REISELIVSSTRATEGI FOR HORDALAND 2009-2015

HORDALAND FYLKESKOMMUNE Reiseliv Arkivsak 200801540-9 Arkivnr. 370 Saksh. Nybø, Karen Louise Saksgang Samferdselsutvalet Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato 31.03.2009 31.03.2009 22.04.2009-23.04.2009 REISELIVSSTRATEGI FOR HORDALAND 2009-2015 SAMANDRAG Reiselivsplan for Hordaland 1998 2002 blei lenga fleire år utover opprinneleg periode og vidareført med Strateginotat for reiselivsutvikling 2006 2008. Reiselivssatsinga er med andre ord langsiktig og det blir rapportert om god resultatoppnåing i perioden. Det er gjennomført ein prosess for å lage forslaget til Reiselivsstrategi for Hordaland 2009 2015. Prosessen er samkjørt med reiselivssatsinga i programmet Virkemidler for regional FoU og Innovasjon. Ein tidlegare versjon er presentert i Regionalt næringsforum 6.februar 2009, deretter justert og forslaget er vedlegg til saka. Hordaland Fylkeskommune, Fylkesmannen i Hordaland og Innovasjon Norge skal leggje strategien til grunn for si forvalting av verkemiddel i høve til reiseliv. Sidan reiseliv involverer mange sektorar og ulike aktørar, samarbeider både Samferdselsavdelinga, Kultur- og idrettsavdelinga, Strategi- og næringsavdelinga og Opplæringsavdelinga med Arbeidslag reiseliv om gjennomføring av tiltak. FORSLAG TIL INNSTILLING Fylkesutvalet vedtar Reiselivsstrategi for Hordaland 2009 2015. Fylkesutvalet peiker på at det er særleg viktig at dei aktuelle sektorane medverkar aktivt i gjennomføringa av Reiselivsstrategi for Hordaland 2009 2015. Paul M. Nilsen Vedlegg: Forslag til Reiselivsstrategi for Hordaland 2009-2015 Jan Per Styve

FYLKESRÅDMANNEN, 11.03.2009: Stoda for reiselivet i Hordaland Reiselivet har hatt ei god utvikling i Hordaland dei siste 10 åra. Sidan alle som er på reise meir enn ein dag, må overnatte, er utviklinga i overnattingar i hotell, camping, hyttegrender ein god indikator for aktivitet i reiselivet. I 2008 hadde talet vokse med 17% sidan 1998 til 2.543.764, etter ein bunn i 2003. Hordaland sin andel av dei totale overnattingane i Noreg har lege stabilt rundt 9%. Veksten i utandandske overnattingar har vore omkring 11,7% i Hordaland, medan veksten i norske overnattingar i hotell, camping, hyttegrender har vore om lag 19,6% dei siste fem åra. Med ein marknadsandel på 64% i 2008 er det likevel flest norske reisande i fylket. I utanlandstafikken til Hordaland står Tyskland for den største andelen med Storbritannia på andreplass før Nederland Regionale variasjonar kjem fram når vi ser på talet på hotellovernattingar. Bergen er så stor at dei med 22,8% vekst i hotellovernattingar der løfter heile fylket til samla vekst på 16,7% i perioden 2000 til 2008. Hardanger, som er den største reiselivsdestinasjonen i fylket for øvrig, har det gått meir opp og ned i perioden, men dei avsluttar sterkt med 10% vekst i hotellovernattingar frå 2007 til 2008. Også på Voss har utviklinga i hotellovernattingar svinga. Noko av forklaringa er at kapasiteten på tradisjonelle hotellsengar der er redusert med 13 %. Hytteturismen er viktig for Hordaland, men overnatting i private hytter blir ikkje fanga opp i statistikken. Eit eksempel er at Transportøkonomisk institutt kom fram til at det var 456.000 overnattingsdøgn på Voss i 2007 medan offisielt registrerte, kommersielle overnattingar i hotell, hytte og camping var på 121.306. Hordaland har også ein betydeleg cruisetrafikk. Totalt var det i 2008 333 cruiseanløp med rundt rekna 288.000 passasjerar. Anløpa fordeler