitet vil fortsetje dersom ein ikkje får redusert beitepresset. Det er også venta at det etter kvart vil forplante seg vidare, først til furu, og deretter kanskje til andre sekundært prefererte artar. For å bryte den vonde sirkelen beite er komme inn i er det avgjerande at bestanden av beitedyr vert redusert raskare enn nedgangen i beiteproduksjon slik at uttaksprosenten for ROS etter kvart kjem ned på eit berekraftig nivå under 35-40 %. Levande planter kan i høve Solbraa 4 komme i full produksjon att i løpet av ein fem-årsperiode. 2. Elg Elgen sin bestandskondisjon og produksjonsevne skal betrast slik at jaktutbyttet vert stabilt over tid og høgt i forhold til storleiken på vinterstammen. 3 Stenbrenden, M., Gangsei, L. E., Nylend, A. E., Sølyst, M. og Roer, O. 2012. Elg og hjort i Vest-Agder 2012. Faun rapport 013-2012. 4 Solbraa, K. 2006. Forvaltning av elg og beiter. I Hjorteviltet 2006, s. 46-48. Stiftelsen Elgen.
Elgbestanden skal raskt reduserast til ein tettleik under 0.25 sett elg per jegerdagsverk. Bestandsreduksjonen er midlertidig. Føremålet er å gi kvalitetsbeite (ROS-artane) rom til å voksa opp og komme i full produksjon. Det er venta at dette vil ta minst 5 år. Det er ikkje venta at slaktevekttrenden for kalv og ungdyr vil overstige fylkesmålsettinga på 55 kg for kalv og 120 kg for ungdyr i denne målperioden. Dette fordi det er ei tidsforseinking mellom betra beite og betra bestandskondisjon. Det vart i møtet 8. oktober etterlyst solskinshistorier, det vil sei gode eksempel på at ein andre stader har lykkast med å snu ei negativ utvikling i beitetilstanden. Sakshandsamar tok kontakt med professor Ole Hofstad ved Universitetet for miljø- og biovitenskap, institutt for naturforvaltning. Han er prosjektansvarlig for eit forskingsprosjekt som går på bæreevna for elg i norske skogar. Etter å ha rådført seg med førsteamanuensis Olav Hjeljord, svara Hofstad følgjande: Vi har ingen gode eksempler fra Skandinavia på at reduksjon av en elgstamme som har overbeitet fôrartene fører til god gjenvekst av ROS-artene, økende slaktevekt pr dyr, økt vekt på kalvene, eller flere kuer som får to kalver. Selv om elgstammen reduseres fortsetter disse indikatorene å forverres - særlig på Sørlandet. Trist melding, men slik er det dessverre. Her er noen forsøk på forklaringer: 1. En vond sirkel med hensyn på elgens kondisjon. Små kuer får små og få kalver. 2. Elgen på Sørlandet spiser ikke bjørk. 3. ROS-artene er så ettertraktet av elgen at bestanden må veldig langt ned for at disse trærne skal ta seg opp igjen. 4. Hogstkvantumet har gått ned i elgens viktigste beiteområder samtidig som elgstammen er redusert. Fôrtilgangen pr elg er følgelig ikke blitt noe bedre på tross av reduksjonen i antall elg. Som du skjønner vet ikke forskerne hvilke tiltak de skal anbefale. Vi famler i blinde. Vi har i praksis to handlingsalternativ: Alternativ ein er å gi opp og sitje og sjå på at beite vert ytterligare degradert. Vi droppar målsetjinga om å betre elgen sin bestandskondisjon og produksjonsevne og forsonar oss med ei framtid der beite er skrint, elgen liten og vinterstammen stor i forhold til den jaktbare bestanden. Alternativ to er å forsøke å bli dei første i Skandinavia som lykkast med å bryte ein vonde sirkel og få ROS-artane opp i god produksjon. Skal vi lykkast med dette må, som nemnt, bestandsreduksjonen være raskare enn nedgangen i beiteproduksjon. Det er i tillegg viktig at reduksjonen er tilstrekkelig stor nok til at uttaksprosenten for ROS kjem ned på eit nivå under 35-40 %. Usikkerheita