VEDLEGG Klima og energiplan Seljord 2009 2012

VEDLEGG Klima og energiplan Seljord 2009 2012

Innhold 1 VIKTIGE FØRINGAR I ENERGIPOLITIKKEN TIL KOMMUNEN 3 1.1 INTERNASJONALE PLIKTER 3 1.2 NASJONALE MÅL 3 1.3 KOMMUNALE VEDTAK 5 1.4 KOMMUNEN SINE VERKEMIDDEL OG ROLLER 5 2 UTREKNINGSGRUNNLAG FOR UTSLEPPSTAL 6 3 DIREKTE KLIMAGASSUTSLEPP TOTALT I SELJORD 7 4 ENERGI 9 4.1 TOTALT ENERGIFORBRUK I SELJORD 9 4.2 LOKALE ENERGIRESSURSAR - OVERSYN 12 5 STATUS OG VURDERINGAR 14 5.1 TRANSPORT 14 5.2 AVFALL 22 5.3 LANDBRUKSNÆRING 25 5.4 BYGNINGAR 31 5.5 NYE UTBYGGINGSPLANAR 37 5.6 KOMMUNALE BYGNINGAR OG ANLEGG 39 5.7 KOMMUNAL TRANSPORT 44 5.8 KOMMUNALE INNKJØP 45 5.9 UNDERVISNINGSSEKTOREN 47 6 ORDFORKLARINGAR 48 7 OMREKNINGAR 51 2

1 VIKTIGE FØRINGAR I ENERGIPOLITIKKEN TIL KOMMUNEN 1.1 Internasjonale plikter Kyotoavtala seier at det norske CO 2 utsleppet i perioden 2008-2012 ikkje skal vere høgare enn 1 % over 1990-nivået. 1.2 Nasjonale mål Stortingsmelding 34: Norsk klimapolitikk (2006-2007, Klimameldingen) med merknader inngått i samband med klimaforliket 17.1.08. Norge skal ha et forpliktende mål om karbonnøytralitet senest i 2030 og om lag 2/3 av Norges utslippsreduksjoner tas nasjonalt. Det er et langsiktig mål at Norge skal bli et lavutslippssamfunn som presentert i NOU 2006:18 Lavutslippsutvalget, og at den globale temperaturøkningen skal holdes under 2 grader C sammenlignet med førindustrielt nivå. Lågutsleppsutvalet (Rapport NOU 2006:18 Et klimavennlig Norge ) Lågutsleppsutvalet blei oppretta i mars 2005 av regjeringa Bondevik II. hovudopgåva til utvalet er å greie ut om korleis Noreg kan oppnå betydelige reduksjonar i dei nasjonale utsleppa av klimagassar på lengre sikt ein «nasjonal klimavisjon for 2050». Utvalet skal greie ut ulike scenarium for korleis eit «lågutsleppssamfunn» kan utviklast i løpet av ein 50-årsperiode. Utvalet skisserer blant anna scenarium der dei nasjonale klimagassutsleppa blir redusert med 50 80 % innan 2050. 3

Utvalet konkluderer med at det er nødvendig, gjennomførbart og ikkje urimeleg kostbart å redusere norske utslepp med to tredelar innan 2050, Målsetjingar frå fylkesplanen for Telemark Handlingsprogram 2009: (utdrag) Klimautslipp: Den økonomiske krisen har satt den globale klimakrisen i bakgrunnen. Men den er fortsatt like aktuell. Telemark har fastlands-norges største klimautslipp fra industri, havner med stor skipstrafikk og store byområder med lav kollektivandel. Derfor har vi både et stort ansvar og en stor mulighet til å bidra til de nasjonale klimamålene gjennom samferdselstiltak, næringsutvikling osv. Bærekraftig infrastruktur: Våren 2009 skal Stortinget vedta Nasjonal Transportplan for perioden 2010-19. Her er det viktig å få gjennomslag for de store infrastrukturtiltakene som det er enighet om i Telemark. En moderne og balansert infrastruktur bidrar til å redusere klimautslipp, samtidig som det er viktig for utviklingen i næringslivet, arbeidsplasser, bosetting og offentlig velferd i Telemark.. Økt kompetanseutvikling: Telemark har et relativt lavt utdanningsnivå, som må heves. Både klima- og finanskrisa øker kravene til omstilling i arbeidslivet og tilsier kvalitetsutvikling på alle nivå, fra grunnskolene til forskningsinstitusjonene. 4

