Team småfe i Vestfold: Rådgjevar: Torhild Sisjord: tlf: 90204121 epost: torhild.sisjord@nortura.no Allsidig sauerådgjeving, Økonomi/Driftsplan, Sauekontroll Tilførselssjef: Erling Skurdal: tlf: 90091319 Epost: erling.skurdal@nortura.no Allsidig sauerådgjeving, beite, saker ang. slakting osv 30.10.2014 1
Fôring av sau i kvardagen.. Av Finn Avdem 30.10.2014
Gratulerer med eit flott resultat i sesongen 2014! Fylke Lam til 2013 Klasse Endring vekt, kg Endring Fettgruppe Endring Fetttrekk Endring kr/kg Endring % StjernelamEndring 01 Østfold 2353 107,4 % 7,7 0,6 18,5 1,0 5,9-0,2 8,1 % 2,5 % 46,49 1,42 64,9 % 6,5 % 02 Akershus/Oslo 1804 144,1 % 8,4 0,2 19,3 0,1 6,0-0,1 3,6 % -1,7% 46,68 0,65 76,3 % 2,6 % 04 Hedmark 21353 97,7 % 8,6-0,1 20,0 1,4 6,4 0,1 4,3 % -0,2% 47,02 0,96 85,0 % 9,0 % 05 Oppland 56744 102,3 % 8,4-0,1 20,1 1,1 6,4 0,0 6,1 % -0,1% 46,94 0,75 82,9 % 5,0 % 06 Buskerud 28378 104,8 % 8,9 0,3 20,6 0,8 6,0-0,3 5,3 % -0,4% 47,71 0,94 84,9 % 2,3 % 07 Vestfold 2405 122,2 % 8,1 0,4 18,6 0,8 6,2-0,1 7,7 % 0,7 % 46,48 0,96 68,2 % 5,7 % 08 Telemark 11214 117,2 % 8,2 0,2 19,8 1,3 6,0 0,0 4,4 % 1,4 % 46,93 0,94 78,1 % 5,6 % 09 Aust-Agder 5213 100,4 % 7,9 0,6 19,7 1,6 6,2 0,3 4,8 % 3,0 % 46,71 1,09 80,6 % 8,1 % 10 Vest-Agder 8363 107,6 % 8,3 0,4 20,0 1,1 5,8 0,1 3,2 % 1,2 % 47,51 1,01 86,2 % 5,4 % 11 Rogaland 85587 103,1 % 8,4 0,1 19,9 0,7 6,1 0,0 4,5 % 1,0 % 47,84 0,80 83,1 % 2,1 % 12 Hordaland 34478 96,5 % 8,0 0,2 19,2 1,0 5,7 0,1 2,8 % 1,2 % 46,90 0,97 72,5 % 4,3 % 14 Sogn og Fjordane 45378 96,6 % 8,6 0,8 19,9 1,0 5,8 0,2 2,7 % 0,6 % 47,24 1,25 82,3 % 5,8 % 15 Møre og Romsdal 21242 95,9 % 7,6 0,3 18,3 0,6 5,4 0,1 3,2 % 1,1 % 46,09 0,89 67,7 % 2,8 % 16 Sør-Trøndelag 21592 96,9 % 8,1 0,4 19,3 0,9 5,7 0,2 4,8 % 1,8 % 46,49 0,91 77,2 % 3,0 % 17 Nord-Trøndelag 17144 99,2 % 8,3 0,4 19,7 0,7 5,7 0,2 4,5 % 1,5 % 46,81 0,83 82,2 % 4,3 % 18 Nordland 39547 108,2 % 8,2 0,3 19,6 0,4 6,1 0,3 4,6 % 0,1 % 45,34 0,83 73,8 % 2,0 % 19 Troms 31176 116,0 % 8,7-0,2 20,5-0,1 6,1-0,3 5,3 % -3,2% 45,91 0,72 82,6 % 1,9 % 20 Finnmark 6422 106,6 % 8,7 0,3 20,4-0,1 5,7-0,9 3,6 % -8,8% 45,98 1,40 84,5 % 9,1 % Totalsum 440393 102,6 % 8,4 0,2 19,8 0,8 6,0 0,0 4,4 % 0,3 % 46,90 0,90 80,1 % 4,0 % Kva er dei viktigaste årsakene til framgangen i 2014? 30.10.2014 3
Kvifor har ein sau? Kulturlandskapspleie? Kos og hygge? Godt bidrag til familieøkonomien? Føresetnad: Sauen skal produsere godt- og gje eit godt bidrag til familieøkonomien!! Vi prøver oss med Økoplan: 30.10.2014 4
Kveldens tema: Korleis vurdere om ein fôrar godt i kvardagen? Fôrbehovet til sauen Vurdere grovfôr og sannsynleg grovfôropptak Behov for kraftfôr Mineral og vitamintilskot Fôring i praksis av søyer og påsettlam i lågdrektigheit høgdrektigheit og etter lamming Sluttfôring av lam Demonstrasjon av «Nortura sauefôring» Reknearkverktøy for utrekning av rett fôring 30.10.2014 5
Målet for god fôring: Sauen er i godt hold, sjekkast ved: Holdvurdering 30.10.2014 6
