YNGSDALEN NATURRESERVAT. Forslag til forvaltningsplan

YNGSDALEN NATURRESERVAT Forslag til forvaltningsplan Aurland Naturverkstad BA Rapport nr 11-2005

Tittel: Yngsdalen naturreservat; Forslag til forvaltningsplan Forfattar: Siri Wølneberg Bøthun og Silke Hansen Referanse: Bøthun, S. W. og Hansen, S. 2005. Yngsdalen naturreservat; Forslag til forvaltningsplan. Aurland Naturverkstad Rapport 11 2005 Rapportnr: Aurland Naturverkstad Rapport 11 2005 Oppdragsgjevar: Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Dato: 30. November 2005 Referat: Aurland Naturverkstad har, for Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, utarbeidd ein forvaltingsplan for myrreservatet Yngsdalen i Luster kommune, Sogn og Fjordane fylke. Planen skildrar natur- og kulturhistoriske verdiar i området og gjev tilrådingar til bruk og skjøtsel alt innanfor verneforskrifta. Forsideillustrasjon: Fjellstølen i Yngsdaeln. Intermediær myr i forgrunnen med overgang til selbø. Emneord: Myrreservat Forvaltingsplan Skjøtsel Biologisk mangfald Produsert av: Aurland Naturverkstad BA Postboks 27 5741 Aurland Tlf. 57633025, Fax: 57633516 e - post: kontorpost@aurland-naturverkstad.no

Forord Den føreliggande rapporten er eit forslag til forvaltingsplan for Yngsdalen naturreservat i Luster kommune. Luster kommune har søkt om forvaltaransvar og er formell forvaltingsstyresmakt for verneområdet. Fylkesmannen i Hordaland har overordna ansvar (klageinnstans). Rapporten er skreve på oppdrag frå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. For det aktuelle myrreservatet fungerar Fylkesmannen i Hordaland som settefylkesmann grunna habilitetsspørsmål hjå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Planen er utarbeidd av Aurland Naturverkstad ved Siri Wølneberg Bøthun og Silke Hansen. Grunneigar Albert Yndesdal har gjeve verdfull informasjon i høve kulturhistoria i området. Arbeidet har vore følgd opp av førstekonsulent Stein Byrkjeland ved Fylkesmannen i Hordaland. Planen skildrar natur- og kulturhistoriske verdiar i området og gjev tilrådingar til bruk og skjøtsel, alt innanfor verneforskrifta. 30.11.2005 Siri Wølneberg Bøthun sign. Silke Hansen 3

Samandrag Yngsdalen naturreservat vart freda etter naturvernlova ved Kongeleg resolusjon 18. juni 2004. Føremålet med vernet er å ta vare på eit stort samanhengande myrområde med eit naturleg dyre- og planteliv. Forvaltingsplanen vil innanfor ramma av vernesforskrifta gje tilrådingar om bruk og skjøtsel av naturen i verneområdet med det som mål å ta vare på verdiane i reservatet. Dette innanfor kva som er praktisk mogleg å gjennomføre. Verneverdien i dalen er knytt til heilskapen med store samanhengande myrar som fyller dalbotnen. Myrane er hovudsakleg fattige til intermediære fastmattemyrar men rikare parti i samband med kjeldeframspring er registrert. Ein har og nokre myrar med mindre parti med blautmyr. Elva i dalbotnen med meandersvingar og vierkratt aukar variasjonen i myr- og vasstilknytt natur og soleis verdien i området. Yngsdalen har ei lang kulturhistorie og har vore nytta til stølsdrift i fleire hundre år. Med dette har fylgt avskoging og intensiv beiting på både myrar og i lisidane av sau, geit, hest og storfe. Kulturbruken har vore med å forme naturtypane i dalen. Stølsdrift og beitebruk har no opphørt og lisidane og kantar og tørrare parti i myrane har byrja å vekse til med kratt og bjørkeskog. Brukarinteressene er i dag i hovudsak knytt til friluftsliv, og då mest storviltjakt og fiske. Det er og ynskje om å ta vatn frå elva til eit småkraftverk. Ein finn ei rekke kulturminne i dalen som vitnar om tidlegare bruk. I tillegg til dei to selbøane er det innanfor reservatet tuftar etter ein eldre selbø, steingardar, løetuftar, lokalitetar for torvtekt og gamle ferdslevegar. Området er høvesvis vanskelig tilgjengeleg. Ein treng båt over Veitastrondvatnet, og lyt deretter gå til fots mellom anna opp ei bratt li på 300 høgdemeter for å koma til reservatet. Forvaltingsplanen tilrår å skjøtte utvalde lokalitetar som døme på myrtypar påverka av slått og beitebruk. Det vert og tilrådd å fjerne eit granplantefelt og ta vare på kulturminna i området, då dei fortel mykje om den menneskelege bruken som har vore med å forme naturen i dalen. Ut over dette vert det tilrådd å la naturleg suksesjon halde fram. Ein vil kunne lære mykje om myrøkologi og myrsuksesjon ved å fylgje dei prosessane som går føre seg i reservatet. Ei nyregistrering av myrane i form av ei vegetasjonskartlegging og flyfotografering vert og tilrådd. 4

Innhald 1 INNLEIING... 6 1.1 FØREMÅL OG STATUS... 6 2 METODE... 6 3 OMRÅDESKILDRING... 7 3.1 LOKALISERING... 7 3.2 KUNNSKAPSSTATUS... 7 3.3 NATURGRUNNLAG... 7 3.3.1 GEOLOGI... 7 3.3.2 KLIMA... 8 3.3.3 VEGETASJON... 8 3.3.4 SÆRSKILDE VERDIAR KNYTT TIL MYRANE... 12 3.4 KULTURHISTORIE OG KULTURMINNE... 13 3.5 INNGREP... 15 3.6 BRUKARINTERESSER... 16 3.6.1 FRILUFTSLIV... 16 3.6.2 BEITEBRUK... 16 3.6.3 SKOGBRUK... 16 3.6.4 VASSKRAFT... 17 4 RETNINGSLINAR FOR FORVALTINGA... 18 4.1 UTFORDRINGAR... 18 4.2 KARTLEGGING OG OVERVAKING... 19 4.2.1 FORSKING OG UNDERVISNING... 19 4.2.2 INFORMASJON... 19 4.3 TILRÅDINGAR... 19 4.3.1 SKJØTSEL... 19 4.3.2 KULTURMINNE... 21 4.3.3 BYGNINGAR... 21 4.3.4 FRILUFTSLIV... 21 4.3.5 VEGAR OG MOTORISERT FERDSLE... 22 4.3.6 VASSKRAFT... 22 4.3.7 SKOGBRUK... 23 4.4 REVISJON... 23 4.5 OPPSUMMERING AV TILRÅDDE TILTAK... 23 5 KJELDER... 24 VEDLEGG... 25 5

