Evaluering av prøveprosjekt for spel på Internett og andre elektroniske kanalar

Transkript

1 Evaluering av prøveprosjekt for spel på Internett og andre elektroniske kanalar Førde

2 Framsideillustrasjonen er sett saman av grafiske element frå nettstadene til dei fire operatørane som har prøvekonsesjon for distribusjon av spel og lotteri over internett m.v.

3 Innhald Evaluering av prøveprosjekt for spel på Internett og andre elektroniske kanalar 1 Innleiing Om evalueringa Bakgrunnen for prøveprosjekta Oppsummering av prøveprosjekta Norskespill Sms-Jackpot Norsk Tipping Norsk Rikstoto Operatørane sitt syn Oppsummering av prøveperioden Oversikt over spela som er tilgjengelege på internett, SMS ol Tiltak som er gjort for å førebygge uheldig speleåtferd Spesielle tiltak overfor enkeltspelarar med uheldig speleåtferd Kontakt med kundane Tekniske løysingar Korleis spela påverkar konkurransen Påverknad på same spel distribuert over tradisjonelle kanalar Marknadsføring Problem i forhold til vilkår som er gjeve i løyva Behov for endringar i vilkår Anna Spela si utvikling i prøveprosjektperioden Økonomisk utvikling Marknadsmessig utvikling Speleåtferd Gjennomføring i høve til vilkår og kontroll Statlege spel (Norsk Tipping og Rikstoto) Private spel (Norskespill og SMS.jackpot) Kva typar spel skal tillatast Distribusjonsplattform Marknadsføring Personopplysingar Effekten på andre speletilbod Fakta frå Opinion - undersøking Vurderingar frå aktørane Lotteritilsynet sine synspunkt Regelverk i andre nordiske land Innleiing Nærare om regelverket i Sverige Nærare om regelverket i Danmark Nærare om regelverket i Finland Nærare om regelverket på Island EØS og EU Samla vurdering Erfaringar frå prøvekonsesjonane Bør ein opne opp for elektronisk formidling av lotteri og pengespel Konklusjon Vedlegg Kjelder Lotteritilsynet Side 3 av 74

4 Side 4 av 74 Lotteritilsynet

5 1 Innleiing 1.1 Om evalueringa Det er gjeve fire prøvekonsesjonar for spel på Internett og andre elektroniske kanalar i Norge. Kultur- og kyrkjedepartementet og Landbruksdepartementet har gjeve prøvekonsesjon til Norsk Tipping og Norsk Rikstoto for distribusjon av pengespel over Internett og andre elektroniske kanalar. Vidare har Kultur- og kyrkjedepartementet gjeve prøvekonsesjon for utprøving av ulike typar lotteri over Internett til Norskespill (ei gruppe samansett av 10 humanitære og samfunnsnyttige organisasjonar). Lotteritilsynet har gjeve prøvekonsesjon for førehandstrekt lotteri over mobiltelefon til Noreca Norsk Restaurantcasinodrift på vegne av 10 humanitære og samfunnsnyttige organisasjonar. I Ot.prp. nr. 44 ( ) Om lov om endringer i pengespillog lotterilovgivningen punkt er det gjort greie for prøveprosjekta, og det er uttalt: Igangsatte prøveprosjekt vil bli evaluert i løpet av prøveperioden. Departementet vil bl.a. med bakgrunn i en evaluering av prøveprosjektene vurdere å legge til rette for spill på Internett og andre elektroniske kanaler. Det må imidlertid tas i betraktning at Internett gir lett tilgjengelighet til å spille fra egen stue, noe som kan legge til rette for uheldig spilleatferd. I lys av dette vil myndighetene under alle omstendigheter utvise forsiktighet med å tillate nye pengespill skreddersydd for Internett og andre elektroniske kanaler. Ein av føresetnadane for prøveprosjekta er å skaffe seg erfaring og kunnskap om korleis elektronisk formidling av spel fungerer i den norske spelemarknaden, mellom anna i forhold til teknisk speleavvikling, speleåtferd og økonomiske drivkraft. Som grunnlag for ei slik vurdering har Kultur- og kyrkjedepartementet i brev av bedt Lotteritilsynet om å kartleggje følgjande forhold knytt til prøvekonsesjonane: Utviklinga av spela i prøveprosjektperioden Økonomisk utvikling Marknadsutvikling Speleåtferd/spelemønster Gjennomføring i høve til vilkår og kontroll Effekt på andre speletilbod (utanlandske spel) Operatørane sitt syn på prøvekonsesjonane Behov for eventuelle endringar i vilkår for spela ved eit eventuelt permanent løyve Førebygging av uheldig speleåtferd og igangsette tiltak Andre forhold som bør vere regulert Lotteritilsynet Side 5 av 74