seg på Bergen, Eidfjord, Ulvik, Rosendal og Jondal. Bergen har aleine 260 anløp og plasserar seg som ein av dei verkeleg store cruisehamnane på verdsbasis. I tillegg hadde Flåm mange anløp der gjestene mellom anna nytter seg av tenester og opplevingar på Voss. Cruisegjestane vert tilbode forskjellige rundturar og aktivitetspakkar og gir betydeleg aktivitet innan transport, servering og opplevelsesnæringane. Mellom fylka i Fjord Norge dominerer Rogaland yrkestrafikken. Ferie- og fritidstrafikken er størst i Hordaland, sjølv om veksten i dette segmentet er større i Rogaland. I Sogn og Fjordane er camping dominerande. Ein stor og aukande del av campinggjestene i Fjord Norge kjem frå Polen og talet på overnattingar om vinteren og i byane har auka. Om ein ser samla på alle fire fjordfylka, ser ein at denne regionen ligg på topp av alle landsdelar i Noreg når det gjeld talet på hotellovernattingar i perioden mai- sept. frå 2003 til 2008, men blir slått av indre austlandet når det gjeld heilårstrafikk. Bortsett frå Sørlandsregionen, har Fjord Norge hatt sterkast veskst i overnattingar totalt sidan 1998 med sine 28%. Den nesten like store Oslofjordregionen ligger like bak med 26%. Bakgrunn for ny reiselivsstrategi Reiselivsplan for Hordaland 1998 2002 blei lenga fleire år utover opprinneleg periode og vidareført med Strateginotat for reiselivsutvikling 2006 2008. Reiselivsstrategien skal utdjupe Regionalt Utviklingsprogram og dermed vere førande for bruk av offentlege verkemiddel på reiselivsfeltet, både i fylkeskommunen, Innovasjon Norge og Landbruksavdelinga til Fylkesmannen i Hordaland. Forvaltninga av bransjeretta kompensasjonsmidlar til reiselivet frå 2004 til 2006 skjedde utfrå denne strategien og tiltaka er under gjennomføring ut 2009. Det vart sett opp resultatmål for strateginotatet 2006 2008. Tabellen gir ein kort gjennomgang, sjølv om ikkje alle desse faktorane kan tilskrivast den felles innsatsen for reiselivsutvikling i Hordaland. Det er aktuelt å supplere dette oversynet når prosjekta frå kompensasjonsmidlane er gjennomførte. Oppsette resultatmål for 2006 2008 Resultat 2

Vekst i utandandske overnattingar i Hordaland over 8% Større vekst i reiselivsbedriftene i Hordaland enn nasjonalt Auka andel av kurs og konferansesegmenta Fleire aktivitets- og opplevingsprodukt Større vekst i reiseliv i Hordaland enn internasjonal trendsvekst som WTO spådde til 3-4% Samarbeid om nettbasert marknadsføring og booking for heile fylket. 80% skal ha teke i bruk BIT-reiseliv sitt system Sterkare kvalitetsfokus blant aktørane og samarbeid om kompetanseheving 6,1 % vekst i utanlandske overnattingar i Hordaland 7% vekst i totale overanttingar i Hordaland mot 4% vekst for landet totalt. Overnattingsstatistikken delt på føremål med reisa er så upåliteleg at vi er blitt frarådd å nytte denne. Det er difor ikkje noko resultat her. Innovasjon Norge har støtta fleire opplevingsaktørar i Hordaland og mange aktørar tilbyr nye produkt utan å ha fått offentlege tilskott. Dette målet vert vidareført og spissa i den nye strategien for 2009 2015. Vanskeleg å vite kva mål vi skal bruke her sidan vi berre har tal for overnattingar i Hordaland og ikkje kor mange personar som har vore her. Med vekst på 7% i talet på overnattingar i Hordaland kan vi truleg seie at målet er nådd. Det er sett i verk tre prosjekt kring nettbaserte løysingar for destinasjonane og bedriftene. No har alle områda i Hordaland signert avtalar for å ta i bruk Tellus som database for