1 Innleiing 1.1 Føremål og status Yngsdalen naturreservat vart freda etter naturvernlova (lov av 19.juni 1970 nr. 63 om naturvern 8, jf 10 og 21, 22 og 23) ved Kongeleg resolusjon 18. juni 2004. Føremålet med fredinga er å ta vare på eit myrområde med naturleg dyre- og planteliv. I føremålet nyttast eigenskapane sjeldsynt storleik under skoggrensa, innslag av rikmyr og kjelder, sjeldsynte og interessante planteartar som kriteria for verneverdien. Det at myra fyller dalbotnen og den meandrerande, urørde elva med ulike vassystem nemnast også. Føremålet med forvaltingsplanen er å legge til rette for ei forvalting av området som tek vare på verneverdiane samstundes som det vert teke omsyn til menneskeleg bruk av området. Det er eit mål at retningslinene skal vere praktisk mogleg å gjennomføre. I høve til verneformålet er området så langt ein har kunnskap om av god status. Naturleg suksesjon er i ferd med å redusere storleiken av myrane. Det er ei sentral problemstilling om ein skal la naturleg suksesjon halde fram eller om ein skal sette i gong skjøtsel for å stogge og evt. reversere gjengroing. Kunnskapsstatusen for området vurderast som middels, og er ikkje god nok. 2 Metode Kjeldemateriale til denne rapporten har kome fram gjennom litteratursøk, intervju av grunneigarar og andre brukarar, og eiga synfaring. Den viktigaste litteraturkjelda er Bjørn Moe sin registrering av myrane i 1983, gjort i samband med samla plan for Årøyelva Hola i Luster kommune (Moe 1983). Utover dette er det ikkje gjort botanisk registreringsarbeid i reservatet. Synfaringa vart gjennomført av Silke Hansen og Siri W. Bøthun 15. september 2005. Informant og grunneigar Albert Yndesdal var med på fyrste del av synfaringa (fram til Vårstølen). Han viste lokaliseringa til tre nedraste høyløer i lia nord for elva og informerte om tidlegare utmarksslåtter samt og mogleg plassering av eit framtidig småkraftverk. Hovudformålet med synfaringa var å få ein oversikt over området og dei verdiane som låg der. Det vart ikkje gjort systematisk botanisk kartlegging, men det vart gjort notat om artsførekomstar i dei ulike naturtypane ein fann under synfaringa. Vurderingar og tilrådinga er gjort ut frå faglitteratur (sjå referanselista) og diskusjonar med grunneigarar og andre brukarar, fylkesmannens miljøvernavdeling og med dei som utarbeidar dei øvrige forvaltningsplanane for myrreservat i fylket (Miljøfaglig Utredning AS). Me har i rapporten lagt vekt på å syne den historiske bruken av området, då denne har hatt særs stor påverknad på vegetasjon og landskap i området i tidlegare tider. Viktige kjelder for dette er bøkene Stølar og stølsliv i Luster kommune (Øvregard 1999), Eg bur oppå ein plass i Sogn (Bruaset 2003), Hafslo bygd og ætter (bygdebok frå 1926) og eit notat gjort av grunneigar Albert Yndesdal (1999) om historia til garden og stølsdalen Yndesdal. 6

3 Områdeskildring 3.1 Lokalisering Yngsdalen er ein sidedal som går sørover opp frå Veitastrondvatnet i Luster kommune. Kommunen ligg i Indre Sogn, Sogn og Fjordane fylke. Myrreservatet er 2391 daa og dekkar meir enn halve dalbotnen og ligg i dalens nedre halvdel. Nedre grense til reservatet ligg på om lag 500 m. Reservatet fylgjer så dalen opp til omlag 700 m. Høgste punkt, i søndre liside, går opp til 799 m. Reservatet ligg høvesvis lite tilgjengeleg til. Ein treng båt over Veitastrondvatnet, og lyt deretter gå til fots mellom anna opp ei bratt li på 300 høgdemeter for å koma til reservatet. 3.2 Kunnskapsstatus Verneprosessen baserar seg på Singsaas og Moen (1985) sitt uttrekk av Moe (1983). Moe synfarte dalen i samband med salma plan arbeid for å undersøke vegetasjonen i nedslagsfeltet Årøyelva Hola. Rapporten til Moe skildrar myrane i høvesvis stor detalj, men det er ikkje gjennomført ei detaljert vegetasjonskartlegging med meir nøyaktig kartfesting av dei ulike myrtypane etc. Den botaniske kunnskapen om dagens tilstand for myra er for låg. Det finnast mellom anna ikkje kartfesting av dei rikaste myrane. Moe skildra rikmyrsparti og framspring av rike kjelder som ein i ettertid ikkje har fått lokalisert. (synfaring av Johannes Anonby i juli 1999, pers. med J. Anonby, Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og eigen synfaring i september 2005). Det kan skyldast dels at desse gjerne ligg / låg i overgang mellom myr og rasmark. Vegetasjonen i denne sona er endra sidan 1983 då gjengroinga her har fått godt tak. Dei seinaste synfaringane må dessutan berre reknast som stikkprøver og årsaken til mangel på rikmyrsfunn kan og vere at ein ikkje har lett på rett plass! Moe kommenterte i sin rapport at området synte teikn på byrjande gjengroing. Området har i dag endra seg vesentleg, og mykje av dei då opne areala er i dag brote opp av ung bjørkeskog. Ingen av stølane er registrerte i den kommunevise registreringa av verdfulle kulturlandskap som vart gjennomført på slutten av 1980 talet / byrjinga av 1990 talet (Undersøkingane i fylket er samla i serien Kulturlandskap i Sogn og Fjordane; Bruk og vern, frå SfDH). Elles er mykje kunnskap om historia i Yndesdalen dokumentert i bøkene Hafsloalbummet (Solem et.a. 2001) og Stølar og stølsliv i Luster kommune (Øvregard 1999), Eg bur oppå ein plass i Sogn (Bruaset 2003) og bygdeboka for Hafslo, Hafslo Bygd og ætter. 3.3 Naturgrunnlag 3.3.1 Geologi Dalen er ein typisk U dal og har eit jamt fall frå Botnatjørni på 971 moh. og ned til Holetjørni på 410 moh. Dalsidane er bratte, dels stupbratte, og toppane kring dalen går opp til 1500 moh. Fleire mindre brear ligg i fjella kring dalen. Heile dalen ligg i ei sone med middelskorna til grovkorna granitt. Dette er ein sur bergart. Til gjengjeld er heile dalbotnen dekka av lausmassar. Desse gjev noko rikare vegetasjon enn ein kunne forvente ut frå berggrunnen. Skredmateriale dominerar men det er og noko morenemateriale i samanhengande dekke og i øvre halvdel er noko fluviale (elve- og bekkeavsetning) og glasfluviale (breelvavsetning) avsetningar. Dalen har bratte fjellsider. 7