1.3 Kommunale vedtak Seljord kommune starta alt i 2002 med eit systematisk enøkarbeid i bygningane sine. Etter eit politisk vedtak 24.5.01 og med ei løyving på kr. 270.000 investerte dei i SDanlegg 1 i barneskulen, ungdomsskulen og symjehallen. 1.4 Kommunen sine verkemiddel og roller Seljord kommune kan gjennomføre tiltak innan eiga verksemd. For å nå dei oppsette måla er det dessutan mogeleg å få til stor grad av involvering frå andre aktørar i lokalsamfunnet, dvs innbyggjarane, bedrifter, landbruket og ulike organisasjonar. For sektorane transport og avfall vil eit regionalt samarbeid vere nødvendig for å oppnå resultat. Kommunen har fleire roller og kan aktivt bruke dei verkemidla ein rår over i ulike samanhengar. I hovudsak gjeld dette: - i eigen organisasjon og verksemd - som forvaltar av PBL, utnytte moglegheitene. - som ansvarleg for grunnopplæring og undervisning, gi kunnskap til skular og barnehagar om klima og energi - som pådrivar overfor så vel lokale næringsdrivande som overfor eigne innbyggjarar og lokale organisasjonar for å få gjennomført nødvendige tiltak. - som pådrivar overfor nabokommunar, fylkeskommunen og staten - spesielt er dette relevant for avfall- og transportløysingar. - informasjonsspreiing, sikre oppfølging av klima- og energiplanen og informere om utviklinga, både internt og eksternt - avfallshandtering gjennom deleigarskap i Renovest For å nå dei oppsette måla er det viktig at kommunen gjev føringar, set av ressursar til tiltaka og syter for at ansvaret for oppfølginga blir plassert hjå dei rette personane og gruppene. Kommunane sitt ansvarsområde ved utslepp av klimagassar. I rapport frå CICERO 2005:06 reknar ein at om lag 20 % av dei nasjonale klimagassutsleppa er knytte til kommunale verkemiddel og tiltak. Dette omfattar utslepp frå transport, avfall og stasjonær energibruk, og føreset vidare at om lag 25 % av all transport er lokal transport. 1 5 SD: Sentral driftskontroll

2 Utrekningsgrunnlag for utsleppstal For å finne fram til tal som gjeld forbruk og utslepp, har ein nytta nettstadene til Miljøstatus og Statistisk sentralbyrå (SSB). Frå Vest-Telemark Kraftlag AS har vi fått faktatal frå den lokale energiutgreiinga som dei utarbeider kvart år. For å kunne samanlikne oppvarmingseffekten til dei ulike klimagassane, er det utarbeidd ei måle-eining kalla globalt oppvarmingspotensial (Global Warming Potential, GWP). GWP-verdiane viser oppvarmingseffekten i forhold til karbondioksyd, CO 2 (dvs. CO 2 - ekvivalentar) summert over eit avgrensa tidsrom. I Kyotoprotokollen er det lagt til grunn eit tidsrom på 100 år i samband med det landa har forplikta seg til. Nedanfor har vi lista opp GWP-verdiar for dei utvalde klimagassane over ein 100-års periode. Saman med desse er ei beskriving av dei viktigaste kjeldene. Nemningar Kjemisk nemning GWP gml./nye Bruksområde/kjelde 2007 Karbondioksid CO2 1 Brenning av fossilt brensel og avskoging av tropeskogar Metan CH 4 21/25 Husdyrhald, søppelfyllingar, produksjon og transport av naturgass, Nitrogendioksid (lystgass) Hydrofluorkarbon (HFK) Perfluorkarbon (PFK) Svovelheksafluor id og utvinning av kol. N 2 O 310/298 Mikrobiologisk aktivitet i jordsmonnet. Produksjon og bruk av kunstgjødsel aukar utsleppa. Fossile brensel er ei anna kjelde. Eks HFK-134a 1 300/1 430 Kuldemedium i kjøle- og fryseanlegg, brannsløkkingsmiddel, drivgassar til produksjon av isolasjonsmaterialar (stivt skum), og som isolasjonsmateriale i høgspenningsanlegg. PFK-14 (CF 4 ) 6 500 Produksjon av aluminium og magnesium. SF 6 23 900/22 Same som PFK (sjå ovanfor) 800 Figur 2-1 Kilde: SFT (http://www.sft.no/artikkel 34755.aspx) Eit lite gassutslepp med høg GWP-verdi kan gjere meir skade enn eit stort utslepp av gass med låg GWP-verdi. Av oversikta ovanfor ser vi for eksempel at lystgass har 310 gonger så stort oppvarmingspotensiale som tilsvarande mengde CO 2 sett i eit hundreårs perspektiv. 6

