ÅRDAL BESTANDSPLANOMRÅDE

HJORT Forvaltning av hjort er eit felles ansvar uavhengig av vald og kommunegrenser. Hjorteviltbestanden skal vere til nytte og glede for grunneigarar, jegerar og ålmenta. Plan og retta avskyting er vegen å gå for å fordela både fordelene og ulempene med hjorten. Årdal Hjort og Elgutval 2015 ÅRDAL BESTANDSPLANOMRÅDE BESTANDSPLAN 2015-2017

Føreord Dette er bestandsplanen for Årdal Bestandsplanområde for treårsperioden 2015-2017. Planen er laga i samarbeid med Utmarksavdelinga til Sogn og Fjordane Skogeigarlag SA på oppdrag for Årdal Hjorteutval som er ansvarleg for planen. Planen er ei skildring av hjorteførekomst i tillegg til tiltak for å nå ynskja målsetting. Ein vil likevel nemna at det er valda som får tildelt løyva frå kommunen som før. Jakta føregår i valda slik den har gjort før og dette vil ikkje verte endra på. Ein kan likevel om ein vil, legge opp til flytting av løyver internt i bestandsplanområde, men då må det ligge føre ein skriftleg avtale. I perioden med utarbeiding av plan er det samtidig jobba med utnytting av restareal innanfor det som vert rekna for areal til hjortejakt. Fardalen storvald vil verte ein del av bestandsplanområdet. Ein har såleis klart å utnytte dei siste restar av unytta areal til hjortejakt innanfor kommunen. Avskytingsmodellen er ein plan for avskyting på kjønn og alder. Viktig at fellingsresultatet etter endt planperiode avspeglar avskytingsmodellen, sjølv om ein ikkje oppnår full fellingsprosent. Lojalitet til plan er viktig for å lykkast med måla. Styre i Årdal Hjort og Elgutval Vidar Moen Leiar Styremedlem Vidar Hjelle, Jacob Lemvik, Jostein Holsæter, Jasmin Eminovic og Per Bjørkum

Innhald Føreord... 1 1. Bestandsplanområdets avgrensing og storleik... 3 2. Planperiode... 4 3. Målsetting... 4 4. Organisering, drift og økonomi... 5 5. Status... 6 5.1 Arealbruk og områdeavgrensing... 6 5.2 Bestandsutvikling og status... 6 5.3 Irregulær avgang... 9 6. Handlingsdel... 10 6.1 Avskytingsmodell... 10 6.2 Fordeling av kvoten... 11 6.3 Avgjerslegrunnlaget... 11 6.4 Kjeveinnsamling... 11 6.5 Beiteskader... 12 6.6 Fordele veksten av hjort innanfor bestandsplanområdet.... 12 6.7 Kompetanseheveing... 12 6.8 Samarbeid utanfor bestandsplanområde... 12 7 Rullering av planen... 12