3.3.2 Klima Området ligg i Nordboreal vegetasjonssone (vegetasjonssone dominert av bjørkeskog, dels lavvokse glissen barskog. Jordvassmyr dekker store areal, sona har frå gamalt vore eit hovudområde for stølsbruk) (Moen 1998). Vegetasjonsseksjonen er O1, Svakt oseanisk seksjon, som er ein mellomseksjon mellom dei klart vestlege og dei klart austlege sonane. Landet er og delt inn i myrregionar, og dette området ligg i bakkemyr og strengmyrregionen. Dalen ligg i ei nedbørssone med 1500 2000 mm årleg nedbør. Veitasrond, som næraste målestasjon, på 172 moh. har 1620 mm nedbør i året. Gjennomsnittleg årstemperatur ligg mellom 2 og 4 C o. Målestasjonen i kommunen som ligg nærast i høgd over havet (Luster sanatorium, 484 moh.) har 3.8 C o som middeltemperatur. 3.3.3 Vegetasjon Vegetasjonen i reservatet utgjerast av ein mosaikk av opne og tresette bakke- og flatmyrer og bjørkeskog. Oppetter fjellsidene er og open rasmarksvegetasjon. Myrareala er i all hovudsak fattige myrar med partiar med intermediær vegetasjon. Lisidene er nå sterk gjengrodde med bl.a. bjørk (Betula pubéscens). Alderen på skogen, vegetasjonen i feltsjiktet (med bl.a. firkantperikum (Hypericum maculátum) og det tette feltsjiktet indikerer tidigare sterkt beitetrykk. Det er lite vatn i dagen på myrane, sjølv om Moe i sin rapport komenterar at dette finnast på flate, særleg fuktige parti. Bakkemyrane er i hovudsak grunne (under 1 m) medan myrane i flatare parti av dalbotnen har eit djupt torvlag (over 1 m) (Kjelde: Økonomisk kartverk). Dalen er sterk prega av den historiske bruken. Utan beitebruken hadde dalen truleg bestått av furu- og bjørkeskog (i sidane), tresett myr (i dalbotnetn og der det i dag er opne bakkemyrar) og med større og mindre heilt opne myrflater. I høve til maksimal utnytting av dalen har området endra kraftig karakter som fylgje av gjengroing. Likevel er dalen enno prega av eit ope landskap som gjenspeglar tidlegare bruk. Fattigmyr Fattigmyrene er samansette av fuktigare område dominert av bjønnskjegg (Scirpus cespitósus) med mykje sveltstorr (Carex pauciflóra) og tørrare område med røsslyng (Callúna vulgáris), blåbær (Vaccínium myrtillus) og krekling (Émpetrum nigrum). Førekomst av bl.a. kvitlyng (Andrómeda polifólia), rome (Narthécium ossifragum) og molte (Rubus chamaemórus) indikerer og fattige område. Figur 1 Fattigmyr langt vest i reservatet. Typisk myrflate i Yngsdalen. 8

Intermediær myr Førekomst av flaskestorr (Carex rostráta), slåttestorr (Carex nigra), blåtopp (Molinia caerúlea), gulsildre (Saxifraga aizoides) og myrasulauk (Triglóchin palústris) indikerer overgangen til intermediære og rikere myrområde. Desse førekjem som felt i fattigmyra, gjerne med glidande overgangar, eller som noko større myrflater som (bakke)myrane mellom stølsvegen og elva i området mellom vårstølen og fjellstølen eller (bakke)myrane aust for vårstølen, på nordsida av vegen (noko fattigare, td. utan gulsildre). Myrane aust for vårstølen har mykje marihand (truleg flekkmarihand / skogmarihand (Dactylorhiza maculata) observert i vissen tilstand, ikkje nærare bestemt). Søraust for stølsvollen på Fjellstølen finnast eit mindre myrområde som er prega av både beitemarkvegetasjon og fattig til intermediær myrvegetasjon med slåttestorr (Carex nigra) som dominerar. Mellom andre artar her kan nemnast myrfiol (Viola palústris), trådsiv (Juncus filifórmis), sølvbunke (Deschámpsia cespitósa), gråstorr (Carex canéscens), myrhatt (Potentilla palústris) og dystorr (Carex limósa). Dei myrane som av informanten (A. Yndesdal) vart utpeikte som slåttemyrar var i hovudsak av den intermediære typen. Hovudmyra for slått var Stormyr. Her finn ein i dag blåtopp (Molinia caerúlea), flaskestorr (Carex rostráta), bjønnskjegg (Scirpus cespitósus), kvitlyng (Andrómeda polifólia), tepperot (Potentilla erécta), bukkeblad (Menyánthes trifoláta), blokkebær (Vaccinium uliginósum), sveltstorr (Carex pauciflóra), slåttestorr (Carex nigra), tranebær (Oxycóccus quadripétalus) og molte (Rubus chamaemórus). Det førekjem og piggstorr (Carex muricáta), kvitlyng (Andrómeda polifólia), røsslyng (Callúna vulgáris) og sivblom (Scheuchzéria palústris). Berre dei mest produktive delane vart slege. I skråninga som ikkje ble slått dominerer bjønnskjegg (Scirpus cespitósus). Bjørk (Betula pubéscens) er godt etablert kring myra, og veks gradvis innover myra frå kantane. Ung bjørk slår og opp på myrflata einskilde stader. Sørvest på myra er to grøfter. Langs desse har bjørka fått godt tak. Det finnast og nokre myrar på sørsida av elva som vart nytta til slått (myrane nedanfor Stoleli). Desse vart slått sjeldnare enn Stormyr, og siste gong i 1942. Ein veit ikkje om noko løe på denne sida av elva. 9

Figur 2 Venstre: Fuktsig ovanifrå, myrparti langs stien mellom stølane. Høgre: Brå overgong mellom intermediær myr på flata og fattig bakkemyr på Stormyr. Rikmyr Moe (1983) skildrar rikmyrsførekomstane slik: Mineralrikt vatn sig fram frå små kjelder og dannar parti med rikare myrvegetasjon. Dette gjeld særleg i dei kantane av myra som grensar opp mot rasmarkar ovanfor. Fleire av kjeldemyrane kan definerast som rikmyr. Torva er grunn, ofte litt erodert, og mørk på farge. Dominerande artar er småsivaks (Eleócharis quinqueflóra) og myrasulauk (Triglóchin palústris). Fleire stader inngår sveltull (Scripus hudsoniánus) i rikelege menger. Mellom andre rik- og intermediærmyrsarter som opptrer meir sparsamt er bjønnbrodd (Tofiéldia pusilla), gulstorr (Carex flava), hårstorr (Carex capilláris), snipestorr (Carex rariflóra), skogsiv (Juncus alpinoarticulátusus), dvergjamne (Selaginélla selaginoides) gulsildre (Saxifraga aizoides) og svarttopp (Bártsia alpina). I botnsjiktet dominerar brunklomose (Drepanocladus revolvens) og blodmose (Calliergon sarmentosum). Nær Vårstølen observerte han myggblom (Hammarbýa paludósa) som eit interessant funn. I seinare synfaringar har ein ikkje funne att dei rikaste kjeldene/rikmyrspartia skildra av Moe (synfaring av Johannes Anonby i juli 1999, pers. med J. Anonby, og synfaring av Silke Hansen og Siri W,. Bøthun i september 2005). Desse låg gjerne i overgang mellom myr og rasmark. I denne sona har gjengroinga no fått godt tak. Dei seinaste synfaringane må dessutan berre reknast som stikkprøvar og årsaken til mangel på rikmyrsfunn kan vere at ein ikkje har lett på rett plass. Stølsvollar Vegetasjonen på stølsvollen ved Fjellstølen er typisk beitemarkvegetasjon på høvesvis næringsfatting jordsmonn. Området er noko fuktig. Smyle (Deschámpsia flexuósa) dominerar på sjølve stølsvollen. Det førekjem og sølvbunke (Deschámpsia cespitósa), småsyre (Rumex acetosélla), blåbær (Vaccínium myrtillus), trådsiv (Juncus filifórmis), gulaks (Anthoxánthum odorátum), engsyre (Rumex acetósa), finnskjegg (Nardus stricta), myrfiol (Viola palústris) og 10

