Foto: Business Region Bergen. Nr Hordaland i tal. Næring, innovasjon og kompetanse

Transkript

1 Foto: Business Region Bergen Nr Hordaland i tal Næring, innovasjon og kompetanse

2

3 Forord Utdanning, forsking og næringsutvikling er område som det er spesielt viktig å følgje med på i tida vi no er inne i med omstruktureringar og nedbemanningar i nærigslivet, men også omstilling og nyetableringar. Utfordringa er å ta vare på den kompetansen som er bygd opp i høgteknologiske miljø og bransjar og trekkje vekslar på den i eksisterande og nye vekstnæringar i Hordaland. Statistikk er tilbakeskuande og kan seie noko om korleis utviklinga har vore fram til no, men det vil og vere eit etterslep i høve til dagens verkelegheit. Likevel gjev statistikken verdfull informasjon om korleis utviklinga har vore og i kva retning hordalandssamfunnet utviklar seg i. Omlegging i registrering av bedrifter og sysselsette i SSB gjer at det ikkje er mogleg å samanlikne tal for 215 med tidlegare år. Tal for arbeidsløyse blir oppdatert kvar månad og er den statistikken som seier mest om utviklinga i næringslivet per i dag. Frå august 215 til august 216 har arbeidsløysa i Hordaland stige med 21 %. Det gjer at arbeidsløysa i Hordaland no ligg over landsgjennomsnittet. Her finn vi store geografiske utslag internt i Hordaland og store forskjellar mellom næringane. Arbeidsløysa aukar mest blant ingeniørar, industriarbeidarar og tilsette i bygg og anlegg. Hordaland er eit av landets største eksportfylke. Nedgangen i eksportverdien av petroleumsprodukt held fram, men det som er gledeleg er at denne nedgangen blir kompensert av ein sterk auke i eksportverdien av fisk i 216. Samla eksportverdi frå Hordaland er difor høgare i 216 enn i 214. Forskings- og utviklingsaktivitetar er spesielt viktig i den omstillingstida vi no er inne i. Næringslivets utgifter til FoU i Hordaland gikk betydeleg ned etter finanskrisa, men har dei siste åra vist ein oppgang. Frå 213 til 214 auka næringslivets sine utgifter til FoU med 23 %, som er den nest største auken av alle fylka i Noreg, berre slått av Akershus. Hordaland ligg framleis bak andre fylke som vi liker å samanlikne oss med på dette området, men tek likevel inn på fylke som Rogaland og Buskerud. Det meste av tala som blir presentert i Hordaland i tal, finn du også i vår statistikkteneste på nett: statistikk.ivest.no. God lesing! Bergen, oktober 216 Kathrin Jakobsen Seksjonsleiar Forsking, internasjonalisering og analyse Regionalavdelinga 3

4 Innhald Forord...3 Utdanning... 6 Forsking og innovasjon Bedrifter og føretak Sysselsetting og næringsstruktur...22 Arbeidsløyse...28 Utvalde næringar...3 Marine næringar... 3 Energiklynga Landbruk Reiseliv Eksport...42 Internasjonalt...43 Kjelder og meir informasjon

5 Utdanning Utdanningssystemet i Noreg omfattar tre nivå: grunnskole, vidaregåande skole og universitet og høgskole. Universitets- og høgskoleutdanning blir igjen delt inn i kort og lang. Doktorgradsutdanninga kjem på toppen av dette. Hovudfokus vil vere på gjennomføringa av dei ulike utdanningsløpa og korleis dette avspeglar seg i befolkninga. Som eigar av dei vidaregåande skolane i Hordaland er det ei viktig målsetting for Hordaland fylkeskommune å auke delen elevar som fullfører vidaregåande utdanning. Figur 1.1: Prosent innbyggjarar 2-66 år med høgare utdanning

6 Utdanning Gjennomsnittleg endring Bergen Grunnskole 31,3 26,3 23, 22,5 -,5 -,4 Vidaregåande skole 42,2 4,1 37,3 36,9 -,2 -,3 Universitet og høgskole kort 19,2 22,9 26,3 26,6,4,4 Universitet og høgskole lang 5,5 8,5 12,7 13,4,3,5 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 1,9 2,2,6,6, -,2 Sunnhordland Grunnskole 36,7 31,3 32,2 32,1 -,5,1 Vidaregåande skole 48,1 48,8 48,5 48,5,1 -, Universitet og høgskole kort 12,6 16,3 19,7 19,9,4,4 Universitet og høgskole lang 1,8 2,5 4,2 4,5,1,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning,9 1,1,5,5, -,1 Hardanger Grunnskole 33,5 28,4 24, 23,7 -,5 -,5 Vidaregåande skole 51,5 52, 52,1 51,5,, Universitet og høgskole kort 12,3 16, 19,1 19,8,4,4 Universitet og høgskole lang 1,9 2,6 4,4 4,5,1,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning,8,9,4,4, -,1 Voss Grunnskole 33,1 28,4 24,8 24,4 -,5 -,5 Vidaregåande skole 49,7 49,9 48,3 47,7, -,2 Universitet og høgskole kort 14,1 17,5 2,9 21,6,3,4 Universitet og høgskole lang 2,6 3,5 5,6 6,,1,3 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning,5,8,4,4, -,1 Bjørnefjorden Grunnskole 36,1 31, 26,6 26,3 -,5 -,5 Vidaregåande skole 47,4 47, 46,4 46,1 -, -,1 Universitet og høgskole kort 13,3 17,3 21,1 21,4,4,5 Universitet og høgskole lang 2,4 3,4 5,3 5,7,1,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning,8 1,2,5,5, -,1 Vest Grunnskole 4,4 34, 29,7 29,2 -,6 -,5 Vidaregåande skole 45,6 46,1 45,2 45,1,1 -,1 Universitet og høgskole kort 11,4 15,7 19,5 19,9,4,5 Universitet og høgskole lang 1,6 2,9 5, 5,3,1,3 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 1, 1,2,6,5, -,1 Osterfjorden Grunnskole 44,6 37,4 32,3 31,7 -,7 -,6 Vidaregåande skole 44,5 47,9 48,2 48,4,3, Universitet og høgskole kort 9,2 12, 15,9 16,1,3,5 Universitet og høgskole lang 1, 1,8 3,3 3,4,1,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning,8 1,,3,4, -,1 Nordhordland Grunnskole 38,6 32,7 28,7 28,2 -,6 -,5 Vidaregåande skole 48, 48,9 48,7 48,5,1 -, Universitet og høgskole kort 1,9 15, 18,1 18,7,4,4 Universitet og høgskole lang 1,7 2,5 4, 4,2,1,2 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning,8,9,5,5, -,1 Hordaland Grunnskole 34,2 28,8 25,1 24,7 -,5 -,5 Vidaregåande skole 44,8 43,9 42,1 41,7 -,1 -,2 Universitet og høgskole kort 15,9 19,7 23,2 23,5,4,4 Universitet og høgskole lang 3,8 5,9 9, 9,5,2,4 Uoppgjeve eller inga fullført utdanning 1,4 1,7,6,6, -,1 Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Tabell 1:1: Prosent innbyggjarar over 16 år etter høgste fullførte utdanning i perioden , per 1.1. kvart år. Vidaregåande utdanning inkluderer nivået Påbygging til høgare utdanning som omfattar utdanningar som byggjer på vidaregå- ande skole, men som ikkje er godkjend som høgare utdanning. Universitets- og høgskolenivå kort omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning som varer inntil fire år. Universitets- og høgskolenivå lang omfattar alle som har fullført ei universitets- eller høgskoleutdanning som varer meir enn fire år. 6