1. Bestandsplanområdets avgrensing og storleik Årdal bestandsplanområde dekkjer Årdal kommune og ein legg til grunn 204556 dekar teljande areal. Minsteareal for godkjent vald er pr 2014, 1000 da i Vikadalen, 1500 i Utladalen og 1200 for resten av kommunen. Plan legg til grunn forandring i minstearealet til 1000 da gjeldande for heile planområdet. Det er total 22 godkjende hjortevald innafor planområde i varierande storleik i 2014. For 2015 er det tatt vekk tre som er lagt inn i under Fardalen storvald. Om dette valdet vert godkjent aukar godkjent teljande areal frå 191374 til 204556 da. AREAL Vald ID Valdnavn (daa) 1424V00+A3:A1803 Almenningen 5941 1424V0004 Skogli 5160 1424V0005 Fornabu 4751 1424V0006 Indre Offerdal 12837 1424V0008 Seimsdalen vest 14914 1424V0009 Seimsdalen aust 8885 1424V0011 Kletta 1422 1424V0012 Nundal Vest 3002 1424V0014 Nundal Aust 3484 1424V0016 Fardalen storvald 19962 1424V0019 Mjølkeflaten 1273 1424V0020 Natvik 20786 1424V0023 Avdalen 3411 1424V0025 Vetti 20474 1424V0026 Hjelle 7191 1424V0027 Ytre Offerdalen 13236 1424V0032 Hovland 7863 1424V0038 Eldegarden 37376 1424V0040 Hæreid 7398 1424V0041 Øvstetun 1646 1424V0042 Øvstetunskorane 2827 203839 Tabell 1: Valdoversikt Årdal Bestandsplanområde I henhold til Hordahjort prosjektet og lokalkunnskap om hjortens områdebruk skulle bestandsplanområdet famne om sørsida av Luste og delar av Norsida til Lærdal. Det har vert kontakt med valdansvarlege og viltforvaltningen i begge kommunar men det synes som om at ein fyrst må starte med kommunegrensa som bestandsplanområde. Ein må arbeide for at avgrensinga er av omsyn til hjorten sin bruk av området og at andre omsyn vert satt til side. Dette er ein prosess som vil ta noko tid.

Figur 2. Kart over Årdal bestandsplanområde 2. Planperiode Årdal bestandsplanområde søkjer om godkjenning av ein treårig plan for tidsrommet 2015-2017 for forvaltning av hjorten i område. 3. Målsetting For at ein skal kunne styre mot ei ynskja utvikling er det naudsynt med konkrete, målbare og tidfesta målsettingar. Måla skal og ta omsyn til offentlege krav og føringar som ligg til grunn for hjorteforvaltning. Årdal bestandsplanområde ser det likevel som viktig av planen er basert på lokalt forankra målsettingar, ein legg difor til grunn at det kan vere ulike ynskjer mellom medlemmane i bestandsplanplanområde. Forskrift om forvaltning av Hjortevilt har krav om at grunneigaranes bestandsplanar skal ta omsyn til offentleg målsettingar. Årdal kommune har laga eit måldokument for hjorteforvaltninga i kommunen. I kapittel 3. (Mål) Står det følgjande:

"Årdal, Lærdal og Aurland har som mål å ha ein bestand av hjortevilt som er tilpassa naturleg næringstilgang, har god kondisjon og som skal føra til minimal skade på jord, skog og andre samfunnsinteresser. Hjorteviltbestanden skal vere til nytte og glede for grunneigarar, jegerar og ålmenta" Hovudmål: Hovudmålet for denne planperioden er ein moderat auke i hjortestamma. Dette skal gjerast innafor berekraftige rammer for landbruket, skogbruket og andre samfunnsinteresser. Ein legg vidare til grunn ei målsetting om ein forutsigbar bestandsutvikling til gode for jaktberettiga, næringsverksemd og andre samfunnsinteresser Delmål: - Halde på eit godt kjønnsforhold i bestanden. Tilhøva kolle /bukk skal ligge innanfor området 1,1-1,5 på sett hjort observasjonar. Legge tilrette for eit uttak lokalt i valda som tek omsyn til lokale ynskje og behov. Auke alderen på dyra i bestanden, kjeveinnsamling ein gong i planperioden. Arbeide for utnytting av alt areal innanfor kommunen til hjortevald Legge til rette for betre avgjerslegrunnlag i hjorteforvaltninga. Innlevering av sett hjort skjema skal vere 100% 4. Organisering, drift og økonomi Det er valda i område som er medlem i Årdal Bestandplanområde, og vert representert gjennom valdsansvarleg representant. Bestandsplanområde skal driva med hjorteforvaltning innafor område, og medlemmane har skrive under på samarbeidsavtale om dette. Det er valda som får tildelt løyva frå kommunen etter godkjend bestandsplan. Fordelinga er beskrive seinare i planen. Om det er trong for det, kan løyver flyttast mellom vald, om slik avtale er skriftleg mellom partane. Kopi av slik avtale skal sendast styret som nyttar data til å vudere effekten av dette. Det er valda som skal rapportere fellingsresultat og bestandsdata til kommunen. Bestandsplanområde vert drive av eit styre på 6 personar vald av årsmøte i planområde. Styremedlemene er representert med ein frå kvart av dei tidligare driftsplanområda. 01 Offerdalen, 02 Seimsdalen/Nundalen/ Hæreid, 03 Fardale, 04 Utladalen, 05 Eldegarden og 06 Vikadalen Styret driv planområdet etter vedtekter og vedtak fatta på årsmøte. Bestandsplanområde kan engasjere eigen sekretær for den faglege oppfølging av planen, rapportering og eventuelle justeringar undervegs. Arbeid med dette skal konkretiserast i Bestandsplanområdets arbeidsplan og budsjett. Det vil og verte trong for arbeid knytt til informasjonsarbeid, kompetanseheving og auka oppslutnad. Det enkelte vald betalar sjølve inn fellingsavgifta til kommunen.