slåttestorr (Carex nigra). Sjølve stølsvollen ligg litt høgare i terrenget enn kringliggande myrar. Langs med stien til Fjellstølen, som går over fastmark, førekjem ein del typiske seterartar som svarttopp (Bártsia alpina), dvergjamne (Selaginélla selaginoides), fjellmarikåpe (Alchemilla alpina) og trefingerurt (Sibbáldia procúmbens). I fjellbjørkeskogen sør for stien mot Fjellstølen (nordvendt li) dominerer lyngartar som blåbær (Vaccínium myrtillus), krekling (Émpetrum nigrum), blokkebær (Vaccinium uliginósum) samt smyle (Deschámpsia flexuósa), tepperot (Potentilla erécta), skrubbær (Cornus suécica), einer (Juniperus communis), rogn (Sorbus aucupária) og vier (Salix spp). Oppdyrka mark Nedanfor stølshusa på Vårstølen er det et areal på kring 45 daa. dyrkamark. Av dette er om lag 25 daa fulldyrka, og ligg på utdrenert myrareal. Heile dette området er i dag sterk gjengrodd med høgstaudevegetasjon og bringebær. Vier og bjørk er og på veg inn. Mellom artar bør nemnast sløkje ( Angélica sylvéstris), høymole (Rumex longifólius), vassarve (Stellária média), firkantperikum (Hypericum maculátum), tyrihjelm (Aconitum septentrionále), då (Galeópsis spp), skogstorkenebb (Geránium sylváticum), marikåpe (Alchemilla spp), myrtistel (Cirsum palústre), sølvbunke (Deschámpsia cespitósa), enghumleblom (Geum rivále), myrhatt (Potentilla palústris), slåttestorr (Carex nigra), gulaks (Anthoxánthum odorátum), geitrams (Epilóbium angustifólium), strandrøyr (Phalaris arundinácea) og mjødurt (Filipéndula ulmária). Langs med stien finn ein noko småengkall (Rhinánthus minor). Rasmarkar Vesentlege delar av rasmarkane i sørhellinga ovanfor Vårstølen, slik dei vart skildra av Moe (1983), er no vakse til med bjørk. Men ein har framleis felt med høgstaudevegetasjon. Framover mot Fjellstølen er det framleis grasdominerte rasmarkar i mosaikk med røys og bjørkeskog. Skog Den vanligaste skogstypen, ved godt etablert skog, er blåbærbjørkeskog. Deler av skogen er blokkmark med artar som blåbær (Vaccínium myrtillus), fugletelg (Gymnocárpium dryópteris), hengjeveng (Thelýpteris phegópteris), smyle (Deschámpsia flexuósa) og maiblom (Maiánthemum bifólium) i feltskjiktet. Førkomst av firkantperikum (Hypericum maculátum) taler for at området var beita eller slått tidlegare. Skogen har og innslag av selje (Salix cáprea) og rogn (Sorbus aucupária). Bekker renn ned mot elva med jamne mellomrom. Nær desse får ein fuktig skogbotn med mellom anna myrsnelle (Equisétum sylváticum). Dei nedre delane av bjørkeskogen, og den skogen som etablerar seg, og brer seg ut frå bekkane (og kanalane) har myrvegetasjon i felt- og botnsjikt. Her er noko meir gras og mindre storr enn myrane elles, med til dømes smyle (Deschámpsia flexuósa), gulaks (Anthoxánthum odorátum), blåtopp (Molinia caerúlea) og sølvbunke (Deschámpsia cespitósa). Mellom andre artar kan nemnast tepperot (Potentilla erécta), marihand (ikkje nærare bestemt), stjernestorr (Carex echináta), noko slåttestorr (Carex nigra). Desse grasrike partia vekslar med fattigare parti med bjønnskjegg (Scirpus cespitósus) og blokkebær (Vaccinium uliginósum). Skogen er i all hovudsak ung. Langs elva, serleg i austre delar av reservatet har ein felt av skog varierande mellom 40 og 80 år. Ein har noko skog i 40-50 års alder i skråningane nord for elva i austre dalar av reservatet og langs den vetle elva som kjem ned frå Tverrdalen. Eldste skog som er taksert i området er 80 år gamal. 60 80 år gamal skog ligg i all hovudsak 11

i dei bratte skråningane sør for elva i austre delar av reservatet, elles førekjem det einskilde små flekkar med eldre skog. Rasmarkane på nordsida av elva veks gradvis til med skog og her har ein felt med 20 30 år gamal skog. Elles er det skog i denne aldersklassa dels langs elva, på begge sider av stølsvegen fram mot vårstølen og på ein av slåtteteigane på stølen. Det er og mykje kratt og skogoppslag under 20 år (som ikkje er registrert i skogtakseringa) over heile reservatet. Det finnast og eit lite plantefelt med gran (10 daa). Feltet er om lag 30 år gamalt. 3.3.4 Særskilde verdiar knytt til Myrane Storleik Det som utmerkar Yngsdalen framfor andre myrlokalitetar er storleiken på samanhengande myr. Myrane fylgjer heile den U-forma dalen, frå botnen kring Fjellstølen og ned til der dalen opnar seg og blir brattare ned mot hovuddalen (Veitastrondvatnet). Ei slik myrutforming av denne storleiken er sjeldsynt i Sogn og Fjordane fylke. Førekomsten av rikare kjelder og mindre parti med rikare myrar aukar verneverdien av myrområdet. Figur 3 Spesielt for Yngsdalen: Meandrerande elveparti med vierkjerr, kantsonar med bjørkeskog og samanhengande myrflater som fyller dalbotnen. Fleire stader går myra nestan direkte over i rasmark. Kulturbetinga myr Store delar av myrareala i Yndesdalen er kuturbeinga, og dei opne areala er utvida og halde ved like av menneskeleg bruk. Denne bruken har no opphøyrt (unnateke sparsam sauebeiting). Den historiske bruken av området er med på å gje området kulturhistorisk verdi. Vegetasjonstypen i dalen har vore særs verdfull beitemark. Nedre delar har og vore nytta til slått. Det er i dag (2005) 60 år sidan ein nytta myrareal i reservatet til slått. Dei siste åra vart dei berre slått sporadisk (pers. med A. Yndesdal). Ein kan i dag ikkje finne att preg i feltsjiktet på desse myrane som syner at dei har vore nytta til slått. Utmarksslåttebruk tok slutt ca. 1945 (i Singstad og Moen (1985) vert det sagt at myrane vart slått fram til 1967. Dette er i fylgje same informant ei missforståing. Det siste gardsbruket vart fråflytt i 1967, og dette var difor siste året det vart slått på dyrkamarka på stølen. Myrslåtten var slutt lenge før dette). 12

