SAKSFRAMLEGG Sakshandsamar: Anne Tove Sjøthun Nyheim Arkivsaksnr.: 13/392 Arkiv: F30 BUSETJING AV FLYKTNINGAR... Set inn saksutgreiinga under denne linja Vedlegg: 1. Brev IMDI - Oppmoding om busetting av flyktningar, og med vedlegg «Nærare informasjon om oppmodingar», 19.08.15 2. Integreringstilskudd for år 1 og år 2-5, utskrift frå IMDI si heimeside 3. Notat - Plan for busetting av flyktningar - bustader 4. Notat Tilskot og utgifter til busetjing av flyktningar ført på ansvar 296 NAV i 2010-2014. Bakgrunn: Kommunestyresak 32/15, 18.06.15 Lovheimel: SAKSOPPLYSNINGAR Bakgrunn IMDI, Integrerings og mangfaldsdirektoratet, har i brev av 19.08.15 oppmoda Balestrand kommune om å busette flyktningar i perioden 2017 til 2019, samt utvide talet i 2016. Kommunen vert beden om å auke talet i 2016 til minst 15, samt 15 nye for kvart av åra 2017 2019. For perioden 2017-2019 ynskjer eit rammevedtak, dvs. 45 flyktningar for 3årsperioden samla. Det vert elles vist til tidlegare oppmoding, og kommunen sitt vedtak i kommunestyresak 32/15 om å motta 13 flyktningar i 2015 og 2016. I Balestrand kommune er flyktningetenesta organisert som ei kommunal teneste i NAV kontoret. Det er vidare etablert ei tverrfagleg gruppe våren 2014. Denne gruppa har hatt jamlege møte for å oppdatere status og samordne tiltak kring busetting av flyktningar i 2015. NAV-leiar er koordinator og dei faste deltakarane elles har vore kommunalsjef oppvekst, kommunalsjef teknisk, kommunalsjef pleie-omsorg, næringssjef og rådgjevar i NAV. Personalsjef har delteke ved behov. Etter at kommunen har fått oppmoding om å auke tal busettingar framover, har gruppa frå i haust vore utvida med styrar i Sagatun barnehage, rektor Sagatun skule og helsesøster. På siste møte deltok ein politisk representant. Det har i tillegg vore gjennomført intervju med dei fleste frå både Eritrea og Syria. Nokre av desse møtte i tverrfagleg gruppe den 14.10.15. Eitt av tema som har vore drøfta er mottak av mindreårige. Dette er noko ein ynskjer å vurdere vidare. Framover skal det vera med representant for flyktningane og ein må også vurdere om ein representant for frivillige organisasjonar skal vera fast medlem i gruppa. Deltakarar i gruppe på system- og individnivå skal takast stilling til i løpet av 2015. Gruppa har starta på ein langsiktig plan. Denne skal ferdigstillast og kontinuerleg evaluerast.
Status og vurdering av einskildområde Det er i det følgjande sett opp ein status for einskilde område, samt for økonomi, som er avgjerande for mottak og integrering av dei som kjem som flyktningar. For kvart område er det gjort ei vurdering av korleis arbeidet innan dette feltet fungerer, og behov ein ser i arbeidet framover. Flyktningetenesta Det er busett 37 personar i Balestrand i tidsrommet år 2010 til 2015. Inkludert i talet er familiegjenforening og dei som er fødde i bygda. 5 personar har flytta. Det er slik pr. no 32 personar som framleis bur her. Av desse er 20 vaksne og 12 barn, 21 kjem frå Eritrea og 11 frå Syria. Det kjem ein familie på 3 frå Syria i veke 51. Det er søkt gjenforening for 8 barn og 3 ektefeller. Det er sannsynleg at desse kjem i løpet av 2016. Sommaren 2013 slutta tidlegare flyktningkonsulent som var tilsett i 50% engasjementstilling. Det har ikkje vore tilsett nokon i denne stillinga i ettertid. Frå mai vart teneste for funksjonshemma barn og unge flytta frå NAV sin tenesteportefylgje til pleie-omsorg. Dette tilsvara ca. 25% stilling i NAV kontoret. Kommunal rådgjevar i NAV har vore tildelt rolla med busetting i 2015 (50%). Det øvrige arbeidet vert gjort i eit samarbeid på kontoret og bruk av arabisktalande støttekontakt. I tillegg kjem ressursar tilknytt tverrfagleg team i dei ulike einingane. Det er ikkje nytta midlar frå integreringsfond direkte til lønsmidlar til flyktningetenesta i NAV frå 2013 til mai 2015. Erfaring med tverretatleg og tverrfagleg arbeid viser at det vert auka fleksibilitet og kvalitet i tenesta. Etter erfaring med busetting i 2015, ser vi likevel eit behov for auka ressursar til integrering- og koordineringsarbeid. Med mottak av 15 personar kvart år dei neste 4 åra, er det rimeleg og naudsynt med ein stilling til i dette arbeidet. Det må gjerast vidare vurderingar framover i ein samla plan. Opplæring