3 DIREKTE KLIMAGASSUTSLEPP TOTALT I SELJORD Frå 1991 til 2006 har klimagassutsleppa auka i Seljord kommune. I 2006 rekna ein for Seljord eit totalt utslepp på 20.860 tonn CO 2 -ekvivalentar, dette er ein auke på ca 2.210 tonn frå 1991. Hovudtal for perioden 1991-2006 i høve til SFT Miljøstatus i Noreg: Utslepp frå mobil forbrenning +2.260 tonn CO 2 -ekvivalentar Utslepp frå stasjonær forbrenning - 400 tonn CO 2 -ekvivalentar Utslepp frå prosessutslepp +350 tonn CO 2 -ekvivalentar Samla nedgang +2.210 tonn CO 2 -ekvivalentar Figuren nedanfor med tal frå tabellen ovanfor viser endringar i dei ulike sektorane. Transport har auka med 19% frå 1991 til 2006. Alle kategoriar transport har auka. Nedgangen i stasjonær forbrenning gjeld i hovudsak næringsliv / industri. Auken i prosessutslepp kjem stort sett frå landbruksutslepp. Utslepp frå deponi er reduserte. Figur 3-1 Totale utslepp i tonn CO2-ekvivalentar i Seljord. Kilde: SFT Miljøstatus i Norge Offisiell statistikk frå SSB og SFT (Statens forurensningstilsyn) opererer med stipulerte tal for klimagassutslepp og ikkje målte, faktiske tal. Datakvaliteten er derfor usikker på kommunenivå. 7

Alle tal i tabellen nedanfor som gjeld kommunen, er henta frå denne statistikken. Det blir gjort greie for kva som er usikkert ved datakvaliteten under kvart kapittel Mer detaljert om utslippstallene: 8

4 ENERGI 4.1 TOTALT ENERGIFORBRUK I SELJORD Energibruken i Seljord kommune er litt redusert dei siste åra og ligg no rundt 70GWh/år. Elektrisitet er den dominerande energiberaren med om lag 50 GWh til sluttbrukar. I tillegg kjem tap i distribusjonsnettet og i overliggjande nett. Ved er ein viktig energiberar i hushaldningane, bruken er tredobla dei seinare åra. Bruken av parafin, gass og fyringsolje er liten i samanlikning. Figuren nedanfor viser utviklinga dei siste åra. El-forbruket er tatt med frå 1998 (det forklarar hoppet i totalt energiforbruk). Tabelltala her er ikkje korrigert for graddagar. Figur 4-1 Kilde SSB og VTK frå lokal energiutgreiing Seljord 2007 9

Figur 4-2 Elektrisitetsforbruket i Seljord Det totale elforbruket i Seljord har ligge stabilt rundt 47-50 GWh dei siste åra. Hushaldningane,medrekna fritidsbustader, er den største forbrukaren av elektrisitet i kommunen, med over 50 % av den totale bruken. Figur 4-3 Forbruk av fyringsolje i Seljord Fyringsolje har tidlegare vore mest brukt i industrien, men dei siste åra er denne bruken redusert. Elles blir fyringsolje brukt privat og i offentleg tenesteyting i samband med oppvarming av bygningar. Denne delen auka i 2003, men gjekk tilbake i 2004 og 2005 til under 2 GWh. 10

Hushaldningane er den største brukaren av bioenergi. Svært mange bustader har vedfyring som hovud- eller tilleggsoppvarming. Bruken av ved er meir enn dobla frå 1991 til 2001, og auka til om lag 14 GWh i 2004-2005. Det er éi større treforedlingsbedrift som nyttar flis i sin produksjon, truleg ved tørkeprosess. Bruken av bioenergi i industrien syner ein minkande tendens. 11