6 Regelverket i andre nordiske land Samla vurdering av fordeler og ulemper ved etablering av eit permanent tilbod med elektroniske lotteri og pengespel Den vidare evalueringa inneheld ei vurdering av punkta som nemnde ovanfor. I tillegg følgjer eit punkt om bakgrunnen for prøveprosjekta, ein gjennomgang av prøveprosjekta i tillegg til ei avslutning med oppsummering og konklusjonar som er gjort undervegs. Når det gjeld evaluering av prøveprosjekt til Norsk Rikstoto blir det vist til brev av frå Landbruksdepartementet til Lotteritilsynet. Her går det fram at Landbruksdepartementet ønskjer å trekke eigne konklusjonar på bakgrunn av den evalueringa som blir gjennomført, og eventuelt på sjølvstendig grunnlag utforme rammevilkår for totalisatorspel via Internett og andre elektroniske medier. Rapporten er basert på følgjande kjelder: Tal som er innhenta frå operatørane (vert presentert i kapittel 4) Spørsmål som operatørane har svart på (samandrag i kapittel 3) Saksdokument frå Kultur- og kyrkjedepartementet, Landbruksdepartementet og Lotteritilsynet Erfaringar som Lotteritilsynet har gjort i prøveperioden Undersøking gjort av Opinion Tal frå hjelpelinjen.no Informasjon frå nordiske spelemyndigheiter (vert presentert i kapittel 7) 1.2 Bakgrunnen for prøveprosjekta I Norge er all lotteri- og pengespelverksemd regulert av følgjande lover: lov av 1. juli 1927 nr. 3 om veddemål ved totalisator lov av 28. august 1992 nr. 103 om pengespill m.v. lov av 24. februar 1995 nr. 11 om lotterier m.v. Med utgangspunkt i dei tre spesiallovene framstår lotterilova som den generelle regulering av pengespel i Norge, medan totalisatorlova og pengespellova regulerer dei monopolretta pengespela, tillagt høvesvis Norsk Rikstoto (totalisatorspel) og Norsk Tipping (øvrige sportsspel og visse talspel). Totalisatorlova og pengespellova vert forvalta av Landbruksdepartementet og Kultur- og kyrkjedepartementet. Lotterilova vert forvalta av Lotteritilsynet, som er underlagt Kultur- og kyrkjedepartementet. Lotteritilsynet fører også kontroll med spela til Norsk Tipping og Norsk Rikstoto, og har fullmakt til administrativ kontroll og oppfølging av speletilbod som vert Side 6 av 74 Lotteritilsynet

7 formidla og marknadsført i strid med pengespellova av andre enn Norsk Tipping. Etterspurnaden etter lotteri og pengespel i Norge blir dekka gjennom offentleg regulerte og kontrollerte tilbod. Bakgrunnen for denne tilnærminga er å sikre at lotteri og pengespel blir gjennomført i trygge former og under offentleg kontroll, med sikte på å førebyggje negative sosiale konsekvensar av lotteri og pengespel, samtidig som det blir lagt til rette for at lotteri og pengespel kan vere ei god inntektskjelde for humanitært og samfunnsnyttig arbeid. Lotteri- og pengespelverksemd har tradisjonelt sett vore underlagt nasjonal regulering og kontroll, og norske myndigheiter har i utgangspunktet stått fritt til å bestemme om og kva typar lotteri og pengespel som skal vere tillate i Norge. Den teknologiske utviklinga, med framvekst av Internett og andre elektroniske kanalar, har opna for fjernspel nasjonalt og over landegrensene. I omgrepet fjernspel ligg at spelarane ikkje er på den staden spelet fysisk blir gjennomført. Omgrepet fjernspel er teknologinøytralt, og vil klart omfatte dei pengespel som i dag blir tilbydd via Internett, telefoni, mobiltelefoni, tv, digital-tv m.v. Den teknologiske utviklinga og bruk av Internett har skapt nye utfordringar for den nasjonale reguleringa av lotteri og pengespel. Gjennom Internett og andre elektroniske kanalar kan nordmenn delta i spel som blir distribuert frå server i utlandet. Denne globaliseringa av lotteri- og pengespelmarknaden reduserer høvet for nasjonale myndigheiter til å regulere lotteriog pengespelverksemda nasjonalt, og kan på sikt føre til omsetnadssvikt på nasjonale spel til inntekt for humanitære og samfunnsnyttige formål. Det er i dag ikkje tillate å tilby lotteri og pengespel på Internett og andre elektroniske kanalar i Norge, og det er derfor ikkje gjeve permanente løyve til slike spel. Bakgrunnen for dei fire prøvekonsesjonane er den teknologiske utviklinga og konkurransen frå utlandet. Prøvekonsesjonane gjeld ut 2004, og Kultur- og kyrkjedepartementet vil, blant anna på bakgrunn av Lotteritilsynet si evaluering, vurdere om det skal leggjast til rette for spel på Internett og andre elektroniske kanalar i Norge. 1 1 Landbruksdepartementet vil vurdere tilsvarande i høve til prøvekonsesjonen til Norsk Rikstoto. Lotteritilsynet Side 7 av 74