Holdklasser Klasse 1:Tverrutvekstane og torntappane er skarpe og fingrane kan lett trykkast inn under tverrutvekstane. Ein kan lett kjenne kvar kvar einskild tverrutvekst. Sadelen er tynn og utan feitt. Klasse 2: Torntappane er mjuke og avrunda og kan berre kjennast som forhøyningar. Tverrutvekstane er og mjukare, men det er framleis mogleg å pressa fingrane under dei. Sadelen er middels stor med eit lite feittlag. Klasse 3:Torntappane er mjuke og avrunda og knoklane kan berre kjennast ved trykk. Tverrutvekstane er også mjuke og godt dekt med eit feittlag. Ein må pressa hardt med fingrane for å kjenna beinendane. Sadelen er velutvikla med eit middels feittlag. Klasse 4:Ein ser berre ryggraden som ei line og ein kan ikkje kjenne tverrutvekstane. Sadelen er velutvikla med eit tjukt feittlag. Klasse 5:Torntappane kan ikkje kjennast sjølv med trykk og det er ei dump i ryggen mellom feittlaga der som ryggen er. Sadelen er velutvikla med eit tjukt feittlag over 30.10.2014 7
Kvifor er det viktig å ha eit mål om at sauen skal vera i stabilt godt hold? Mastitt Større motstands kraft Mjølkefeber Sau i stabilt passeleg godt hold Mange lam God tilvekst på lamma God slaktekvalitet på lamma Fosterforgifting (ketose) 30.10.2014 8
Vi startar med grovfôret: Innhald i ei graseng ved ulike utviklingssteg 65 Celleinnhald Fett Protein Sukker 30-35 Celleinnhald Mineralar 35 Cellevegger/ /fiber (NDF) Beitestadiet Hemicellulose Cellulose Ligning 30.10.2014 9 Utviklingsstadium Blomstring 65-70 Cellevegger/ fiber (NDF)
Repitisjon på korleis vomma fungerer: Syrer Gasser Energi til mikrobiell vekst Mikrobe-protein Mikrobar i vomma: Bakteriar Protozoar Sopp NH 3 30.10.2014 10
Mål for energi og proteinmengda i fôret Energi: FEm= Forenheter mjølk (Nettoenergien til produksjon i 1 kg bygg) Protein: g PBV= Protein Balansen i Vomma (Balansen mellom forbruk og tilgang på nedbrytbart protein i vomma, viser om vommikrobane har nok protein til formering og vekst ) g AAT= Protein som kan suges opp i tarmen (mikrobeprotein + unedbrote fôrprotein) 30.10.2014 11
Kor mykje fôr må til for at det tilsvarar 1 FEm= Forenheter mjølk (Netto-energien i 1 kg bygg) Haustetidspunkt *) Grovfôrslag Tidleg Middels Seint Surfôr 1. slått direktehausta 5,8 5,9 6,3 18-22 % tørrstoff Surfôr 1. slått litt fortørka 3,5 4 4,7 30 % tørrstoff Surfôr 1. slått middels fortørka 2,4 2,7 3,2 45 % tørrstoff Låvetørka høy 1. slått 1,4 1,5 1,8 Bakketørka høy 1.slått 1,5 1,6 1,9 *) Tidleg = 1-2 veker før skyting Middels = Skyting Seint = Blomstring 30.10.2014 12
Dagleg fôrbehov til vedlikehold + ullproduksjon Vekt i kg Fem 40 0,52 Protein-behov: 50 0,62 AAT: 80 g/fem 60 0,71 PBV: - 15-20 g/dag 70 0,8 80 0,88 90 0,96 100 1,04 30.10.2014 13
Fôrbehov for tilvekst Alder sau Fôrbehov pr kg vektauke FEm Lam 2-2,5 ½ -1 år 2,5-3 > 1 år 3-5,5 Proteinbehov: 70-100 g AAT/ FEm 30.10.2014 14