i norsk med samfunnsfag Frå 2010 har Balestrand kommune kjøpt tenesta frå Høyanger kommune. Dette har fungert godt, men lang reiseavstand og utgifter til dette har vore ei utfordring. Samarbeidet har vore godt, men avstand til skulen gjer dette meir tidkrevjande og oppfølging i språkpraksis er vanskeleg å få gjennomført. Den 18.06.2015 vart det gjort vedtak i kommunestyret om å seie opp avtalen med Høyanger om felles undervisning for flyktningane i norsk med samfunnsfag. Denne avtalen er sagt opp med verknad frå 01.01.2016, og frå denne datoen er det Balestrand kommune sjølv som er ansvarleg for denne delen av flyktningtenesta. For 2016 får ein grunnbeløpet på kr.560 000 og i tillegg tilskot for enkeltpersonar, til saman ca. kr. 400 000. Erfaringar frå andre kommunar tilseier at det er ei føremon reint økonomisk å ha grupper på minst 15 personar. Dei statlege refusjonane ein får gjennom Nir systemet frå staten, vil langt på veg dekke utlegg til lærarløner og bøker. Ein må rekne med å bruke deler av integreringstilskotet om nødvendig. Arbeid/utdanning Dei 8 vaksne busette i 2015 deltek alle på introduksjonsprogram. Det er 4 dagar norsk- og samfunsfagundervisning i Høyanger og ein dag i språkpraksis.
Av dei som har budd lengst i kommunen, er det få som ikkje har hatt noko inntektsgjevande arbeid. Mange er tilkallingsvikar og har vikariat, nokre har også fått fast arbeid. Det er deltakar på grunnskule for vaksne i Høyanger og nokre held framleis fram med norskundervisning. 3 ungdommar går på vidaregåande skule (Sygna og Sogndal) I samtale med flyktningane, er det mangel på arbeid som vert lagt fram som det mest vanskelege og utfordrande med å bu i ei lita kommune. Dei etterlyser opplysing om ledige vikariat og vakter slik at dei kan vera aktuelle for meir tilkalling. Dei opplever det vanskeleg å ikkje ha førarkort. Vaksne menn med familie som ikkje har arbeid, opplever dette vondt. Familien trivst her og det er ikkje ynskje om å flytte. Dei fleste har utdanning og/eller erfaring frå arbeidslivet. Unge vaksne menn som ynskjer vidare utdanning og arbeid så fort som mogeleg, meiner Balestrand ikkje høver til deira aldersgruppe. Det er behov for å sjå på alternative kvalifiseringstiltak. Helsefagarbeiderutdanning er eit stort behov i alle kommunar og «Gloppenmodellen» bør også vurderast i Balestrand. Førarkort må vurderast i høve fleksibilitet i arbeidslivet. Ein må i tilknyting til næringsplan sjå på ressursar som er i bygda, og tenke nyetableringar. Deltaking i lokalsamfunnet Når det gjeld barn og ungdom er mange av dei aktive innan idretten. Dei er inkludert og trivst. I intervjuet viser dei unge særskilt glede over å få bu i ei trygg og god bygd. Dei kjenner at dei har fått gode barne- og ungdomsår i Balestrand. Dei vaksne er klart meir passive innanfor organisasjonslivet. Dei har lite nettverk, og møter norske vaksne stort sett gjennom oppfylging av barna og gjennom eige arbeid. Dei fleste vaksne flyktningar har lite kontakt med bygdefolket. Unge, einslege har lite å ta seg til utanom trening. Det er få uformelle møteplassar. I intervjuet kjem det fram at det har vore for lite bistand på ettermiddag/kveld for å integrera dei nytilflytte i bygda. Dei sakna personar som kan ta dei med på møteplassar/aktivitet. Det har vore møte med frivillige organisasjonar og det er planar tilknytt å få ein møteplass der ulike organisasjonar kan delta saman. Sygna vgs har starta opp mandagskafe på bedehuset og det var stort frammøte. Marknaden i bygdehuset med eritreisk mat var ein suksess. Ungdomslaget og revyen er også gode eksempel på integrering. Vi har framleis ei utfordring på dette området. Her er mykje ressursar som saman kan få liv i bygda. Representant frå frivillige må vurderast inn som ein del av tverrfagleg gruppe. Ein kan også vurdere ein form for sosial møtestad etter modell frå ungdomsklubben med ein mindre kommunal tilrettelegging. Barn og ungdom i barnehage og skule Det er pr i dag 4 barn i Sagatun barnehage. Sagatun barnehage er positiv til mottak av fleire barnefamiliar. Det er ledige barnehageplassar, og nye barn og familiar er velkomne. Bruk av tolk og to-språkleg assistent i ein overgang er svært viktig for å få til ein trygg og god oppstart i norsk barnehage.