8 Side 8 av 74 Lotteritilsynet

9 2 Oppsummering av prøveprosjekta 2.1 Norskespill Norsk Tipping og Norsk Rikstoto vart gjeve løyve frå høvesvis Kultur- og kyrkjedepartementet og Landbruksdepartementet. Førehandstilsagn til De 10 humanitære AS vart gjeve av Justisdepartementet og løyve til spela vart seinare gjevne av Lotteritilsynet. Lotteritilsynet har gjeve løyve til SMS.Jackpot. I og med at Lotteritilsynet har gjeve løyve til Norskespill og SMS.Jackpot, så har vi noko meir detaljert informasjon om dei enn dei statlege. Den 13. november 2000 søkte 10 humanitære organisasjonar om løyve til utprøving og distribusjon av spel og lotteri over Internett. Dei 10 organisasjonane er Den Norske Kreftforeining, Flyktningerådet, Landsforeininga for hjerte- og lungesjuke, Nasjonalforeininga for folkehelsa, Norges blindeforbund, Norges Handicapforbund, Norges Røde Kors, Norsk folkehjelp, Redningsselskapet og Redd Barna. Dei 10 humanitære organisasjonane stifta selskapet De 10 Humanitære AS og saman med selskapet Cee.TV AS stifta dei operatørselskapet Norskespill AS. Frå starten av eigde De 10 Humanitære AS 51% av aksjane i Norskespill. No har Narvesen kjøpt opp alle aksjane i Norskespill og seld 50% av dei til Røde Kors. Den 29. desember 2000 gav Justisdepartementet førehandstilsegn til distribusjon av lotteri over Internett. Det vart sett visse vilkår for distribusjonen og det skulle søkast for kvart enkelt lotteri. Prøveperioden vart sett til eitt år frå 1/ I brev frå Kulturdepartementet 14/ vart prøveperioden sett til 12 månader frå oppstart med avslutning seinast 31/ Prøveperioden vart seinare forlenga av KKD til 31/ , og sist til 31/ i samband med mandat for evaluering av prøvekonsesjonane frå KKD 11/ Den 31/ søkte Norskespill om dei første 3 spela, dette var lykkehjul, skrapelodd og kortspelet 21. I november og desember 2001 sette Lotteritilsynet vilkår for desse spela gjennom diverse korrespondanse med Norskespill. Spela vart etablert på nettportalen tivoli.no. I januar 2002 søkte operatøren om å distribuere sine spel over andre plattformer enn Internett. Lotteritilsynet presiserte i august 2002 at prøvekonsesjonen berre gjeld distribusjon over Internett. I løpet av prøveperioden har den teknologiske utviklinga innan mobile terminalar ført til at Internett også er tilgjengeleg på Lotteritilsynet Side 9 av 74

