Hordaland i tal. Nr. 2 2014. Næring, innovasjon og kompetanse. Foto: Business Region Bergen

Hordaland i tal Næring, innovasjon og kompetanse Nr. 2 2014 Foto: Business Region Bergen

Hordaland i tal Nr. 2-2014 3 Forord Økonomisk vekst er langt på veg avhengig av innovasjon og kompetanse i alle delar av arbeidslivet, både i det private næringslivet og i offentleg sektor, og veksten må vere berekraftig. Dette gjeld uavhengig av konjunkturar, oljeprisar og børsnoteringar. Oljeaktiviteten har lenge vore motoren for den økonomiske veksten. Lågare investeringar i oljeverksemda den siste tida har allereie gitt seg utslag i oppseiingar i næringa og i leverandørindustrien som er viktig for Hordaland. Prognosar frå SSB viser at vi vil få lågare investeringar i oljeverksemda også neste år, før situasjonen igjen vil stabilisere seg. Hendingane den siste tida kjem ikkje fram i den statistikken vi presenterer i dette nummeret av Hordaland i tal, men viser med all tydelegheit at Noreg, Vestlandet og Hordaland er sårbare overfor omstruktureringar og nedbemanningar i denne bransjen. Å ha fokus på innovasjon og kompetanse er difor spesielt viktig. Utdanningsnivået i Hordaland stig framleis og er blant dei høgste på landsbasis. Samstundes ser vi for første gang at delen med høgare utdanning blant 30-39-åringar går ned i Hordaland. På den andre sida viser det seg at innvandring er med på å dra opp utdanningsnivået i nesten alle kommunane utanom i Bergen, og sjølv om fråfallet i vidaregåande skole framleis er høgt, spesielt på yrkesfag, viser statistikken at det er ein svak tendens til aukande gjennomstrømming på yrkesfag. Hordaland er òg eit fylke med stor FoU-aktivitet, spesielt innan universitets- og høgskolesektoren og instituttsektoren. Næringslivet i Hordaland har over mange år hengt etter andre fylke vi liker å samanlikne oss med når det gjeld utgifter til FoU. Slik er det framleis, men næringslivet sine utgifter til FoU har likevel auka den siste perioden. Innovasjonsundersøkinga viser òg at delen bedrifter i Hordaland som har innovasjonsaktivitetar, er høgare enn i Oslo og rett bak Akershus. I næringslivet har det vore vekst i tal bedrifter i alle regionane i 2013. Veksten har vore størst innan tenesteytande næringar og bygg og anlegg. I dei andre næringane ser ein teikn til utflating, og veksten er ikkje robust: Hordaland har no hatt den høgste konkursraten i landet tre kvartal på rad. Dette er nokre smakebitar på kva du vil finne i dette nummeret av Hordaland i tal, men du vil òg finne mykje anna statistikk om næringslivet og sysselsettinga i Hordaland. Mange av tabellane og figurane er med i kvar årgang for at det skal vere mogleg å sjå utviklinga i den einskilde kommune og i fylket, men vi prøver òg å presentere statistikken med nye vinklingar for å få fram nye poeng og ny kunnskap. God lesing! Bergen, oktober 2014 Kathrin Jakobsen Leiar, Analyse, utgreiing og dokumentasjon (AUD) Regionalavdelinga

4 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Innhald Forord 3 Innhald 4 Utdanning 5 Forsking og innovasjon 19 Bedrifter og føretak 21 Sysselsetting og næringsstruktur 27 Utvalde næringar 34 Marine næringar 36 Reiseliv 38 Landbruk 42 Eksport 44 Internasjonalt 45 Kjelder og meir informasjon 46

Hordaland i tal Nr. 2-2014 5 Utdanning Utdanningssystemet i Noreg omfattar tre nivå: Grunnskole, vidaregåande skole og universitet og høgskole. Universitets- og høgskoleutdanning blir igjen delt inn i kort og lang. Doktorgradsutdanninga kjem på toppen av dette. Hovudfokus vil vere på gjennomføringa av dei ulike utdanningsløpa og korleis dette avspeglar seg i befolkninga. Som eigar av dei vidaregåande skolane i Hordaland er det ei viktig målsetting for Hordaland fylkeskommune å auke delen elevar som fullfører vidaregåande utdanning. Fylka med dei største byane har høgast utdanningsnivå Delen med høgare utdanning er relativt høg for heile Vestlandet samla. Hordaland har den klart største delen høgare utdanning av desse fylka med 35,4 %. Delen med høgare utdanning har stige i alle vestlandsfylka sidan denne kartserien var publisert første gang i Hordaland i tal nr 2 2012. Den generelle trenden er at utdanningsnivået er høgare i fylka med større byar og tilhøyrande institusjonar for høgare utdanning. Kartet viser prosentdel av personar mellom 20 og 66 år med høgare utdanning i fylka. Høgare utdanning er definert som fullført høgskole eller universitetsutdanning. Dei raude sirklane gir ein rask oversikt over prosentkategorien fylket tilhøyrer. Dess større sirkel, dess høgare del har høgare utdanning. Kategoriseringa er gjort ved hjelp av den statistiske metoden naturlege brot. Kategoriane er derfor ikkje like store. Prosentverdiar er oppgitt som tekst i kartet

6 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Utdanning Framleis stigande utdanningsnivå, men uoppgjevne stig mest Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no 1992 2002 2012 2013 Gj.sn.endr. 1992-2002 Gj.sn.endr. 2002-2012 Endr. 2012-2013 Bergen Grunnskole 34,2 27,6 23,2 22,7-0,7-0,4-0,5 Videregåande skole 41,7 41,4 36,9 36,3-0,0-0,4-0,7 Universitet og høgskole kort 17,3 21,6 24,9 25,1 0,4 0,3 0,2 Universitet og høgskole lang 4,8 7,5 11,2 11,5 0,3 0,4 0,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 2,0 1,9 3,7 4,5-0,0 0,2 0,8 Sunnhordland Grunnskole 40,2 32,9 27,5 26,9-0,7-0,5-0,6 Videregåande skole 46,1 49,3 48,0 47,7 0,3-0,1-0,3 Universitet og høgskole kort 11,1 14,7 18,5 18,8 0,4 0,4 0,2 Universitet og høgskole lang 1,6 2,2 3,4 3,6 0,1 0,1 0,1 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 1,1 0,9 2,6 3,1-0,0 0,2 0,5 Hardanger Grunnskole 36,2 29,9 24,6 24,2-0,6-0,5-0,5 Videregåande skole 50,1 52,4 51,4 51,1 0,2-0,1-0,3 Universitet og høgskole kort 10,8 14,3 18,0 18,0 0,4 0,4 0,0 Universitet og høgskole lang 1,8 2,5 3,6 3,8 0,1 0,1 0,1 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 1,2 0,8 2,4 3,0-0,0 0,2 0,6 Voss Grunnskole 36,4 29,9 25,4 25,0-0,7-0,5-0,4 Videregåande skole 48,3 50,0 48,5 48,0 0,2-0,1-0,5 Universitet og høgskole kort 12,5 16,0 20,2 20,3 0,3 0,4 0,1 Universitet og høgskole lang 2,3 3,3 4,7 4,8 0,1 0,1 0,1 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 0,5 0,8 1,2 2,0 0,0 0,0 0,7 Bjørnefjorden Grunnskole 39,2 32,6 27,2 26,4-0,7-0,5-0,8 Videregåande skole 45,4 47,3 45,9 45,6 0,2-0,1-0,2 Universitet og høgskole kort 12,3 16,0 19,7 20,1 0,4 0,4 0,4 Universitet og høgskole lang 2,2 3,2 4,5 4,6 0,1 0,1 0,1 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 0,9 0,9 2,7 3,2-0,0 0,2 0,5 Vest Grunnskole 44,6 35,9 30,5 29,8-0,9-0,5-0,7 Videregåande skole 43,3 46,7 44,4 44,1 0,3-0,2-0,3 Universitet og høgskole kort 9,7 13,9 18,4 18,7 0,4 0,4 0,3 Universitet og høgskole lang 1,4 2,4 4,3 4,4 0,1 0,2 0,1 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 1,0 1,1 2,4 2,9 0,0 0,1 0,5 Osterfjorden Grunnskole 48,6 39,8 33,4 32,7-0,9-0,6-0,7 Videregåande skole 41,8 47,5 47,5 47,2 0,6-0,0-0,3 Universitet og høgskole kort 8,0 10,5 14,7 15,0 0,3 0,4 0,3 Universitet og høgskole lang 0,8 1,4 2,7 2,9 0,1 0,1 0,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 0,8 0,7 1,7 2,2-0,0 0,1 0,5 Nordhordland Grunnskole 42,0 34,7 28,7 28,5-0,7-0,6-0,2 Videregåande skole 46,1 49,1 48,0 47,7 0,3-0,1-0,3 Universitet og høgskole kort 9,6 13,3 17,3 17,5 0,4 0,4 0,2 Universitet og høgskole lang 1,5 2,2 3,4 3,4 0,1 0,1-0,0 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 0,9 0,7 2,6 2,9-0,0 0,2 0,3 Hordaland Grunnskole 37,3 30,4 25,5 25,0-0,7-0,5-0,5 Videregåande skole 43,6 44,8 41,6 41,1 0,1-0,3-0,5 Universitet og høgskole kort 14,2 18,2 21,9 22,1 0,4 0,4 0,2 Universitet og høgskole lang 3,3 5,1 7,9 8,1 0,2 0,3 0,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 1,5 1,5 3,1 3,8-0,0 0,2 0,7