7 Utdanning Hordaland i tal Nr , Universitetsog høgskole kort, 27 % 1995, 49 % 25, 48 % 25, 24 % 1985, 47 % 1995, 2 % 1985, 14 % 215, Universitetsog høgskole lang, 11 % 25, 7 % 1995, 5 % 1985, 3 % 1985, 36 % 1995, 26 % 25, 21 % 215, Grunnskule, 19 % med høgare utdanning i Hordaland. Samstundes har det blitt færre med grunnskule og vidaregåande som høgste fullførte utdanning. I 1985 var det 36 % med grunnskule som høgste utdanning. I 215 utgjorde desse knappe 2 %. Forskjellar mellom Bergen og regionane Det har vore ei liknande utvikling i utdanningsnivået på regionsnivå i fylket sjølv om det er store forskjellar mellom Bergen og resten av Hordaland. I Bergen har to av fem innbyggjarar universitets- eller høgskoleutdanning, mot ein av fire i Sunnhordland, Hardanger, Voss, Bjørnefjorden og Vest og ein av fem i Osterfjorden og Nordhordland. Kvinnene passerte mennene i år 2 215, Vidaregåande skole, 43 % Grunnskule Vidaregåande skole Universitets- og høgskole kort Universitets- og høgskole lang Figur 1.2: Høgaste fullførte utdanningsnivå i befolkninga mellom 2 og 66 år i Hordaland, fordelt på grunnskule, vidaregåande skule, kort universitets- og høgskuleutdanning og lang universitets- og høgskuleutdanning, for åra 1985, 1995, 25 og Kjelde: SSB Utdanningsnivået blant kvinner har auka meir enn for menn dei siste 25 åra. Det var i underkant av 15 % kvinner med høgare utdanning i 199, blant menn var talet om lag 18 %. Sidan har denne utviklinga gått raskare for kvinnene. I år 2 var nivået likt i Hordaland, 22,3 %, deretter har forskjellane auka. I 215 var talet 36,7 % for kvinner mot 29,4 % for menn. Ser ein på alder er det stadig fleire unge med eit høgt utdanningsnivå. Her og ser ein klare forskjellar mellom kvinner og menn. Til dømes finn ein det høgaste utdanningsnivået blant kvinner i aldersgruppa 3-39 år. Her er det nesten 6 % som har høgare utdanning. 4 Utdanningsnivået aukar størst vekst i hovudstaden Utdanningsnivået i Noreg er jamt høgt (sjå kartet i figur 1.1). På fylkesnivå har mellom tre og fire av ti innbyggjarar mellom 2 og 66 år høgare utdanning med Oslo som eit klart unnatak, der over 53 % har høgare utdanning. I Hordaland utgjer denne delen 38,7 %. Dette er høgare enn dei andre fylka på Vestlandet, men bak Akershus (41,6 %) og Sør-Trøndelag (4,1 %). I fylka som ikkje huser større universitet eller større utdanningsinstitusjonar er utdanningsnivået lågare og dei fleste ligg på eit nivå kring 3 %. Det er i hovudstaden at utdanningsnivået har endra seg mest dei seinare åra. Over tid stadig fleire med høgare utdanning Utviklingstrekka når det gjeld utdanningsnivået i Hordaland (og i Noreg elles) er at det har vore ein stor auke i delen av befolkninga med høgare utdanning dei siste 3 åra. Til dømes utgjorde denne delen berre 17 % i 1985 medan det no er 38 % Prosent Figur 1.3: Prosentdel menn og kvinner med høgare utdanning i Hordaland (personar over 16 år). Kjelde: SSB Menn Kvinner 7

8 Utdanning Auken i gjennomføringsgraden på vidaregåande skolar i Hordaland held fram Delen elevar som fullfører vidaregåande opplæring går litt opp og ned etter kva år dei starta utdanninga (figur 1.3). Av dei som starta utdanninga i Hordaland i 21, som er det siste målepunktet vi har, var det 72,9 % som hadde gjennomført utdanninga fem år etter, 87,1 % i studieførebuande program og 59,5 % i yrkesfaglege program. Det er ein oppgang på 2,4 % i delen som gjennomførte utdanninga på fem år samla for alle studieretningane. Det er dessverre ikkje mogleg å samanlikne tal for 21-kullet med dei som starta før. 21-kullet har tilsynelatande 7,7 % høgare gjennomføringsgrad på studieførebuande enn dei som starta i 29, men dette skuldast ei endring i det underliggjande kodeverket, og representerer ikkje ein reel auke. Det er berre tala for alle utdanningsprogramma samla som kan samanliknast over tid, og her er det altså ein auke på 2,4 % (sjå nærare forklaring i eigen tekstboks). Før brotet i tidsserien har det vore små endringar i gjennomføringsgraden blant elevane over tid, men det har likevel vore ein svak avtakande gjennomføringsgrad i studieførebuande program for dei som starta i åra 26-29, og ein (enda) svakare stigande gjennomføringsgrad i yrkesfag. Både i studieførebuande og yrkesfaglege program er det flest jenter som gjennomfører utdanninga. Historisk har kjønnsforskjellane vore betydeleg større på studieførebuande program enn på yrkesfaglege program. I og med den nye fordelinga av elevar på alternativ opplæring frå og med 21-kullet, har dette endra seg. På studieførebuande var det 4,2 % høgare gjennomføringsgrad for jenter som starta i 21, medan tilsvarande på yrkesfag var 7,1 % høgare gjennomføringsgrad for jenter. Om dette er eit varig skifte veit vi først når vi får fleire årgangar med det nye kodeverket, så det er for tidleg å seie at skilnaden mellom studieprogramma for tidlegare år berre var grunna plasseringa av dei på alternativ opplæring. Om endring i registrering Fram til og med 29-kullet blei alle i alternativ opplæring registrert på studieførebuande program. Dette er elevar som har behov for spesialundervisning, jamfør 5-1 i opplæringslova. Dei har lågare gjennomføringsgrad enn dei andre elevane, og følgjeleg blei tala for studieførebuande lågare, medan tala for yrkesfag blei høgare enn dei elles ville vore. Frå og med 21-kullet er dei på alternativ opplæring fordelt på alle studieprogramma. Dette medfører ein kraftig auke i gjennomføringsgraden på studieførebuande, særleg for gutar, og ein litt mindre nedgang på yrkesfag. Vi veit ikkje kor stor del av endringa som skuldast endringa i kodeverket, og følgjeleg er ikkje tala for dei individuelle utdanningsprogramma samanliknbare mellom 21-kullet og åra før. Samla for begge utdanningsprogramma er det likevel den same elevmassen, så totaltala kan samanliknast over tid Figur 1.4: Del elevar som har fullført vidaregåande skole innan fem år etter oppstart i 21. Tala omfattar både offentlege og private skolar i Hordaland. Dei raude stolpane viser delen elevar som har fullført vidaregåande utdanning på studieførebuande program, yrkesfaglege program (gul) og alle program (grøn) Studieførebuande program Jenter - studieførebuande Gutar - studieførebuande Yrkesfaglege program Jenter - yrkesfagleg Gutaryrkesfagleg Alle program Kjelde: Skoleporten, Utdanningsdirektoratet 8

