Styreleiar Tore Roaldsnes Årsmøtet Bristol Hotel Oslo, 13. februar 2014
Ordførar, statsråd, stortingsrepresentantar, delegatar, medlemmer og gjester. Det er ei ære for meg å opne det 68. årsmøtet i Fiskebåt, havfiskeflåtens næringsorganisasjon. Fiskerinæringa er ei kunnskapsbasert framtidsnæring. Med god forvaltning frå næringa og styresmaktene kan den bli den viktigaste eksportnæringa om nokre år, og gi enda sterkare bidrag til at vår velstand kan vidareførast etter oljealderen. Verdas folketal veks og etterspørselen etter proteinrik mat aukar. Det er frå havet mykje av denne maten må kome. Sjømatnæringa er identifisert til å vere ei framtidsnæring saman med oljeservice og maritime næringar. For vel eit år sidan vart det laga prognosar for kva som er mogleg å sjå for seg av verdiskaping i sjømatnæringane, og det er antyda ein omsetningsverdi på 550 milliardar kroner i 2050. Utenkjeleg, meiner nokon, eg trur det er mogleg. Men då må blikket løftast utover havet, mot horisonten, ikkje innover mot fjella. Vi må få sterkare fokus på politikk som betrar rammevilkåra, ikkje tiltak som svekkar lønsemnd og omstilling. Infrastruktur, deregulering, like rammevilkår, og auka satsing på FOU må til for å nå desse måla. Fiskeriminister Elisabeth Aspaker si snarrådige avgjerd om å innføre kvotebyteavtale for lodde er eit godt eksempel på slike tiltak som betrar lønsemda og som reduserer klimautslepp. Grunnlovsjubileet Norge feirar i år 200- årsjubileet for Grunnlova. Vi er med rette stolte av prinsippa frå 1814 om folkesuverenitet, menneskerettar, demokrati og maktfordeling. No til helga går startskotet for feiringa av jubileet, naturleg nok på Eidsvoll. 2
Blant dei 112 Eidsvollsmennene var det ingen fiskarar, men 37 bønder og fem bruks- eller godseigarar. I dag har den norske sjømatnæringa ein heilt annan plass i det norske samfunnet. Det er sjømatnæringa som er den dominerande matprodusenten her i landet, med sunn fisk levert til rundt 31 millionar måltid kvar dag i 2013. Ei samla framstilling av historia til Norges nest viktigaste eksportnæring har mangla til no. Men i jubileumsåret for Grunnlova kjem dette på plass. Eit omfattande fembinds historieverk om fiskeri og havbruk skal lanserast til hausten, under fiskerimessa Nor- Fishing i Trondheim. Over 2000 sider skal dokumentere den lange historia og betydninga av sjømatnæringa, ikkje berre for kysten, men for heile Norge. La oss vone at endå fleire får augene opp for ei næring, som ikkje berre vi som arbeider her, men heile folket bør vere stolt av. Når det gjeld sjømatnæringa sin representasjon i dagens Storting så er den betre enn i 1814 og vi er svært glade for at mange stortingsrepresentantar deltek på møtet vårt desse to dagane. Vi kan konkludere med at interessa for vår næring er langt større enn for 200 år sidan. Moderniseringa av Fiskebåt Etter ein mangeårig prosess vart omorganiseringa av Fiskebåt endeleg gjennomført i 2013. Dette har vore eit vanskeleg arbeid som har blitt til gjennom modning. Det er ikkje lett å endre tradisjonsrike foreiningar med over 100 års stolt historie bak seg slik som for eksempel Aalesunds Rederiforening, stifta i 1906. Ikkje mange veit at Aalesunds Rederiforening stod for den første internasjonale kvoteavtalen i 1920, då ein avtale med Sovjetunionen om selfangst vart forhandla fram av. 3