Kostnader til drift av bestandsplanområdet vert gjennom søknad om støtte frå det kommunale viltfondet. Det vert årleg vurdert kontingent frå kvart vald. Valda er sjølv ansvarlege for å krevje inn kontingent hjå sine jaktfelt. Andre inntekter kan vere oppdrag for viltforvaltningen og søknad om støtte gjennom viltfond. 5. Status Den grunneigarstyrde lokale hjorteforvaltninga skal vere kunnskapsbasert. Mål og tiltak må difor vere basert på best tilgjengeleg kunnskap til ein kvar tid. Årdal kommune har vore med på Hordahjort prosjektet, der ein skulle sjå på hjortens områdebruk. Sett hjort har vore nytta i Årdal i nokre år, men med varierande oppslutnad og kvalitet Kapittelet om status er laga med grunnlag i sett hjort, fellingsdata, merkjeprosjekt og lokalkunnskap. 5.1 Arealbruk og områdeavgrensing Årdal bestandsplanområde legg til grunn ei områdeavgrensing for planområde som tilsvarar Årdal kommune. Om det skulle syne seg at denne avgrensinga ikkje er rett, er planområdet innstilt på å endre dette. Hjorten nyttar arealet i planområde noko ulikt. 5.2 Bestandsutvikling og status Grunnlaget for bestandsutvikling og status i bestanden finn vi fellingsdata, sett hjort, merkjeforsøk og lokalkunnskap. Sett hjort materialet er sårbart for feil og einskilde ekstremobservasjonar, og ein legg på generelt grunnlag til grunn at ein bør ha over 1000 N (Observasjonar) før ein kan trekke konklusjonar frå registreringa. Presisjonen vert betre med aukande tal observasjonar. For Årdal bestandsplanområde har ikkje sett hjort vorte nytta i stor skala i mange år, men for 2013 og 2014 har ein så mange registreringar at ein får ei viss oversikt. Planområde vil difor jobba for auka bruk av metoden. Det er resultatet av avskytinga dei siste åra ein ser i bestanden i dag, og når ein veit at jakta står for nærare 90% av dødlegheita i bestanden, så er det viktig med fokus på kva slags dyr som vert skote. Under er det sett opp ein oversikt over kva som er skote dei siste åra.