9 Utdanning Hordaland i tal Nr Betre enn snittet i gjennomføringsgrad på både studieførebuande og yrkesfag Gjennomføringsgraden i vidaregåande opplæring i Hordaland er på 72,9 %, og er om lag på landsgjennomsnittet (72,7 %), sjå tabell 1.2. Gjennomføringsgraden i studieførebuande program er derimot noko høgare i Hordaland (87,1 %) enn for landet som heilskap (85,8 %). På studieførebuande er det fem fylke som har høgare gjennomføringsgrad enn Hordaland, og det er nok ein gang Sogn og Fjordane som toppar lista med 92,5 %. Merk at den nye fordelinga av elevar med alternativ opplæring (sjå tekstboksen) også gir store utslag i samanlikninga mellom fylka. Hordaland er det fylket som har desidert størst vekst i gjennomføringsgraden på studieførebuande mellom 29- og 21-kullet. Vi veit ikkje kor stor del av dette som skuldast endringar i kodeverket, men i Hordaland går dei fleste av elevane som har alternativ opplæring, på yrkesfag. Når desse no ikkje lenger registrerast på studieførebuande, men er spreidd mellom studieprogramma, gjer dette at tala for 21-kullet ikkje er samanliknbare med kulla før. Dermed går Hordaland frå å vere fylket med nest dårlegast gjennomføringsgrad på studieførebuande til å vere landets femte beste. Gjennomføringsgraden på yrkesfag i Hordaland er 59,5 %, litt over landssnittet (58,9 %). Dette plasserer Hordaland på Alle program Studieførebuande Yrkesfaglege Akershus 77,9 89,4 62 Sogn og Fjordane 76,5 92,5 62,6 Oslo ,6 Møre og Romsdal 75,6 87,2 64,7 Vest-Agder 74, ,4 Rogaland 73,9 84,9 64,1 Nord-Trøndelag 73,3 88,9 61,3 Hordaland 72,9 87,1 59,5 Vestfold 72,7 86,4 57,3 Sør-Trøndelag 72,5 84,5 6,3 Telemark 72,4 84,2 6,6 Buskerud 71,7 83,3 59,1 Aust-Agder 71,6 86,4 58,7 Oppland 71,5 88,2 57,8 Hedmark 7,5 84,2 57,1 Østfold 67 85,4 51,4 Nordland 65, ,8 Troms 65,7 83,5 51,7 Finnmark 54,4 74 4,2 Heile landet 72,7 85,8 58,9 Kjelde: Skoleporten, Utdanningsdirektoratet niandeplass av fylka. Møre og Romsdal har høgast del som fullfører yrkesfag innan fem år etter dei starta, med 64,7 %, tett følgd av Vest-Agder (64,4 %) og Rogaland (64,1 %). Hordaland har saman med Rogaland og Akershus klårt flest elevar i yrkesfaglege program. Akershus har i likskap med Rogaland høgare gjennomføringsgrad for yrkesfaglege elevar enn det Hordaland har. Svakare progresjon i yrkesfaglege program enn i studieførebuande program Progresjonen på yrkesfaglege program er betydeleg lågare enn på studieførebuande program. Medan 77,5 % av elevane i studieførebuande program har fullført på normert tid, har berre 39,6 % i yrkesfaglege program gjort det same (figur 1.4). 1 % 9 % 8 % 7 % 6 % 5 % 4 % 3 % 2 % 1 % % 14,6 6,6 5,8 14,8 58,1 Alle program Fullført og bestått på normert tid Slutta Kjelde: Skoleporten, Utdanningsdirektoratet 4,5 6, 2,5 9,6 77,5 Studieførebuande program Fullført og bestått på meir enn normert tid Fullført, ikkje bestått 24,3 7,2 9, 19,9 39,6 Yrkesfaglege program I opplæring fem år etter påbyrja Vg1 Tabell 1.2: Del elevar som har fullført vidaregåande opplæring fem år etter at dei starta i 21, etter fylke. Tal for alle program totalt, studieførebuande program og yrkesfaglege program. Tala omfattar både private og offentlege skolar. Figur 1.5: Gjennomstrømming for elevar i vidaregåande skole i Hordaland etter fullføringsgrad, både offentlege og private skolar. Elevane begynte i vidaregåande skole i 21. Fullføringsgraden er målt 5 år etter, dvs. i

10 Utdanning Litt under halvparten av dei som ikkje har fullført vidaregåande opplæring i løpet av fem år etter dei starta, har avslutta utdanningsløpet sitt. Det er ein langt større del av dei som ikkje har fullført som går på yrkesfag enn på studieførebuande. 24,3 % av alle yrkesfagselevar i 21-kullet har slutta i løpet av femårsperioden frå dei starta. Tilsvarande for studieførebuande er 4,5 %. Det er også ein større del av dei som starta på yrkesfag som framleis er i vidaregåande opplæring (9 %) enn det er i studieførebuande program (2,5 %). Noko av skilnaden kan truleg skuldast at elevane på studieførebuande program har to år ekstra på å fullføre vidaregåande opplæring (normert tid er 3 år), medan dei fleste elevane på yrkesfaglege program berre har eitt år ekstra (normert tid er år). Igjen ser vi at endringa i kodeverket (sjå tekstboks) markant har endra forholdet mellom studieførebuande og yrkesfag. For 29-kullet var det 1% på studieførebuande og 2% på yrkesfag som slutta, medan det for 21-kullet var høvesvis 4,5% og 24,3%. Meir enn ein tredjedel av elevane på Vg2-yrkesfag i Hordaland går ut i lære Overgangen frå Vg2 i yrkesfaglege utdanningsprogram blir sett på som ein av dei mest kritiske overgangane med tanke på auka gjennomføring i vidaregåande opplæring. Det er på dette tidspunktet ungdommane har moglegheit til å gå frå å vere elevar til lærlingar. Tilgangen på læreplassar påverkar derfor overgangen i stor grad, men elevane sine karakterar, fråvær, osv. vil også påverke moglegheitene til å få læreplass. I 215 gjekk 37,1 % av elevane på Vg2 i Hordaland over i lære, 23,9 % byrja på påbygging til studiekompetanse og 21 % var ute av vidaregåande opplæring for minimum eitt år (figur 1.6). Sjølv om delen som går ut i lære etter Vg2 har auka for Hordaland dei siste åra, har dei auka meir i andre fylke, og følgeleg er det ti fylke som kan vise til ein større del elevar som får læreplass etter å ha fullført to år i skole. Oslo ligg lågaste med 26,5 %. Det er små endringar i desse tala frå år til år på landsbasis, men det er relativt store forskjellar mellom fylka. Hordaland, Rogaland og Akershus har flest elevar på yrkesfag (mellom 3 og 3 4 elevar). Blant fylka i Noreg er det størst del elevar som får læreplass i Sogn og Fjordane (44,7 %) og Rogaland (43,4 %). Oslo skil seg ut ved å ha lågast del elevar som tek påbygging til studiekompetanse (13,1 %). Oslo har også klart høgast del av Vg2-elevar som går over på studiekompetansegivande løp innan yrkesfaglege utdanningsprogram (18 %) Prosent overgangar Læreplass Yrkeskompetansegivandeløp i skole Studiekompetansegivande løp innan yrkesfaglege utdanningsprogram Påbygging til studiekompetanse Repetisjon på lågare eller same trinn Ute av vidaregåande opplæring eitt år Anna Kjelde: Skoleporten, Utdanningsdirektoratet Hordaland Rogaland Akershus Figur 1.6: Overgangar frå Vg2-yrkesfag etter type overgang og fylke. Tal for dei tre fylka som har flest elevar på yrkesfag. Tal for