No er Nord- Norges Rederiforening, Aalesund Rederiforening, Sogn og Fjordane Rederiforening, Norsk Trålforening, Vest- Norges Rederiforening og Sør- Norges Trålerlag historie. Desse seks lokallaga blitt til tre: Fiskebåt Nord, Fiskebåt Vest og Fiskebåt Sør. Stolte tradisjonar i arbeidet for interessene til havfiskeflåten skal førast vidare. Dei demokratiske prosessane i tillegg til arbeidet i lokallaga, styret i Fiskebåt og årsmøta skal mellom anna sikrast gjennom medlemsmøte i dei ulike reiskapsgruppene. Fiskebåt framstår framleis som ein leiande interesse- og kunnskapsorganisasjon innan fiskerinæringa, og modernisert og meir tilpassa dagens flåtestruktur. Regjeringsskifte Norge fekk ny regjering etter valet i september. Etter krevjande forhandlingar mellom Høgre og Framstegspartiet der også Venstre og Kristeleg Folkeparti var involvert, fekk vi ei Høgre/FrP- regjering med støtte frå KrF og Venstre. Fiskebåt var i hovudsak nøgde med innhaldet i den fiskeripolitiske plattforma til regjeringa. Mange i fiskerinæringa og i opinionen var lite nøgde med at Fiskeri- og kystdepartementet vart lagt ned og eit nytt Nærings- og fiskeridepartement vart etablert. Fiskebåt ser positivt på denne endringa og er meir opptekne av dei nye moglegheitene dette gir oss. Vi tek det for gitt at Nærings- og fiskeridepartementet vil arbeide for større likebehandling av næringslivet innanfor maritim sektor. Vi fekk ikkje berre ny regjering i fjor. I mai fekk mangeårig styreleiar i Norges Råfisklag, Robert Hansen, avløysing av Jonny Caspersen. På landsmøtet til Norges Fiskarlag i november fekk Reidar Nilsen avløysing av Kjell Ingebrigtsen. Eg ønskjer å takke 4
for innsatsen på vegne av den norske fiskeflåten, og eg ønskjer dei nye leiarane lykke til med arbeidet. Samarbeidet mellom dei tunge organisasjonane i flåteleddet er veldig bra i dag, noko som er viktig for å nå måla våre for næringa. Internasjonale utfordringar Vi har ei rekkje internasjonale utfordringar i det nye året. Det er ei historisk usemje om forvaltinga av fiskeressursane i Nord- Atlanteren. Russland, EU, Færøyane, Island og Norge er ikkje einige om kvoteavtalar for: Makrellbestanden, som representerer større økonomiske verdiar enn bestanden av norsk arktisk torsk Kolmulebestanden Norsk vårgytande sild, ein av verdas største bestandar Snabeluer i Norskehavet Uer i Irmingerhavet Kvoteavtalen mellom Norge og EU er dessutan ikkje på plass. Dette har ført til at mange av Fiskebåt sine medlemmar ikkje har kunna starta fisket som vanleg i januar. Dette gjeld seifisket i Nordsjøen og fleire andre viktige fiskeri. Vi har heller ikkje avtale med Færøyane, noko vi ikkje har hatt på fleire år på g runn av makrellkonflikten. Norge og Russland er heldigvis einige om kvoteavtalen for Barentshavet, og Norge og Grønland er tilsvarande einige om ein kvotebyteavtale. Kva er årsaka til denne vanskelege situasjonen? For det første dreier det seg om fordeling av store verdiar. Ein annan viktig årsak er mangelfulle internasjonale retningsliner for fordeling av fiskebestandar som vandrar mellom ulike lands fiskerisoner og i internasjonalt farvatn. 5