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Plan Historisk felling i % 1997-2014 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % 21 22 18 21 22 19 15 16 14 21 19 17 20 25 21 22 21 20 27 21 26 17 18 21 23 19 31 18 17 20 25 24 23 24 29 28 20 27 28 24 17 13 31 40 23 16 18 21 30 25 22 22 21 22 25 19 20 31 42 48 37 38 43 50 42 37 39 34 37 33 30 33 27 26 23 20 Hann >2 Ho>2 Ungdyr Kalv Fig 4 syner prosentvis utvikling på felling av hjort iht plan. Som ein ser av fig over er det fyrst dei seinare åra at vi i Årdal har auka uttak av ungdyr. Tidligare har meir en 50% av totalen vert produksjonsdyr. Ved å redusere uttak av produksjonsdyr og styre mot uttak av yngre dyr vil ein auke bestanden. 70 60 50 40 30 20 10 0 Tilvekst Kapital 70 60 50 40 30 20 10 0 Hanndyr Hodyr Figur 5. Syner korleis dei skotne dyra fordelar seg på kategoriane hanndyr/hodyr og kalvar/ungdyr vs vaksne dyr Som fig over syner er det fyrste året på mange år at vi tek ut høgare andel av ungdyr og at vi sparar produksjonsdyr (kapital). Dette er eit godt utgangspunkt for å klare målsettinga i planperioden.

1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Figur 6. Sett hjort resultat for perioden 2009-2014 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Tildelt og felt i perioden 1978-2014 Tildelt Felt tot Fellingsprosent Fram til 2006 hadde Årdal i hovedsak ein fellingsprosent på under 50%. Denne har auka noko siste åra. Ein må prøve å auke fellingsposenten og kome seg opp mot 70%.

5.3 Irregulær avgang Irregulær avgang i hjortebestanden knytt til møter mellom hjort og bil er og har ikkje vore noko stort problem i Årdal. Planområdet vil jobba for at dette ikkje vert endra på i framhaldet. Figur 7: Viser fallvilt i Årdal sidan 2010 Som ein ser av fig over er det Vikadalen og vestover at ein har mest påkøyrsel av hjort. Oppsummering: Årdal bestandsplanområde meinar hjortestamma er sunn og frisk. Vi ser og at det dei siste åra er skote meir tilvekst (Ungdyr og kalvar) enn ein har gjort før. Dette meiner vi er positivt i høve til å nå målet om moderat bestandsvekst i planområde. Sett hjort har ikkje vorte nytte i ein slik grad at ein kan sjå klare trendar med tanke på utvikling av bestandsstorleik eller tilhøve mellom kjøn og alder i bestanden over fleire år, men for 2013 og 2014 har ein nok talgrunnlag til å kunne bruka resultata. I desse åra ser ein at kalv per kolle er relativt stabilt og ligg på eit nivå ein kan definerer som godt. Kolle per bukk forholdet er noko redusert, noko som tydar på fleire bukkar i bestanden. Sett hjort per jegerdag indikerar svak bestandsreduksjon, men relativt sett lite talgrunnlag gjer dette tilhøve usikkert.

Med mål om moderat bestandsvekst og betre kvalitet, er meir beskatting av tilvekst etter vårt syn eit godt tiltak. Dette kan og gje rom for felling av fleire dyr i året, og likevel klare målet om bestandsvekst. Avskyting av tilvekst vil, spesielt med fokus på kalvar, auke alderen og dermed produksjonsgrunnlaget i bestanden 6. Handlingsdel Handlingsdelen i planen skal legge rammene for avskytinga i Årdal Bestandsplanområde, det er likevel grunn til å nemne at det er litt ulike tilhøve knytt til hjortemengd og skadeproblematikk på ulike stadar i bestandsplanområde. Planen vil tak høgde for dette, og har fokus på at totalen skal vere rett. Det er valda/medlemane som er den juridiske eininga og som får tildelt løyver etter fordelinga i denne bestandsplanen. Vi meiner at det for inneberande planperiode er trong for like mange løyve som ein har i område dei siste år, i tillegg kjem det som har vert av unytta areal. Årsaka til det er auka fokus på beskatting av tilvekst i bestanden, og at ein då kan fella monaleg fleire dyr enn om fokuset hadde vore meir på kapital i uttaket. Ved å velja denne strategien meiner vi at vi kan auke alderen i bestanden, og difor auke/betre produksjonspotensialet i bestanden. Høgre uttak av kalvar vil og lette arbeidet med kjønnsbalanse i bestanden. Valde avskytingsmodell meiner vi er den beste i høve målsettinga med moderat bestandsauke og kvalitetsforbetring. 6.1 Avskytingsmodell Årdal bestandsplanperiode søkjer om godkjenning av ein bestandsplan for treårsperioden 2015-2017 med ei årleg kvote på 192 dyr, til saman 576 løyver for heile planperioden. Fordelinga av kvoten på kjøn og alder skal vere som følgjer: Minimum 60 % ungdyr og kalv (25-30% kalv) Maksimum 40 % eldre dyr 50 % hanndyr og 50 % hodyr Dette kan avvikast einskilde år, det er sluttsummen som skal gjelda. Avskytingsmodellen er ein plan for avskyting på kjønn og alder. Viktig at fellingsresultatet etter endt planperiode avspeglar avskytingsmodellen, sjølv om ein ikkje oppnår full fellingsprosent.