Hordaland i tal Nr. 2-2014 7 Utdanning Tabellen viser delen personar over 16 år etter høgste fullførte utdanning i perioden 1992-2013, per 1.10. kvart år. Vidaregåande utdanning inkluderer nivået Påbygging til høgare utdanning som omfattar utdanningar som byggjer på vidaregåande skole, men som ikkje er godkjend som høgare utdanning. Universitets- og høgskolenivå kort omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning på fire år eller kortare. Universitets- og høgskolenivå lang omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning som varer meir enn fire år. Både befolkninga som har grunnskole og vidaregående skole som høgste utdanning viser ein fallande tendens i alle regionane i fylket. Mellom 2012 og 2013 har begge falle med 0,5 prosentpoeng for fylket som heilskap. I fem av regionane er det gruppa med grunnskole som har hatt størst relativ nedgang, og størst har den vore i Bjørnefjorden med 0,8 prosentpoeng og Osterfjorden og Vest med 0,7 prosentpoeng. Samstundes ser vi ein auke i delen med høgare utdanning. Dette gjeld både kort og lang utdanning frå 2012 til 2013 i heile fylket. Vi ser også ein auke i delen som har uoppgjeve eller inga fullført utdanning. For heile fylket veks kort og lang høgare utdanning like mykje. Det er i hovudsak innvandrarar og flyktningar som er registrert med uoppgitt utdanning, og i mange regionar og for fylket som heilskap er faktisk den største relative auken i kategorien personar utan registrert utdanning. Sidan 1992 har delen som har grunnskole som høgste utdanning falle med 12,4 prosentpoeng i fylket. Samstundes har delen med kort og lang høgare utdanning vakse med høvesvis 7,9 og 4,7 prosentpoeng.

8 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Utdanning Reduksjon i delen 30-39-åringar med universitets- eller høgskoleutdanning 100 % 90 % 80 % 70 % Grunnskole Vidaregåande skole Uoppgjeve eller inga fullført utdanning Universitet og høgskole kort Universitet og høgskole lang 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kjelde: SSB statistikkbanken Figuren viser delen personar 30-39 år i Hordaland etter høgste fullførte utdanningsnivå, 1991-2013. I aldersgruppa 30-39 år har dei fleste fullført utdanninga si. Figuren fangar dermed opp dei yngste generasjonane sine utdanningsval og femner per 2012 om lag halvparten av dei som har vore gjennom dei siste utdanningsreformane. Klassifiseringa av kven som har utdanning på vidaregåande nivå blei endra samstundes med Reform 94. Dei som er utdanna før R94 står registrert med vidaregåande skole-nivå om dei har fullført VKI, mens dei som er utdanna etter R94 òg må ha fullført VKII. På grunn av dette er det venta at det vil vere fleire med grunnskole som høgste fullførte nivå av dei som har kome til etter R94. I figuren er det først i 2008 at det første R94-kullet kjem til, og først i 2017 vil alle 30-39-åringar ha vore gjennom R94. SSB kom med ny tidsserie i 2012 der fleire av dei med uoppgjeve utdanning er fordelt på andre utdanningsgrupper. Data før 2005 er estimerte av oss basert på forholdet mellom ny og gammal serie. For første gong i den perioden vi har statistikk for gjekk delen 30-39-åringar med universitets- eller høgskoleutdanning ned i 2013. Delen med lang høgare utdanning auka, mens delen med kort høgare utdanning gjekk tilsvarande meir ned. Her er det òg eit bytteforhald mellom dei med vidaregåande som høgste fullførte utdanning (som det blir færre av) og dei med lang høgare utdanning (som det blir fleire av). Kort høgare utdanning er ein føresetnad for lang høgare utdanning, og dess fleire som fullfører lang høgare utdanning, dess lågare del blir det som har stoppa undervegs. Det er viktig å vere merksame på at dataa gjeld dei med registrert utdanningsnivå. Om vi held dei med uoppgjeve eller inga fullført utdanning utanom, var delen med kort høgare utdanning den same i 2013 som i 2012, men vi har ikkje data til å skilje dei med uoppgjeve frå dei med inga fullført utdanning frå kvarandre. Desse er typisk arbeidsinnvandrarar som ikkje treng å søkje norsk godkjenning av utdanninga si, men dei begynner å bli ei vesentleg kjelde til usikkerheit om kva utdanningsnivå befolkninga faktisk har. Delen med uoppgjeve eller inga fullført utdanning har auka på 2000-talet, frå ein prosent i 2000 til 5,6 % i 2012 og heile 7,3 % i 2013. Den nye statistikken frå 2005 har færre med uoppgjeve utdanning enn den gamle statistikken, og tala før 2005 er justert for dette. Det er ei tydeleg utflating i delen av 30-39-åringar som berre har grunnskole som høgste fullførte utdanning. Reduksjonen var stor på slutten av 90- og starten på 2000-talet, men denne reduksjonen har no stogga, og så vidt snudd til ein svak auke siste år. Dette kan ha samanheng med arbeidsinnvandring, men det har òg samanheng med at klassifiseringa av kven som har utdanning på vidaregåande nivå. Auken vi kan sjå av 2013-dataa er venta, og denne vil vekse fram til 2017. Det er først i 2018 vi kan vente oss ein ny reduksjon i delen 30-39-åringar med grunnskole som høgste fullførte utdanning.

Hordaland i tal Nr. 2-2014 9 Utdanning Fleire kvinner enn menn med høgare utdanning i distriktskommunane Differanse i prosentpoeng høgtutdanna sysselsette kvinner og menn Jondal Granvin Etne Fusa Bømlo Radøy Stord Voss Ullensvang Osterøy Kvam Sveio Masfjorden Fitjar Lindås Kvinnherad Austevoll Eidfjord Meland Tysnes Vaksdal Odda Sund Askøy Samnanger Fedje Modalen Fjell Os Øygarden Austrheim Ulvik Bergen 0 5 10 15 20 25 Kjelde: SSB Statistikkbanken Figuren viser differansen mellom del sysselsette kvinner og del sysselsette menn med høgare utdanning etter kommune. Positiv differanse tilseier at det er størst del sysselsette kvinner med høgare utdanning. Blant dei sysselsette er det størst del kvinner som har høgare utdanning i alle kommunane i Hordaland. Skilnaden er størst i distriktskommunane, mens Bergen og kringliggjande kommunar er blant dei med minst skilnad. Jondal er den kommunen kor forskjellen mellom del kvinner med høgare utdanning og del menn med høgare utdanning er aller størst. Den kommunen som derimot har minst skilnad, er Bergen. Også i Ulvik og Austrheim er det liten forskjell mellom kjønna.