Barnehagen har i fleire år hatt mange i språkpraksis. Dette vert sett på som positivt for begge partar. Ein får «ekstra hender» og dei får lære norsk. Ein vinn-vinn situasjon. Dei som kjem vil ha ulikt behov, men det må følgje med midlar til dette framover. Det er også viktig med kompetanseheving innafor feltet. Her er også behov for tolk i starten av praksisen. Skule Utfordringane er at ein aldri vil ha homogene grupper, og ein må rigge med tanke på stor fleksibilitet og ulik progresjon i opplæringa. Midlar til tolk- dette gjeld møter med foreldre og viktige samtalar med elevane før dei kan språket godt nok. Høg intensitet på startopplæring med eigen lærar og berre inne i klassen i praktiske fag i starten. Denne læraren skal kunne samarbeide med faglærarar om tilrettelagd undervisning og vidare samarbeide med morsmålslærar. Eiga gruppe med leksehjelp for desse elevane. Her har frivillige meldt si interesse. Ein ser også behov for undervisning for foreldra til desse elevane gjennom heile året. Dei treng ei gruppe der dei kan lære om det norske skulesystemet, kulturen vår og korleis vi driv skule, og om forventningar og haldningar til samarbeidet mellom heim og skule. Denne gruppa vil også ha trong for telefontolk frå tid til annan. Skulen ynskjer å ha ein lærar med fast ressurs. I tillegg nokre timar med undervisning i ulike grupper. Skulen ved rektor stiller seg positiv til å ta imot elevar frå denne gruppa, men seier samstundes at det er viktig at midlar som vert overført til kommunen også er tilgjengeleg på skulen etter kvart som elevane kjem. Dette må takast omsyn til i det vidare planarbeidet. Bustad Pr i dag vert det nytta 6 kommunale og 5 private bustader. Ei leilegheit på Holmamyrane er innflyttingsklar i desember. Alle ynskjer bu sentralt. Det har gjennom eit godt samarbeid, vore mogeleg å finne husvære. Det er ei utfordring når det kjem mange einslege som søkjer familiegjenforening. Behovet for anna bustad kan då endre seg raskt. Dei nyleg tilflytta gjev uttrykk for at dei ikkje kan bu så langt borte frå sentrum sidan dei ikkje har førarkort og bil. Dei syns også det er dyrt å bu i ei så lita bygd. Dei må reise med buss til andre plassar for å handle råvarer m.m. Busetting i utkantane av Balestrand vert diskutert, men er ikkje rekna som aktuelt med det første. Det er behov for ein langsiktig plan på dette området med ein kombinasjon av å eige og leige. Som ein del av denne planen kan det vere aktuelt at rådmannen får ei ståande fullmakt til kjøp av bustad for å tilpasse og løyse løpande utfordringar. Det vert vist til vedlagt notat vedk. dette. Helse Arbeidsbyrden er nært knytt opp mot kva grupper som kjem, nasjonalitet, alder, familie- eller einslige, og ev. traume dei har vore utsett for. Det er også avgjerande korleis dei har komme til landet og kva mottak dei har budd på. Det har til no vore overkommelege utfordringar og oppgåver. Helsestasjons- og skulehelsetenesta har god kapasitet til å ta imot ev. nye tilflyttande barn til kommunen. Det er også kapasitet i jordmortenesta og psykiatritenesta.