4.2 LOKALE ENERGIRESSURSAR - OVERSYN Bioenergi Dei mest aktuelle bioenergiressursane i Seljord er: Skog, i form av ved og flis, evt. pellets og brikettar. Halm frå kornproduksjon Biogass, framstelt av ulike typar organisk avfall. Det er gjort nærare greie for desse ressursane i landbrukskapitlet. Vedfyring har lange tradisjonar. Energistatistikken syner at vedbruken i Seljord er om lag 14 GWh/år. Lågtemperatur energikjelder / varmepumpe Ei varmepumpe hentar varme frå omgivnadene og hevar temperaturen slik at vi kan gjere oss nytte av denne varmen. Det unike med varmepumper er at dei til vanleg yter 2-5 gonger meir varmeenergi enn det pumpa brukar av elektrisitet. Utnytting av varmepumper til oppvarming er avhengig av lett tilgang til annan varmekjelde. Varmepumper kan hente varme som er lagra i sjø, fjell, jord, grunnvatn, uteluft eller avtrekksluft i ventilasjonsanlegg og andre kjelder Dei lågtemperatur-ressursane som har stabil låg temperatur også om sommaren, kan gi svært miljøvennleg og rimeleg kjøling. Solenergi Solstrålane som Telemark tek imot i løpet av eitt år er om lag 1100 kwh/m². Intensiteten i solvarmen varierer frå ca 1000 W/m² til nær null. Solenergien kan utnyttast ved at solfangarar omdannar solenergien til varme via vatn eller luft. Ytinga er maksimalt ca 600-800 W/m2. Vatn, evt. luft, sirkulerer i solfangaren og avgir varme til varmeanlegg, varmtvasstankar og liknande. Solenergien kan dekkje 30-40 % av varmebehovet over året, resten må dekkjast av andre varmekjelder. Lønnsemda blir best i bygg der ein har behov for mykje vamt vatn heile året eller om sommaren, så som sjukeheimar, hotell, badeanlegg, campingplassar osv. Foto: www.telnessanden.no 12

FAKTA: Seljord har tilgang til alle desse energikjeldene, og det er fleire døme på bruk av desse alternativa: Utnytting av grunnvatn Fleire bustadhus har installert luft- til- luft varmepumper. Gardsbruk utnyttar bioenergi Vasskraft Seljord kommune er rik på vasskraftressursar. Sundsbarm kraftverk er den desidert største ressursen, med om lag 364GWh i årsproduksjon. Grunnåi kraftverk leverer 52 GWh og Kvennhusåi kraftverk leverer 3,5 GWh. I tillegg er det bygd ut ei rad mindre kraftverk med årsproduksjon på 1GWh eller mindre. Fleire småkraft-/mikrokraftverk er under planlegging. Kvennhusåi kraftverk. Figur 4-4 Kraftverk i Seljord. oversikt. ( NVE Atlas) 13

5 STATUS OG VURDERINGAR 5.1 Transport Personmobiliteten i Noreg, har auka om lag fire gonger i perioden frå 1960 til 1995, målt i reiste kilometer pr innbyggjar. Dermed har utsleppet frå transportsektoren også auka. Transport (mobile kjelder) utgjer ca 67 % av samla klimagassutslepp i Seljord (2006). Vegtrafikk åleine står for ca 53 %. Utslepp fra mobile kjelder Fig. 6.1. Utslepp frå mobile kjelder i Seljord 2 Klimagassutslepp frå mobile kjelder har auka med ca 19 %, dvs 2250 tonn, frå 1991 til 2006. Lette kjøretøy har auka med om lag 950 tonn CO 2 -ekvivalentar. og Andre mobile kjelder har auka med 1000 tonn. Dette er anleggsmaskiner, landbruksmaskiner og andre motorreiskap. Tyngre kjøretøy har auka med ca 270 tonn. Vegtrafikken totalt står for ca 80% av alle utslepp frå mobile kjelder. 2 14 SSB

7,0 Utslipp av klimagasser fra mobile kilder pr innbygger for kommuner i Telemark 2006 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 Andre mobile kilder Skip og fiske Lastebiler og busser Personbiler 1,0 0,0 Porsgru Skien Notodd Siljan Bamble Kragerø Drange Nome Bø Sauherad Tinn Hjartdal Seljord Kvitseid Nissedal Fyresdal Tokke Vinje Telema Norge Figur 5-1 Utslepp frå mobile kjelder, samanlikning. Kjelde SSB Vegtrafikken Vegtrafikken fordeler seg på E134, riks- og fylkesvegar og kommunale vegar. Sum Lette kjøretøy Tunge Kjøretøy Del av samla trafikkarbeid Samla trafikkarbeid 43,83 40,02 3,81 100 % Riks- og fylkesvegar 41,83 38,20 3,64 95 % Kommunale vegar 1,99 1,82 0,17 5 % Figur 5-2 Trafikkarbeid, i millioner km, i Seljord i 2005 fordelt på ulike veier. Kilde SVV Tabellen over viser køyrde kilometer i Seljord kommune. Vegtrafikkindeksen er rekna ut etter dei maskinelle teljepunkta til Staten vegvesen, der trafikken blir registrert kontinuerleg kvar time heile året, og det vekta utvalet gir eit tilnærma faktisk bilete av 15