11 Utdanning Hordaland i tal Nr Jo høgare grunnskolepoeng, jo høgare sjanse for å gjennomføre Det er ein sterk samanheng mellom grunnskolepoeng og gjennomføringsgrad på vidaregåande skole. Den store forskjellen mellom studieførebuande og yrkesfag i delen som gjennomfører, kan i stor grad vere grunna forskjellar i tal grunnskolepoeng mellom elevane (figur 1.6). Tal frå SSB viser at elevane som byrjar i yrkesfag har systematisk færre grunnskolepoeng enn elevane som byrjar i studieførebuande. I hadde over halvparten av elevane som starta på yrkesfag under 35 grunnskolepoeng, medan tilsvarande på studieførebuande var 9,7 %. Delen som gjennomfører varierer med tal grunnskolepoeng. Ved å ta høgde for tal grunnskolepoeng, er det små forskjellar i delen som gjennomfører mellom studieførebuande og yrkesfag. Den største skilnaden er å finne i gruppa med grunnskolepoeng. Her har elevar på yrkesfag 11 prosentpoeng høgare gjennomføringsgrad enn elevar på studieførebuande. Blant elevar som har meir enn 35 grunnskolepoeng, er delen som gjennomfører noko hø g- are i studieførebuande program enn i yrkesfag. For elevar med mindre enn 35 grunnskolepoeng er situasjonen motsett; prosentdelen som gjennomfører er høgast i yrkesfag (unnateke dei med mindre enn 25 grunnskolepoeng). Blant elevar med 4 eller fleir grunnskolepoeng som starta på vidaregåande i 21, fullførte minst 85 % i løpet av fem år etter start både på yrkesfag og studieførebuande. Om grunnskolepoeng Grunnskolepoeng er eit samla mål for elevane sine karakterar i fag ved avslutninga av 1. trinn. Alle talkarakterane, både eksamen og standpunkt, blir summert og summen blir delt på tal karakterar. Dette gjennomsnittet blir deretter multiplisert med 1. Det blir ikkje berekna grunnskolepoeng for elevar som manglar karakter i meir enn halvparten av faga] Gjennomføringsgrad (prosent) Mindre enn og over Ukjent Kjelde: SSB Studieførebuande program Yrkesfaglege program Figur 1.7: Prosent elevar og lærlingar i Norge som gjennomfører innan fem år etter at dei starta videregående opplæring, etter program og tal grunnskolepoeng. Tal for dei som starta i

12 Utdanning Høgast og lågast grunnskolepoeng i dei minste kommunane Gjennomsnittleg grunnskolepoeng for elevane i Hordaland varierer mellom 39,1 poeng i Ullensvang og 48,3 poeng i Modalen (kart 1.8). Andre kommunar med låg poengsum er Etne, Vaksdal, Fitjar, Fusa, Bømlo og Kvam, medan Masfjorden, Fedje, Samnanger og Sveio alle har høg poengsum. Dei store og middels store kommunane ligg i mellomsjiktet. Gjennomsnittleg grunnskolepoeng i Bergen er 42,1. Dette er om lag det same som i andre store byar som Kristiansand (42,), Stavanger (42,) og Trondheim (41,8), medan det er høgare enn i Oslo (41,5). Jentene har høgare grunnskolepoeng (43,7) enn gutane (39,6) for Hordaland under eitt. Det same mønsteret finn vi i kommunane, med unnatak av Masfjorden, der jentene og gutane i snitt har like mange poeng, og Austrheim, der gutane har fleir grunnskolepoeng enn jentene. Kjønnsskilnadene i grunnskolepoeng forplantar seg over i vidaregåande opplæring, der det er ein klårt større del jenter som gjennomfører utdanninga enn gutar. Figur 1.8: Gjennomsnittleg grunnskolepoeng etter kommune og kjønn. Programområde Endr Tal Prosent Bygg og anlegg Design og handverk Elektrofag Helse- og sosialfag Mediar og kommunikasjon Naturbruk Restaurant- og matfag Service og samferdsel Teknikk og industriell produksjon Totalt Kjelde: Fagopplæringskontoret, Hordaland fylkeskommune Tabell 1.3: Tal avlagde fagprøver i Hordaland Fagprøve er ein avsluttande prøve innan yrkesfag. 211 var siste året det blei avlagd fagprøvar etter både R94-reformen og Kunnskapsløftet. Tala frå 212 og framover er dermed ikkje direkte samanliknbare med åra før. 12