10 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Utdanning Innvandrarar dreg opp utdanningsnivået i dei fleste kommunane Kommune Del i befolkningsgruppa med høgare utdanning Befolkninga 16 år eller meir (prosent) Innvandrarar (prosent) Tal personar i befolkningsgruppa Befolkninga 16 år eller meir Innvandrarar Prosentpoeng differanse, del med høgare utdanning Bergen 36,1 34,3 217 552 30 085 1,9 Etne 20,3 23,4 3 217 299-3,1 Sveio 21,3 23,7 4 148 329-2,4 Bømlo 19,6 23,7 8 940 799-4,1 Stord 26,9 26,8 14 117 1 306 0,1 Fitjar 19,9 29,4 2 324 136-9,5 Tysnes 18,4 29,1 2 273 165-10,7 Kvinnherad 19,9 27,6 10 568 684-7,7 Jondal 21,6 23,5 867 51-2,0 Odda 20,0 30,3 5 791 458-10,4 Ullensvang 22,4 36,7 2 768 237-14,3 Eidfjord 20,1 23,0 795 74-2,8 Ulvik 23,7 34,6 935 104-10,9 Granvin 20,0 18,8 769 48 1,3 Voss 24,9 27,7 11 351 668-2,8 Kvam 22,7 23,4 6 955 692-0,7 Fusa 20,6 27,4 3 016 190-6,7 Samnanger 19,4 23,8 1 979 130-4,4 Os 25,7 25,9 13 894 1 347-0,2 Austevoll 19,5 23,8 3 761 407-4,3 Sund 17,7 25,1 4 994 518-7,4 Fjell 23,2 28,8 17 665 1 439-5,5 Askøy 24,7 28,7 20 197 1 588-4,0 Vaksdal 18,1 20,4 3 366 206-2,3 Modalen 23,3 61,1 301 18-37,9 Osterøy 16,8 24,7 6 026 405-7,9 Meland 23,5 27,5 5 533 447-4,0 Øygarden 15,9 25,5 3 544 310-9,6 Radøy 17,2 21,3 4 010 381-4,0 Lindås 21,8 27,5 11 517 814-5,7 Austrheim 17,8 23,7 2 296 308-5,9 Fedje 17,7 : 462 23 : Masfjorden 16,7 39,1 1 375 46-22,4 Hordaland 29,8 31,8 397 306 44 712-2,0 Kjelde: SSB (2012), personar som er 16 år eller meir. Innvandrarar er personar født i utlandet med to utanlandsfødde foreldre og fire utanlandsfødde besteforeldre. Grunna anonymitetskrav får vi ikkje detaljert data om grupper av personar som er tre eller færre. Noko data vil derfor ikkje vere opplyst. I alle kommunane vi har tal for, bortsett frå Bergen, Stord og Granvin, har innvandrarane busett i kommunen ein større del med høgare utdanning enn befolkninga som heilskap. I Bergen er det nesten to prosentpoeng skilnad, medan det i Stord berre er snakk om 0,1 prosentpoeng. Skilnaden er størst i Modalen, kor delen innvandrarar med høgare utdanning er nesten 38 prosentpoeng høgare enn for befolkninga som heilskap. Her er det berre snakk om 18 innvandrarar, så det forklarer nok noko. Men også i større kommunar som Odda er delen innvandrarar med høgare utdanning over ti prosentpoeng høgare enn i befolkninga som heilskap. For Hordaland er det to prosentpoeng fleire blant dei 44 712 innvandrarane som er registrert med høgare utdaning enn det er blant dei 397 306 som totalt er i den aktuelle aldersgruppa i fylket. Ein teori om kva som gjer at innvandrarbefolkninga, spesielt i små kommunar, har høgare utdanning, er at desse flyttar til distrikta for å ta kompetansejobber innan helse- og omsorg, ingeniørverksemd eller liknande.

Hordaland i tal Nr. 2-2014 11 Utdanning Del i befolkningsgruppa som har høgare utdanning 0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % Modalen Masfjorden Ullensvang Ulvik Tysnes Odda Øygarden Fitjar Osterøy Kvinnherad Sund Fusa Austrheim Lindås Fjell Samnanger Austevoll Bømlo Radøy Meland Askøy Etne Eidfjord Voss Sveio Vaksdal Hordaland Jondal Kvam Os Stord Granvin Bergen Fedje Befolkninga 16 år eller meir (prosent) Innvandrarar (prosent) Tabellen og figuren viser kor mange og kor stor del av innvandrarar og befolkninga som heilskap (16 år eller meir) som har høgare utdanning som si høgaste registrerte utdanning. Høgare utdanning er her både høgare utdanning til og med fire år og høgare utdanningar på meir enn fire år, samt forskarutdanningar. Del med høgare utdanning er altså kor stor del summen av dei med kort og lang høgare utdanning utgjer i kvar gruppe. Her har vi inkludert også dei med uoppgjeven eller inga utdanning, noko SSB ikkje gjer i tilsvarande statistikk. Grunnen er at vi her er interessert i kor stor del av kvar gruppe som har høgare utdanning, og då er det naturlig å rekne med heile populasjonen. All den tid dei fleste med uoppgjeven utdanning er innvandrarar, er det dermed mogleg at tal innvandrarar med høgare utdanning er høgare enn det som er oppgjeve. Samstundes vil det nok vere fleire unge som framleis er i ein utdanningssituasjon blant ikkje-innvandrarane, så om vi berre hadde tatt med personar over til dømes 25 år, ville nok tala vore meir like.

12 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Utdanning Svak auke i gjennomstrømminga på både allmenne fag og yrkesfag, men avtakande tendens på allmenne fag over tid Prosent 100 95 90 85 80 75 Allmenne fag Kvinner allmenne fag Menn allmenne fag Yrkesfag Kvinner yrkesfag Menn yrkesfag Totalt Lineær (Allmenne fag) Lineær (Yrkesfag) Lineær (Totalt) 70 65 60 55 50 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kjelde: SSB Statistikkbanken Figuren viser del elevar som har fullført vidaregåande skole innan fem år etter oppstart i åra 1997-2008. Tala blir presentert for allmenne fag og yrkesfag, for kvinner og menn og totalt for alle elevar. Den heiltrekte raude lina viser delen elevar på allmenne fag som har fullført vidaregåande skole fem år etter, medan den heiltrekte grå lina viser delen elevar på yrkesfag som har fullført vidaregåande skole fem år etter. Den heiltrekte gule lina viser tal for alle elevane totalt både på allmenne fag og yrkesfag. Basert på desse tala er det laga ei trendline for både allmenne fag, yrkesfag og totalt (heiltrekte svarte liner). Dei stipla linene viser utviklinga for jenter og gutar. Delen som fullfører vidaregåande skole går litt opp og ned etter kva år dei starta utdanninga si. Det har vore ein svak avtakande tendens i fullføringsgraden på allmenne fag for dei som starta i perioden 1997-2008, og ein svak stigande tendens på yrkesfag. For yrkesfag gjekk delen noko ned frå 1997 2002 og har stige etter dette. Delen som har fullført yrkesfag innan fem år av dei som starta i 2008, er eitt prosentpoeng høgare enn dei som starta i 2007, og er saman med 2004 og 2006 den høgaste gjennomføringsandelen som er målt siste tiårsperiode. Sjølv om det er svingingar frå år til år, er det likevel ein svak tendens til at fleire fullfører den vidaregåande utdanninga si på yrkesfag. Delen som fullførte allmennfag av dei som starta i 2007, er eitt prosentpoeng høgare enn dei som starta året før. Men i motsetning til yrkesfag var det ein betydeleg nedgang frå 2005 til 2006 med 3 prosentpoeng. Nedgangen i gjennomstrømminga på allmenne fag skuldast først og fremst større fråfall blant gutane. Her har det vore ein nedgang i fullføringsgraden frå 82 % blant dei som starta i 2005 til 71 % blant dei som starta i 2007. Det har også vore ein nedgang i fullføringsgraden til jentene, men den har vore mykje svakare, frå 86 % til 84 %, i heile perioden. Kjønnsforskjellane på allmenne fag er større enn på yrkesfag, samstundes som delen jenter og gutar som fullfører vidaregåande utdanning på yrkesfag har nærma seg kvarandre i denne perioden.