FN sin Havrettskonvensjon av 10. des 1982, herunder avtalen om fiske på det opne hav som trådte i kraft den 11. des 2001, nemner kva for kriterier som bør leggjast til grunn ved fordeling av vandrande bestandar, men vektar dei ikkje. Resultatet kjenner vi, fleire av kyststatane argumenterer som det passar, og der ingenting passar blir det konstruert nye kriterier, både relevante og irrelevante. Useriøs og uansvarleg framferd har dei siste 10- åra blitt premiert med høge kvoteandelar i internasjonale forhandlingar. Island innehar førsteplassen. Fleire eksempel underbyggjer dette. Norge har tradisjonelt hatt uvilje mot konflikt og konfrontasjon. Vi driv med fredsmekling og deler ut fredsprisar, og då krigar vi ikkje med våre naboar. Heldigvis har vi etterkvart lært av tidlegare erfaringar. Norge skal ikkje søkje konflikt, men utan vilje til konflikt blir vi taparen. For å endre på denne situasjonen må det etablerast klare internasjonale prinsipp for fordeling av fiskebestandar. Næringa på sjø og land har stått samla saman med Regjeringa om strategien rundt desse svært vanskelege forhandlingane, og eg må gi honnør til medlemmane i dei norske forhandlingsdelegasjonane som har tatt del i dette arbeidet, og lagt ned uendeleg mykje tid og krefter for nasjonen sine interesser. Eg meiner der på tide å erkjenne at det ikkje er mogleg å oppnå ein akseptabel makrellavtale med våre frendar i vest. EU og Norge må sikre seg sine rettmessige andelar av bestanden. Russland I tillegg til uavklarte kvoteavtalar vart ei rekkje fartøy og produksjonsanlegg utestengde frå den russiske marknaden av det russiske mattilsynet før jul. Dette er også ei alvorleg utfordring som vi er nøydde å løyse så snart som råd. Eg har tru på at vi 6
klarer å løyse denne saka saman med det norske Mattilsynet. I motsett fall vil det skape store problem for dei som er råka i pelagisk sektor og i kvitfisksektoren på sjø og land. Fisket generelt Når det gjeld fisket ønskjer eg å nemne selfangsten, rekenæringa og fiske etter snabeluer. Selfangst For selfangstnæringa kan det sjå ut for at den negative trenden har snudd. I fjor vart støtteopplegget endra og det stimulerte til auka fanst. Ikkje sidan 2005 er det tatt fleire grønlandssel i norsk selfangst. I tillegg ser det ut for at interessa for produkta i form av skinn, kjøtt og spekk er aukande, noko indikerer at det er grunnlag for berekraftig vekst for denne tradisjonsrike delen av næringa vår. Rekenæringa Rekeflåten er den flåtegruppa som har utnytta ressursane lengst mot nord og som har vore med på å gi den norske nordområde satsinga praktisk innhald. Dessverre fortsetter den negative utviklinga som har prega denne flåten i mange år. Dette går sjølvsagt også ut over den landbaserte rekeindustrien i Nord- Norge. Det er no berre eit fartøy som har rekefiske i nordområda som einaste driftsgrunnlag, og to fabrikkar i Troms som foredlar råstoff frå den havgåande rekeflåten. Vi er glade for at både den førre og nye fiskeriministeren er og har vore opptekne av denne viktige næringa. Det var ein gong vårt tredje viktigaste fiskeri målt i verdi. Problemet i dag er dessverre at rekeressursen sannsynlegvis er beita ned av den store 7
torskebestanden, og dette gjer at fangstratane blir for lave for å oppnå lønsamt fiske. Eit stort problem for lønsemda til rekeflåten er at sjekkpunktet for passering inn i russisk sone ligg oppunder kysten på Kola. Når flåten fiskar langt mot nord må fartøya seile fleire døgn ned til sjekkpunktet for å seile like langt nord igjen. Dette spørsmålet har vore drøfta mellom norske og russiske styresmakter mange gonger, utan å få ei tilfredstillande løysing. Dette er det nødvendig å få ei løysing på, og Fiskebåt vil følgje opp denne saka overfor Regjeringa. Fiskebåt arbeider også med andre forslag som kan gi auka lønnsemd i rekefisket. Fiskebåt vil om kort tid fremje eit forslag om dette. Snabeluer Fisket etter snabeluer, som er ein mindre slektning av den vanlege ueren, har vore