13 Utdanning Hordaland i tal Nr Auke i tal avlagde fagprøver I 215 blei det avlagt 373 fagprøver i Hordaland, noko som er ein oppgang på 22 frå året før (tabell 1.3). Veksten har vore størst innan helse og sosialfag med 678 avlagde fagprøver og 89 fleire enn året før. Totalt sett er det teknikk og industriell produksjon som er det fagområdet det blir avlagd flest fagprøver i, med 749 i 215. Den største prosentvise veksten finn vi i naturbruk med ein auke på 41 %. Færrast fagprøver blei avlagt i mediar og kommunikasjon, kor berre fire avla fagprøve i 215. Seks av ni fagområder har hatt nedgang i tal fagprøver i 215 samanlikna med året før. Størst er nedgangen på Service og samferdsel med 3 færre enn i 214, medan prosentnedgangen er størst på Mediar og kommunikasjon, kor det er ei halvering. Liten nedgang i tal uteksaminerte kandidatar frå universitet og høgskolar Totalt vart det uteksaminert kandidatar frå universitet og høgskolar i Hordaland i 215 (tabell 1.4). Dette er ein auke på 259 frå året før. Etter ein nedgang i 214, er det altså igjen auke i tal uteksaminerte kandidatar i Hordaland, slik det elles har vore i heile perioden Det er Høgskolen i Bergen som har hatt den største veksten det siste året med totalt 93 fleire kandidatar. Den største prosentvise veksten er det NLA Høgskolen Bergen som står for med 5,9 % auke siste år. Den største nedgangen i tal kandidatar har vore ved Haraldsplass diakonale høgskole med 13 færre i 215 enn i 214. Den største prosentvise nedgangen er ved Bergen Arkitekthøgskole med 31,4 % færre uteksaminerte kandidatar. Dette kjem etter dei nesten dobla talet uteksaminerte kandidatar i 214 samanlikna med året før. Auke i avlagde doktorgrader ved UiB siste år Det har vore ein nedgang i tal avlagde doktorgradar totalt i Noreg frå 214 til 215 (tabell 1.5). Totalt vart det avlagt doktorgradar i fjor, noko som er 23 færre enn året før. Blant dei fire tradisjonelle universiteta i Norge er det berre Universitetet i Bergen som har hatt oppgang, med 3 fleire avlagde doktorgradar i 215 enn året før. Universitetet i Oslo hadde ein nedgang på 35 og NTNU 25, medan ved Universitetet i Tromsø Norges arktiske universitet er det like mange som i 214. Det er også UiB som har hatt størst auke av alle universiteta i landet. Den største produksjonen er likevel framleis ved UiO med 484 avlagde doktorgrader i 215, følgd av NTNU med 342 og UiB med 246. Ved Norges handelshøyskole blei det avlagt 16 doktorgradar i 215, noko som er ein auke på tre samanlikna med året før. Auke i tal medisinske doktorgradar siste år Som tidlegare år er det matematisk-naturvitskaplege fag (realfag) og medisin som har klart flest avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen, med høvesvis 75 og 97 avlagde doktorgradar i 215. (tabell 1.6) Etter ein relativt stor nedgang i 214 samanlikna med året før, auka talet avlagde doktorgrader ved medisin med 22 i 215. Institusjon Endr Universitetet i Bergen * Høgskolen Stord/Haugesund Høgskolen i Bergen * Norges handelshøyskole Kunst- og designhøgskolen i Bergen Bergen Arkitekthøgskole Høgskolen Betanien Haraldsplass diakonale høgskole NLA Høgskolen Bergen Totalt Kjelde: Database for høgare utdanning, Norsk samfunnsvitenskapelig datatjeneste (NSD) Tabell 1.4: Ferdige kandidatar ved universitet og høgskolar i Hordaland (u/sjøkrigsskolen), Uteksaminerte kandidatar er her definert som personar som har gjennomført ei vitnemålsgjevande utdanning med utgangspunkt i godkjende kandidatnemningar. Avlagde doktorgradar er ikkje inkludert i desse tala. * Tal for 214 er reviderte og redusert med ein kandidat på UiB og ein på HiB samanlikna med tal publisert i Hordaland i tal nr

14 Utdanning Institusjon Endr Universitetet i Bergen Universitetet i Oslo Universitetet i Tromsø - Norges arktiske universitet Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet Universitetet i Stavanger Universitetet i Agder Nord universitet * Universitetet for miljø- og biovitenskap Norges handelshøyskole Totalt Kjelde: Database for høgare utdanning, Norsk samfunnsvitenskapelig datatjeneste (NSD) Tabell 1.5: Avlagde PhD- og doktorgradar ved universiteta og Norges handelshøyskole, * Universitetet i Nordland har endret navn til Nord universitet. Fagområde Endr Historisk-filosofiske fag * 21-5 Matematisk-naturvitskapelege fag Medisin * Samfunnsvitskap Helsefag Juridiske fag Odontologi * 1 1 Psykologi Utøvande musikkutdanning * Totalt Kjelde: Database for høgare utdanning (DBH), NSD, statistikk.ivest.no Tabell 1.6: Avlagde doktorgradar ved Universitetet i Bergen, , etter studieområde. * Tal for 214 er reviderte og har derfor nokre avvik fra tala publisert i Hordaland i tal nr

15 Forsking og innovasjon Forsking og utviklingsarbeid (FoU) er viktig for å kunne generere ny kunnskap og for å bruke kunnskapen på nye måtar. Det viser seg at føretak som investerer mykje i FoU er gjennomgåande meir innovative enn andre føretak. Difor er det interessant å følgje med på utviklinga innan FoU. FoU er eit mål på omfanget av ei investering som vi ønskjer skal føre til meir innovasjon. FoU blir som oftast målt i tal kroner eller tal årsverk som er knytt til FoU-arbeidet. Næringslivet aukar mest Universitets- og høgskulesektoren (UoH) er den dominerande sektoren knytt til FoU-utgifter i Hordaland (figur 2.1). Sektoren har lenge vore størst, og har over tid auka meir enn instituttsektoren og næringslivet. I 29 blei delar av Uni Research overført frå UoH-sektoren til instituttsektoren. Utgiftsnivået blei difor vesentleg høgare i instituttsektoren, som passerte næringslivet i statistikken. Sidan har det vore ei utflating i FoU-utgifter i Instituttsektoren. Næringslivet opplevde ein nedgang i utgiftsnivået etter finanskrisa i 28, men hadde fram til 214 den største prosentvise veksten samanlikna med dei andre sektorane. Med ein 23 % auke mellom 213 og 214 passerte næringslivet instituttsektoren kva gjeld utgifter til FoU. Til samanlikning auka utgiftene i UoHsektoren med 6 %, medan instituttsektoren auka med 1 %. Nest høgaste vekst i Hordaland Når vi samanliknar med andre fylke ser vi at det er lågare utgifter til FoU i Hordaland enn i dei utvalde fylka (figur 2.2). Frå 213 til 214 har FoU-utgiftene auka i alle fylka unntatt Oslo, der utgiftene har falle sidan toppåret 211. Akershus hadde den sterkaste veksten med 35,5 %. Hordaland hadde nest høgaste vekst med 23 % og ligg nærare utgiftsnivået i Rogaland og Buskerud. Næringslivet i Hordaland hadde utgifter til FoU på 1,6 milliardar kr i 214, Sør-Trøndelag 3 mrd. og Oslo 5,2 mrd. kr Oslo 211=6 65 Løpande priser (mill. kr) Løpande prisar (mill.kr) Universitets- og høgskolesektoren Instituttsektoren Næringslivet Oslo Akershus Sør-Trøndelag Hordaland Rogaland Buskerud Figur 2.1: FoU-utgifter i Hordaland etter sektor i perioden I 29 blei delar av Uni research overført frå UoHsektoren til insittuttsektoren i statistikken. Kjelde: NIFU Figur 2.2: Næringslivets årlege FoU-utgifter etter fylke i perioden Kjelde: NIFU 15