3.4 Kulturhistorie og kulturminne Yngsdalen har ei lang historisk bruk og ein har utnytta beiteressursar på myrane i dalen i fleire hundre år. Det finnast to plassar med gamle seltufter som ein ikkje har nokre kjelder om. Det er mogleg at områda har vore nytta av folk frå Sogndal, då dei nedste av desse seltuftene ligg der kløvjevegen frå Sogndalsdalen ender. Dalen har i ein periode vore dekka av furuskog, det er gjort fleire funn av fururøter i myrane. Gamle historier og namnsetting fortel om at har vore drive ut tømmer frå dalen og at gjenveksten vart teken av geitedrifta. Det fyrste skriftlege som er funne om Yndesdal er frå 1617. Frå midt på 1600-tallet til ca. 1872 eigde embetsfolk Yndesdal som var særlig attraktive pga. de store og gode støls- og beiteområdene. Dette opplyser en lagrettsdom fra 1908 om (Øvregard 1999). Siden terrenget til stølene var flatt var disse i forhold til mange andre støler i Luster, lett tilgjengelige for brukerne på Yndesdalen. På tida med størst aktivitet i Yndesdalen var det ca. 100 storfe, 300-400 geiter 80 sau og 20-25 hester og føll samt nokre grisar som brukarane hadde med seg på stølen. Berre nokre av storfeet og hestane kom får gardane i Yngsdalen. Dalen var kjent for dei gode beitene og beite vart difor leigd ut til andre. Historiske bilde (bl.a. publisert i Lomheim m.fl. 2001) dokumenterer det trefattige landskapet. Bruk nr. 2 vart fråflytt i 1962, medan bruk nr. 1 var i drift fram til 1967. Det har dermed vore beita med geit i dalen fram til dette året, dei siste åra hadde ein omlag 80 geiter. Bufering Buferinga til vårstølen var i byrjinga av juni. Etter 5 vekers beite vart det bufart til fjellstølen. Her var dyra i 7 veker før ein tok dei ned igjen på beite på vårstølen på ny, kor dei beitte i 4 veker. Steingardane som avgrensar vårstølen både nedover og oppover er ennå delvis synlege i terrenget. Utmarkslått Utmarkslåtten gjekk i hovudsak føre seg aust for det austlegaste sperregjerdet, på nordsida av elva, då dette var einaste plassen som aldri hadde beitedyr. Beste slåttemarka var i lisidane ovanfor myrane men dei rikaste av desse fattige myrflatene vart og slege år om anna. Dei viktigaste slåttemyrane var Stormyr og Tråmyr (Tråmyr vert uriktig kalla Pepparmyr på økonomisk kartverk. Pepparmyr ligg eigentleg nord-aust for reservatet). Dei siste åra vart desse myrane berre slege om ein hadde ekstra trong for høy og tid til å slå. I utkanten av Stormyr ligg tufta etter ei løe. Dette er den løa som sto lengst fram i tid av dei tre løene ein finn restar etter nedanfor vårstølen. To løer vest for steingarden syner at det og må ha vorte slege på dei beste areala her, men dette har vore tidlegare. Truleg har ein slått like før dyra kom ned igjen frå fjellstølen, etter at graset hadde fått vekse medan dyra var til støls. Det har og vore slege sporadisk på myrane nedanfor Stoleli på sørsida av myra. Her veit ein ikkje om restar etter nokon løe. Slått på myrane aust for heimre steingard vart avslutta i 1945. 13

Torvtekt På nordsida av elva ovanfor fjellstølen er ein lokalitet for torvtekt. Torva vart nytta som brenne på stølen fram til kring 1940. Det finnast og ein eldre lokalitet for torvtekt lengre ned i dalen, der ein tok torv til dyrestrø. Løa for denne torva låg heilt i nordenden av Stormyr. Denne har vore ute av bruk lengre enn manns minne og det er i dag vanskeleg å sjå teikn på torvtekt i terrenget for eit utrent auge (myra på oversida av løa, ovanfor vegen er blautare enn kringliggande myr, dette er resultat av torvtekten). Vedhogst Hogst av stølsved og anna ved gjekk i hovudsak føre seg høgt oppe i lisidane i nedre delar av dalen. På sørsida var det lite skog å ta ut før ein kom over dagens reservatgrense. På nordsida inkluderar reservatgrensa nokre område der det var mogleg å ta ut ved. Utover dette var det, fram til bruken av stølane minka, ikkje ved å hente ut. Stølar Dei viktigaste og mest synlege kulturminna i området er stølane vårstølen og fjellstølen. Det er i dag to sel på Vårstølen og tre på Fjellstølen som enno står oppe. Mellom desse er berre det eine på Fjellstølen sett i stand slik at det høver til fritidsbruk. Figur 4 Vårstølen (til venstre) med enno tydleg steingard kring selbøen. Fjellstølen; landskaået er tydeleg meir ope på sørsida av elva der det enno beitar sau. Det er og tufter etter ein støl midt mellom Vårstølen og Fjellstølen. Ein veit ikkje alderen på desse tuftene, men lokaliteten ligg der den gamle kløvjevegen over mot Sogndalsdalen kjem ned. Utløetuftar Aust i reservatet, på nordsida ar elva ligg tre tuftar etter utløer. Ved den vestre er det framleis nokre få restar etter treverk. 14

Figur 5 Restar etter høyløe. Steingardar Det er fleire steingardar i området. Dei viktigaste er steingardane som omkransar Vårstølen og slåttemarka nedanfor (Stølsgjerde). Desse holdt beitedyr unna slottemar. Det går og steingardar på begge sidar av elva lengre opp i dalen. Desse fungerte som eit skilje mellom beitene kring vårstølen og fjellstølen. Ferdselsvegar Hovudvegen i dalen går i dag i dalbotnen forbi Vårstølen og heilt fram på Fjellstølen. Dette har vore ein flat og fin stølsveg. Delen fram til Vårstølen er grøfta og bygd opp som kjerreveg / traktorveg. Dette vart gjort av foreldregenerasjonen til noverande grunneigarar, truleg ein gong på 20 - talet. Vidare fram til Fjellstølen er det i dag ein fotsti. Denne har truleg vore kloppa over dei blautaste delane. Om lag halvveges fram går stien over på fast mark, og kryssar ikkje myr igjen før like oppunder Fjellstølen. Elles lyt den gamle kløvjevegen over mot Hafslo og Sogndalsdalen nemnast. Traseen går frå dei gamle seltuftene og søraustover, opp Tverrdalen. Traseen er i dag grodd igjen med kratt og skog. Oppe på fjellet er vegen varda vidare. 3.5 Inngrep Veg Traktorvegen frå gardstuna i Yngsdalen og fram til Vårstølen er kring 80 år gamal. Han vart bygd av foreldregenerasjonen til dagens grunneigarar. Grøftinga langs vegen fram til Vårstølen tørkar ut myrane mellom vegen og elva. Dette kan tydelegast sjåast att som gjengroing av dette området. Vest for Storemyr og fram til stølen står det i dag 20 30 år gamal skog. Vegen ligg fint i landskapet. Oppdyrking Stølsgjerde er ei oppdyrka flate i samband med Vårstølen. Ei grøft følgjer nordkanten av den dyrka flata og leiar myrvatnet direkte ut i elva. 15