Fôring av den tomme/lågdrektige søya: Justere holdet fram mot paring høgdrektigheit Lite kraftfôrstørre behov for vitaminer og mineraler 30.10.2014 15
Beregning av fôrbehov til holdendring Start holdendring 01.10.2014 Fôrdager Paringsdato 15.11.2014 45 Høgdrektigheitspe 16.02.2015 93 Lamming 13.04.2015 56 beiteslepp 15.05.2015 32 Søye Vekt- Fem-behov Holdgruppe Ynskt holdgruppe holdendring vekt kg endring kg Totalt 2,5 3,5 1 90 12 64 Dagar FEm/dag Innsett-høgdrektigheitsperiode: 138 0,47 Vedlikehald 0,99 Sum Fem behov 1,46 30.10.2014 16
Fôring av den høgdrektige søya: Sørge for å dekke fôrbehovet til fostervekstutan å overbelaste og stresse søya Fostertelling, sortering vaksinering klypping 30.10.2014 17 Fosterforgifting og mjølkefeber Unngå stress Går med: Foster 3-5 kg pr lam Fostervatn 0,5-1,5 l pr lam Vom med fôr Utsett for brokk og skjedeframfall Sørg for meir plass ved fôrhekk Ikkje bruk fuktig fôr
Vekt av fôr ved opptak av 2 kg grovfôrtørrstoff Fôrslag Tørrstoff % Vekt Nedgang i vekt i forhold til fuktig surfôr Direkte hausta fuktig surfôr 20 10kg (8 liter vatn!) Fortørka surfôr 30 6,7 kg - 4,4 Sterkt fortørka surfôr 45 4,4 kg - 6,7 Høy 85 2,4 kg - 8,7 30.10.2014 18
Daglig fôrbehov i FEm til fostervekst søye 80 kg AAT-behov pr FEm: 95 g 8-7veker før lamming 6-5 veker før lamming 4-3 veker før lamming Burd 1 0,1 0,2 0,3 0,4 Burd 2 0,2 0,3 0,6 0,8 Burd 3 0,3 0,4 0,8 1,0 2-1veker før lamming I tillegg kjem vedlikehaldbehovet! 30.10.2014 19
Energi og proteinbehov til ei trillingsøye i drektigheitstida og sannsynleg grovfôropptak ved ulik kvalitet FEm 2,5 2 1,5 1 0,5 0 FEm og AAT behov 80 g AAT/FEm 90 g AAT/FEm Grovfôropptak ved ulik kvalitet 0,93 FEm/kg TS 0,85 FEm/kg TS 0,67 FEm/kg TS FEm behov 30.10.2014 20
Effekt på lammedødeligheit ved tilskot av E- vitamin i høgdrektigheitstida Konklusjon: Tilrår tilskot av ekstra E- vitamin for søyer med 3 foster og meir 20 g E-vitaminkonsentrat siste 6-7 veker før lamming (feltforsøk 20 besetninger) 30.10.2014 21
Mål med fôring og stell av påsettlam: Åringar som kjem i brunst Åringar som har så tydeleg brunst at vêren oppdagar det Åringar som er såpass utvikla at det ikkje blir store lammingsproblem Åringar som får to lam 1 lam meir lammingsvansker 3 og fleire lam for stor påkjenning for ein åring? Jamn tilvekst gjennom heile vinteren! 30.10.2014 22
Faktorer som påvirker brunst hjå søyelam Teorigjennomgang fordjupingsoppgave NVH (Nørstebø og Svare) Vekt 60-65% av vaksen vekt Alder: 205-232 dager Ljos (synkande daglengde) Fødselstidspunkt /alder Tidleg fødte lam kjem tidlegare i brunst, men ved høgare vekt og alder enn seint fødte lam Temperatur (lav temperatur, framskundar brunst) Hold Godt hold er positivt Isolasjon- og introduksjon av vêr Brunstsynkronisering Mangel av mineral/vitamin (selen/e-vitamin og kobolt) Klypping 30.10.2014 23