Hordaland i tal Nr. 2-2014 13 Utdanning Same mønster i Hordaland, Rogaland og Sør-Trøndelag. Oslo skil seg ut. 4 000 3 500 3 000 Figuren viser tal elevar som har byrja på allmenne fag (raud søyle) og yrkesfag (grå søyle) i 2008 i fylka Oslo, Rogaland, Hordaland og Sør-Trøndelag og tal elevar som har fullført innan 5 år. Tabellen viser og del elevar som har fullført etter 5 år. 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 Oslo Rogaland Hordaland Sør-Trøndelag Allmenne fag Påbegynt Yrkesfag Påbegynt Allmenne fag Fullført Yrkesfag Fullført Kjelde: SSB Statistikkbanken I Hordaland, Rogaland og Sør-Trøndelag er det små skilnader mellom tal elevar som byrja på allmenne fag og yrkesfag i 2008. I Hordaland var det litt færre elevar som byrja på yrkesfag samanlikna med allmenne fag (-134), medan i Rogaland og Sør-Trøndelag var det litt fleire elevar som byrja på yrkesfag (Rogaland (+ 296) og Sør-Trøndelag (+ 24). I Oslo derimot var det 2 000 færre som byrja på yrkesfag enn på allmenne fag. Lågast gjennomstrømming på yrkesfag etter 5 år, hadde Sør-Trøndelag med 56 %. Rogaland hadde høgast gjennomstrømming med 64 %. På allmenne fag hadde Sør-Trøndelag høgast gjennomstrømming etter 5 år med 84 %, medan Hordaland hadde lågast med 80 %.

14 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Utdanning Svakare progresjon på yrkesfag enn på allmenne fag 100 90 10 7 19 Figuren viser gjennomstrømming for elevar på allmenne fag og yrkesfaglege studieretningar i vidaregåande skole i Hordaland etter fullføringsgrad. Elevane begynte i vidaregåande skole i 2008. Fullføringsgraden er målt fem år etter. Prosent. 80 3 8 8 Prosent 70 60 50 40 30 71 10 21 80 % av elevane som starta vidaregåande utdanning i 2008, allmenne fag, har fullført innan fem år. Dette er godt under landsgjennomsnittet på 83 %. 10 % har slutta undervegs, 7 % har ikkje bestått, medan 3 % framleis er i vidaregåande opplæring. På yrkesfag har 62 % fullført innan fem år. Dette er 5 % over landsgjennomsnittet. 19 % har slutta undervegs, 8 % har ikkje bestått og 10 % er framleis i vidaregåande utdanning. Hordaland har med andre ord dårlegare gjennomstrømming på allmenne fag enn landet som heilskap, men betre gjennomstrømming på yrkesfag. Progresjonen på yrkesfag er betydeleg lågare enn på allmenne fag. Medan 71 % av elevane på allmenne fag hadde fullført på normert tid, var det kun 41 % på yrkesfag som hadde gjort det same. Dette kan skuldast omval, mangel på lærlingeplassar, etc. 20 10 0 Allmenne fag 41 Yrkesfag Vidare er det ein større del av dei som starta på yrkesfag som framleis er i vidaregåande opplæring (10 %) enn det er på allmenne fag (3 %). Sidan målepunktet er 5 år etter at dei starta vidaregåande opplæring, kan noko av denne skilnaden tilskrivast at elevane på allmenne fag har 2 år ekstra på å fullføre vidaregåande opplæring (normert tid 3 år) medan dei fleste elevane på yrkesfaglege studieretningar, har kun eitt år ekstra (normert tid er 2 + 2 år). Slutta undervegs Gjennomført VKII/gått opp til fagprøve, ikkje bestått Framleis i vidaregåande opplæring etter 5 år Det er og ein større del av elevane på yrkesfaglege studieretningar som sluttar undervegs (19 %) enn det er på allmenne fag (10 %). Fullført på meir enn normert tid Fullført på normert tid Kjelde: SSB Statistikkbanken

Hordaland i tal Nr. 2-2014 15 Utdanning Gutane brukar lenger tid enn jentene på yrkesfag, flest gutar sluttar på allmenne fag 100 90 80 13 9 4 8 5 3 8 19 20 8 8 70 9 11 9 60 16 Prosent 50 25 40 30 66 76 20 36 47 10 0 Menn Kvinner Menn Kvinner Allmenne fag Yrkesfagleg studieretning Slutta undervegs Gjennomført VKII/gått opp til fagprøve, ikkje bestått Fullført på meir enn normert tid Fullført på normert tid Framleis i vidaregåande opplæring etter 5 år Kjelde: SSB Statistikkbanken Figuren viser gjennomstrømming for kvinner og menn på allmenne fag og på yrkesfagleg studieretning i vidaregåande skole i Hordaland. Elevane begynte i vidaregåande skole i 2007. Fullføringsgraden er målt fem år etter. Prosent. Som vi allereie har sett er det ein større del av jentene som fullfører vidaregåande skole enn gutane både på allmenne fag og på yrkesfag, men kjønnsforskjellane er størst på allmenne fag. På allmenne fag har 75 % av gutane fullført vidaregåande skole innan fem år, mot 84 % av jentene, ein forskjell på 9 prosentpoeng. På yrkesfag har 61 % av gutane fullført vidaregåande skole innan fem år, mot 63 % av jentene, ein forskjell på 2 prosentpoeng. På ykesfag er mønsteret for jenter og gutar ganske likt. Om lag 20 % har slutta undervegs og 8 % har ikkje bestått. Det som ser ut til å vere ein forskjell, er at gutane treng lenger tid på å fullføre enn det jentene gjer. Det er ein betydeleg større del av jentene som fullfører på normert tid enn gutane (47 % mot 36 %). Eitt år etter har gutane nesten tatt jentene igjen. På allmenne fag er det ein større del av gutane enn av jentene som sluttar undervegs og det er ein større del som ikkje består til eksamen.