nettløysingar for marknadsføring og informasjon. Mange vil utvikle booking på nett, men ikkje alle næringsaktørane vil bruke BIT-booking. Ein har no kome fram til saumlause overgangar mellom ulike system. Her er enno mykje å gjere, men aktørane i Hordaland er godt i gang. Utviklingsprosjekta har gitt kvalitetsfokus og kompetanseheving, men ikkje noko kan målast. Prosess Prosessen vart starta med ei Innovasjonssamling med ca 20 deltakarar i samarbeid med reiselivssatsinga i programmet Virkemidler for regional FoU og Innovasjon (VRI) i juni 2008. Så var det tre prosess-samlingar hausten 2008 med om lag 30 personar til stades. Framlegget til Reiselivsstrategi var så utforma og presentert i Regionalt næringsforum 6.februar 2009 og justert noko etter det som kom fram der. Mange aktørar på reiselivsfeltet har mykje erfaring og kunnskap og dei har hatt reell påverknad i prosessen. Styringsgruppa var sett saman av NHO-reiseliv-Hordaland, LO Hordaland, Destinasjon Voss, Bergen Reiselivslag, Nordhordland og Gulen Regionråd, Hordaland Fylkeskommune, Landbruksavdelinga og Innovasjon Norge-Hordaland. Bakgrunnsinformasjon for prosessen var gjesteundersøkinga for Hordaland frå sommaren 2007. Svar frå 1888 personar på reise i Hordaland viste då mellom anna at fleirtalet av turistane synest at opplevingane i Hordaland overgjekk forventningane. Den misnøyen som var retta seg i hovudsak mot serveringstilbodet og infrastruktur som t.d. toalett, skilting og merking av stiar. Som del av prosessen vart det gjort ei spørjeundersøking til alle deltakarane på reiselivskonferansen Møteplass reiseliv-hordaland 2008 der ein fekk inn 80 svar, derav 50% frå næringa. Denne undersøkinga viste stor interesse for samhandling med andre aktørar og fellesprosjekt i høve til konkrete utfordringar. Tilgjenge, informasjon og skilting vart peikt på i tillegg til produktutvikling i høve til aktive opplevingar og mat.. Den nemnde Innovasjonssamlinga peikte m.a på rekrutterings- og kompetanseutfordringar og stillte spørsmålet om aktørane i Hordaland tilbyr dei produkta som dagens marknad er ute etter. Utfordringar knytt til transport til Hordaland og innan fylket var sentrale. Innhald 3

For å følgje opp og spisse tidlegare satsingar ytterlegare, har næringa, kompetansemiljø og offentlege aktørar no samarbeidd om å lage framlegg til ny reiselivsstrategi for Hordaland for 2009-2015. Framlegget samsvarar i stor grad med den nasjonale reiselivsstrategien Verdifulle opplevelser frå 2007, Innovasjon Norge sin reiselivsstrategi for 2009 2012 og den langsiktige tenkinga i Fjord Norge. Denne strategien skal m.a også gi signal til Hordalands satsing på reiseliv i Norges Forskningsråd sine Virkemidler for regional FoU og Innovasjon (VRI-reiseliv Hordaland). Visjon: Hordaland skal vera best i Norden innan natur- og kulturbaserte opplevingar Mål: Gjennom samarbeid og innovasjon skal det utviklast berekraftige tilbod innan natur- og kulturopplevingar som bidreg til økonomisk levedyktige reiselivsbedrifter og lokalsamfunn. Strategiske satsingsområde Reiselivsstrategi for Hordaland for 2009-2015 peiker ut fire strategiske satsingsområde Produktutvikling Områdeutvikling Kompetanse Marknadsføring Under desse områda vil ein gjennomføre ulike tiltak i løpet av perioden. Fjordlandskapet og Kulturbyen Bergen er peika ut som fyrtårn som skal trekkje reisande til natur- og kulturbaserte opplevingar i Hordaland. Tiltak i ulike delar av fylket skal medverke til å utvikle tilbodet rundt desse