10 mobiltelefonar, PDA og liknande. Dette har Norskespill teke konsekvensen av og distribuerer spel som er tilpassa andre terminalar enn PC-ar, men som likevel blir distribuert over Internett. I april 2002 søkte Norskespill om å nytte eit slot-maskin liknande spel. Søknaden vart avslått av Lotteritilsynet i august 2002 og seinare stadfesta av KKD tidleg i oktober Lotteritilsynet har observert at det i dag er spel på tivoli.no som liknar på dei spela som er mest vanleg på gevinstautomatar. Norskespill søkte i februar om endra vilkår, blant anna høgare gevinstprosent. Dette vart først avslått av departementet, men seinare omgjort slik at gevinstprosent på lykkespel vart sett til minimum 78% i brev frå KKD i desember I august 2002 vart det søkt om løyve til bingospel på tivoli.no, og Lotteritilsynet ga løyve til dette i oktober Bingospelet vart utvida til å gjelde samtidsspel i godkjenning frå Lotteritilsynet i februar I januar 2003 vart ein ny teknologisk plattform for tivoli.no sett i drift, og i mars same år vart det søkt om løyve til spele Tombola, spel med trekningar kvar veke pluss relansering av 21-spelet. Tombola og 21-spelet vart godkjent av Lotteritilsynet seint i mars Lotteri med periodiske trekningar vart godkjent etter endringar 14/ I mars 2003 vart det søkt om radio/tv-bingo i samarbeid med lokalradio og lokaltv-stasjonar. Dette vart avslått i brev frå Lotteritilsynet i juli I mai 2003 vart det søkt om nye lotteri, dette gjaldt veddemål / betting, keno, rulett og eitt bonuslotteri. Keno, rulett og bonuslotteriet vart godkjent av Lotteritilsynet 25/ I same brev vart søknaden om veddemål/betting avslått. I perioden september oktober 2003 vart det søkt om ferdigheitsspel / kunnskapsspel og generelt løyve til spel i samband med TV-konkurransar og liknande. Dette vart avslått av Lotteritilsynet i april I november 2003 vart det på nytt søkt om gevinstautomatliknande spel på tivoli.no. Dette varti også avslått av Lotteritilsynet i april I perioden november 2001 til februar 2002 vart trekningsgeneratoren i spelplattforma testa av GLI. Side 10 av 74 Lotteritilsynet

11 Trekningsgeneratoren vart godkjend av Lotteritilsynet i brev til EGET 17/ I perioden februar til november 2002 vart Norskespel sin bruk av personnummer vurdert både i Lotteritilsynet og Datatilsynet. Datatilsynet vedtok at Norskespill sin bruk av personnummer ikkje var i samsvar med personvern-lovgjevinga. Etter dette endra operatøren registreringsprosedyren og baserer seg no berre på fødselsdato, samt namn og adresse. 2.2 Sms-Jackpot Den 6.februar 2001 søkte Norsk Forbund for Svaksynte, med teknisk arrangør Norsk Restaurantcasinodrift AS, Lotteritilsynet om lotteriløyve. Lotteritilsynet mottok seint i februar`01 ettersending med fleire foreiningar som skulle delta i lotteriet, der det låg ved ein meir spesifisert søknad. Dei 10 organisasjonane det vart søkt for var : Norges Svømmeforbund, Norges Håndballforbund, Norges Døveforbund, Norges Volleyballforbund, Norges Bordtennisforbund, Care Norge, Miljøstiftelsen Bellona, MS forbundet Norge, Norsk forbund for svaksynte, Amnesty International. Lotteritilsynet gav den 12.mai 2001 prøveløyve til lotteri på mobiltelefon (SMS) Løyvet er så gjeve Noreca - Norsk Restaurantcasinodrift AS på vegne av 10 frivillege organisasjonar. Det vart sett visse vilkår for distribusjonen og alle vesentlege endringar skal meldast til Lotteritilsynet. Prøveperioden vart satt til å gjelde for ein periode på 1 år frå det tidspunkt Telenor kunne setje i gang salskanalen, likevel ikkje utover 1 år frå I mai`02 ber Norsk Restaurantcasinodrift AS om utviding av lotteriperioden grunna forseinka igangsetting, og fordi Telenor hittil ikkje hadde nådd eit tilfredsstillande tal registrerte Mobilhandel-brukarar til 1 år frå Lotteritilsynet fastset i brev av at prøveperioden kan gå med avslutning seinast 31.desember søkjer Noreca om ny forlenging til fordi salet ikkje vart som venta. Lotteritilsynet ber i brev av om ny dokumentasjon i samband med søknaden om forlenging. I brev av 20.november 2002 rådde Lotteritilsynet til at prøveperioden kunne forlengast til Det vart her lagt vekt på at Norskespill hadde fått tilsvarande forlenging av løyvet til prøvedrift på Internett. Søknad vart sendt KKD for endelig avgjerd, der KKD gav løyve til forlenginga. Lotteritilsynet Side 11 av 74