Vi reknar litt på kva som er passeleg tilvekst på eit påsettlam. Søyevekt 90 kg Tilvekst Tilvekst Perioder Dato Dagar Vekter % Søye perioder Samla perioder kg vekt g/dag g/dag Sanking/avvenning 08.09.2014 45 185 Paring 20.11.2014 73 58,5 65 % 126 152 Høgdrektigheit 21.02.2015 93 70,2 80 % lamming 18.04.2015 56 30.10.2014 24
Kva kjenneteiknar brunsten hjå søyelam? Teorigjennomgang fordjupingsoppgave NVH (Nørstebø og Svare) Kortare brunst (10 timar kortare enn på vaksen sau) Kortare brunstsesong (færre brunster) Meir stille brunst (mindre pågåande på vêren) 30.10.2014 25
Tiltaksliste ein kan prøve ved problem med brunst på åringane.. Ikkje la påsetlamma gå for lenge ute på haustbeitebrunst har samanheng med vekt og hold Klypp påsettlamma for å auke tilveksten Isoler påsettlamma frå vêrar og verlam før paring bruk ein vaksen vêr for å pare åringane La veren gå fritt med åringane men la han få ei pause på 5-6 timar Ikkje for store grupper om veren går i bandha tolmod! Start paringa tidleg nok Tilskot av E-vitamin? Lys- fallande daglengde Temperatur- ikkje for varmt 30.10.2014 26
Fôring av påsettlamma FEm/dag 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0,93 FEm/kg TS 0,85 FEm/kg TS FEm/dag 0,67 FEm/kg TS 0 FEm behov 50 kg`s påsettlam 200 g tilvekst pr dag 30.10.2014 27
Så blir det lamming. 30.10.2014 28
Tal lam Daglig fôrbehov til mjølke-produksjon: Vektauke g/dag FEm PBV 1 400 1,2-25 Proteinbehov: AAT :100 g AAT / Fem 2 300 1,8-20 2 350 2,1-20 3 250 2,4-20 3 300 2,7-20 PBV: - 20 g/dag Maks. moblisering pr dag: ca 0,4 FEm pr søye. AAT-innhald pr FEm moblisert: 36 g 30.10.2014 29
Etter lamming stig fôrbehovet drastisk! FEm 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 80 g AAT/FEm FEm og AAT behov 90 g AAT/FEm 100 g AAT/FEm Fettmobilisering Grovfôropptak 0,67 FEm/kg TS FEm behov 0,93 FEm/kg TS 0,85 FEm/kg TS Trillingsøye med tilvekst pr lam på 300 g/dag 30.10.2014 30
Fôring etter lamming, maks fôropptak Pass på appetitten til søya: Unngå fôrskifte Gradvis økning av kraftfôrrasjon (0,1 kg/dag) opp til rett mengde Maks 0,5 kg kraftfôr pr rasjon Ikkje spar på grovfôret, sop ut forrestar og inn med nytt! 30.10.2014 31
Overgangsfôring til vårbeite. La sauen få tilgang på eit avgrensa område med full innefôring ute 30.10.2014 32
Vårbeitet Det beste og viktigaste grovfôret som du produserer! Alder på lam ved beiteslepp: 1-2 veker?? Det ideelle vårbeitet: Tidleg gjødsla Tett, bladrik eng i god vekst, 5-8 cm høgt Gjerne i kombinasjon med noko utmark, med ly Bruk eldre, etablert eng Skiftebeiting med stor dyretettleik gir betre beite og utnytting av beitet, styre beitet med gjødsling 0,7-1 dekar pr søye 30.10.2014 33
Støttefôring av trillinglam på vårbeite Lag eit eige beite for trillingsøyer med kraftfôrautomat for lamma 30.10.2014 34
God vinterfôring og godt vårbeite legg grunnlaget for robuste lam på utmarksbeite 30.10.2014 35