Grøfter Forutan grøftane i samband med vegen og dyrkamarka vart det i 1951 greve to grøfter på Storemyr med tanke på vidare oppdyrking. Kantane på desse gror i dag igjen. Grøftane gjer Storemyr tørrare enn opphavleg og aukar faren for gjengroing. Plantefelt På sørsida av elva heilt aust i reservatet står eit granplantefelt (sjå kap. 3.7.3, Skogbruk). Jakttårn I området aust for Vårstølen, på nordsida av elva er det sett opp to jakttårn. 3.6 Brukarinteresser 3.6.1 Friluftsliv Den ålmenne bruken til friluftsliv er i dag avgrensa grunna den vanskelege tilgjenga til staden (einaste tilkomstveg er med båt over Veitastrondvatnet). Området vert nytta til fellesturar for det lokale turlaget (Luster turlag), men det er gjerne 5 10 år mellom kvar gong. Dei som har eigen båt på Veitastrondvatnet har betre tilgjenge men alt i alt er det liten bruk av andre enn grunneigarane og dei som eig / leigar sel på stølen. Berre eit sel på kvar støl er i god nok stand til å kunne bu der. Desse vert nytta noko, dels til fritidsbruk og dels i samband med tilsyn med sau og sauesanking. Jakt og fiske Den viktigaste bruken til friluftsføremål i dag er hjortejakt. I denne samanheng er det sett opp to jakttårn i området på nordsida av elva, aust for vårstølen. Gjengroing gjer skytefelta gradvis mindre. Jaktutbytte vert teken ut ved hjelp av jernhest. Det er ikkje observert varige spor etter dette. Det er sett ut fisk i fjellvatna øvst i Yngsdalen (utanfor reservatet). Desse vatna vert nytta til fritidsfiske. Tilkomsten skjer gjennom myrreservatet. Det er og fisk i elva. Ny fisk vart sett ut her for kring 5 år sidan. Det er interesse for å kunne nytte dette fiske i større grad dersom ein får sett i stand sel på fjellstølen Eigarane påpeikar at vegutløysing vil auke bruken til friluftsføremål monaleg, og gjere det meir interessant å setje i stand fleire av sela til fritidsbruk. 3.6.2 Beitebruk Det er i dag om lag 150 sauar som kjem over fjellet frå Sogndalsdalen om sommaren, som beitar i Yngsdalen. Sauene held seg i øvre delar, for det meste nær fjellstølen. Dei beitar mykje oppe i rasmarkane og mindre nede på myrane. Til sankinga om hausten vert det sett opp ei samlekve. Kvea er av flyttbart elektrisk gjerde og står berre oppe 3 4 veker. Saueeigaren nyttar og eit sel her, som er sett i moderne stand og velhalde. Selet vert i all hovudsak nytta i samband med tilsyn av beitedyra og sanking. 3.6.3 Skogbruk Det er i dag ikkje noko aktivt skogbruk i reservatet. Historisk har dalen vore nytta til å ta ut stølsved og dels ved til dei to gardane i Yngsdalen. I søraustenden av reservatet står eit 30 år gamalt og 10,5 daa stort felt med gran, noko som utgjer 25 kubikkmeter (utan bork) (skogoversyn i 2005). Lønnsemda i eit evt. uttak vil truleg vere avhengig av vegtilførsle. Feltet er i seg sjølv for lite til å forsvare vegbygging. Det er elles ingen interesser knytt til 16

skogbruk hjå grunneigarane. Hovudårsaka til dette ligg i problem med uttransportering. Det vil ikkje vere lønsamt å ta ut ved for sal i Yngsdalen. I fylgje ein av grunneigarane vil vegtilkomst kunne endre på dette. Den skogen som kunne ha vore interessant å ta ut til ved er hovudsakleg i aldersklasse 60 80 år, kanskje ned i 40 år medan den skogen det forvaltingsmessig ville vore viktigast å ta ut, som skjøtselstiltak er i aldersklassa 1-30 år gamal. Den eldste skogen står i all hovudsak i austlege delar av reservatet, i lisida sør for elva. Pr. i dag er den for utilgjengeleg til å kunne utnyttast. Tilsvarande liside på nordsida av elva har 40 50 år gamal skog. Denne er lettare tilgjengeleg då han ligg nær traktorvegen. 3.6.4 Vasskraft Det er store interessar knytt til utnytting av elvevatnet til småkraftverk. Ei mogleg utbygging er i ferd med å verte utreda. Eit av dei aktuelle inntaka går inn i reservatet, eit anna aktuelt inntak går like nedom reservatgrensa. Naturen som eventuelt vil verte berørt dersom ein legg inntaksdammen på aktuell stad innanfor grensa består av om lag 40 år gamal lauvskog. Inntaksdammen vil ikkje påverke myrareal. Ei utbygging av elva vil kunne føre med seg vegutløysing til Yngsdalen. 17

4 Retningslinar for forvaltinga 4.1 Utfordringar Ein ser framleis kulturbetinga teikn i landskap og vegetasjon, men og klare døme på naturleg suksesjon som no går føre seg over heile landet, der naturen gradvis vil gå tilbake til ein tilstand prega av låg menneskeleg påverknad. Utan skjøtsel av området vil endringane som har skote fart dei siste 20 åra halde fram. Det er no over 35 år sidan det var beitedyr i området (då geit) og enda lengre sidan ein hadde intensivt storfebeite. Bilete teke på 80 talet synar at området har endra seg drastisk fram til i dag (til dømes foto i Moe 1983). Skogoversynet i 2005 visar og at mykje skog har vakse opp dei siste 20 30 åra ( i alt 106 daa). Det meste av dette ligg på tørrare mark men og noko langs myrane aust for vårstølen. Ungskog under 20 år og auka tresetting på myrane kjem ikkje fram av oversynet. Når det som i dag er ungskog har vokse til vil ein få eit større inntrykk av skog i veksel med myrane. Trea bind opp delar av råmen i myrane slik at skog får gradvis betre vekstvilkår, og kryp innover myrflata frå allereie etablert skog. Dette vil gå langsamare etter kvart, til ein har nådd den naturlege likevekta mellom myr og skog (gjenvekst av myr er ein prosess som skjer naturleg til ei kvar tid, men då i eit tidsperspektiv som fell utanfor denne planen sine rammer). Det er ikkje mogleg å fastslå kor langt ein har kome i denne prosessen i Yngsdalen i dag. Figur 6 Venstre: Tresett myr frå område like nedanfor Fjellstølen. Rasmarkane og overgangen myr / rasmar gror til. Høyre: Liside søraust for Vårstølen. Merk skiljet mellom etablert skog, kratt / ungskog og myr. Med tida kan ein altså forvente å få eit større innslag av skog og tresette myrflater enn det ein har i dag. Skogen i liane vert truleg vekslande mellom blåbærskog og noko høgstaudebjørkeskog. På myrane vert skogen truleg meir glissen, som skog- / krattbevokst myr og tresett myr. Det må framhevast at myr, både tresett og open, mest truleg framleis vil vere dei viktigaste vegetasjonstypane i dalbotnen. Ei forvaltingsmessig utfordring er og det at området er utilgjengeleg og det vil krevje store ressursar å stogge og eventuelt reversera ei gjengroing. Området er lite nytta av ålmenta. 18