12 Siste søknad om forlenging mottok Lotteritilsynet , då Noreca søkte om å få drive lotteriet med avslutning , med tilsvarande vilkår som tidlegare. Lotteritilsynet svarte i brev av at ; I påvente av evaluering som skal gjennomføres gir Lotteritilsynet løyve til forlenging av prøveprosjektet fram til Kjøpesum inkludert gebyr og utgifter til loddkjøp måtte ikkje vere høgare enn kr. 20,- per lodd. Dette omfatta ikkje den første SMS-meldinga loddkjøpar sender for å setje i gang prosessen. I brev av presiserer Noreca eit ynskje om å auke loddprisen til kr 30, noko Lotteritilsynet i brev av godtok. Minst 25% av tillate loddsal skulle tilbakeførast til spelarane i form av gevinstar, og minst 50% av omsetnad med frådrag for gevinstar skulle overførast og fordelast likt til foreiningane. Den 3. september 2001 vart det gjort endringar i løyvet av på bakgrunn av eit brev av om løyvet, særskilt gjaldt det prosenten på omsetnad til foreining. Etter ny dokumentasjon og nytt kostnadsoverslag kom det fram av fornya løyve at min. 40 % av omsetninga, med frådrag for gevinstar, skulle overførast og fordelast likt på foreiningane. Det skal vere oppretta klientkonto som er godkjent av Lotteritilsynet, som handterar innskot og utbetaling av gevinstar. Denne kontoen skal vere sperra for alminnelige uttak med unntak for svis fordeling av omsetninga etter frådrag for gevinstar mellom organisasjonane, entreprenør, Telenor, m.m. Klientkontoen skal til ei kvar tid innehalde min kr ,- som garanti for gevinstar 2.3 Norsk Tipping Norsk Tipping AS søkte i brev av Kulturdepartementet om å sette i gang eit prøveprosjekt, som føreset at spelverksemda er tilgjengeleg via Internett eller tilsvarande aksessar. Kulturdepartementet gav i brev av Norsk Tipping løyve til å gjennomføre det omsøkte prøveprosjektet for spel via Internett. Prøveprosjektet vart sett i verk for eit fåtal eksterne spelarar 2.mai Norsk Tipping ber i juli 2001 om forlenging ut Per denne dato var Oddsen og Lotto tilgjengelege på nett for dei registrerte spelarane. Dei andre spela vart lagde ut etterkvart som dei var klargjorde for nettspel. Side 12 av 74 Lotteritilsynet

13 I starten av august 2001 forlengjer Kulturdepartementet prøveperioden for Norsk Tipping sitt prøveprosjekt ut år 2002, etter dei føresetnader som går fram i brev av frå Norsk Tipping. Norsk Tipping ber, i desember 2002, om at prøveprosjektet blir forlenga nok ein gong denne gongen ut år Bakgrunnen er at dei ynskjer å oppretthalde og utvikle prosjektet med sal over nye elektroniske kanalar i tråd med dei føresetnader og retningsliner som går fram av tidlegare korrespondansar. På dette tidspunkt er alle Norsk Tipping sine produkt tilgjengelege via elektroniske kanalar, med unnatak av Vinner Oddsen og Flax. I brev av gjev Kultur- og Kyrkjedepartementet det pågåande prøveprosjektet varigheit til og med Prøveprosjektet vart til sist forlenga til ut 2004 i samband med mandat for evaluering av prøvekonsesjonane frå KKD Norsk Rikstoto Den 13.august 1997 søkte Norsk Rikstoto om distribusjon av heimebaserte spel. Med dette meiner ein at kunden ikkje treng å oppsøke trav- eller galoppbane eller ein etablert kommisjonær for å spele, men kan spele heime anten ved hjelp av telefon eller PC. I brev av frå Landbruksdepartementet fekk Rikstoto beskjed om at først etter at Stortinget hadde behandla proposisjonen om spel via Internett, ville søknaden bli behandla av departementet.. 5.april 2000 søkjer Rikstoto om å starte spel via telefon i kombinasjon med text-tv, og i brev av vart det søkt om å få setje i gang eit prøveprosjekt med elektronisk distribusjon av spel. I brev av frå Landbruksdepartementet får Rikstoto løyve til å gjennomføre dei omsøkte prøveprosjekta med spel via elektroniske medier. Prøvetida med spel på Internett vil gjelde fram til , av omsyn til at Rikstoto ikkje var klar til å starte opp forsøka før 4. det året. Det vart sett som føresetnad at Rikstoto gjev rapport til departementet når dei respektive periodane er avslutta. For spel via telefon og tekst-tv vert det forventa at prøveprosjektet kjem i gang umiddelbart. Prøvetida for slikt spel vil gjelde fram til februar 2001 søkjer Rikstoto om forlenging av prøveprosjekt elektronisk distribusjon av spel på hest til Landbruksdepartementet gjev Rikstoto svar i brev av Lotteritilsynet Side 13 av 74