meir eller mindre stengt sidan midten av 90- talet etter at bestanden vart utsett for overfiske tidlegare. For 2014 anbefalte ICES ei kvote på 24.000 tonn for denne bestanden som er svært viktig for trålflåten. HI legg til grunn at bestanden vil gi grunnlag for ein kvote på ca 50.000 tonn dersom den positive utviklinga for bestanden held fram. Det er svært gledeleg at vi har klart å bygge opp att også denne bestanden og at vi no kan byrje å hauste av den igjen. Men også her møter vi store utfordringar i forhold til fordeling av kvoten internasjonalt, og det gjeld å sørgje for at Norge får sin rettmessige del av denne ressursen. Det det blir tøffe forhandlingar også på dette feltet. 8
Ressursforsking Fiskebåt har i mange år peika på at tradisjonell ressursforsking er underfinansiert. Like lenge har statsråden vist til at Havforskingsinstituttet har fått auka budsjettrammer. Problemet er at auken går til andre oppgåver som HI blir pålagde å forske på. Den sterke veksten i havbruksnæringa fører til nye store utfordringar som det er nødvendig å nytte ressursar på. Medan ein stor del av ressursforskinga har vore finansiert av forskingskvotar og no forskingsavgift for fangstleddet, slepp oppdrettsnæringa letter unna. Kvifor er det slik? For å kunne fiske er vi avhengige av å gjere dette på grunnlag av vitskapleg kunnskap om forholda i havet. Dersom vi ikkje har tilstrekkeleg kunnskap, vil kvotane bli fastsatt lågare for å ta høgde for uvissa. Problemet vårt er at kunnskapen er altfor dårleg på ei rekkje viktige fiskebestandar for Norge. Vi har sett det på kolmule, vi opplever det på makrellen og vi er truleg vitne til at forskarane også bommar grovt på nvg- silda. Vi har suksessen på torsken i nord, men også på denne bestanden, som vi har forska på lengst og i størst omfang, har forskarane bomma grovt og har måtta oppjustere gytebestanden dramatisk for eit år sidan for å få kartet til å stemme med terrenget. I tillegg har vi manglande kunnskap om sei- og hysebestanden. Vi må derfor auke den norske forskingsinnsatsen vesentleg, og vi må prioritere ressursane inn mot dei viktigaste bestandane. Så får det heller vere greitt at vi ikkje har all kunnskap om alt det rare og spennande som lever i havet. Er vi i havfiskeflåten villige til å vere med på ei slik satsing, og er vi villige til å betale endå meir for dette viktige arbeidet? Svaret er ja, slik eg kjenner våre medlemmar. Auka satsing på ressursforsking gir avkasting, både for Norge og fiskerinæringa. Eg vil derfor at Fiskebåt skal ta initiativ til at fiskerinæringa skal 9
finansiere forskarstillingar hos HI. Rekrutteringa til den tradisjonelle ressursforskinga er dårleg, og eit godt bidrag til å snu denne utviklinga vil vere om fiskerinæringa, for eksempel gjennom Fiskeri- og havbruksnæringens Forskingsfond (FHF) finansierer eit eller fleire doktorgradsstipend ved HI. Slik eg ser det vil dette kunne vere eit alternativ til å tilsette eigne forskarar, slik våre søsterorganisasjonar i andre land har gjort, og som vi sjølve drøfta for nokre år sidan. Vi har ikkje råd å la vere. Marknaden Norge eksporterte 2,3 millionar tonn sjømat til ein verdi av 61 milliardar kroner i 2013. Av dette stod villfisknæringa for 18,7 milliardar kroner fordelt med 10 milliardar kroner frå kvitfisk og 6,5 milliardar frå pelagisk fisk. Verdien i kvitfiskdelen var stabil i forhold til året før, på tross av høge kvotar på torsk. Pelagisk fisk fekk redusert verdien av eksporten med 18 prosent