fyrtårna slik at alle regionane, frå kyst til fjell, kan få stimulert utvikling av reiselivet. Dette må følgjast opp heilskapleg og både kultursektoren og samferdselssektoren blir trekte med. Sjå elles vedlagde strategidokument. Bedriftene i reiselivet i Hordaland står for verdiskapinga og påverkar direkte ulike måltal i offentleg statistikk. Sjølv om reiselivsstrategien ikkje har noka direkte innverknad på desse størrelsane, viser statistikkane langsiktige utviklingstrekk i næringa og er med på å påverke korleis fellesskapen vel å setje inn utviklingskrafta. I strategiprosessen har ein difor sett mål for nokre indikatorar fram mot 2015. Ein skal årleg fylgja opp desse indikatorane. Om nødvendig skal ein finna fram til indikatorar for mål som i dag ikkje blir rapportert på. Gjennomføring Reiselivsstrategi for Hordaland 2009 2015 skal vere retningsgjevande for arbeidet med reiselivsutviklinga i fylket. Offentleg sektor og alle dei offentlege verkemiddelaktørane må vere innstilte på å delta i planlegginga og medverke til å setje tiltak ut i livet. Ved å kople kunnskapsaktørar/fou inn i prosessen i større grad enn før, voner vi å stimulere kunnskapsdreven innovasjon hos næringsaktørane. Sidan reiselivsstrategien er ei utdjuping av Regionalt utviklingsprogram på reiselivsfeltet skal fylkeskommunen, Fylkesmannen i Hordaland og Innovasjon Norge legge denne strategien til grunn for sin bruk av verkemiddel for å stimulere næringsutvikling på reiselivsfeltet. Forum reiseliv er eit nettverk i Hordaland som møtest fem-seks gongar pr år for å diskutere felles utfordringar og utveksle erfaringar. Aktørane i Forum Reiseliv er sentrale for utvikling av reiselivsproduktet i Hordaland og dei var kjernen i prosessgruppa for å utvikle reiselivsstrategien. Ein gong pr år skal Forum Reiseliv få lagt fram status for gjennomføringa av reiselisvstrategien og diskutere om det er trong for nye grep. Forum Reiseliv har følgjande deltakarar; Bergen Reiselivslag, Nordhordland Reiselivslag, Destinasjon Voss, Reisemål Hardangerfjord AS, Samarbeidsrådet for Sunnhordland, Osterfjord Reiselivslag, Gode Sirklar, Innovasjon Norge-Hordaland, Fylkesmannens Landbruksavdeling, NHO-Reiseliv Vest Norge, KS-Hordaland, Norsk Bygde- og Gardsturisme, VRIreiseliv, Fjord Norge og og Hordaland Fylkeskommune. Til det årlege statusmøtet skal også kompetansemiljøa og dei andre som deltok i prosessen inviterast. 4

Tanken er å nytte den fagkunnskapen som allereie eksiterer i ulike miljø i fylket til gjennomføringa av reiselivsstrategien. Destinasjonsselskapa er allereie aktive i forhold til fellestiltak som marknadsføring. Fleire av dei vil ta på seg ansvar for eit av tiltaksområda for reiselivsstrategien for Hordaland som høver med utfordringane i deira destinasjon og deira spesialkompetanse. Dette skjer då sjølvsagt i samarbeid med andre aktørar i heile fylket. Strukturering av gjennomføringa av tiltak under dei strategiske satsingsområda er kome lengst når det gjeld produktutvikling: Dei andre områda må vi begynne å jobbe meir med no. Kva tiltak som blir gjennomført, vil dessutan variere over tid. Innan produktutvikling er åtte tiltaksområde utpeikte: Tiltaksområde Vandring Sykkel Snø-/skiaktivitetar Vatnbaserte aktivitetar Arrangement og festivalar Kultur- og historieformidling Mat Transport Strukturering av gjennomføringa Diskusjonar er starta internt i HFK for å samordne oss og vi har byrja ta eksterne kontaktar også. Forum Reiseliv-Hordaland har dette som tema på møtet i april