Budsjettmessig må det påreknast ein del meirutgifter til tolketeneste. Når det gjeld tilflytting av einslege mindreårige er det også kapasitet til dette. Tilsvarande tolketenester alt etter kor mange det skulle verte, og kva språk dei kan frå tidlegare. Dei nytilflytte synest det er for langt til sjukehus. Dei må vente for lenge på hjelp. Mykje vil handle om at ting fungerer rundt samarbeid og tilrettelegging på systemnivå, noko vi med stor sannsynlegheit klarar. Det er viktig med gode rutinar innafor einingane som sikrar god kvalitet i tenesta. Økonomi Inntektene er dels knytt til særskilde og tidsavgrensa tilskot gjennom integreringstilskot, tilskot til opplæring (sjå punkt om opplæring i norsk og samfunnsfag) m.v, men også til ordinært rammetilskot då flyktningane vert innbyggjarar i kommunen. Det vert vist til vedlegg over noverande satsar for integreringstilskot. Det er også sett opp ei oversyn over bruken av integreringsmidlar direkte innan flyktnigetenesta i ansvar 296 NAV i perioden 2010-2014. Kva tenester som er gitt til denne målgruppa elles i kommunen og som ikkje direkte er blitt dekka av integreringstilskot under flyktningetenesta, går ikkje fram i dette oversynet. Dette vil vera utgifter til administrasjon (også innan NAV), løn- og rekneskapsføring, husleige administrasjon, barnehage, skule, lege- og andre helsetenester m.m. Noko av intergeringsmidlane er rettmessig nytta drift til å dekke slike kostnader. Det er vidare sett av midlar på disposisjonsfond, som er eit felles fond for avsetjing og bruk av mellom anna integreringsmidlar. Pr. utgangen av 2014 var her i avsett 3,042 mill. kr. I budsjettutkast for 2016 er det lagt inn følgjande «Integreringstilskot til flykningar: Det er i budsjettet lagt til grunn tilskot for 32 personar i 2016, estimert til kr 5.656.000. Dette gjeld 5 personar busett i 2012, 14 personar busett i 2015 og 13 personar busett i 2016. Utgifter knytt til denne tenesta er budsjettert på ansvar 296 NAV med kr 5.121.000. Resterande tilskot er budsjettert avsett til disposisjonsfond med kr 535.000. Det er då ikkje budsjettert med utgifter til andre tenester som barnehage, opplæring, helsestasjonsteneste m.m.» Kommunen har ikkje eit eige samla flyktningerekneskap, og det er uråd å setje opp eit eksakt reknestykke eller budsjett med to strekar under svaret. Erfaringane så langt viser at det er tilstrekkelege økonomiske støtteordningar til å handtere direkte kostnader via flyktningetenesta, samt også styrke andre tenester som får ekstra oppgåver innan området. I Balestrand er også situasjonen slik at ein no vil kunne ha grunnlag for å oppretthalde eit omfang på ei teneste som isolert elles ville ha måtte vore redusert, ut i frå både oppgåver og økonomiske omsyn. Det er vidare svært viktig å kunne avsetje nokre midlar på fond, slik det er gjort i Balestrand, for å kunne handtere særskilde behov som oppstår i nær framtid, og også når dei tidsavgrensa integreringstilskota vert reduserte og opphøyrer. Kommunen sin økonomi på sikt vil også bli avgjort av at arbeidet med integrering i startfasen gjort på ein så god måte at dei som er nytilflytta flyktningar med særskilde behov i dag, vert «ordinære innbyggjarar» om nokre år.
SAMLA VURDERING Det vert vist til brev og nærare informasjon om oppmodinga frå IMDI og særskilt «Solidaritetsmodellen»; Balestrand bør på linje med andre kommunar delta i denne dugnaden. Kommunar som ikkje deltek gjev andre kommunar ei større oppgåve og ansvar. Dette arbeidet må sjåast på som ei kommunal oppgåve på lik linje med andre oppgåver og ein langsiktig plan som sikrar samarbeid og kvalitet. Arbeidet med busetting av flyktningar har fram til no gått bra med etter måten små ressursar og godt samarbeid. Vi ser at samarbeid, felles ansvar og felles planarbeid, gjev forutsigbarheit og betre kvalitet på tenesta. Det har så langt vore avgrensa ressursar i flyktningetenesta i NAV kontoret, og tilsette har strekt seg langt for å løyse oppgåvene på ein god måte, der flyktningane får ein verdig mottaking og blir gjeve eit grunnlag for god integrering. Ved mottak av 15 i året og i tillegg gjenforening, må ein rekne med at det kan komme opp mot 25 personar i året. Det vil då slik ein vurderer det vere behov for å styrke flyktningetenesta i NAV kontoret med ei stilling. Eit mottak slik IMDI ber om er mange i ei lita bygd, men alle kjem ikkje samstundes og av