samanlikna med 2012, noko som heng saman med reduserte kvoter på nvg- sild og lågare prisar, særleg på sild. Eksporten av reker og skaldyr var på 475 millionar kroner, ein nedgang på 42% i forhold til 2012. Prisen på torsk er nær halvert i dag i forhold til 2008. Mange meiner vi skal bruke meir pengar på marknadsføring av torsk. Eg vil minne alle om at vi har brukt milliardbeløp på marknadsføring gjennom svært lave prisar i fleire år. Dette er ikkje den mest sofistikerte måten å drive marknadsarbeid på, men det verkar. Det har vi sett på laksen, og vi har fått opplevd det når det gjeld prisen på hyse og sei dei siste månadane. Vi er alle einige om at vi driv mykje urasjonell hausting av fisken i forhold til marknaden, særleg gjeld dette for kystflåten, som bryt på land det aller meste av kvota sin i løpet av februar og mars. I år ligg det an til at alle rekordar kjem til å falle når det gjeld kvantum i løpet av vinteren på grunn av reguleringsopplegget og godt ver. 10
Eg trur at merkevarebygging, auka fokus mot forbrukarmarknaden og ein meir differensiert strategi utover å lage saltfisk i ein kort sesong vil vere klokt og gi eit vesentleg løft når det gjeld verdien på fisken. Tidsuavgrensa kvotar i Høgsterett Etter at reiarlaget Volstad vann fram i tingretten og lagmannsretten tidlegare, omgjorde Høgsterett dommen med knappast mogleg margin til fordel for staten. Som næringsutøvar, og som tillitsmann, var opplevinga i Høgsterett sterk, ja, eg følte seansen som eit overgrep mot ein fiskebåtreiar, og ei næring som ikkje hadde gjort noko anna enn å ha inngått ein avtale med staten og gjennomført alle krav som der var oppstilte. Staten braut avtalen og regjeringsadvokaten og fleirtalet i Høgsterett, som alle har fartstid frå Regjeringsadvokaten eller Staten, argumenterte for at dette var heilt greitt, og at Volstad burde ha skjønt at slik kunne det gå. Han hadde trass alt investert i fiskerinæringa og i denne næringa kan staten gjere det som den vil. Slik kan vi ikkje ha det. Det var ein grunn til at våre forfedre på Eidsvoll i 1814 skriv ein eigen paragraf i Grunnlova om at inga lov skal ha tilbakeverkande kraft. Eg trur at Eidsvollsmennene ville opplevd Høgsterett si behandling av Volstad- saka like skjellsettande som meg dersom dei hadde vore til stades. Mange vart glade for dommen, og at no hadde Høgsterett sørga for at privatiseringa av fiskerettar vart avslutta og at politikarane hadde fått tilbake retten til å styre. Det var ikkje dette saka handla om. Det Volstad gjorde i 2005 var noko så fornuftig som å slå saman tre tidsuavgrensa grunnkvotar til ein. Og dette skjedde i tråd med gjeldande reglar og krav. 11
Mindretalet i Høgsterett var like klar på at staten ikkje kunne gjere dette. Volstad dommen er i mange sine auge feil og at Høgsterett driv med politikk. Seks av dei ni som støtta staten har bakgrunn frå regjeringsadvokatens kontor, staten sitt eige advokatkontor. Der har dei arbeidd til saman i 53 år. Førstevoterande dommar Tønder har arbeidd i 21 år for statsadvokaten. To av dei tre andre har også arbeidd for staten, nærmare bestemt i Justisdepartementets lovavdeling. Berre ein av dei åtte dommarane som stemte mot staten har bakgrunn frå regjeringsadvokaten, eit engasjement som varte i berre eit år. Fiskebåt har støtta reiarlaget i denne viktige saka, og eg håper eigentleg at Eivind Volstad vil anke saka inn for Strasbourg, slik at vi får ein objektiv dom i saka. Alternativet er at den nye regjeringa