14 med forlenging til og med Departementet aksepterer at prøveperioden for elektronisk distribusjon av spel via Internett og telefon blir forlenga, men berre med 1 år. Dette med bakgrunn i at det er gitt førehandstilsegn om prøveperiode på 1 år for andre spel på Internett, og at det var ein tilsynelatande forseinka oppstart av prøveprosjekta. 25.januar 2002 søkjer Rikstoto om ny forlenging av prøveprosjektet med elektronisk distribusjon av spel, inntil det kjem endeleg politisk vedtak på om slikt spel skal tillatast på permanent basis, eller om det skal vere forbudt i Norge. Landbruksdepartementet forlenga då løyvet inntil vidare, i brev av , i påvente av at eit slikt regelverk blir utarbeidd og koordinert med tilsvarande regelverk for andre spel. Prøveprosjektet vart så forlenga til ut 2004 i samband med mandat for evaluering av prøvekonsesjonane frå KKD Norsk Rikstoto ba i slutten av oktober 2002 om at avgrensinga på talet kundar blir fjerna, eller endra, til Det var tidlegare kundar. Det blir gitt løyve til å heve grensa på registrerte spelarar til I februar 2004 ba Rikstoto om at grensa på talet deltakarar i prøveprosjektet blir fjerna, slik at denne ikkje vil virke som ein avgrensande konkurransefaktor. I perioden september 2000 til 9.januar 2004 vart Norsk Rikstoto sin bruk av fødselsnummer gjenstand for debatt mellom Rikstoto og Datatilsynet. Datatilsynet vedtok i desember 2003 at Rikstoto sin bruk av personnummer ikkje var i samsvar med personvernlovgjevinga. Norsk Rikstoto har endra registreringsprosedyren i samsvar med vedtak frå Datatilsynet og Personvernnemnda Side 14 av 74 Lotteritilsynet

15 3 Operatørane sitt syn I samband med evalueringa av prøvekonsesjonane har Lotteritilsynet bedt dei fire operatørane om å svare på nokre spørsmål 2. Dette kapitlet inneheld ei oppsummering av svara Lotteritilsynet fikk. Ikkje alle operatørar har svart på alle spørsmål sidan ikkje alle forhold er relevante for dei einskilde prøvekonsesjonane. 3.1 Oppsummering av prøveperioden SMS.jackpot Prøveperioden har fungert tilfredsstillande, men ein kunne ønskt eit betre resultat. Her peikar ein på at det berre er Telenor sine A og B-kundar på mobilhandel som har tilgang til spelet. Dette utgjer pr mars 2004 ca kundar Norskespill Norskespill peikar på at prøveperioden har bydd på utfordringar fordi førehandstilsegnet for prøveløyvet ikkje har innehalde klare nok føringar og at ein dermed måtte støtte seg på dagens lover og forskrifter som i stor grad handlar om ei analog verd. Det har og vore viktig å ha tilbod som omfattar lykkespel med forholdsvis høg gevinstprosent. Det er vanskeleg å oppretthalde omsetnad utan ei portefølje av slike lykkespel. Norskespill meiner det er viktig å justere spela si grafiske utforming fortløpande og at dette bør vere ein naturleg del av operatøren sin handlefridom. I 2003 vart Norskespill sine skrapelodd gjort tilgjengelege på mobile internett-terminalar (mobiltelefonar med nettlesarar). Dette har vore ei krevjande teknologisk utfordring og omsetnaden har vore beskjeden. Det som etter Norskespill si meining har påverka omsetnaden mest, er forbetringa i betalingsløysingar. Operatøren meiner og at utvikling mot meir brukarvenlege betalingsløysingar ikkje går ut over tryggleik og kontroll Norsk Tipping Norsk Tipping er i full drift på Internett med ca registrerte brukarar. Det er også starta tekniske/marknadsmessige prøveprosjekt for distribusjon over SMS og digital-tv. Norsk Tipping er ikkje nøgd med resultata frå prøveperioden. Dette skuldast i hovudsak lite merksemd i media ved lansering, ei omfattande teknisk løysing og hardare konkurranse enn rekna med. 2 Spørsmåla vart sendt ut 24. mars 2004 og svara er mottekne i perioden 30. mars til 20 april. Lotteritilsynet Side 15 av 74