knytt til kva som vil være ein tilstrekkelig reduksjon av elgbestanden er stor. Det er i takseringsrapporten gjeve ei konkret anbefaling, men det er ikkje argumentert nærare for kvifor dette er tilstrekkelig. Anbefalinga i takseringsrapporten er ein reduksjon av elgbestanden til ein tettleik tilsvarande 0,3 sett elg per jegerdagsverk. Det er i forslaget til målsetting lagt inn ein større bestandsreduksjon, ned til ein tettleik under 0,25 sett elg per jegerdagsverk. Dette er gjort fordi ein har lite å tape på det, og fordi det vil auke sjansane for at ein lykkast. Logikken bak dette er følgjande: Dersom vi legg til grunn at ein bestandsreduksjon ned til 0,3 sett elg per
jegerdag ikkje er tilstrekkelig til å få uttaksprosenten på ROS ned på eit berekraftig nivå, vil degraderinga av beitet kunne fortsetje også etter at bestandsreduksjonen er gjennomført og det vil kanskje gå eit par år før ein får avdekka dette gjennom ei beitetaksering. Konsekvensen vert tap av tid og kanskje behov for ytterligare bestandsreduksjon i neste omgang. Dersom 0,3 sett elg per jegerdag, derimot, skulle være tilstrekkelig, vil konsekvensen av ein tilleggsreduksjon ned under 0,25 være ei raskare betring av beite som igjen gjer at ein raskare kan auke bestanden att. Vona på lengre sikt er at auka tilgang på kvalitetsbeite vil føre til at elgen sin bestandskondisjon og produksjonsevne vert betre. Kvifor er no dette så viktig? Vi antar at vinterbeite er ein minimumsfaktor og at bæreevna til vinterbeite er det som avgjer kor stor vinterbestand ein kan oppretthalde på lang sikt. Når storleiken på vinterbestanden er gitt vert bestandskondisjon og produksjonsevne det som avgjer om ein har mykje eller lite å jakte på. Solbraa 3 illustrerer dette med eit reknestykke: "Ved en reproduksjonsrate på én kalv per ku og et krav om maksimalt to kyr per okse, vil det være tilstrekkelig med ei ku og en halv okse over vinteren for å føde en kalv. Naturlig avgang øker dette med rundt 10 %. Avskyting av 40 000 dyr krever dermed en vinterstamme på minst 66 000 dyr (44 000 kyr og 22 000 okser). Avtakende reproduksjon har i dag ført til at enkelte stammer bare har 0,5 kalver per ku. Noen ligger ennå lavere. Her trenger vi to kyr og en okse i tillegg til dekning for en naturlig avgang på kanskje 20 % i en slik stamme. Avskyting av 40 000 dyr krever da en vinterstamme på minst 144 000 dyr (96 000 kyr og 48 000 okser). Behovet for vintermat for å kunne skyte ett dyr øker da fra 3,6 til 7,9 tonn." Det er dei siste åra observert om lag 0,6 kalvar per ku i Sirdal. Kva som vil være ein realistisk kalverate i Sirdal dersom ein får god bestandskondisjon er usikkert, men reknestykket ovanfor viser at det er mykje å hente på ei betring i kondisjon. Det har sidan midten av 90- talet vore ein negativ trend i slaktevektene for kalvar og ungdyr i Sirdal og Vest-Agder. Figur 3: Slaktevekter for kalv og ungdyr for Sirdal kommune og Vest-Agder fylke. Punkta representerer slaktevektdata for konkrete år. Trendlinjene er eit glidande gjennomsnitt av dei tre siste åra. Fylkeskommunen har ei målsetting om at slaktevektene til kalvar og 1,5-årige elg skal overstige 55 og 120 kg innan 2015. Ein ser det ikkje som sannsynleg at ein i løpet av denne målperioden skal oppnå dette i Sirdal. Dersom ein lykkast med å redusere bestanden raskt nok og tilstrekkelig vil det, som nemnt, ta minst fem år før kvalitetsbeite er oppe i full produksjon. Det er vidare, som Hofstad påpeika, truleg forseinkingar knytt til at små kyr gjerne får små og få kalvar.