Dei sju viktigaste punkta for eit godt sommarbeite på innmark: 1) Sørg for godt plantedekke med godt attleggsarbeid og rette sortar av beitetålande artar 2) Gjødsle lite/moderat og ofte. Det gjev jamnare plantevekst og fôrkvalitet 3) Unngå snaubeiting- del opp beitet og flytt dyra så plantene får kvile. Ha tilleggsfôr klart. Dyra bør flyttast ved 4-5 cm grashøgde 4) Puss beitet jamnleg, minst etter kvar andre avbeiting 5) Bruk grønfôr til etter-sommar og haustbeite. Det gjev meir beite, betre dyretilvekst og skånar enga, som ikkje skal beitast i innvintringsperioden 6) Sett sau og lam på ulik beitekvalitet om hausten. 7) Godt kløverbeite eller litt nitrogengjødsel kan vera gull verdt for betre tilvekst på haustbeite Beitebruk for kjøttproduksjon 36
Gode haustbeite, det nest viktigaste grovfôret du dyrker! Korleis lage eit godt haustbeite: Haust vinterfôret ca fire-seks veker før sanking Raigras-grønnfôr 2-4 veker før sanking Gjødsle med 4-6 kg N 30.10.2014 37
Italiensk raigrasbeite Sæter fagsenter hausten 2005 Innhald pr kg tørrstoff: Protein: 200 g NDF: 336 g PBV: 34 g AAT: 96 g FEm: 1,11 Tilvekst på lam som fekk tilgang på: 0,1 da gjenvekst av Italiensk raigras 0,3 da gjødsla håbeite: 504 g/dag Beitebruk for kjøttproduksjon 38
Grovfôr og kraftfôrbasert sluttfôring Kraftfôropptak: 0,6-1,3 kg pr dag Tilvekst: 270-480 g/dag 30.10.2014 39
Viktig å tenkje over ved sluttfôring av lam: Slaktemogen= Eit lam som har passeleg feittmengde: (1+ til 3) Søyelam er slaktemogen ved lågare vekt enn vêrlam Søyelam har lågare tilvekstevne enn værlam Lam som har høg tilvekst, spesielt tidleg i livet, tåler høgare vekt før det er slaktemogent Slakte% ligg ofte rund 40, varierer med vomfyllingsgrad og kjøttfylde Vêrlam får lukt/smaksavvik på kjøttet når det nærmar seg paring og bør difor slaktast seinast tre veker før paringsstart Lam som skal sluttfôrast i over ein månad, kan klyppast Lam som skal sluttfôrast, bør få parasittbehandling og ved intensiv sluttfôring, bør dei vaksinerast mot pulpanyre 30.10.2014 40
Vi prøver: Nortura sauefôring eit fôrplanleggingsverktøy frå: 30.10.2014 41
Nortura sauefôring Du finn den under beregningskalkulatorer 30.10.2014 42
30.10.2014 43
Administrasjon: Registrering rapportering osv: kr 130 Hakking (belastes prøver som har strålengde over 3 cm) kr65 Porto (belastes ved bruk av standard konvolutt) kr 65 NIR - NorFôrpakke inkl FEm og opptaksindeks Tørrstoff, energi, protein, AAT, PBV, løselig protein, NDF, indf, aske, sukker, FEm, opptaksindeks, melkesyre, eddiksyre, ammoniakk og ph i surfôr kr 550 SUM: 810,- + Gjæringskvalitet: 435,- 30.10.2014 44
Berekne forventa grovfôropptak ut i frå kapasiteten søya har til å eta NDF NDF innhald grovfôr Vekt på + søyer = 30.10.2014 45 Forventa grovfôropptak
Krav til fiber (NDF) i totalrasjonen Nedre grense 30 % av totalrasjonen Bør vera over 40% for å unngå laus møkk og tett strekkmetall 44% NDF i grovfôret 64% NDF i grovfôret 30.10.2014 46
30.10.2014 47 Vi prøver Nortura Sauefôring!
Takk for meg! 30.10.2014 48