6.2 Fordeling av kvoten Valda/medlemma får tildelt heil kvoten for heile planperioden etter følgjande oppsett: AREAL (daa) Minstear eal daa Utrekna tildeling Runda med til 25-30% kalv Tildeles i planperioden 30% ungdyr Vald ID Valdnavn pr år heile dyr 20% ho 1424V00+A3:A1803 Almenningen 5941 1000 5,94 5,00 5 3 5 3 1424V0004 Skogli 5160 1000 5,16 5,00 5 3 5 3 1424V0005 Fornabu 4751 1000 4,75 4,00 4 2 4 2 1424V0006 Indre Offerdal 12837 1000 12,84 12,00 11 7 11 7 1424V0008 Seimsdalen vest 14914 1000 14,91 14,00 13 8 13 8 1424V0009 Seimsdalen aust 8885 1000 8,89 8,00 7 5 7 5 1424V0011 Kletta 1422 1000 1,42 1,00 1 1 1 1 1424V0012 Nundal Vest 3002 1000 3,00 3,00 3 2 3 2 1424V0014 Nundal Aust 3484 1000 3,48 3,00 3 2 3 2 1424V0016 Fardalen storvald 19962 1000 19,96 19,00 17 11 17 11 1424V0019 Mjølkeflaten 1273 1000 1,27 1,00 1 1 1 1 1424V0020 Natvik 20786 1000 20,79 20,00 18 12 18 12 1424V0023 Avdalen 3411 1000 3,41 3,00 3 2 3 2 1424V0025 Vetti 20474 1000 20,47 20,00 18 12 18 12 1424V0026 Hjelle 7191 1000 7,19 7,00 6 4 6 4 1424V0027 Ytre Offerdalen 13236 1000 13,24 13,00 12 8 12 8 1424V0032 Hovland 7863 1000 7,86 7,00 6 4 6 4 1424V0038 Eldegarden 37376 1000 37,38 37,00 33 22 33 22 1424V0040 Hæreid 7398 1000 7,40 7,00 6 4 6 4 1424V0041 Øvstetun 1646 1000 1,65 1,00 1 1 1 1 1424V0042 Øvstetunskorane 2827 1000 2,83 2,00 2 1 2 1 203839 21000 203,84 192,00 173 115 173 115 20% eldre han 6.3 Avgjerslegrunnlaget For at avgjerslegrunnlaget for forvaltning av hjort i bestandsplanområdet skal verte godt vil ein løpande ha fokus kvaliteten på sett hjort registreringane, vårteljinga og slaktevektregistreringane. Det er laga ei handbok med rettingsliner for føring av sett hjort, og denne skal distribuerast til valda, og ein skal arbeide for at slaktevektene vert registrert så likt som mogeleg i heile planområde. Det er varmevekta utan skinn, hovud og bein som skal registrerast. Skotskada kjøt skal ikkje takast bort før veging.. Det skal registrerast om dyret er skote på innmark eller i skogen. Ein legg her til grunn at ein sjekkar tenner nøye om ein er i tvil om dyret er 1,5 år eller eldre Det er vidare viktig at ein rapporterar rett i høve dei skotne dyra 6.4 Kjeveinnsamling Det skal i planperioden samlast inn kjevar og vekt på felte dyr til måling av fluor, vekt og kondisjon. Vetrinærinstetuttet er ansvarlege for prosjektet og kostnadane vert dekka av Hydro Aluminium. Ein skal i tillegg til Årdal ta med nordsida av Lærdal og sørsida av Luster. Prosjektet kan bidra til å sjå noko av trekkmønsteret til hjorten i området og gjerne vere grunnlag for ny diskusjon om kvar yttergrensene for bestandsplan skal gå.