Eit argument som av og til vert nytta er at bruk av ROS-artane som indikator for overbeite kan være missvisande då desse artane uansett vert preferert og beita hardt. Ein kan i forlenginga av dette argumentet tenkje seg ein forvaltningsstrategi der ein let degraderinga av ROS fortsetje og heller satsar på ein større elgbestand som i all hovudsak beitar på sekundært prefererte artar som furu, bjørk og einer. Dette argumentet kunne kanskje fungert dersom det var svært lite ROS i Sirdal og dersom ein ikkje trengte å ta omsyn til andre interesser en jakt. Men slik er det ikkje. Ein relativt stor del av dei registrerte plantene i beitetakseringa var ROS. Forvaltningsstrategien ovanfor føresett at eit beite der ROS-artane nærast er satt ut av spel kan oppretthalde ein større bestand enn eit beite der ROS-artane er i full produksjon. Dersom ein skulle gå for denne forvaltningsstrategien ville truleg også furubeite etter kvart verte degradert. Uttaksprosenten var i snitt 35 % for furu i takseringa, noko som er i grenseland til overbeite. Det er god grunn til å tru at ein vil få overbeite på furu dersom tilgangen på ROS vert mindre eller elgbestanden større. 3. Hjort Bestanden av hjort skal inntil vidare haldast på eit nivå under 0.1 sett hjort per elgjegerdag. Når ROS-artane er komme opp i full produksjon kan bestanden kontrollert byggast opp til eit nivå som er gunstig med omsyn til verdiskaping, landbruksnæring, lokale jegerinteresser og biologisk mangfald. Figur 5 gjev eit intrykk av utviklinga i bestandstettleik for hjort. Den generelle trenden i fylket er ein auke i hjortebestanden. Det er grunn til å tru at hjortebestanden i Sirdal også vil auke framover dersom ein ikkje gjer noko aktivt for å bremse veksten. Figur 4: Sett hjort per elgjegerdag for Sirdal kommune og Vest-Agder fylke. Punkta representerer sett elg data for konkrete år. Trendlinjene er eit glidande gjennomsnitt av dei to siste åra. På lengre sikt vil det kanskje kunne være gunstig å auke andelen hjort i forhold til elg i Sirdal. Dette fordi vinterbeite truleg kan oppretthalde ein kombinasjon av hjort og elg som i sum er større enn det som er mulig om ein berre satsar på elg. Hjort og elg har levd i sameksistens gjennom mange tusen år. Dei er i liten grad næringskonkurrentar. Elgen beitar mest i busksjiktet, medan hjorten beiter meir på urter og gras nær bakkevegetasjonen. Elg og hjort nyttar til saman eit større spekter av det tilgjengelige vinterbeite. I biotopar der blåbærlyng er vanleg, utgjer blåbærlyng opptil 70 % av vinterdietten til hjort 5. 5 Meisingset, E. L., Brekkum, Ø. og Ebbesvik, M. Bioforsk Rapport 3 (70) 2008, 46 s.
Årsaka til at det på kort sikt ikkje er ønskjelig med ein auke i bestanden av hjort, er at hjorten også beitar på ROS-artane om vinteren. 4. Rådyr Grunneigarane kjenner best dei lokale tilhøva for rådyr og har difor også dei beste føresetnadane for å drive god rådyrforvaltning. Ein vil i målperioden vidareføre ei grunneigarstyrt rådyrforvaltning gjennom tildeling av kvotefri rådyrjakt. Når det vert djup snø beitar også rådyra i større grad på ROS-artane. Det vil difor i enkelte områder kunne være gunstig med ein reduksjon av rådyrbestanden fram til ROS-artane har komme opp i full produksjon. Eit mål for denne perioden er at forvaltninga av rådyr skal verte meir kunnskapsbasert. Kommunen vil bidra til dette ved å arrangere eit fagseminar om rådyrforvaltning retta mot grunneigarar og jaktrettshavar. Historisk fellingsstatistikk skal i løpet av målperioden leggast inn i hjorteviltregisteret. Det er dei to siste åra felt omlag like mange rådyr som elg i Sirdal. Det er ikkje lagt inn fellingsstatistikk for rådyr i hjorteviltregisteret for tidlegare år. Historisk fellingsstatistikk som er tilgjengelig i kommunen sitt arkiv bør leggast inn i hjorteviltregisteret. Blåbærlyng, røsslyng og tyttebær er, saman med enkelte gras og halvgrasartar, det viktigaste vinterbeite for rådyr. Når snøen vert over ein halv meter, vert likevel dyra tvungne til å hente storparten av fôret i busksjiktet. ROS-artane er då blant dei mest interessante treslaga 6. 