1 Kvardagslege tema og sosial omgang 2 Familiemønster og samlivsformer, livsfaseseremoniar og høgtider FAMILIEMØNSTRE OG SAMLIVSFORMER, 3 Likestilling og vern mot diskriminering 4 Helse, med særleg vekt på seksuell helse og rusmiddelbruk 5 Barns rettar og foreldrerolla 6 Vald i nære relasjonar 7 Seksuell trakassering og valdtekt 8 Demokrati og verdiar 9 Truslar mot demokratiet
Formålet med opplæringa er å informere om vanlege familiemønster og samlivsformer. Det skal informerast om livsfaseseremoniar. Kristne høgtider, offentlege høgtidsdagar og andre merkedagar skal også takast opp.
1 Mange måtar å bu og leve på
2 = 2 350 000 hushald 2,19 personar i kvart hushald 17 prosent av befolkninga bur aleine i eit hushald Kjelde: ssb.no/befolkning/statistikker/familie, oppdatert 17. februar 2017
Samlivsformer 3 Par under 30 år i samliv som er sambuarar Tre av fire par i samliv er gifte. 61 % 75 % 30 år Gjennomsnittleg alder for ekteskap er litt over 30 år. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Kjelde: ssb.no/befolkning/statistikker/samboere, oppdatert 3. mars 2017
Ekteskap Ekteskap er ein juridisk bindande avtale mellom to personar. Føresetnader for å inngå ekteskap i Noreg er mellom anna at ekteskapet blir inngått av eigen fri vilje dei som giftar seg, er over 18 år den som giftar seg, ikkje er gift med ein annan frå før av Personar av same kjønn kan også gifte seg med kvarandre. Kvinner og menn har same rett til å krevje skilsmisse. 4
Sambuarskap Sambuarskap er ugift samliv mellom to vaksne personar i ein økonomisk fellesskap. Sambuarskap er ikkje regulerte av nokon lov, men sambuarar med felles barn har ein del av dei same rettane som ektepar. Mange sambuarar har ein sambuaravtale som regulerer økonomiske forhold og arv. 5
Når foreldre flyttar frå kvarandre Mange ektepar skil seg, og mange sambuarar flyttar frå kvarandre. Barnelova inneheld føresegner om omsorg for felles barn etter eit samlivsbrot. 6
Delt omsorg etter samlivsbrot Case Patrick og Maria har vore gifte i ti år og har to barn på 6 og 9 år. Dei siste åra har Patrick og Maria krangla meir og meir, og dei har no blitt einige om at det er best om dei skil seg. Dei har søkt om separasjon, og Patrick har flytta til ei leilegheit ikkje så langt frå Maria. Etter å ha vore til mekling og snakka med barna har dei bestemt seg for at dei skal ha delt omsorg. Barna skal bo to veker hos Maria og to veker hos Patrick. 7 Diskusjon: Kva må Maria og Patrick tenke på for at barna skal få det så bra som mogleg etter skilsmissa? Kva tenker du om delt omsorg for barn etter eit samlivsbrot?
Markeringar gjennom livet Det norske samfunnet bygger på kristne og humanistiske verdiar. Dette står i den norske Grunnlova. Religions- og trusfridom er viktige verdiar. Det finst både religiøse og ikkje-religiøse alternativ til seremoniar som dåp, konfirmasjon, vigsel og gravferd. 8
Barnedåp eller namnefest Barnedåp og humanistisk namnefest er høgtidlege seremoniar som markerer at eit barn er født og har fått eit namn. Begge seremoniane blir ofte følgde av ein fest med familie og venner. 9 Diskusjon: Kva for rituale er vanlege når eit barn blir født, der du kjem frå?
Kyrkjeleg eller borgarleg konfirmasjon Konfirmasjon var tidlegare berre knytt til Kyrkja. Humanistisk konfirmasjon er eit borgarleg alternativ til kyrkjeleg konfirmasjon. 10 Diskusjon: Kva for seremoniar for å markere overgangen mellom barn/ungdom/vaksen kjenner du til?
Kyrkjeleg eller borgarleg vigsel Ein kan gifte seg enten ved ein kyrkjeleg seremoni eller ved ein borgarleg seremoni. Etter vigselen er det vanleg med ein bryllaupsfest. 11 Diskusjon: Korleis blir bryllaup feira i din kultur?
Kyrkjeleg eller livssynsnøytral gravferd Dødsfall kan markerast med ei høgtidleg religiøs eller ikkjereligiøs gravferd. Gravferder med religiøst innhald blir haldne i det trussamfunnet som den døde tilhøyrde. Nokon vel ein ikkje-religiøs seremoni. Det kallar vi ei livssynsnøytral gravferd. 12 Diskusjon: Kva for rituale er vanlege når eit menneske døyr, der du kjem frå?
Heilagdagar Heilagdagar i Noreg følger kristne høgtider. Trusfridom er ein sentral verdi i det norske samfunnet. Arbeidstakarar som høyrer til eit anna trussamfunn, har rett til å få inntil to dagar fri i samband med eigne religiøse høgtider. 13
Jul og nyttår Dei aller fleste i Noreg feirar jul. Julaftan er 24. desember og blir feira med god mat og gåver. Det er vanleg å feire jula saman med familien. Nyttår blir feira 31. desember. 14 Diskusjon: Kjenner du til julefeiring og nyttårsfeiring frå før?
Påske Påska er ei kristen høgtid som er knytt til forteljinga om Jesu korsfesting, død og oppstode. I dagens sekulære samfunn har påska mista mykje av betydninga som religiøs høgtid. 15
Kristi himmelfartsdag og pinse Kristi himmelfartsdag og pinse er kristne høgtider. Kristi himmelfartsdag er den 40. dagen etter 1. påskedag og fell alltid på ein torsdag. 1. pinsedag er den 50. dagen etter 1. påskedag og fell alltid på ein søndag. 16 Diskusjon: Jul, påske og pinse er høgtider i Noreg. Kva for høgtider er sentrale i din kultur?
17. mai er Noregs nasjonaldag 17. mai er Noregs nasjonaldag og ein stor festdag. Dagen blir feira for å markere at Noregs grunnlov blei underteikna 17. mai 1814. 17. mai blir feira med barnetog over heile landet, i både bygd og by. 17
Andre merkedagar 1. mai er ein merkedag for arbeidarar over heile verda. Dagen blir markert med demonstrasjonstog og talar. 1. mai er offentleg høgtidsdag. 8. mars er den internasjonale kvinnedagen. Kvinnedagen blir markert med demonstrasjonstog og talar. 8. mars er ikkje fridag. Diskusjon: Betyr 1. mai noko for deg? Blir 8. mars markert i heimlandet ditt? 18
Sankthansaftan Sankthansaftan er 23. juni. Dagen markerer at det er midtsommar. Sankthansaftan er ikkje fridag. 19 Foto: Åsmund Heimark