6.5 Beiteskader Det er registrert beiteskade på avling og beitemark i Vikadalen og på styva almtre i Avdalen. Dette er ikkje nødvendigvis samanfatta med for høg tettheit av hjort i desse områda. Beiteskade på alm er beskreve som eit problem som har oppstått eller akselerert dei siste åra. Det vert og synt til at uttak av dyr i dette området er kun nokre få dyr. Vinteren 2014/2015 har synt større beiteskade på skogen generelt en det ein har registrert tidligarare vintrar. Avbøtande tiltak bør vere fysiske tiltak for å hindre tilgang for hjorten, skadeløyver kan vere eit tillegg. Gjennom medlemskap i bestandsplan kan løyver flyttast innanfor planområdet og på den måten bidra til å ta ut fleire dyr der skade/problem oppstår utan å gå utover rammene som ligg i plan. 6.6 Fordele veksten av hjort innanfor bestandsplanområdet. Tettheit av hjort er ulik i delar av kommunen. Dette er betinga av innmark, beite og topografi. Ytre deler av kommunen har større tettheit av hjort, her er og større andel av innmark og kultivert landbrukområder. Ein ser at tettheit av hjort også har auka i indre deler. Plan legg opp til svak vekst i heile kommunen og legg da til grunn ein avskytingsmodel med 20% bukk >2,5 år, 20% hodyr > 2,5 år og 60 % kalv og ungdyr. Resultat av felte dyr etter planperioden skal såleis spegle avskytingsmodellen sjølv om ein ikkje fyller kvoten. Eksepel Har ein tildelt 10 dyr kvart år i 3 år så skal ein felle 2 bukk >2,5 år, 2 hodyr > 2,5 år og 6 kalv og ungdyr om ein normalt fyller kvoten. Ein kan variere dette i planperioden, men ved endt planperiode skal det vere felt totalt 6 bukk >2,5 år, 6 hodyr > 2,5 år og 18 kalv og ungdyr Om ein med same tildeling feller 50% i snitt, skal det vere felt 1 bukk >2,5 år, 1 hodyr > 2,5 år og 3 kalv, kvart år i snitt. Ved endt planperiode og 50% felling skal der vere felt 3 bukk >2,5 år, 3 hodyr > 2,5 år og 9 kalv og ungdyr. 6.7 Kompetanseheveing Kvart år før jaktstart skal det holdes jegermøte der status og forvaltning er tema. Dette for å formidle status etter fjorårets jakt og kva som er viktig ved årets jakt for å klare målsettinga i bestandsplan. 6.8 Samarbeid utanfor bestandsplanområde Det skal vere årleg kontakt med Luster og Lærdal om utvikinga i bestanden for desse områda. Resultat frå desse møta kan vere med å påverke samarbeidet om forvaltningen over bestandsplangrensene. 7 Rullering av planen Styret/hjorteutvalet skal lage framlegg til ny plan i god tid før siste årsmøte i planperioden. Denne skal sendast ut på høyring til valda, før den vert handsama på årsmøte før endeleg godkjenning.