5. Trafikk Talet på trafikkdrepne elg og hjort skal i målperioden ikkje overstige 10 % av jaktuttaket. For rådyr skal talet på trafikkdrepne dyr ikkje overstige 20 % av jaktuttaket. I fylkeskommunen sitt mål, står det at trafikkdrepne elg og hjort ikkje skal overstige 10 % av jaktuttaket i nokon enkelt kommune. I 2011 vart 2 elg trafikkdrepne i Sirdal og i 2012 ein hjort. Dette utgjer høvesvis 4 % og 7 % av jaktuttaket. Det vart på møtet 8. oktober diskutert om dette også kunne overførast til å gjelde rådyr? Det vart i 2011 registrert 10 trafikkdrepne rådyr i Sirdal kommune og 5 i 2012. Dette utgjer høvesvis 22 % og 9 % av jaktuttaket. Dette kan tyde på at det er vanskelig å innfri eit 10 % mål for rådyr i Sirdal utan ein generell reduksjon av bestanden. Det er eit relativt lågt konfliktnivå mellom hjortevilt og trafikk i Sirdal i dag samanlikna med 90-talet då elgbestanden var på sitt største. Risikoen for dødsfall og alvorlige personskader er også mindre ved påkjørsler av rådyr. Ein foreslår på bakgrunn av dette at grensa for rådyr vert set på eit nivå tilsvarande 20 % av jaktuttaket. 6. Biologisk mangfald Elg, hjort og rådyr skal ikkje utgjere nokon trussel mot det biologiske mangfaldet. Beiting frå elg, hjort og rådyr skal ikkje i utilbørlig grad fortrenge nøkkelartar for biologisk mangfald i skog som eksempelvis osp, eik og rogn. Denne målsettinga er også adoptert frå fylkeskommunen. 6 Hårstad, G. O. (red). 2005. Rådyrforvaltning, 5 utgave, Skogbrukets Kursinstitutt (SKI), Biri.
Den store høgdeforskjellen mellom ROS-artane og dei andre registrerte artane er urovekkjande. Det er risiko for at eit vedvarande høgt beitetrykk på desse artane kan føre til at dei på sikt får redusert rekruttering og utbreiing. Føre-var-prinsippet (naturmangfaldlova 9) tilseier at ein bør freiste å redusere risikoen for dette. Norsk institutt for naturforsking (NINA) publiserte i 2012 ein rapport med tittelen Rogn, osp og selje har de en framtid i norsk natur? 7. Rapporten er ein litteraturstudie av ROS med vekt på effekten av beiting. I rapporten vert det vist til at ein i vinterbeiteområder i Sør- Finland finn store mengder osp med høgder under 1 meter samtidig med at det er fråvær av trær over 2 meter. Amerikanske studiar antyder at intensiv beiting av hjort har ført til betydelig redusert rekruttering av osp. Dette gjeld særlig i område der effektive rovdyr som ulv, bjørn og puma er utrydda. Dersom jakt ikkje er i stand til å kompensere for fråværet av større rovdyr, meiner rapportforfattarane det er sannsynlig at beitetrykket også i Norge vil kunne nå ein storleik som hemmar rekrutteringa av ROS. 7. Skader på skog og innmark Tettleiken av elg og hjort skal haldast på eit nivå som gjer at skadeomfanget på skog og innmark er akseptabelt. Overbeite på ROS-artane må stoppast før det forplantar seg vidare til furu. Det er sannsynleg at overbeite etter kvart vil forplante seg vidare frå ROS til furu dersom det ikkje vert stoppa. Skadeomfanget på unge furubestander vil då kunne auke. Med helsing Sven Sandvik Plan- og miljøkonsulent Vedlegg: 1 Forslag til mål for forvaltning av elg, hjort og rådyr i Sirdal kommune 2014-2018 Kopi sendt til: Vilt- og innlandsfiskenemnda i Sirdal 7 Solberg, E.J., Myking, T., Austrheim, G., Bøhler, F., Eriksen, R., Speed, J. & Astrup, R. 2011. Rogn, osp og selje Har de en framtid i norsk natur? - NINA Rapport 806. 29 s.