16 Forsking og innovasjon Stor kjønnsvariasjon blant fylka Dei tre FoU-sektorane skil seg òg frå kvarandre når det gjeld rekruttering av kvinner (figur 2.3). Her ligg næringslivet eit stykke bak UoH- og instituttsektoren. Det er også skilnad mellom fylka. Til dømes har Vest-Agder 19 % kvinneleg FoUpersonale i næringslivet, medan Finnmark har 38 % kvinner. Finnmark skil seg positivt ut òg innan dei andre sektorane og har klårt høgast del kvinner på 59 % i UoH- og instituttsektoren. Universitets- og høgskolesektoren rekrutterer størst del kvinner i 12 av fylka. Om vi ser bort frå Aust-Agder (15 %), som har eit lite talgrunnlag, og Finnmark, varierer delen kvinner i UoH-sektoren frå 41 % i Sør-Trøndelag til 59 % i Vestfold. I instituttsektoren er variasjonen større: 32 % i Sør-Trøndelag og 53 % i Møre og Romsdal. Hordaland har ein total del kvinner innan forskings- og utviklingsarbeid på 44 % fordelt slik: næringslivet 21 %, instituttsektoren 4 % og UoH 47 %. Doktorgradar i næringslivet Hordaland på landsnittet Samansetnaden av FoU-personale i næringslivet varierer mellom fylka i landet (figur 2.4). Delen med doktorgrad i Hordaland låg på 6,4 % i 214, omtrent på landsnittet på 6,5 %. Dette er på nivå med Rogaland (6,5 %), Sogn og Fjordane (6,8 %) og Vest-Agder (6,2 %). Høgast prosentdel med doktorgrad finn vi i Telemark (18 %), Troms (15 %) og Sør-Trøndelag (14 %). På botnen er Finnmark (utan doktorgradar), Aust-Agder (1,2 %) og Nord-Trøndelag (3,2 %) Vest-Agder Rogaland Møre og Romsdal Sør-Trøndelag Vestfold Østfold Aust-Agder Telemark Nordland Hordaland Sogn og Fjordane Nord-Trøndelag Oppland Akershus Troms Buskerud Oslo Hedmark Finnmark Norge Svalbard* Kjelde: NIFU Næringslivet Instituttsektoren Universitets- og høgskolesektoren Figur 2.3: Figuren viser kor stor del av forskare / fagleg personale som jobbar med FoU som er kvinner innan kvar sektor i kvart fylke i 214. Figuren er sortert etter del kvinneleg forskare / fagleg personale innan FoU i næringslivet. *= Det er ikkje tal for FoU-personale i næringslivet på Svalbard. Oslo Akershus Sør-Trøndelag Rogaland Buskerud Hordaland Vestfold Møre og Romsdal Vest-Agder Forskarar fagleg personale u/doktorgrad Anna FoU-personale Forskarar fagleg personale m/ doktorgrad Kjelde: NIFU Figur 2.4: Figuren viser samansetningen av FoU-personale i næringslivet i 214 for dei ni fylka med flest FoU-personale i næringslivet totalt. Personale er delt i tre kategoriar: forskarar/fagleg personale, anna FoU-personale og FoU-personal med doktorgrad. 16

17 Bedrifter og føretak Utviklinga i tal bedrifter og føretak seier noko om innovasjonsevne, investeringsvilje i næringslivet og konjunkturelle høve i fylket. Næringslivet i Hordaland består av føretak og tilhøyrande bedrifter. Føretaket er den juridiske eininga. Bedrifter er lokalt avgrensa einingar som hovudsakleg driv verksemd innan ei bestemt næringsgruppe. Eit føretak kan ha meir enn ei bedrift knytt til seg dersom dei driv verksemd på ulike geografiske lokaliseringar eller innan ulike næringar. Alle lokale bedrifter som utøver same eller liknande aktivitet, utgjer ei næring. Kategorien «bedrifter utan tilsette» omfattar enkelmannsføretak, sjølvstendig næringsdrivande. Bedrifter som ikkje er aktive ifølgje statistiske eller administrative kjelder, er haldne utanfor statistikken. Frå og med 29 har SSB tatt i bruk ny næringsinndeling (SN27). Lågkonjunkturen rammar Hordaland, men endring i sysselsettingsregisteret gjer det vanskeleg å samanlikne utviklinga i 215 mot tidlegare år Tabell 3.1 viser at talet på bedrifter er redusert innan alle bransjar i privat sektor med tilsette. Tabellen viser òg auke i talet bedrifter utan tilsette. Sysselsettingsregisteret har blitt lagt om for hausten 215 (sjå også neste kapittel), og fleire som tidlegare har vore registrert i små stillingar står no registrert utan desse stillingane. Dermed kan små bedrifter i 215 ha fått endra % i næringsgruppe Endr Tal % Med tilsette Jord- og skogbruk ,9 1, ,2 Fiske og fiskeoppdrett ,9 1,, Industri, oljeutvinning ,6 5, ,1 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v ,8 13, , Hotell, restaurant, handel, transport ,6 31, ,3 Finans og forretningsmessig tenesteyting ,6 18, ,6 Undervisning og forsking ,9 4, , Helse- og sosialtenester ,8 13, ,4 Anna tenesteyting ,8 8, ,5 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar ,8 2, 1,3 Uoppgjeve 22 13,1,1-9 -4,9 Total, bedrifter med tilsette , 1, ,8 Utan tilsette Jord- og skogbruk ,4 1,7 87 2,7 Fiske og fiskeoppdrett ,4 1,4 29 7,3 Industri, oljeutvinning ,2 3, ,3 Bygg og anlegg, kraft- og vassfors., gjenvinning m.v ,8 13, ,5 Hotell, restaurant, handel, transport ,4 14, ,8 Finans og forretningsmessig tenesteyting ,7 31, 877 1, Undervisning og forsking ,6 3,7 98 9,4 Helse- og sosialtenester ,4 8, ,3 Anna tenesteyting ,6 13, ,9 Offentleg administrasjon og forsvar, trygdeordningar 22 16,1, ,3 Uoppgjeve 17 79,4, ,2 Total, bedrifter utan tilsette , 1, ,9 Total, alle bedrifter , 1, ,3 Kjelde: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Tabell 3.1: Talet bedrifter, med og utan tilsette, i ulike næringsgrupper ved inngangen av 215 og 216. Hordaland. 17

18 Bedrifter og føretak sin tilsettstatus, utan at den faktiske aktiviteten har endra seg. Dette slår ut på forholdet mellom bedrifter med og utan tilsette per 1. januar, og ein kan sjå av tabell 3.1 at det for alle næringar utanom jord- og skogbruk og offentleg administrasjon har vore ein mindre nedgang i bedrifter med tilsette enn det har vore auke i bedrifter utan tilsette. Registerendringa gjer at det er skjult reelle endringar i aktivitet som vi ikkje kan sjå utslaget av. Til dømes kan vi ikkje vite kva effekt lågkonjunkturen innan petroleumssektoren har hatt, og om noko av auken i registrerte enkeltmannsbedrifter er personar som har slutta i oljerelaterte, store bedrifter. Aktiviteten har likevel gått ned: Frå 215 til 216 steig talet bedrifter i Hordaland med 2,3 prosent. Året før steig talet på alle bedrifter med 4,3 prosent. Historisk sett er det dei tenesteytande næringar som har hatt den kraftigaste veksten Figur 3.1 viser den historiske utviklinga av talet på bedrifter i Hordaland. Generelt ser vi ein formidabel bedriftsvekst innan tenesteytande næringar, og ei utflating i primær- og sekun- dærnæringar, med nokre unntak: Det er vekst i bygg og anlegg, det er utflating i hotell, restaurant, handel og transport, og det er nedgang i offentleg administrasjon. Legg merke til at figur 3.1 ikkje viser dei endringsprosessane som næringslivet i Hordaland i desse tider er inne i. Det er for eksempel venta ei viss positiv utvikling i eksportindustrien i løpet av 216 på grunn av svekka kronekurs. Eit «todelt» næringsliv - strukturendringane held fram Perioden viser at det er dei tenesteytande næringane som er i kraftig auke i talet på bedrifter, medan tradisjonell industri og primærnæringane ligg på eit forholdsvis stabilt nivå. Talet på bedrifter (med og utan tilsette) innan offentleg sektor har blitt redusert sidan kvartal 23= K1 24 K1 25 K1 26 K1 27 K1 28 K1 Kjelder: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Figur 3.1: Utviklinga i talet på bedrifter i Hordaland frå 1. kvartal 23 til 1. kvartal 216. Alle bedrifter. Tala gjeld for første dato i kvartalet og er i realiteten det same som utgangen av forrige kvartal. 29 K1 Anna tenesteyting Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning, gjenvinning, kloakk og renovasjon Undervisning og forsking Helse- og sosialtenester Finans og forretningsmessig tenesteyting 21 K1 211K1 212K1 213K1 214K1 215K1 216K1 Industri og oljeutvinning Hotell, restaurant, handel, transport Primærnæringane Off.adm og forsvar, sosialforsikring K1 21K1 211K1 212K1 Kjelder: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no 213K1 214K1 215K1 216K1 Vest Bergen Sunnhordland Nordhordland Bjørnefjorden Voss Hardanger Osterfjorden Figur 3.2: Utviklinga i talet på bedrifter i kvar region frå året før. Ved inngangen til kvart år. Indeks med utgangspunkt i talet bedrifter i første kvartal 29. Fjerde år på rad med bedriftsvekst i alle regionar, men utflating i Hardanger og Osterfjorden I alle åra i perioden auka talet på bedrifter i alle regionar. Dette mønsteret gjeld ikkje heilt lengre. Figur 3.2 viser at talet på bedrifter har flata ut i Hardanger og Osterfjorden. 18