for å diskutere arbeidet vidare. Mykje arbeid med stiar og løypar er allereie gjort eller er i gang. Vidare utvikling skal samordnast med ARENA-prosjektet Innovativ Fjordturisme. Samarbeidsrådet for Sunnhordland/Destinasjon Sunnhordland har kompetanse på sykkel i reiseliv og koordinere allereie innsatsen for heile Hordaland. Stiftelsen Sykkelturisme i Norge har kontor i Bergen dei næraste åra og er også trukke med. Det er allereie godt samarbeid med Vegvesenet. Nordsjøsykkelruta er eit av områda ein ser på. Destinasjon Voss vil ta på seg å koordinere ei satsing på ski heile året med Røldal og Folgefonna i Hardanger. Vidare utvikling blir samordna med ARENA-prosjektet Innovativ Fjordturisme. Småbåt- og kystturisme er eit prosjekt som allereie er starta i regi av Nordhordland Reiselivslag og Samarbeidsrådet for Sunnhordland. Dette tiltaksområde vil bli utvida utan at vi enno veit detaljane. Padling, fisketurisme m-m- Bergen reiselivslag har sagt seg interessert i å ta ansvar for dette tiltaksområdet. Arbeidet er heilt i startfasen. Festivalane på Voss har starta eit samarbeidsprosjekt som det vil vere naturleg å sjå i høve til dette tiltaksområdet. Etter samråd med Kultur-og Idrettsavdelinga er planen her å kontakte musea i fylket for å finne nokon som vil gjennomføre eit prosjekt for å utvikle opplevingstilbodet sitt. Målet er å få meir besøk til musea samstundes som turistane får betre opplevingar. Ein har tatt utgangspunkt i undersøkingane som er gjorde og starta eit forprosjekt for å betre lågkostnads-serveringstilbodet langs vegane i Hordaland. Innovativ Fjordturisme vil jobbe med serveringstilbodet på ferjene i Fjord Norge. Transportsektoren står for halvparten av verdiskapinga i reiselivet (SSB) og den nye reiselivsstrategien legg opp til å ta særskilt tak i transporten som del av det heilskaplege reiselivsproduktet. Her er det utvikla ein handlingsplan mellom samferdselsavdelinga, Skyss og arbeidslag reiseliv. Turistbåtruta Explore Hardanger er døme på eit samarbeidsprosjekt som allereie er starta og har stor suksess. 5

Fylkesrådmannen si vurdering Den heilskaplege tenkinga om reiselivsutvikling i Hordaland og det tverrsektorielle fokus er viktig å følgje opp. Sidan reiseliv involverer mange sektorar og ulike aktørar, kan innsats både frå samferdselsfeltet og kultur- og idrett vere like relevante som kompetanse, regional utvikling eller næring. Arbeidslag reiseliv har eit sekretariatsansvar og er pådrivar for tiltak på alle områda. Tidlegare har fylkeskommunen nytta dei såkalla Kompensasjonsmidlane, Regionalt Utviklingsprogram, einskildløyvingar frå fylkesutvalet og postar i fylkesbudsjettet til reiselivsutvikling. I 2007 gjekk 5,6 mill frå RUP til reiselivstiltak, i 2008 var talet 3mill. Det er etterkvart mange som søkjer finansiering frå Regionalt Utviklingsprogram å og det hadde vore ønskjeleg med andre mulegheiter også i framtida for å halde fram tyngden i reiselivssatsinga. Eventuelle særskilte midlar til oppfølgjing av reiselivsstrategien i budsjettet for 2010, må ein kome tilbake til. Då Hordaland Reiseliv avslutta si verksemd før jul 2008, sende dei over dei resterande kr 405.114,- til Hordaland fylkeskommune til felles utviklinsgoppgaver for reiselivsnæringen. Det vil kome ei eiga sak seinare i år for å nytte desse midla til gjennomføring av reiselivsstrategien. I god tid før utløpet av 2015, skal ein gjere ei vurdering om det er skjedd så store endringar at det er naudsynt å revidere reiselivsstrategien. 6