16 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Utdanning Størst vekst i bygg og anlegg, men teknikk og industriell produksjon framleis størst Programområde 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kjelde: Fagopplæringskontoret, Hordaland fylkeskommune Endr. 2012-2013 Bygg og anlegg 422 491 497 575 648 642 662 667 522 591 69 Design og håndverk 98 108 109 97 118 114 133 187 125 95-30 Elektrofag 350 290 264 323 367 506 387 414 365 386 21 Helse og sosialfag 249 244 205 222 257 324 334 481 415 453 38 Mediar og kommunikasjon 7 13 8 8 12 10 9 4 11 6-5 Naturbruk 64 43 50 41 52 32 43 63 44 55 11 Restaurant- og matfag 172 151 147 171 147 173 155 117 125 142 17 Service og samferdsel 269 202 236 293 164 173 213 188 185 243 58 Teknikk og industriell produksjon 432 479 473 511 649 758 779 765 636 704 68 Totalt 2 063 2 021 1 989 2 241 2 414 2 732 2 715 2 886 2 428 2 675 247 Tabellen viser tal avlagde fagprøver i Hordaland i perioden 2004-2013. Fagprøve er ein avsluttande prøve innan yrkesfag. 2011 var siste året det blei avlagd fagprøvar etter både R94-reformen og Kunnskapsløftet. Tala for 2012 og 2013 er dermed ikkje direkte samanliknbare med åra før. I 2013 blei det avlagd 2 675 fagprøver, som er ein oppgang på 247 frå året før. Veksten har vore størst innan bygg og anlegg og teknikk og industriell produksjon. Det er også desse fagområda det blir avlagd flest fagprøver i. Det er likevel Service og samferdsel som har hatt den største relative veksten og har auka med nesten ein tredel frå 2012 til 2013. Færrast fagprøvar blei avlagd i mediar og kommunikasjon, kor berre 6 avla fagprøve i 2013. UiB over målet på 250 avlagde doktorgradar Institusjon 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kjelde: Database for statistikk om høgre utdanning Endr. 2012-2013 Universitetet i Bergen 158 157 179 202 233 223 237 254 251 265 14 Universitetet i Oslo 266 319 293 344 435 391 416 425 511 524 13 Universitetet i Tromsø 70 60 60 99 104 115 96 114 110 123 13 NTNU 191 218 244 257 314 259 260 335 374 371-3 Universitetet i Stavanger 0 6 13 18 12 29 31 28 32 34 2 Universitetet i Agder - - - - 3 9 7 11 18 18 0 Universitetet i Nordland - - - - - - - 8 15 19 4 Universitetet for miljø- og biovitenskap 0 49 48 47 67 49 59 72 65 71 6 Norges handelshøyskole 11 10 12 19 15 8 16 15 11 10 Totalt 696 819 849 986 1 183 1 083 1 122 1 262 1 387 1 435 48 Tabellen viser tal avlagde PhD og doktorgradar ved universiteta og Norges handelshøyskole i perioden 2004-2013. Det har vore ein auke i tal doktorgradar totalt i Noreg frå 2012 til 2013, men auken er noko mindre enn dei to føregåande åra. Veksten er jamnare fordelt mellom institusjonane samanlikna med i fjor. Universitetet i Bergen har den største auken med 14 fleire avlagde doktorgradar. Norges handelshøyskole har hatt ein nedgang kvart år sidan 2010. I 2013 vart det her fullført ti doktorgradar. NTNU har tre færre avlagde doktorgradar, men opprettheld det høge nivået frå året før då dei hadde ein vekst på 39 doktorgradar.

Hordaland i tal Nr. 2-2014 17 Utdanning Rekordmange uteksaminerte kandidatar ved alle dei store utdanningsinstitusjonane Institusjon 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kjelde: Database for statistikk om høgre utdanning Endr. 2012-2013 Universitetet i Bergen 1 482 1 986 2 434 2 513 2 461 2 433 2 406 2 528 2 547 2 565 18 Høgskolen Stord/Haugesund 479 462 486 420 451 470 528 530 501 541 40 Høgskolen i Bergen 1 196 1 212 1 292 1 399 1 229 1 365 1 342 1 587 1 497 1 605 108 Norges handelshøyskole 1 027 912 1 010 1 181 1 233 1 193 1 256 1 249 1 341 1 400 59 Kunst- og designhøgskolen i Bergen 114 88 101 106 93 110 124 120 112 111 Bergen Arkitekthøgskole 14 23 19 21 29 20 27 25 24 18-6 Høgskolen Betanien 69 68 63 68 61 60 55 104 108 96-12 Haraldsplass diakonale høgskole 68 70 64 65 64 72 66 66 77 72-5 NLA Høgskolen Bergen 127 138 172 151 197 191 184 185 209 306 97 Totalt 4 576 4 959 5 641 5 924 5 818 5 914 5 988 6 394 6 416 6 714 298 Tabellen viser tal ferdige kandidatar ved universitet og høgskolar i Hordaland, med unntak av Sjøkrigsskolen, i perioden 2004-2013. Uteksaminerte kandidatar er her definert som personar som har gjennomført ei vitnemålsgjevande utdanning med utgangspunkt i godkjende kandidatnemningar. Avlagde doktorgradar er ikkje inkludert i desse tala. Totalt vart det uteksaminert 6 714 kandidatar frå universitet og høgskolar i Hordaland i 2013. Dette er ein auke på 298 frå året før. Etter ei utflating frå 2011-2012, er det igjen relativt stor vekst i talet på uteksaminerte kandidatar. Med unntak av 2008 har det vore vekst kvart år i perioden 2004-2013. Etter ein nedgang på 90 uteksaminerte kandidatar frå 2011 til 2012, har Høgskolen i Bergen det siste året hatt den største veksten med 108 uteksaminerte kandidatar. Også NLA Høgskolen Bergen har hatt ein stor vekst med 97 fleire uteksaminerte. Ved fleire av dei mindre utdanningsinstitusjonane har det vore ein liten nedgang. Den største nedgangen har Høgskolen Betanien hatt, med 12 færre kandidatar. Talet ser likevel ut til å ha stabilisert seg på eit høgare nivå samanlikna med perioden før 2010.

18 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Utdanning Størst auke i avlagde doktorgradar i medisin ved UiB Fagområde 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kjelde: Database for statistikk om høgre utdanning Endr. 2012-2013 Historisk-filosofiske fag 27 15 20 28 20 21 19 25 28 32 4 Matematisknaturvitskaplege fag 58 70 77 83 79 74 76 94 72 73 1 Medisin 36 36 34 51 81 65 87 79 98 112 14 Samfunnsvitskap 10 15 22 12 27 26 21 18 23 23 0 Helsefag 11 2 2 3 5 0 0 0 0 0 0 Juridiske fag 3 3 3 2 6 8 7 8 6 3-3 Odontologi 2 7 5 6 4 5 6 8 5 3-2 Psykologi 11 8 16 16 11 24 21 22 19 19 0 Utøvande musikkutdanning 0 1-1 0 0 0 0-1 1 Totalt 158 157 179 202 233 223 237 254 251 266 15 Tabellen viser tal avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen i perioden 2004-2013 etter studieområde. Som tidlegare år er det matematisk-naturvitskaplege fag og medisin som har klart flest avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen. Medisinske fag stod for den største auken frå 2012-2013 med 14 nye doktorandar og hadde dermed det høgste talet avlagde doktorgradar nokonsinne. Ved utøvande musikkutdanning har det vore avlagd éin ny doktorgrad, den første sidan 2007. Historisk-filosofiske fag held fram med å auke. Innan odontologi og juridiske fag vart det avlagd færre doktorgradar enn året før.

Hordaland i tal Nr. 2-2014 19 Forsking og innovasjon Næringslivet i Hordaland nyttar meir til FoU Forsking og utviklingsarbeid (FoU) er viktig for å kunne generere ny kunnskap og for å bruke denne kunnskapen på nye måtar. Det viser seg at føretak som investerer mykje i FoU er gjennomgåande meir innovative enn andre føretak. Difor er det interessant å følgje med på utviklinga innan FoU. FoU er eit mål på omfanget av ei investering som vi ønskjer skal føre til meir innovasjon. FoU blir som oftast målt i tal kroner eller tal årsverk som er knytt til FoU-arbeidet. FoU-utgifter etter sektor, Hordaland 2001-2012 Løpende priser (mill. kr) 2 500 2 250 2 000 1 750 1 500 1 250 1 000 Universitets- og høgskulesektoren er framleis den dominerande sektoren kva gjeld FoU-utgifter i Hordaland. I nasjonal samanheng er den tredje størst, etter Oslo og Sør-Trøndelag. Dei to andre sektorane ligg noko etter. Instituttsektoren passerte næringslivet i 2009 etter at delar av Uni Research blei ein del av Forskingsrådet sine basisløyvingar og vert no registrert som del av instituttsektoren. Næringslivet er den sektoren som nyttar minst på FoU, men har hatt ei positiv utvikling dei siste åra. 750 500 250 0 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2012 Kjelde: NIFU Næringslivet Universitets- og høgskolesektoren Instituttsektoren...men ligg framleis bak dei store lokomotiva Næringslivets FoU-utgifter i perioden 2001-2012 Løpande priser (mill. kr) 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 Hordaland (rød graf) auka frå 2001 fram til 2007. Her slo dei følgje med Sør-Trøndelag, men opplevde så ein nedgang frå 2007 til 2009. Sidan har utgiftene tatt seg opp igjen, men ligg framleis under 2007-nivå. Oslo har hatt ein auke frå 2001 til 2011 på 33 %, men gjekk ned 8 % frå 2011 til 2012. Akershus har tatt seg opp etter ein sterk nedgang frå 2001 til 2005. Sør-Trøndelag står likevel for den største prosentvise endringa frå 2011 til 2012 på 48 %. 1 000 0 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2012 Oslo Akershus Sør-Trøndelag Hordaland Rogaland Kjelde: NIFU