16 Det vil vidare bli satsa på marknadsføring, kundeforståing, vidareutvikling av kundeservice og forbetring av innhald, uttrykk og tilbod. I 2003 blei det registrert ein auke i spel på Internett med 37% (omsetnad) og 53% (aktive spelarar). Av spela på Norsk Tipping sin internettløysing er det oddsen som har høgast gjennomsnittleg omsetnad pr månad. I fylgje Norsk Tipping er den gjennomsnittlege nettspelar ein mann på 39 år og busett i sentrale strok. Han spelar hovudsakleg lykkespel og spelar ca 1-5 gonger i et. Distribusjon på SMS vart prøvd ut i perioden desember 2002 til februar Det vart ikkje marknadsført og er å sjå på som ein teknisk test av mobilkanalen. Distribusjon på digital-tv starta våren 2003 og gjer det mogleg å spele på langoddsen via digital-tv decoder`en Rikstoto Talet på deltakarar i prøveperioden var sett til maks Dette taket vart heva etter ønskje frå Rikstoto og blei til slutt fjerna i mars Frå starten av var det berre mogleg å overføre pengar frå spelaren sin bankkonto eller via giro. I mai 2002 fekk spelarane overføre pengar frå VISA og MasterCard. Dette tilbodet gav ein merkbar effekt. Rikstoto innførte spel via SMS i februar For å nytte SMS må spelaren vere kunde hjå Telenor mobil og ha mobilhandel knytt til mobilabonnementet. I 2004 er det også sett i drift spel via kontofon og eit konsept med E-kommisjonær, der spelaren kan levere spel på andre nettstader enn Rikstoto sitt eige. Døme på dette er spel via NRK sin nettstad. Det blir rapportert at det i hovudsak er endring i betalingsløysing og distribusjon av Rikstoto si TV-sending via nett som har påverka veksten i internettspel. Spel via andre distribusjonskanalar ligg førebels på eit moderat nivå. 3.2 Oversikt over spela som er tilgjengelege på internett, SMS ol SMS.jackpot Tilbyr berre førehandstrekt lotteri. Det er ikkje gjort endringar i spelet i prøveperioden, men gevinstprofilen er justert. Side 16 av 74 Lotteritilsynet

17 3.2.2 Norskespill Ulike typar lykkespel og førehandstrekte lotteri (skrapelodd). Det er lansert nye spel undervegs i perioden og det er gjort justeringar i dei einskilde spela Norsk Tipping Alle spel med unntak av FLAX skrapelodd er tilgjengelege på Internett. Kvart enkelt spel er tilpassa distribusjonsplattforma og det er laga tilleggstenester for å auke funksjonaliteten. For SMS var det fram til avslutning i februar 2004 høve til å spele Lotto og Langoddsen. På digital-tv er det berre langoddsen som er tilgjengeleg. Føresetnaden er at spelaren er kunde hjå Canal Digital og har kopla dekoderen til ei analog telefonlinje som returkanal Rikstoto Har hatt alle eksisterande spel tilgjengeleg på Internett. Det er også innført nye spel i prøveperioden. Rikstoto har hatt spesialtilpassa spel tilgjengeleg på SMS frå februar 2003, i november same år vart også V75, V65 og DD tilgjengelege på SMS. 3.3 Tiltak som er gjort for å førebygge uheldig speleåtferd SMS.jackpot Handheving av aldersgrensa blir rapportert å ha fungert utan problem, og det har heller ikkje vore oppdaga andre problem i forhold til uheldig speleåtferd Norskespill Norskespill har høve til å stenge ute enkeltspelarar for ein periode, eller for alltid. Dette tiltaket kan anten setjast i verk på initiativ frå operatøren sjølv eller etter spelar sitt ynskje. Det er laga ei eiga nettside med informasjon om risiko ved spel. Det blir gjennomført dagleg, manuell kontroll i samband med siste dags omsetnad og gevinstutbetaling. Det er vanskeleg å slå fast om tiltaka har verka som føresett Norsk Tipping Norsk Tipping har valt ei teknisk løysing med høg grad av tryggleik. Dette er viktig for å ha sikker identifisering av spelaren og som dermed gir god kontroll. Norsk Tipping meiner at den spelporteføljen dei tilbyr er underhaldande spel som i liten grad bidreg til uheldig speleåtferd. Av tiltak for å redusere faren for uheldig speleåtferd kan nemnast: Lotteritilsynet Side 17 av 74