utviklinga i trafikkarbeidet (vognkm) på riks- og fylkesvegnettet. Eigne tal for E-134 ligg ikkje føre. Tala er meir nøyaktige på dei store vegane enn på dei små. Men ein gjer merksam på at det berre er ni teljepunkt i heile Telemark. Gang- og sykkelstigar Det er per 2008 bygt om lag 10 km med gang- og sykkelvegar i kommunen, men berre 1 km av desse er utanfor sentrum. Det manglar gang- og sykkelvegar både vestover mot Nordbygda, utover til Seljord Camping, Flatdal og fleire andre stader. Utslepp frå transportmiddel Ulike transportmiddel fører til ulike utslepp pr km. Unntaket er sjølvsagt bruk av sykkel og gange som ikkje har utslepp, og som dessutan fremjar god helse! Vestlandsforskning har gjort ei undersøking over utslepp pr. person pr. km: **CO 2 -utsleppstala gjeld bilar som går på fossilt drivstoff, og ikkje bilar som går på biodrivstoff, el-bilar og hydrogenbilar. Transportmiddel Utslipp (kg CO2 per person per km) Personbil: 0,183** Buss (gjennomsnitt) 0,120 Tog 0,016 Trikk, T-bane (snitt) 0,021 Bilferger 0,120 Hurtigbåt 0,803 Kortbanefly (Widerøe) 0,289 Innenlands fly 0,578 Utenlands fly 0,475 Charterfly 0,297 I Seljord aukar talet på bilar som nyttar propangass. Men så vidt ein veit, er det i Seljord korkje registrert elbilar, biodiesel- eller etanolbilar. I januar 2009 vart det etablerte propan-fyllestasjonen langs E134. Status reisevanar Det finst lite statistikk over reisevanar. Det er likevel liten tvil om at privatbilen er den absolutt mest nytta transportforma også i Seljord. Sysselsetjing og reisetid er undersøkt gjennom fleire år: 2003 2004 2005 2006 2007 Tal for innpendling 401 464 480 595 517 Tall for utpendling 473 473 468 508 531 Figur 5-3 Kjelde : SSB 16

Det viser seg av passasjertala 3 at skulebarnstransporten utgjer det største volumet. Det er få passasjerar utanom skuleelevane. Tal for syklande og gåande ligg ikkje føre. Kollektivtrafikk E134 er ei gjennomfartsåre - på godt og vondt, men det medfører at det finst ekspressbuss-tilbod både vestover og austover. Slik er Seljord eit trafikk-knutepunkt for Vest-Telemark. Ulike busselskap har direkte ruter mot Grenland og vidare til Torp. I tillegg er det direkterute mot Notodden, Drammen, Oslo, og vestover til nabokommunar, Åmot, Vestlandet / Bergen Odda. Seljord er også eit regionalt handelssenter, og årleg ei rad med arrangement knytt til kultur og idrett. Seljord har også godt utvikla turistnæring, med mange hytter og fleire campingplassar. All denne aktiviteten generer sjølvsagt trafikk. I Telemark har Vestviken Kollektivtrafikk AS ansvar for transporttilbodet for elevane i grunnskulen og den vidaregåande skulen som etter lov og regelverk har rett til skoleskyss. Vurderingar Den høge bruken av privatbil som transportmiddel er ikkje spesiell for Seljord. Seljord er ein landkommune med eit avgrensa kollektivtilbod der lite er lagt til rette for syklande og gåande. Den viktigaste forklaringa på at bilen har slik ein en dominerande plass som transportmiddel er at han er enkel å bruke. Den er tilgjengeleg for dei fleste, er lett å komme fram med, og det finst gode parkeringsplassar. For dei fleste er bilen heilt uunnverleg i fleire samanhengar: levering og henting av barn til barnehage, skule, fritidstilbod, handel og varetransport, reise til og frå arbeidsstaden, reiser i arbeidet, fritidsreiser osb. For å redusere utsleppet av klimagassar er det heilt nødvendig å avgrense bilbruken og få ein større del av trafikken over på kollektivtrafikk (tog og buss), sykkel og gange. Dette vil ikkje passe for alle, men det kan gå an for fleire av oss. Det er urealistisk å rekne med at transportvanane skal la seg endre på stutt tid i vesentleg grad; derfor er det heilt nødvendig å komme over på alternative drivstoff for bilar og tyngre kjøretøy. Ein LPG stasjon langs E134 ved Seljord sentrum opna i januar 2009. Dette er eit godt tilbod til dei 3 17 H. Mælandsmo, Nettbuss,