20 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Forsking og innovasjon Hordaland føre Oslo på innovasjonsaktivitet % 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 45 46 47 42 38 36 36 32 33 27 27 27 28 28 29 29 23 24 21 Finnmark (n=280) Vest-Agder (=726) Hedmark (=682) Oslo (n=3652) Aust-Agder (401) Rogaland (n=2089) Østfold (n=1006) Vestfold (n=1003) Hordaland (n=2019) Nordland (n=941) Akershus (n=2117) Møre og Romsdal (n=1347) Nord-Trøndelag (n=448) Troms (n=580) Buskerud (n=1074) Oppland (n=629) Telemark (623) Sør-Trøndelag (n=1231) Sogn og Fjordane (n=501) 5 500 5 000 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 Mill. Kr. Kjelde: NIFU Prosent av bedrifter med innovasjonsaktivitet Næringslivets FoU-utgifter (2012) Figuren viser innovasjonsaktivitet hos eit utval bedrifter i fylka dei siste tre åra. Næringslivets FoU-utgifter i 2012 på høgre akse. N = tal bedrifter i undersøkinga. Næringslivet sine FoU-utgifter treng ikkje henge saman med innovasjonsaktivteten hjå bedriftene. Hordaland skårar på det jamne (29 % av bedriftene har innovasjonsaktivitet), men ligg føre Oslo og ikkje så langt bak Akershus, som er fylka med dei høgaste FoU-utgiftene. Sør-Trøndelag er klart best i klassen med høge utgifter til FoU og tilsvarande høg innovasjonsaktivitet hjå bedriftene. 6,5 % av FoU-personale i næringslivet har doktorgrad Oslo Akershus Sør-Trøndelag 2212 2994 4479 318 452 290 414 1308 339 Figuren viser samansetningen av FoU-personale i næringslivet for kvart fylke. Personale er delt i tre kategoriar, forskarar/fagleg personale, anna FoU-personale og FoU-personal med doktorgrad. Hordaland 1136 669 126 Rogaland 1099 628 118 Buskerud Vestfold Møre og Romsdal Vest-Agder 1078 522 56 751 500 92 537 606 30 354339 77 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 Det er ein høgare prosentvis del som har doktorgrad i næringslivet i Hordaland (6,5 % av FoU-personalet) enn i Oslo (5,5 %). På toppen ligg fylka Akershus (12 %) og Sør-Trøndelag (14,2 %). Bak Hordaland ligg Rogaland der 6,4 % av FoU-personale har doktorgrad. Forskarar/ fagleg personale Med doktorgrad Anna FoU-personale Kjelde: NIFU

Hordaland i tal Nr. 2-2014 21 Bedrifter og føretak Utviklinga i tal bedrifter og føretak seier noko om innovasjonsevne og investeringsvilje i næringslivet. Næringslivet i Hordaland består av føretak og tilhøyrande bedrifter. Føretaket er den juridiske eininga. Bedrifter er lokalt avgrensa einingar som hovudsakleg driv verksemd innan ei bestemt næringsgruppe. Eit føretak kan ha meir enn ei bedrift knytt til seg dersom dei driv verksemd på ulike geografiske lokaliseringar eller innan ulike næringar. Alle lokale bedrifter som utøver same eller liknande aktivitet, utgjer ei næring. Bedrifter som ikkje er aktive ifølgje statistiske eller administrative kjelder, er haldne utanfor statistikken. Frå og med 2009 har SSB tatt i bruk ny næringsinndeling (SN2007). Sterkare bedriftsvekst enn folkevekst Med tilsette Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no 2011 2012 2013 2014 % i næringsgruppe Endr. 2013-2014 2011 2012 2013 2014 Tal % Jord- og skogbruk 374 379 357 343 2,2 2,2 2,0 1,9-14 -3,9 Fiske og fiskeoppdrett 140 151 154 164 0,8 0,9 0,9 0,9 10 6,5 Industri, oljeutvinning 1 004 982 994 1 015 5,8 5,6 5,6 5,6 21 2,1 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v. 2 167 2 212 2 359 2 436 12,6 12,7 13,3 13,5 77 3,3 Hotell, restaurant, handel, transport 5 571 5 540 5 631 5 618 32,3 31,9 31,6 31,1-13 -0,2 Finans og forretningsmessig tenesteyting 3 226 3 264 3 412 3 531 18,7 18,8 19,2 19,5 119 3,5 Undervisning og forsking 720 715 708 725 4,2 4,1 4,0 4,0 17 2,4 Helse- og sosialtenester 2 303 2 312 2 313 2 329 13,4 13,3 13,0 12,9 16 0,7 Anna tenesteyting 1 392 1 417 1 491 1 564 8,1 8,2 8,4 8,6 73 4,9 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar 344 376 348 345 2,0 2,2 2,0 1,9-3 -0,9 Uoppgjeve 2 34 33 13 0,0 0,2 0,2 0,1-20 -60,6 Total, bedrifter med tilsette 17 243 17 382 17 800 18 083 100,0 100,0 100,0 100,0 283 1,6 Utan tilsette Jord- og skogbruk 3 244 3 224 3 191 3 234 13,2 13,1 12,1 11,9 43 1,3 Fiske og fiskeoppdrett 374 375 407 396 1,5 1,5 1,5 1,5-11 -2,7 Industri, oljeutvinning 879 856 865 865 3,6 3,5 3,3 3,2 0 0,0 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v. 3 176 3 170 3 387 3 513 13,0 12,9 12,8 12,9 126 3,7 Hotell, restaurant, handel, transport 3 889 3 886 3 879 3 914 15,9 15,8 14,7 14,4 35 0,9 Finans og forretningsmessig tenesteyting 7 198 7 187 7 956 8 396 29,4 29,2 30,2 30,8 440 5,5 Undervisning og forsking 650 724 831 944 2,7 2,9 3,2 3,5 113 13,6 Helse- og sosialtenester 1 851 1 934 2 192 2 284 7,6 7,9 8,3 8,4 92 4,2 Anna tenesteyting 3 179 3 171 3 468 3 566 13,0 12,9 13,2 13,1 98 2,8 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar 45 0 24 21 0,2 0,0 0,1 0,1-3 -12,5 Uoppgjeve 12 77 160 87 0,0 0,3 0,6 0,3-73 -45,6 Total, bedrifter utan tilsette 24 497 24 604 26 360 27 220 100,0 100,0 100,0 100,0 860 3,3 Total, alle bedrifter 41 740 41 986 44 160 45 303 100,0 100,0 100,0 100,0 1 143 2,6 Tabellen viser tal bedrifter med og utan tilsette i ulike næringsgrupper ved inngangen av kvart år. Hordaland. Prosentveksten innan bedrifter utan tilsette er om lag dobbelt så sterk som veksten innan bedrifter med tilsette. Fordi det i utgangspunktet er fleire bedrifter utan tilsette enn med, blir dette forholdstalet enda større i reelle tal. For kvar bedrift ekstra Hordaland fekk med tilsette, fekk fylket tre bedrifter utan tilsette. Nær halvparten (49 %) av den totale bedriftsauken kom innan finans og forretningsmessig tenesteyting. Her kom det 3,7 bedrifter utan tilsette for kvar bedrift med tilsette. Stor vekst har det òg vore innan bygg og anlegg m.v. (18 %) og anna tenesteyting (15 %). Frå 2010 til 2011 var det ingen bedriftsvekst innan sekundærnæringane. I 2011 var det praktisk talt ingen bedriftsvekst i det heile, mens det i 2012 var bedriftsvekst i alle næringar utanom jord- og skogbruk og offentleg administrasjon, forsvar og trygdeordningar. Frå 2013 til 2014 var det vekst i alle næringar utanom fiske og fiskeoppdrett og offentleg administrasjon, forsvar og trygdeordningar.