4.2 Kartlegging og overvaking For å kunne følgje utviklinga i reservatet enten ein vel å gjennomføre skjøtselstiltak eller ikkje, bør første tiltak som iverksetjast vere ein betre dokumentasjon av myrane ved hjelp av ein detaljert vegetasjonskartlegging. Deretter bør ein foreta jamnlege undersøkingar i faste prøveruter. Ved skjøtsel i feltsjiktet bør ein ha årlege oppfølging av tiltaka ved vegetasjonsanalysar. Areal som ikkje vert skjøtta med slått eller beite bør undersøkast kvart 5. år. Flyfotografering for å dokumentere eksakt storleik på dei opne areala bør gjennomførast så raskt som mogleg. Vidare bør ein fotografera kvart 10. år. 4.2.1 Forsking og undervisning Området er godt egna til forsking og undervisning. Dette er eit særs godt døme på eit område som har vore hardt utnytta i landbrukssamanheng som no er ute av bruk. Dette er ein typisk situasjon i store delar av landet og i svært mange stølsdalar på vestlandet. Spesielt viktig i dette området vil vere å sjå ei slik tilbaketaking frå naturen sin side på myrar. Ein vil finne framifrå døme på naturleg suksesjon frå område med hardt beitepress og korleis dei endrar seg avhengig av opphavleg naturtype og substrat. Ein har både rasmarkar og ur med ulik eksposisjon, blokkmark, engområde, ulike myrtypar og meandrerande elveparti innanfor eit avgrensa område. 4.2.2 Informasjon Informasjonsoppslag om reservatet og verdiane i dette kan settast opp langs traktorvegen ved inngangen til reservatet. Elles bør informasjon om reservatet inngå i Fylkesmannen sin generelle informasjonen om naturreservata i Sogn og Fjordane. Dersom ei eventuell vegutløysing skulle føre til større bruk av området bør det iverksettast større informasjonstiltak. 4.3 Tilrådingar 4.3.1 Skjøtsel Naturtypane i Yngsdalen har kome fram gjennom generasjonars bruk. Bruken har opphøyrt og naturen er difor i endring. Bevaringa av ein av reservatets særeigenheiter, nemleg storleiken på open, samanhengande myr, vil vere avhengig av skjøtsel. Bevaring av slåttemyr vil vere avhengig av restaureringstiltak, og sidan skjøtsel. Dette vil vere særs krevjande oppgåver. Ein møter fleire punkt som gjer utfordringar kring spørsmålet om kor ein skal legge nivået på skjøtsel: Området vert lite nytta til friluftsføremål er lite tilgjengeleg for allmenta vert pr. i dag ikkje nytta til forsking og undervisning har ikkje aktiv landbruksdrift som påverkar myrareala Dessutan lyt ein ta omsyn til at skjøtsel som er omfattande nok til å stanse og reversere gjengroinga vil vere særs ressurskrevjande, og føreset bruk av beitedyr. Det vil truleg vere naudsynt å få inn storfe og gjerne geit. tilsyn med beitedyr vil verte ressurskrevjande 19

for å få tilbake slåttemyrsflora vil ein trenge restaurering før ein kan ta til med skjøtsel. Dette vil vere tid- og ressurskrevjande. Samla sett gjer desse faktorane at det ikkje er tilrådeleg å prioritere dette myrreservatet for spesiell kulturlandskapsskjøtsel. Det tilrådast likevel at utvalde eksempelområde haldast opne (sjå nedanfor). Dersom tilhøva skulle endre seg, og ein igjen får drift med dyrehald på gardane i Yngsdalen bør ein prioritera å lage ein skjøtselsplan, og vere målbevisst i korleis ein nytter dyra i beitesamanheng slik at det kan komme myrreservatet til gode. Skogrydding Den økonomisk interessante skogen samsvarar ikkje med den skogen som i dag skapar eit attgroingsproblem. (sjå kap 3.10.3). Skogrydding som skjøtsel må difor finansierast som sjølvstendig skjøtselstiltak og kan ikkje gå føre seg som tradisjonell vedhogst. Sjølv om ein ikkje prioriterar å skjøtte heile reservatet bør ein sette inn enkle tiltak for å bevare nokre eksempelområde. Eit minimum av skogrydding vil då vere naudsynt. Ein bør ha to eksempelområde: Myrskjøtselsområde A: Stormyr, som døme på myr som har vore utnytta til slått, og av di denne myra er lett tilgjengeleg. Ho ligg langs traktorvegen, og gjev eit viktig inntrykk av myrflate når ein kjem inn i reservatet (sjå vedlgate plankart). Oppslaget langs kanalane bør prioriterast fyrste år. Myrskjøtselsområde B: Området frå brua og mot Fjellstølen, som døme på myr som har vore utnytta til beite, og for å halde felt med rikare myrelement og kjelder opne. Dette er eit parti av myra der stølsvegen til Fjellstølen går igjennom og som difor vil vere viktig i opplevinga av dalen som eit myrlandskap (sjå vedlagte plankart). Den skisserte mengda av skjøtsel vil ikkje vere nok til å fjerne alt bjørkeoppslag i området, men ein vil truleg kunne stogge vidare oppslag innover myrflatene. Øvre delar av området og oppslag langs bekkane/kjeldeframspringa bør proiriterast dei fyrste åra. Kvist frå ryddinga bør samlast i haug og brennast, og oska bør spreiast. Virke som er stort nok til ved lyt samlast saman og kome grunneigar til gode. Det bør nyttast 3 dagsverk årleg på slik rydding; eit og eit halvt på kvar stad. Granplantefeltet bør takast ut m.a. for å hindre spreiing av gran (sjå kap. 4.3.7, Skogbruk) Beiting Beitebruk vil vere positivt for myrreservatet. Dersom beiting vert aktuelt: Storfe er det dyreslaget som best utnyttar beitemarkar på myr. Det bør velgast ut lette storferasar. NRF og dei fleste kjøttferasane er så tunge at dei vil gje ein for stor grad av tråkkskade (Nilsen 1995). Rasane som var brukt på stølane i Sogn var små. Det tilrådast rasar som til dømes Norsk fjordfe eller Røroskua. Sauen beitar lite nede på myrane, han held seg meir oppe i dalsidane, gjerne på skredmark. Han vil likevel vere nyttig til dømes i overgangen rasmark myr og for å halde det øvrige landskapet ope. Geit vil og kunne gjere nytte, dei beitar ikkje så mykje på sjølve myra, men tar til gjengjeld mykje lauv og vil kunne vere effektiv mot gjengroinga. Tradisjonelt har det 20

og vore hest på beite i dalen, difor bør hestebeite og tillatast. (Kjelder: Nedkvitne et. al. 1995 og Norderhaug, 1999 samt eigne observasjonar) Dersom det vert sett beitedyr inn i reservatet lyt ein sperre av ovanfor (vest for) Stormyr for å hindre beitedyra i å gå ned på slåttemyrane. Beitedyr påverkar slåttemarksvegetasjon annleis enn slått. Gras og halvgras blir favorisert og ein god del urter går tilbake ved beiting. Det er gjort få undersøkingar om dette på myr, men dei resultata som finnast visar ein sterk slik effekt. Beitedyr, og då serleg kyr gjev og ein god del trakkskadar ein ikkje ynskjer på slåttemyrareala (Moen 1999). Gjenfylling av grøfter Grøfter i samband med vegen må ikkje endrast, då vegen er viktig for bruken av området. To grøfter, laga for å tørke ut Storemyr med tanke på dyrking i 1951 bør fyllast igjen. Dette krev at vegrøftene, serleg på oversida av vegen, vert haldne godt ved like, og at stikkrenner under vegen vert skjøtta godt, for å hindre at vassiget skadar vegen. Arbeidet bør gjerast for hand då maskiner vil gje langvarige skader og kanskje hjulspor som vil fungere som nye grøfter i myra. 4.3.2 Kulturminne Det vert tilrådd å stimulera grunneigarane til å halde ferdslevegen open heilt opp til fjellstølen. Ein bør i møtekomma tiltak for å halde selbøane opne, og evt. gje noko stønad for dette. Dette av omsyn til landskapsbiletet kring stølen, for å bevare selbøane som kulturminne, og for å ta vare på beiteressursar og slik gjere terskelen mindre i høve det å ta området i bruk igjen til framtidig beiting (dersom tilhøva skulle endre seg). Å stagge gjengroinga på selbøen på Vårstølen er vanskeleg og vil krevje årleg skjøtsel på grunn av det høge nitrogeninnhaldet i jorda. Beste skjøtselen ville vore å sette inn beitedyr, eventuelt kan ein slå (minst ein gong for året) men då er det særs viktig at det som vert slege vert fjerna (gjerne samla i haug og brend) for å unngå gjødslingseffekt som igjen berre vil gje større kraft til gjengroingsartane. Sel og løer er viktige kulturminne som fortel om bruken av naturtypen i reservatet, og vedlikehald av desse bør imøtekommast. Kulturminne i utmarka, som steingjerde og løetufter bør fristillast for tre og kratt (røter som har filtra segg inn i murane må likevel ikkje fjernast, då dette gjev stor fare for å skade dei). 4.3.3 Bygningar Det bør tillatast restaurering og istandsetting av sel. Det bør og tillatast å sette opp bygningar på seltufter, der ein fylgjer tradisjonell storleik og byggestil, alt innafor det som er mogleg i høve forskrifta. Materialtransport til Fjellstølen bør gå føre seg med helikopter eller om vinteren på snøskuter. Materialtransport til Vårstølen kan gjennomførast med traktor på eksisterande veg. 4.3.4 Friluftsliv Tradisjonelt friluftsliv er ikkje til hinder for verneformålet. Initiativ til merking og rydding av stiar bør imøtekommast. Særleg den gamle kløvjevegen opp Tverrdalen mot Sogndal og mot Hafslo vil vere positiv å få rydda og merka opp. 21