som vil køyre på propan, anten det er lokaltrafikk eller gjennomgangstrafikk på E134. Propan-drift gir 20-25 prosent lågare utslepp av klimagassen CO2 og heile 50 pst. reduksjon i NOx-utsleppa, (partiklar/sot ) 4 På lengre sikt må den kommunale arealplanlegginga og ei vidareutvikling av transportsystema leggje grunnlag for løysingar som kan redusere transportbehovet og gi gode transportalternativ til personbil- og varetransport. Kommunen har nokre få verkemiddel når det gjeld å endre folks transportvanar både på stutt og litt lengre sikt. Dette gjeld i hovudsak: Bygging av gang- og sykkelvegar Transportplanlegging i samarbeid med fylkeskommunen og transportaktørane. Påverke innbyggjarne gjennom haldningsskapande tiltak Parkeringsavgifter og vegprising men det er ikkje-relevante tiltak for ein kommune som Seljord. Gange og sykling Truleg er ein stor del av bilturane i Seljord kortare enn tre kilometer, dvs. at gange og sykling kan vere eit alternativ. For at folk skal la bilen stå og i staden gå eller sykle, må forholda leggjast til rette slik at alle kan ferdast trygt. Dette kan skje ved å byggje gangog sykkelvegar på utvalde strekningar. Vidare vil det truleg vere nødvendig med ein innsats for å endre folks haldningar og vanar. (Gange og sykling sparar miljøet, sparar pengar og gir betre helse!) Kollektivtrafikk / transportplanlegging Med E134 som ei viktig transportåre forbi sentrumsområdet bør det finnast eit potensial for auka passasjertal og betre kollektivtilbod. Transportplanlegging må gjerast i samarbeid med fylkeskommunen og transportaktørane. Det er eit stort og samansett arbeid som inneheld mange ulike element så som trafikk-knutepunkt med parkeringstilbod og ventefasilitetar (leskur, venterom og liknande), rutefrekvens, billettprisar, reisetid, standard på bussane, transportfart m.v. For å få fleire til å køyre kollektivt må kollektivtilbodet bli betre, men det må også setjast mykje inn på å endre folks haldningar og vanar. Arealplanlegging Kommunen forvaltar Plan- og bygningslova som er eitt av dei viktigaste og mest langsiktige klimaverkemiddel vi har i Noreg i dag. Plan- og bygningslova gir kommunane ansvar for arealplanlegging og tilrettelegging av transportsystem. 4 energilink.tu.no 18

Arealplanlegging etter plan- og bygningslova vil først og fremst medverke til å redusere utslepp frå transport gjennom god lokalisering av bustadområde, arbeidsplassar og ulike tenester. Plan- og bygningslova gir kommunane høve til å regulere parkeringa ved nyutbygging og ved bruksendringar, samt å utvikle gang-, sykkel- og turvegsystemet. Seljord kommune har eit livskraftig sentrum med hovudtyngda av folkesetnaden i sentrum og næraste omegn, med eit rikt tilbod i sentrumsområdet. Det er etablert eit nokså bra sykkelveg- og gangnett i området. Gjennomgangstrafikken går utanom sentrum, på E134. Næringsverksemd Seljord kommune har mange bedrifter med stort transportbehov og bedrifter som leverer transporttenester. Det kan finnast potensiale for å redusere utsleppa innanfor denne typen verksemder utan at det treng føre til vanskar for næringa, men tvert imot gjere bedriftene blir meir konkurransedyktige ved å førebu seg på høgare drivstoffprisar og kommande krav frå styresmaktene. Eit eksempel på ei slik omlegging er Schenker, tidlegare Linjegods, som har redusert sine kostnader monaleg ved å køyre meir miljøvennleg noko som dei også brukar i profileringa si. 19

Fakta: Schenker AS miljøsertifisert. Sertifiseringa inneber miljøopplæring av alle dei tilsette, miljøkrav til eigne innkjøp og krav om miljørekneskap frå Schenker sine leverandørar. Avfall ved alle terminalane skal kjeldesorterast; totalt over 1000 tonn i året. Det er også eit mål å redusere utsleppa frå vegtrafikken med 20 prosent gjennom betre samordning av trafikken, bruk av ny teknologi, utskifting av kjøretøyparken og opplæring av sjåførane til meir miljøvennleg kjørestil. Den eigenutvikla miljøkalkulatoren vil gi kundane oversikt over dei utsleppa som dei enkelte sendingane påfører miljøet. Drivstoff til transportformål Det vil vere heilt nødvendig å komme over på alternative drivstoff for bilar og tyngre kjøretøy for å oppnå reduksjonar i klimagassutsleppa. Det skjer for tida ei voldsom teknologisk utvikling på dette området. Dei mest aktuelle løysingane for Seljord synest å vere: Lågutsleppsbilar ( ned mot 100g CO2 / km) Biodiesel Bioetanol (E(%) Elbil Bioetanol blir til vanleg framstilt av landbruksprodukt som inneheld sukker, stivelse og cellulose. Eksempel er sukkerrøyr, sukkerroe, mais, korn og poteter. Men det er også mogeleg å framstille bioetanol av plantar som ikkje blir brukt til menneskeføde, blant anna trevirke (cellulose) og gras. Biodiesel blir til vanleg laga av organiske feittsambindingar som raps, fiskeolje, frityrfeitt, og liknande. Noko av råstoffet kan gå på kostnad av matproduksjon. Foto: Express Distribusjon i Tønsberg har 33 lastebilar som går på biodiesel. Påfylling skjer frå eigen tank på 50.000 liter. Syntetisk biodiesel er kunstig framstilt. Syntetisk biodiesel kan i utgangspunktet framstillast av alt organisk materiale, deriblant trevirke, halm og landbruksavfall. Dette er 2.generasjons drivstoff, som er under utvikling. Det blir no arbeidd med å få ein 20