erfaring er det også nokon som flytter etter ei tid. Det fylgjer tilskot med kvar enkelt person og det er ikkje alltid at det er tilsvarande utfordringar om det er fleire som kjem. At det vert eit visst omfang gjev også at det vert eit større fagmiljø og eit spanande arbeidsmiljø. Det vil også gje betre grunnlag for å rigge tenester lokalt som t.d. norskopplæring med samfunnsfag, og med det skape aktivitet og arbeidsplassar. Balestrand kommune har lukkast best med integring av familiar. Dette krev også færre husvære. Balestrand har vidaregåande internatskule som er svært god på integrering. Ut i frå dette kunne ein tenke seg at bygda kunne høve i mottak av mindreårige. Desse kan då bu hjå familiar, i bufellesskap med bemanning eller ev. internat med ekstra støtte og med lokale besøksheimar. Dette ville også kunne skape arbeidsplassar i tillegg til at ungdomane får ein trygg og god start. Det er pr. i dag ledige både kommunale og private bustader. Det er under oppbygging nye bustader som er finansiert gjennom husbanken. Det er avgjerande med langsiktig plan der behovet vert løpande tilpassa. Finansiering av nye husvære med støtte frå Husbanken kan vere gunstig for kommunen også på sikt Sygna vgs har helsefagarbeidarutdanning som det er stor trong for. Det vil kunne vere eit fortrinn å kunne tilrettelegge for utdanning innan dette fagområdet, der flyktningane på sikt vil kunne få ei fagutdanning og arbeid medan lokalsamfunnet vi kunne få kvalifisert arbeidskraft. Mange av dei som kjem, har utdanning og lang erfaring i arbeid. Nokre av desse kan truleg også skape sin eigen arbeidsplass om det vert lagt til rette for det. Næringsetaten og næringslivet generelt er viktige partar i arbeidet. Om ikkje alle vert buande i bygda, så gjev vi dei ein trygg og god start som dei tek med seg vidare. Frivillige organisasjonar er viktige bistandsytarar i integreringsarbeidet. Dette er også andre frivillige som ynskjer bistå med lekser og anna. I tilknyting til ev. mottak av einslege mindreårige trengs m.a. støttefamilar. Dette har vi i Balestrand. Dei som allereie er etablert i kommunen er også viktige i dette arbeidet.
Balestrand har eit internasjonalt miljø og dette er ein styrke i integreringsarbeidet også av dei som kjem fordi dei er utsett for forfølging og krig i sine heimland. Vi treng fleire innbyggjarar og arbeidsplassar. Tverretatleg/fagleg samarbeid er i alle høve avgjerande for å lukkast. Vi må alle ha kompetanseheving. Dette kan vi mellom anna få gjennom ei brukarstemme inn i tverrfagleg gruppe. Som det går fram av dette har Balestrand kommune, sjølv om vi er ein liten kommune, fleire føresetnader som kan vere fortrinn i det å lukkast i å ta i mot og integrere flyktningar på ein god måte. Flyktningane vil også på si side kunne representere ressursar for lokalsamfunnet både på kort og lang sikt. Integrering vil derimot krevje arbeid og kostnader i startfasen. Skal vi lukkast med integrering der flyktningane vert sjølvstendige, og ein ressurs for samfunnet på sikt, må vi gjere denne jobben på ein god måte. Det er ut i frå dette lagt opp til å styrke dette arbeidet, når og dersom omfanget aukar. Det er derimot bra finansieringsordningar som vil dekke desse kostnadene. Ut i frå ei samla vurdering vil rådmannen gje slik tilråding:... Set inn saksutgreiinga over denne linja ::: Set inn tilrådinga under denne linja Rådmannen si tilråding Balestrand kommune er positiv til å ta imot samla 15 flyktningar i 2016, og vidare 45 i perioden 2017 til 2019 i samsvar med oppmoding frå IMDI. Balestrand kommune vil vil på si side oppmode IMDI om å tildele Balestrand kommune familiar med den grunngjeving at kommunen har klart best føresetnader for å lukkast i integreringsarbeidet med slikt utgangspunkt, noko også erfaringar fram til i dag tydeleg viser. Det vert oppretta 1,0 stilling i flyktningetenesta i NAV kontoret for å styrke koordinering og gjennomføring av arbeidet med mottak og integrering av flyktningane. Stillinga vert finansiert av midlar frå integreringstilskot/fond. Det skal bli utarbeida ein samla plan der mellom anna følgjande vert avklart; - Bustadtilrettelegging - Mottak mindreårige - Ressursar og tilbod i barnehage /skule - Helsefagarbeidarutdanning - Kvalifisering for, og integrering i, arbeidslivet. - Sosiale treffpunkt og deltaking i samfunns og organisasjonsliv. ::: Set inn tilrådinga over denne linja