Det bør ikkje etablerast ridestiar sjølv om det ikkje er forbode å ri i reservatet. Ridestiar vil kunne skade vegetasjon ( 3, nr. 1). Riding på tradisjonelle ferdslevegar og tilfeldig riding i terrenget vil ikkje skade verneformålet vesentleg men faste trasear over myrlendt mark vil skape opne sår som vert gradvis breiare. Ved hyppig riding på tradisjonelle ferdslevegar bør brukaren påleggast å klopplegge over dei blautaste partia som avbøtande tiltak. Ved søknad om løyve til bruk reservatet til arrangement ( 3 nr. 5 og 5 nr. 4) lyt det vurderast nøye om arrangementet vil gje tråkkskadar i myrane (samling av mange folk på blaute myrparti). Jakt og fiske Tradisjonell utøving av jakt og fiske er ikkje til hinder for verneformålet. 4.3.5 Vegar og motorisert ferdsle Det bør ikkje etablerast nye vegar i reservatet. Eksisterande veg bør ikkje endrast, men kan haldast ved like. Det bør vere ein låg terskel for å få løyve til motorisert ferdsle på vegen ( 5 nr. 6), då dette vil lette bruken av Vårstølen og ikkje vil vere til skade for verneformålet. Ein bør ikkje gå inn med store og tunge maskinar som skogsmaskinar og liknande då vegen ikkje er dimensjonert for dette. Ein bør kunne gi løyve til bruk av jernhest til uttransportering av jaktutbytte. Evt. veduttak og transport av bygnings/vedlikehaldsmatriale bør kunne tillatast på frossen mark. Det bør gjerast merksam på at ein lyt unngå køyring over blautmyr. Det bør gjerast merksam på at myra lyt vere botnfrosen for å garantere at ein ikkje dett igjennom øvste laget med frost! Av same grunn bør det ikkje tillatast køyring med traktor, sjølv på frosen mark ( 5 nr. 4, 5 og 7). Figur 7 Spor eter jernhest på myr med god bæreevne. Vest for Vårstølen. 4.3.6 Vasskraft Ei oppdemming av elva nedanfor reservatgrensa vil ikkje påverke dei naturvitenskaplege verneverdiane i myrreservatet, og elles heller ikkje endre naturmiljøet i reservatet. Han vil ikkje stri imot vernereglane i så måte. Inntaksdammen vil heller ikkje kome i visuell kontakt med ferdslevegar i reservatet. Han vil mogleg kunne skimtast gjennom skog, frå ei lita, sjølvstendig myr som ligg i utkanten av reservatet. Utbygging, uavhengig av plassering, vil 22

endre elva sin status som urørt (sjølv om han framleis vil vere urørt inne i reservatet) slik han vert skildra i føremålsparagrafen til verneforskrifta. Inngrep innanfor vernegrensa vil stri mot vernereglane i 3 (forbod mot tiltak som kan endre naturmiljøet). Vernereglane vernar all natur innanfor vernegrensa, også natur som ikkje i seg sjølv er myr. Det aktuelle inngrepet vil likevel ikkje stri mot føremålsparagrafen ( 2) då myrareal ikkje vil verte berørt. Ei vegtilførsle til elva ved ein av dei to nemnde utbyggingsalternativa vil gjere uttak av granplantefeltet på andre sida av elva enklare. Det vil og lette tilkomsten til reservatet og skape større bruk til friluftsføremål og lette moglegheita til å få gjennomført skjøtselstiltak og vedlikehald av stølsbygningar. 4.3.7 Skogbruk Granplantefeltet bør takast ut som eit skjøtselstiltak. Gran høyrer ikkje naturleg heime i naturtypen i Yngsdalen. Eit granplantefelt endrar surleiksgraden i jorda og stadeigen flora og fauna. Det er stor fare for naturleg forynging av gran. Ei spreiing av gran i reservatet ville vere til stor skade. Det vert difor frårådd å la det stå til hogstmoden alder. Ved avvirking lyt og alle frøplantar fjernast. Det bør generelt ikkje leggast begrensningar på uttak av trevirke frå området, då uttak av skog vil vere gunstig for landskapskvalitetane i området. Opparbeiding av nye skogsvegar er likevel ikkje å tilrå då dette vil krevje grøfting som vil tørke ut myrareal samt fyllmasse som kan demme opp og hindre vatnet i sitt naturlege sig. Dette vil igjen gje gode tilhøve for vidare skogetablering med auka gjengroing som resultat på lang sikt. Det tilrådast difor uttak i liten skala dersom dette er mogleg. Uttransportering bør gå føre seg på frosen mark. Transport over myrane kan skje med snøskuter. Evt. kan ein nytte jernhest på tørrare myrparti. (Dette transportmiddelet set lite spor etter seg, og ein kan ikkje sjå att spor på ei fastmattemyr eit år etter einskildturar. Gjentekne turar vil sette meir spor, og det tilrådast difor at dette vert gjort på frosen mark.) Jernhest bør ikkje nyttast over blautmyrpariar. 4.4 Revisjon Dersom ein skulle få vegutløysing til Yngsdalen bør forvaltingsplanen reviderast. 4.5 Oppsummering av tilrådde tiltak Dei viktigaste tiltaka som bør gjennomførast for å ta vare på verdiane i området vil vere: Vegetasjonskartlegging Flyfotografering kvart 10. år Rydding av oppslag på to utvalde lokalitetar Gjenfylling av grøftar på Stormyr (ikkje grøftar som trengs for å halde vegen tørr) Fjerning av granplantefelt, m.a. for å unngå spreiing av gran Oppfølgande vegetasjonsanalysar i faste prøveruter kvart 5 år Fristilling av murar (steingjerde og løetuftar) Informasjonsoppslag ved den mest nytta tilkomstvegen til reservatet 23