internasjonal standard for sertifisering av biodrivstoff, slik at ein unngår uheldige konsekvensar av produksjonen. Mange bilmodellar er etter kvart modifisert for å kunne gå på biodiesel / bioetanol. Elbil Elbilen er i rask teknologisk utvikling, nye modellar er større og har større rekkevidde. Biletet viser norskbygde Think Ox Rekkevidde 200 km, toppfart 135 km/h Miljøbil Grenland har i fleire år bygt om vanlege småbilar til elektrisk drift. Tata Motors-konsernet har gått inn som majoritetseigar, og dei skal no utvikle ein ny elbil-modell som vil vere klar for sal i 2010. Stipulert pris er kr 250.000 med rekkevidde 200 km. 21

5.2 Avfall Gammalt organisk avfall i deponi skaper utslepp av klimagassen metan (CH 4 ). Ei eining metan tilsvarar 21 einingar CO 2 -ekvivalentar. Metan utgjer ein monaleg del av klimagassutsleppa i Noreg, men utsleppa frå deponi i Seljord er relativt små og utgjer knappe 2 % av samla utslapp av klimagassar i kommunen. e Kilde: SFT klimakalkulator I 2006 vart det i følge SFT sleppt ut 375 tonn CO 2 -ekvivalentar deponigass i Seljord. Mengda viser minkande tendens og utsleppa vil etter kvart ta slutt. Det blir ikkje lengre deponert avfall innan Seljord kommune sine grenser, utsleppa i dag er frå eit gammalt nedlagt deponi. Deponiet og utsleppa er så låge at SFT ikkje har gitt pålegg om samling og fakling av metangassane. Utslepp av metangass skjer gjennom lekkasje og diffuse utslepp i deponiområdet. (Ved fakling av metangass vil gassen bli omdanna til CO 2 -utslepp, som har langt lågare drivhuseffekt enn metan.) Kommunen har i dag ansvar for deponiet. I tillegg til utslepp frå gammalt deponi innanfor eigne grenser, kjem det også utslepp frå Seljord kommune frå deponi utanfor kommunen ved at avfall som blir generert i Seljord, for tida blir deponert i IATAs deponi i Nissedal. Renovest har også lagt ned deponi i Kviteseid der Seljord leverte sitt avfall i perioden 1987-2005. 22

Dette utsleppet kan kategoriserast som eit indirekte utslepp frå Seljord, men vil i praksis bli tekne med i utsleppstala for Nissedal kommune. Anlegg for behandling av matavfall og slam må byggjast med ein kapasitet på minst 10.000 tonn for å få ein forsvarleg økonomi. Renovest meiner at her må det regionale samarbeidet vidareførast, og hevdar at utfordringane ligg i å få til gode samarbeidsløysingar trass i at anskaffingsdirektivet for offentleg sektor set grenser for samarbeidet ved at krava til konkurranseutsetting blir gjort gjeldande i større og større grad også innanfor monopolverksemd. Avfall blir generert i store mengder årleg, både frå næringsverksemd, hytter og hushaldningar. Kommunen har ansvar for å handtere hushaldningsavfallet på vegner av innbyggjarane. Det næringsavfallet som kjem frå bedrifter og offentleg verksemd, har kvar einskild verksemd ansvar for sjølv. Avfallet frå hushaldninga har auka monaleg dei siste åra i takt med høgare velstand og økonomisk utvikling. Hushaldningsavfallet blir henta og teke hand om av det interkommunale avfallsselskapet Renovest Iks på vegner av kommunen. Renovest Iks samlar inn avfall frå kommunane i Vest-Telemark, men har ikkje fordelte tal for kvar einskild kommune. Basert på fordeling på folketalet får Seljord desse tala (2008-tal): Mengda hushaldningsavfall totalt er om lag 1739 tonn/ år Mengda pr innbyggjar i Seljord er om lag 597kg/år Mengda næringsavfall er om lag 662 tonn / år I same statistikk kan ein lese at 63% av hushaldningsavfallet er restavfall. Av næringsverksemdene sitt totalavfall er 47,3% restavfall. Dei mange hyttene i kommunen har kjeldesortering med hyttecontainer, men ikkje noko for matavfallet. Det er heller ikkje innført kjeldesortering over alt. Inntil no har ikkje kjeldesorteringa ved hyttene vore like god som for hushaldningane. Fleire verkemiddel er sett i verk for å redusere framtidige utslepp av klimagass frå avfallsdeponi. Det er allereie innført forbod mot å deponere våtorganisk avfall. Frå sommaren 2009 vil det bli totalt forbode å deponere nedbrytbart organisk avfall. Dette vil truleg vere det viktigaste enkelttiltaket for klimagassreduksjon innan avfallsektoren. Ein reknar med at avfallsmengdene vil auke i åra framover. Innsamling, transport og behandling av avfall gir forutan klimagassutslepp også ulemper i form av trafikkbelastning, støy, støv, osv - samt store kostnader knytt til dette. Uansett er det å produsere avfall pr definisjon eit ressurstap. Eksempelvis krevst det ca 2 kg olje for å produsere 1 kg bereposar. Generelt vil redusert ressursbruk gi reduserte avfallsmengder. 23