22 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Bedrifter og føretak Stagnasjon utanom tenesteytande- og byggog anleggsnæringar 1. kvartal 2003=100 190 185 180 175 170 165 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 2003 K1 2004 K1 2005 K1 2006 K1 2007 K1 2008 K1 2009 K1 2010 K1 2011K1 2012K1 2013K1 2014K1 Anna tenesteyting Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning, gjenvinning, kloakk og renovasjon Undervisning og forsking Helse- og sosialtenester Finans og forretningsmessig tenesteyting Industri og oljeutvinning Hotell, restaurant, handel, transport Primærnæringane Off.adm og forsvar, sosialforsikring Kjelder: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Figuren viser utviklinga i talet på bedrifter i Hordaland frå 1. kvartal 2003 til 1. kvartal 2014. Alle bedrifter. Tala gjeld for første dato i kvartalet og er i realiteten det same som utgangen av forrige kvartal. Det er vekst i tenesteyting og bygg og anlegg, og utflating i primærnæringane, offentleg administrasjon, handel og reiseliv, og industri og oljeutvinning. Figuren viser dermed ei litt annleis todeling enn vi vanlegvis snakkar om. Tenesteyting og bygg og anlegg, og spesielt anna tenesteyting, har ei sterk utvikling i talet bedrifter, mens industri og oljeutvinning står stille nær 2003-nivået, primærnæringane har stabilisert seg på 2009-nivået, og talet bedrifter innan offentleg administrasjon er svakt nedadgåande. Bygg og anlegg og dei tenesteytande næringane hadde nokre års utflating etter finanskrisa, men viser no sterk formkurve: I 2012 vart det heile 2 174 fleire bedrifter i Hordaland, der 2 011 av dei kom i desse fem næringane, og i 2013 vart det 1 143 fleire bedrifter, der 1 171 kom i i desse fem. I desse to åra vart resten avspist med høvesvis 81 og 65 fleire bedrifter. I snitt var veksten i 2013 på 2,6 %, men dette talet er delt mellom i snitt 0,4 % vekst for dei fire næringane som ligg på botn i figuren over, og 4,2 % vekst for dei fem næringane som ligg på topp i figuren. Størst prosentvekst var for undervisning og forsking (8,4 %) og finans og forretningsmessig tenesteyting (4,9 %). Ser vi over lengre tid, er det kategorien anna tenesteyting som har hatt den sterkaste veksten, men dette skuldast nok i hovudsak at SSB nyttar ein ny standard for næringsinndeling frå første kvartal 2009. Frå 2008 til 2009 var det òg store endringar i undervisning og forsking og finans og forretningsmessig tenesteyting som (til dels) kan bli forklart av den nye næringsinndelinga.

Hordaland i tal Nr. 2-2014 23 Bedrifter og føretak Andre år på rad med bedriftsvekst 118 i samtlege regionar 116 118 116 114 112 110 108 106 104 102 100 2009K1 2010K1 2011K1 2012K1 2013K1 2014K1 114 Figuren viser utviklinga i talet bedrifter i kvar region frå 112 året før, ved inngangen til kvart år. Indeks med utgangspunkt i talet bedrifter i første kvartal 2009. 110 108 Det var i 2013 bedriftsvekst i samtlege regionar for andre 106 år på rad, men med noko større variasjon i vekstratane enn i 2012. I prosent var veksten størst i Voss og Hardanger med 104 4 %, og minst i Osterfjorden og Nordhordland med 1,5 %. 102 100 2009K1 2010K1 2011K1 2012K1 2013K1 2014K1 Vest Bergen Sunnhordland Nordhordland Bjørnefjorden Voss Hardanger Osterfjorden Kjelder: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Vest Bergen Sunnhordland Nordhordland Bjørnefjorden Voss Hardanger Osterfjorden Etableringsraten fell i alle fylke utanom Møre og Romsdal, men minst i Hordaland Figuren viser etableringsrate, definert som tal sysselsette i nyetablerte føretak (med tilsette) per 1 000 i arbeidsstyrka (sysselsette, sjølvstendige og registrert arbeidslause). 2001-2013. Oslo og Sogn og Fjordane er valt til samanlikning fordi dei for dei fleste åra utgjer topp og botn av fylka i Noreg. 16 14 12 10 8 6 4 2 39,6 I 2013 var det nedgang i etableringsraten i alle fylka i landet med unntak av Møre og Romsdal (som hadde samme rate som i 2012). Hordaland hadde minst nedgang, og gjekk med det frå 11. plass til 7. plass i etableringsrate blant dei norske fylka. I Hordaland var 5,6 per 1 000 i arbeidsstyrka tilsett i nyetablerte føretak i 2013, mot 6,3 i snitt for Noreg og 8,3 for Oslo (som har Noregs høgaste etableringsrate). For perioden 2001 til 2013 hadde Oslo det høgaste snittet nyetableringar per 1 000 personar i arbeidsstyrka (12,5), og Sogn og Fjordane det lågaste snittet (3,9). Oslo har hatt den høgaste etableringsraten i alle år utanom fire, og Sogn og Fjordane har hatt den lågaste raten i åtte av dei 13 åra vi har data for. Den høgaste plasseringa Hordaland har hatt, var andreplass i 2007, med 9,5 sysselsette i nyetablerte føretak per 1 000 i arbeidsstyrka. 0 2001 2002 2003 Oslo Noreg 2004 2005 2006 2007 2008 Hordaland Sogn og Fjordane 2009 2010 2011 2012 2013 For perioden under eitt hadde Hordaland eit snitt på 6,5, medan landsgjennomsnittet var på 7,1. Snittet for Hordaland er den sjette høgaste etableringsraten i landet, slått av Oslo, Akershus, Vestfold og begge agderfylka. Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken og PANDA.

24 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Bedrifter og føretak Tre kvartal på rad med den høgaste konkursraten i landet 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 2009K1 2009K2 2009K3 2009K4 2010K1 2010K2 2010K3 2010K4 2011K1 2011K2 2011K3 2011K4 2012K1 2012K2 2012K3 2012K4 2013K1 2013K2 2013K3 2013K4 2014K1 2014K2 Oslo Hordaland Noreg Sogn og Fjordane Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken Figuren viser tal konkursar per kvartal per 1 000 bedrifter den 1. januar kvart år, frå 1. kvartal 2009 til og med 2. kvartal 2014. Hordaland har no hatt den høgaste konkursraten i landet tre kvartal på rad. Dette har aldri skjedd så langt tilbake vi har data. I andre kvartal 2014 var raten 3,31 konkursar per 1 000 bedrifter. Berre to gongar har konkursraten vore høgare i Hordaland, i første og fjerde kvartal i 2009. Hordaland hadde i snitt for heile perioden den nest høgaste konkursraten i landet, med Oslo med den høgaste raten i snitt. For perioden 2009-2014 hadde Hordaland i snitt 2,6 konkursar per 1 000 bedrifter. Akershus og Vestfold hadde likt snitt med Hordaland, Oslo (2,8) hadde høgare snitt. Sogn og Fjordane hadde det lågaste snittet (1,3), og har hatt det lågaste, nest lågaste eller tredje lågaste snittet i samtlege kvartal unnateke eitt. Landsgjennomsnittet var på 2,3 (målt som gjennomsnitt av dei årlege konkursratane).