rettar opp denne feilen politisk i løpet av kort tid, gjerne med støtte frå eit stort fleirtal i Stortinget. Lafjordsaka Ei anna sak som har prega året er Lafjordsaka som handla om reiarlag kan overføre kvoterettar skattefritt gjennom fisjon og fusjon. Denne saka fekk i starten store førstesideoppslag i media i samband med at representantar for skatteetaten hevda at fiskebåtreiarar hadde underslått milliardverdiar i skatt. I denne saka vann reiarlaga fram etter at staten trekte si anke til Høgsterett av lagmannsretten sin dom. Også i denne saka engasjerte Fiskebåt seg sterkt for å fremje medlemmane sine interesser i ei kompleks sak. Finansiering Fiskeflåten er ein viktig del av den maritime klynga, både som oppdragsgivar og som bidragsytar. Samspelet mellom havfiskeflåten og verftsindustrien var på mange måtar grunnmuren i klynga. Fiskebåt arbeider saman verfta og organisasjonane i industrien med sikte på å få på plass ei 12
finansieringsordning for bygging av nye miljøvennlege fartøy ved norske verft. Ordninga skal omfatte bygging av nye og miljøeffektive fraktefartøy, ferjer og fiskefartøy. Det er mange mindre verft, som er for små til å levere til oljeservicenæringa, som har høg kompetanse på bygging av slike skip. Desse verfta har ledig kapasitet, og det er viktig for den maritime klynga at kompetansen og kapasiteten blir utnytta. Nye fartøy har vesentleg lågare utslepp og forbruk enn gamle. Ved å tilby gunstige finansieringsordningar kan trenden med å byggje fartøya i utlandet bli snudd til at vi vel å byggje ved norske skipsverft. Alternativet er kompetanseoppbygging i utlandet. CO2 Fiskeflåten vart pålagd CO2- avgift i 2013, og avgifta vart dobla i 2014. Fiskebåt viser til at avgifta vil føre til konkurransevriding i disfavør av den norske fiskeflåten og aukar faren for at fleire fartøy vil levere fangst utanlands og bunkre avgiftsfritt. Todelt økonomi/struktur Vi er i same båt som den eksportretta industrien, som ikkje er involvert i oljeservice og utvinning. Vi har fått ei todeling av den norske økonomien på grunn av oljeverksemda. No kan det sjå ut for at også oljenæringa byrjar å få problem med det høge kostnadsnivået som det øvrige næringslivet har slite med i mange år. Eg ser fram til å høyre professor Torgeir Reve sine tankar om utsiktene framover for blant anna sjømatnæringa. Medan det er full gass i dei sektorane vi konkurrerer mot, må fiskerinæringa køyre med bremsene på ved ikkje å utnytte effektiviseringstiltak som er tilgjengelege og som vi må utnytte for å overleve. 13
På bakgrunn av konkurransen frå andre maritime næringar, og behovet for å betre lønsemda i flåten, sette Fiskebåt ned ei arbeidsgruppe som det siste året har evaluert strukturregelverket. På bakgrunn av rapporten frå gruppa har Fiskebåt gjennomført ei intern høyring i organisasjonen om strukturkvoteordninga for havfiskeflåten. Vi legg fram for dette årsmøtet ei tilråding for vegen vidare når det gjeld struktur, og vi ber Nærings- og fiskeridepartementet om å utarbeide eit høyringsnotat om saka. Struktur engasjerer medlemmane sterkt. Eg ser fram til ein god og konstruktiv debatt om denne viktige saka seinare i dag. Avslutning Eg vil avslutningsvis få takke medlemmane våre og mannskapa på fartøya våre for ein framifrå innsats i året som gjekk, vår eminente administrasjon i Fiskebåt, Norges Fiskarlag, fiskesalslaga, sjømannsorganisasjonane, fiskeriforvaltinga og alle andre som arbeider for norsk sjømatnæring. Takk for merksemda! 14