19 Bedrifter og føretak Hordaland i tal Nr Høgaste etableringsrate sidan 27 Etableringsraten er her definert som tal sysselsette i nyetablerte føretak med tilsette per 1 personar i arbeidsstyrka. Figur 3.3 viser at etableringsraten står i sterk kontrast til den svake bedriftsveksten. For perioden viser tal at bedriftsveksten er svak, men korrigert for nytilsette har den ikkje vore høgare enn i 23 og 27. Hordaland har i siste periode nesten tatt igjen landsgjennomsnittet. Ei historisk samanlikning med dei andre fylka, viser at Hordaland har hatt ei positiv utvikling. Rangeringa til Hordaland stig frå 11. plass i 212 til sjuandeplass i 213, til femteplass i 214, medan i 215 og 216, så langt, er Hordaland på ein sjetteplass. Hordaland har ikkje hatt høgare plassering sidan 29 (tredjeplass). Oslo har hatt landets høgaste etableringsrate sidan 21. Sogn og Fjordane har med unntak av 214 hatt den lågaste etableringsraten sidan 29. Hordaland har landets høgaste konkursrate I perioden har Hordaland hatt høgare konkursrate enn landsgjennomsnittet (figur 3.4). Avstanden til landsgjennomsnittet har auka dei siste åra, og i perioden har Hordaland den høgaste konkursraten i Noreg, og raten har heller aldri vore høgare i Hordaland. Konkursraten auka i fjerde kvartal 215 og auka ytterlegare i dei to første kvartala av 216. Konkursraten i Hordaland er i andre kvartal 216 målt til rekordhøge fem per tusen bedrifter, mot eit landsgjennomsnitt på 3,4. Sogn og Fjordane har den lågaste raten på berre ein av tusen. Hordaland har i snitt for heile perioden vist i figur 3.4 den nest høgaste konkursraten i landet, med Nordland med den høgaste raten i snitt. Sogn og Fjordane har den lågaste raten i snitt , Høgaste etableringsrate Hordaland Noreg Lågaste etableringsrate K1 29K2 29K3 29K4 21K1 21K2 21K3 21K4 211K1 211K2 211K3 211K4 212K1 212K2 212K3 212K4 213K1 213K2 213K3 213K4 214K1 214K2 214K3 214K4 215K1 215K2 215K3 215K4 216K1 216K2 Høgaste konkursrate Hordaland Noreg Lågaste konkursrate Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken og PANDA. Kjelde: Eigne utrekningar basert på SSB Statistikkbanken Figur 3.3: Etableringsrate, definert som tal sysselsette i nyetablerte føretak (med tilsette) per 1 i arbeidsstyrka (sysselsette, sjølvstendige og registrert arbeidslause) Figur 3.4: Tal opna konkursar per kvartal per 1 bedrifter 1. januar, frå 1. kvartal 29 til og med 2. kvartal

20 Bedrifter og føretak Størst tal opna konkursar innan oppføring av bygg Figur 3.5 viser dei fire næringane (på detaljert næringsnivå) der det har vore minst ti opna konkursar i eitt av kvartala sidan 29. Med få unntak er det innan oppføring av bygg det har vore flest konkursar. Dei tre andre næringane er drift av restaurantar og kafear, utleige av diverse fast eigedom, og diverse post- og bodtenester Under 4 % av føretaka etablert i 29 overlevde tre år Figur 3.6 viser eitt-, tre- og femårig overlevingsrate for føretak etter etableringsår for Hordaland, landet, og høgaste og lågaste fylkesverdi. Historisk sett for perioden viser det seg at overlevingsraten utviklar seg i negativ retning. Utviklinga speglar nok utviklinga som går i retning av teknologisk endring, globalisering og tøffare konkurranse i alle marknader. På kort sikt ser ein frå figuren at det er ein viss variasjon, og legg merke til at overlevingsraten for hordalandsbedriftene aukar i perioden Dette er eit positivt teikn medan vi ventar på tala for Hordaland ligg tett på landssnittet for alle overlevingsmåla. Av føretak etablert i Hordaland i 212 var 49,6 % aktive eitt år etter, bedrifter etablert i 21 er 36,6 % aktive etter tre år og av dei som er etablert i 28, er det 3,8 % igjen etter fem år. Nyetableringar i Hordaland lever ikkje lenge. Overlevingsraten er nest lågast for ettåringar, 12-plass for treåringar og nest sist for femåringar. Dette inntrykket korresponderer med utviklingtrekka i figur 3.4. Bedriftsetableringar i Oppland ser ut til å vere det sikraste sidan dette fylket har dei høgaste overlevingsratane K1 29K2 29K3 29K4 21K1 21K2 21K3 21K4 211K1 211K2 211K3 211K4 212K1 212K2 212K3 212K4 213K1 213K2 213K3 213K4 214K1 214K2 214K3 214K4 215K1 215K2 215K3 215K4 216K1 216K2 Oppføring av bygg Andre post- og bodtenester Kjelde: SSB Statistikkbanken Drift av restaurantar og kafear Utleige av eigen eller leigd fast eigedom elles Figur 3.5: Opna konkursar etter næring, frå 1. kvartal 29 til og med 2. kvartal 216. Hordaland Høgaste overlevingsrate, eitt år Noreg, eitt år Hordaland, eitt år Minste overlevingsrate, eitt år Høgaste overlevingsrate, tre år Hordaland, tre år Noreg, tre år Minste overlevingsrate, tre år Høgaste overlevingsrate, fem år Noreg, fem år Hordaland, fem år Minste overlevingsrate, fem år Kjelde: SSB Statistikkbanken Figur 3.6: Overlevingsrate (delen nyetablerte føretak som framleis er aktive etter eitt, tre og fem år) etter etableringsår. Eitt- og femårige rater er vist i dempa fargar. 2