Hordaland i tal Nr. 2-2014 25 Bedrifter og føretak Overlevingsraten går òg ned 70 % 65 % 60 % Figuren viser delen nyetablerte føretak som framleis er aktive eitt år etter etablering i Sogn og Fjordane (grå linje), Noreg (sort), Hordaland (gul) og Oslo (raud). Horisontal akse viser etableringsår. 55 % 50 % 45 % 40 % 35 % 30 % 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Delen føretak som overlever sitt første leveår går gradvis nedover i alle fylka, og utviklinga i Hordaland ligg tett på den nasjonale utviklinga. Oslo har gjennomgåande den lågaste overlevingsraten i landet, og Sogn og Fjordane har i snitt den høgaste overlevingsraten. For Hordaland er overlevingsraten den 17. lågaste for eittårig overleving (48 % av føretak etablert i 2010 overlevde eitt år), niande lågaste for treårig overleving (40 % av føretak etablert i 2008 overlevde tre år), og 14. lågaste for femårig overleving (31 % av føretak etablert i 2006 overlevde fem år). Etter eitt år, Sogn og Fjordane Etter eitt år, Hordaland Etter eitt år, Noreg Etter eitt år, Oslo Kjelde: SSB Statistikkbanken Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Aust-Agder Nord-Trøndelag Oppland Telemark Nordland Vest-Agder Hordaland Rogaland Troms Buskerud Vestfold Noreg Hedmark Finnmark Østfold Sør-Trøndelag Akershus Oslo 0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % Overlevd fem år (etablert 2006) Overlevd tre år (etablert 2008) Overlevd eitt år (etablert 2010) Kjelde: SSB Statistikkbanken Figuren viser delen nyetablerte føretak som framleis er aktive eitt år etter etablering i 2010 (raude søyler), tre år etter 2008 (gule søyler), og fem år etter 2006 (grå søyler). Rangeringa av fylka er sortert etter treårsraten.

26 Hordaland i tal Nr. 2-2014 Bedrifter og føretak Kartet viser største næring per kommune som fargelagde kommuneflater og fordeling av sysselsette i næringane som kakediagram, der omkrinsen av kaka varierer med tal sysselsette i kommunen. Grunna at Bergen har eit høgt tal sysselsette er denne kaka stor. Av omsyn til framstillinga er diagrammet difor trekt ut av kommuneflata. Kartet viser også dei kommunane som har hatt auke i den største næringa frå 2013 til 2014. Kommunar med auke i største næring sin del av sysselsettinga er markert med skravur. Offentleg administrasjon m.v. har størst del av sysselsette i 24 av 33 kommunar i Hordaland. Denne kategorien omfattar administrasjon, undervisning samt helse og sosialtenester. Som ein også kan lese ut frå tabellane nedanfor veks talet på sysselsette i offentleg tenesteyting mykje. Det kan sjå ut til at kommunar med administrasjon m.v. som største sysselsettar tenderer til å vera innlandskommunar. Ei overvekt av dei ni kommunane der sekundær eller tertiærnæring har den største delen sysselsette er også kystkommunar. Det er viktig å ha i tankane at ei kartframstilling kan gi inntrykk av større skilnadar enn det som er reelt, sidan tala er kategoriserte. I ein del av kommunane er det få prosentpoeng som skil mellom største næring og nest største næring.

Hordaland i tal Nr. 2-2014 27 Sysselsetting og næringsstruktur For at ei næring skal kunne vekse, må bedriftene i denne næringa ha tilgang på kvalifisert arbeidskraft. Dette er ei av dei store utfordringane framover for næringslivet i Hordaland. Konkurransen om arbeidskrafta er stor. Ulike næringar konkurrerer ofte om den same arbeidskrafta. Sysselsettingsstatistikken viser kor mange personar som er i inntektsgivande arbeid, kor dei jobbar og i kva næring. Både lønstakarar og sjølvstendige er rekna som sysselsette. Fleire i arbeid enn det er arbeidsplassar til % av total Endr. 2012-2013 2010 2011 2012 2013 2012 2013 Tal % Jord- og skogbruk 3 120 2 793 2 581 2 527 1,0 1,0-54 -2,1 Fangst, fiske, fiskeoppdrett og -foredling 2 961 3 157 3 152 3 185 1,2 1,2 33 1,0 Herunder fiskeoppdrett 961 1 150 1 154 1 210 0,5 0,5 56 4,9 Industri, oljeutvinning 29 851 29 884 31 257 32 545 12,3 12,6 1 288 4,1 Herunder olje, maskin, fartøy, elektro 19 519 19 691 21 052 22 455 8,3 8,7 1 403 6,7 Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning 22 118 23 050 23 237 24 047 9,1 9,3 810 3,5 Herunder produksjon og distr av el, varme og gass 1 819 1 846 1 840 1 894 0,7 0,7 54 2,9 Media, kultur og kommunikasjon 11 517 11 681 11 918 11 460 4,7 4,4-458 -3,8 Herunder kunst, kultur, idrett og aktivitetar 4 427 4 521 4 605 4 134 1,8 1,6-471 -10,2 Hotell, restaurant, handel, transport 54 115 54 476 54 713 54 901 21,5 21,3 188 0,3 Herunder sjøfart 4 236 4 017 4 139 4 058 1,6 1,6-81 -2,0 Herunder hotell og restaurant 7 763 7 840 8 075 8 158 3,2 3,2 83 1,0 Forretningsmessig og annan privat tenesteyting 51 699 54 176 55 795 56 226 21,9 21,8 431 0,8 Herunder FoU 1 812 1 897 1 864 1 902 0,7 0,7 38 2,0 Kommunal tenesteyting 44 057 44 820 44 563 45 043 17,5 17,4 480 1,1 Statleg tenesteyting 25 096 25 669 26 217 27 130 10,3 10,5 913 3,5 Uoppgjeve/ufordelt 1 098 1 003 1 007 1 087 0,4 0,4 80 7,9 I alt (arbeidsstad Hordaland) 245 632 250 709 254 440 258 151 100 100 3 711 1,5 Yrkesaktive (bustad Hordaland) 251 110 256 335 260 175 264 372 4 197 1,6 Registrerte arbeidslause 6 133 5 384 4 683 5 470 787 16,8 Nettopendling -5 478-5 626-5 735-6 221-486 8,5 Busette, 16-66 år 323 286 327 819 333 630 337 860 4 230 1,3 Sysselsettingsgrad (arbeidsstad Hordaland) 76,3 76,4 0,1 (pp) Sysselsettingsgrad (bustad Hordaland) 78,0 78,2 0,2 (pp) Kjelde: SSB via PANDA (Plan og analysesystem for næringsliv, demografi og arbeidsmarked) og SSB Statistikkbanken Tabellen viser registerbaserte tal (frå veke 47) på sysselsette med arbeidsstad i Hordaland i ulike næringsgrupper, i reelle tall, og endring frå 2012 til 2013. Tal henta frå PANDA. Arbeidslause er registrerte ved utgangen av november. Tal henta frå SSB Statistikkbanken. Sysselsettingsgrad er berekna som sysselsette i prosent av busette (ved utgangen av året) mellom 16 og 66 år. I 2013 var det ein auke på 3 711 sysselsette i Hordaland, som er på nivå med auken i 2012. Samstundes vaks talet yrkesaktive med 4 197, som er 357 fleire enn året før. Befolkninga mellom 16 og 66 vaks med 4 230, som er ein del mindre enn veksten i 2012, men nesten heilt likt talet yrkesaktive. Resultatet av dette er at sysselsettingsgraden gjekk litt opp i 2013. Når det er større auke i talet yrkesaktive (busette i Hordaland som er i arbeid kvar som helst) enn i talet sysselsette (personar busett kvar som helst med arbeidsplass i Hordaland), betyr det samstundes ein auke i nettopendlinga ut frå Hordaland. Denne auken har vore på heile 8,5 %, og det er no 6 221 fleire yrkesaktive i Hordaland enn det finns arbeidsplassar. Den største auken i arbeidsplassar siste året kom innan oljeutvinning, -tenester, -raffinering, produksjon og reparasjon av maskinar, fartøy, plattformer og elektro, mens den største reduksjonen kom innan kunst, kultur, idrett og aktivitetar. Olje- og gassutvinning, elektro- og maskinvareindustri og bygging av fartøy og oljeplattformer utgjer over to tredeler av sysselsettinga innan industrien i Hordaland. Når denne delen av industrien har høgare vekst i sysselsettinga enn industrien samla, betyr det at den øvrige industrien hadde nok eit svakt år, med tilbakegang i sysselsettinga på 115 arbeidsplassar, tilsvarande -1,1 %.