Sorteringssgraden for hushaldningsavfall i Vest-telemark er høg (44,2%) og blir vurdert å fungere tilfredsstillande. For næringslivet og hyttene i Seljord er situasjonen ein annan, der utsortering og attvinning ikkje fungerer like godt. Avfall frå Seljords næringsliv er også ganske stort. Det finst ikkje eigen statistikk for dette, men ut frå snittal frå Renovest kan vi rekne med at mengda er om lag 662 tonn/år inn til Renovest. Kor mykje avfall som blir eksportert ut frå kommunen til andre leveringsadresser, finst det ikkje tal på. Vi veit blant anna at matvarekjedene har eigne leveringsordningar og har avtalar med andre transportørar. Det skjer ein viss grad av utsortering, og det er grunn til å tru at ein stor del av avfallet går til attvinning av material og energi. Kor mykje som blir deponert er uklart, men ein reknar at den delen som går til deponi er høgare enn det som er tilfelle for hushaldningsavfallet. Ein relativt stor del av det deponerte næringsavfallet er truleg organisk, det medverkar i så fall til at klimagassutsleppet aukar i heimkommunen til deponiet. Mykje av det som blir deponert, kan sannsynlegvis energiutnyttast. Alt restavfallet blir i dag lagt i deponi. Dette avfallet inneheld organisk materiale som etter 1. juli 2009 må utsorterast, ettersom det på denne datoen trer i kraft eit forbod mot organisk materiale i deponi. Det våtorganiske avfallet blir teke hand om i ein ròtningsprosess slik at det blir danna biogass (metan). Denne kan brukast som drivstoff i straumproduserande motorar. Trevirket blir stort sett kjørt til Sverige til utnytting i energiproduksjon. 24

5.3 Landbruksnæring Generelt om klimagassutslepp i landbruket og CO 2 binding i skog Landbruket forvaltar store delar av Noregs landareal og står for eit mangfald av aktivitetar. Sektoren bidreg positivt når det gjeld opptak og binding av karbon i biomasse og jordsmonn. Samtidig har landbruket utslepp knytt til dyrking av ulike vekstar, erosjon, husdyrhald, drivstoff til landbruksmaskiner og energi til bygg og anlegg. Til saman står landbruket for om lag 9 prosent av Noregs totale klimagassutslepp. Av dette utgjer metan (CH 4 ) 47%, lystgass (N2O) 45% og karbondioksid (CO2) 9 %. Tala er usikre, og dei må difor nyttast med varsemd. Spesielt gjeld dette lystgass der Statistisk Sentralbyrå opererer med ei uvisse på pluss/minus 59%. Tonn CO2- ekvivalenter 6 000 Landbruket Utslipp av klimagasser 1991-2006 5 000 Landbruk 4 000 3 000 Lystgass (N2O) 2 000 1 000 Metan (CH4) 0 1991 1995 2000 2005 2006 Figur 5-4 Samla prosessutslepp frå landbruk i Seljord (ikkje forbrenning og mobile kjelder) FAKTA: Totale utslepp frå landbruket i Seljord er vurdert til ca 5000 tonn (+) CO 2 -ekvivalentar per år. I tillegg kjem utslepp frå landbruksmaskiner. 25