21 Sysselsetting og næringsstruktur For at ei næring skal kunne vekse, må bedriftene i denne næringa ha tilgang på kvalifisert arbeidskraft. Dette er ei av dei store utfordringane framover for næringslivet i Hordaland. Konkurransen om arbeidskrafta varierer og er påverka av bl.a. konjunkturane. Sysselsettingsstatistikken viser kor mange personar som er i inntektsgivande arbeid, kor dei jobbar og i kvar næring. Både lønstakarar og sjølvstendige er rekna som sysselsette. Registerbasert sysselsettingsstatistikk er frå og med 215 basert på eit nytt datagrunnlag for lønnstakarar. Hovudkjelda fram til og med 214 var NAVs Arbeidstakerregister (Aa-registeret). I 215 blei rapporteringa til NAV til dette registeret samordna med rapportering av lønns- og personelldata til Skatteetaten og SSB. Det felles rapporteringssystemet blir kalt a-ordninga. A-ordninga gir generelt eit betre datagrunnlag ved at det er meir korrekt på individnivå samt at det dekker fleire lønnstakarforhold enn Aa-registeret. Samla sett vurderer SSB at kvaliteten på den registerbaserte sysselsettingsstatistikken er blitt betre frå og med 215, men endringa i statistikken gjer det vanskeleg for oss å samanlikne utvikling over tid. For Noreg samla oppgir SSB at talet sysselsette er 6 lågare i det nye datagrunnlaget enn ved det gamle opplegget. Forskjellen er på 2,4 prosent, og gjer at registertall for sysselsatte i 4. kvartal 214 sammanlikna med 4. kvartal 215 ikkje utrykker ei faktisk endring. Få kommunar der industrien er størst Kartet viser at offentleg sektor er størst i over halvparten av kommunane (19 av 33 kommunar er gråfarga). Tertiærnæringane (tenesteytande næringar) er størst i ti kommunar, og sekundærnæringane (utvinning, industri og bygg og anlegg) er størst i fire kommunar. Primærnæringane (jord- og skogbruk, fangst, fiske og akvakultur) er ikkje størst i nokon kommunar, men har relativt store kakestykke i fleire kommunar, med Austevoll og Tysnes som dei største. For mange kommunar kan det vere små marginar som skil mellom den eine eller den andre grunnfarga i kartet. Det er ingen klare teikn til skil mellom kyst og innland, og mellom nord og sør. Foto: Christian pedersen Foto: Christiane Wilke - Lisens: CC 21

22 Sysselsetting og næringsstruktur Kjelder: SSB Statistikkbanken, statistikk.ivest.no Figur 4.1: Kartet viser største næring per kommune som fargelagde kommuneflater og fordeling av sysselsette i næringane som kakediagram, der omkrinsen av kaka varierer med tal sysselsette i kommunen. Av omsyn til framstillinga er kakediagrammet for Bergen trekt ut av kommuneflata. Tal for

23 Sysselsetting og næringsstruktur Hordaland i tal Nr Tal 215 % av total Jord- og skogbruk 2 151,8 Fangst, fiske, fiskeoppdrett og -foredling ,3 Herunder fiskeoppdrett 1 394,5 Industri, oljeutvinning ,7 Herunder olje, maskin, fartøy, elektro ,3 Bygg og anlegg, kraft- og vassforsyning ,6 Herunder produksjon og distr av el, varme og gass 1 832,7 Media, kultur og kommunikasjon ,5 Herunder kunst, kultur, idrett og aktivitetar ,7 Hotell, restaurant, handel, transport ,4 Herunder sjøfart ,4 Herunder hotell og restaurant ,2 Forretningsmessig og annan privat tenesteyting ,8 Herunder FoU 1 828,7 Kommunal tenesteyting ,3 Statleg tenesteyting ,9 Uoppgjeve/ufordelt 1 595,6 I alt (arbeidsstad Hordaland) Yrkesaktive (bustad Hordaland) Registrerte arbeidslause Nettopendling Busette, år Sysselsettingsgrad (bustad Hordaland) 75,4 Høg utpendling frå dei nest mest sentrale kommunane Kartet i figur 4.2 viser arbeidsplassdekninga i fylket delt inn i fem kategoriar (sjå tabell 4.2 på neste side for verdiane for kommunane). Den lågaste dekninga (58 % eller lågare) finn vi i fleire av dei nest mest sentrale kommunane (Sund, Os, Samnanger, Askøy, Meland og Sveio). Den nest lågaste dekninga finn vi i kommunar som òg ligg tett på kommunar med høg dekning. Låg arbeidsplassdekning finn vi altså i tett integrerte kommunar, og skuldast høg utpendling kombinert med låg innpendling, mens vi finn høg arbeidsplassdekning i kommunar som anten ligg veldig sentralt (Bergen, Haugesund), eller litt for seg sjølve (Modalen, Austevoll, Fedje). Høg arbeidsplassdekning kan altså skuldast både høg innpendling, eller svak arbeidsmarknadsintegrasjon. Følgande kommunar har høgare arbeidsplassdekning enn 1 %: Stord, Austevoll, Odda, Fusa, Bergen, og Modalen. I det nest høgaste sjiktet finn ein òg kommunar med fleire/ større lokale eller regionale arbeidsplassar: Fjell, Kvinnherad, Voss, Lindås og Kvam. Kjelde: SSB via PANDA (Plan og analysesystem for næringsliv, demografi og arbeidsmarked) og SSB Statistikkbanken Tabell 4.1: Registerbaserte tal (frå veke 47) på sysselsette med arbeidsstad i Hordaland i ulike næringsgrupper, i absolutte tal, relative tal. Tal henta frå PANDA. Arbeidslause er registrerte ved utgangen av november. Tal henta frå SSB Statistikkbanken. Sysselsettingsgrad er berekna som yrkesaktive i prosent av busette mellom 16 og 66 år (ved utgangen av året). Endring i registreringane midt i ei omstillingstid Lågkonjunkturen i petroleumsindustrien kan ha ført til negativ utvikling i talet på sysselsetting innan fleire bransjar i Hordaland, men på grunn av endringane i a-registeret kan vi ikkje vite dei faktiske endringane i sysselsettinga. Tabell 4.1 og 4.2 viser derfor berre sysselsettinga per 215, og ikkje historiske data (som vi ikkje kan samanlikne mot). Kjelde: SSB Statistikkbanken Figut 4.2: Kartet viser prosentvis arbeidsplassdekning i Hordaland for 215. Arbeidsplassdekning vil seie talet arbeidsplassar (sysselsette etter arbeidsstad) i prosent av talet arbeidstakarar (sysselsette etter bustad). Ei arbeidsplassdekning på meir enn 1 % betyr at talet på arbeidstakarar som arbeider i kommunen er større en talet arbeidstakarar som er busett i kommunen (inklusive dei som arbeider i eigen kommune eller andre stader). 23