18 18 års aldersgrense Ikkje spel om natta Beløpsgrense på nettkonto og smartkort Utbetaling av premie dagen etter Det blir arbeidd med nye tiltak som at kunden kan sette eigne grenser på spel, link til Hjelpelinjen, meir informasjon om speleavhengigheit og sjølvdiagnoseverkty Rikstoto Har i ein periode hatt link til Hjelpelinjen frå framsida på nettstaden. Har sett i verk tiltak for å sjå om overføring frå kredittkort har hatt innverknad på speleåtferda, ein har samanlikna blant anna spel over Internett med spel via kommisjonær. Rikstoto fann at omsetnaden pr spelar auka dei første månadane, men gjekk så tilbake til same nivå som tidlegare. 3.4 Spesielle tiltak overfor enkeltspelarar med uheldig speleåtferd SMS.jackpot Det har ikkje vore oppdaga enkeltspelarar med speleåtferd som har kravd tiltak frå operatøren Norskespill Tre spelarar har sjølv valt å få stengt sine konti hjå Norskespill. Av ca registrerte spelarar har ni forsøkt å opprette fleire konti i ulike namn. Desse spelarane er kontakta av Norskespill og deretter vorte utestengde for alt spel Norsk Tipping Det er ikkje sett i verk spesielle tiltak ut over dei generelle avgrensingane Rikstoto Har berre hatt eitt tilfelle med førespurnad om stenging av konto. Rikstoto meiner at dei berre kan stenge ein spelar sin konto etter skriftleg ønskje frå pårørande eller offentleg myndigheit, og etter at Rikstoto sjølv har vore i kontakt med spelaren. 3.5 Kontakt med kundane SMS.jackpot Det har vore svært liten kontakt med kundane i perioden. Side 18 av 74 Lotteritilsynet

19 3.5.2 Norskespill Spelarane sine førespurnadar har stort sett handla om konkrete spørsmål om registrering, betalingsløysing og enkeltspel. Ved spørsmål om enkeltspel har desse blitt svart på etter kvart ved å hente fram spelsesjonane frå systemet. Norskespill peikar på at det bør vere mogleg å nytte personnummer ved registrering. Dette vil sikre identiteten til den enkelte spelar, og det er mogleg å nytte personnummer ved registrering utan at personnummeret vert lagra Norsk Tipping I 2004 starta Norsk Tipping med utsendingar av nyhendebrev til sine kundar ca kvar 2. eller 3. veke. Førespurnadar frå kundar har i hovudsak handla om feilmeldingar og gløymde pin/puk-koder Rikstoto Har sendt ut nyhende på e-post til dei brukarar som har gjeve samtykke til dette. Har hatt diskusjonsforum på nettstaden, men dette er lagt ned grunna misbruk. Det har også vore gjennomført diverse spørjeundersøkingar mot kundane. Dei aller fleste førespurnadar frå kundar dreiar seg om praktisk bruk av spel over nett, i hovudsak om gløymt brukar-id eller passord. 3.6 Tekniske løysingar SMS.jackpot Det ser ut til at den tekniske plattforma har fungert veldig bra og rettleiinga til kundane er så god at det ikkje har vore spesielle spørsmål Norskespill Dagens tekniske løysing på tivoli.no har fungert tilfredsstillande. Løysinga er utvikla med vekt på tryggleik, kontroll og kapasitet. Kommunikasjonen er sikker, og alle data blir sendt kryptert mellom web-server og spelar sin terminal Norsk Tipping Det er valt ei løysing der høg tryggleik i samband med identifikasjon og speltransaksjonar er prioritert. Dette er ei løysing som er vald fordi Norsk Tipping i oppstartperioden var kjend med ein utprega skepsis til betaling over Internett. Ved bruk av smartkort er kommunikasjonen mellom klient og server verna mot innsyn. Det har vore noko ustabilitet i oppstartperioden, men dette har betra seg etter kvart. I første 2004 er den tekniske Lotteritilsynet Side 19 av 74

20 stabiliteten svært god. Talet på nettspelarar er no omlag Tilsiget av nye kundar tyder blant anna på god stabilitet. I tillegg til betre stabilitet, opplever Norsk Tipping færre oppseiingar av kundeforhold og færre returar av startpakkar enn tidlegare. Ei omfattande teknisk løysing for å ta vare på tryggleiken blir opplevd som ei barriere for spel på nett, samanlikna med konkurrentar som tilbyr spel direkte etter ein rask registreringsprosedyre. Den tekniske løysinga for distribusjon via digital-tv, baserer seg på same smartkort som for spel på Internett. Erfaringane her er at teknologien er i ein tidleg fase og at det er behov for utvikling både i infrastruktur og i dekoder-boksar før det kan bli kommersielt godt nok som distribusjonsplattform. Den tekniske løysinga for distribusjon til mobilterminalar, baserer seg på SMS og sikker identifisering via SIM-kort. Denne plattforma har førebels store manglar før ho kan bli brukarvenleg nok Rikstoto Den tekniske løysinga har heile tida fungert veldig tilfredsstillande og med høg oppetid. Ingen transaksjonar er gått tapt og det har vore få kundeklager. Same positive erfaring gjeld alle distribusjonsformer. Kundar har merka seg eit enkelt brukargrensesnitt og stabil løysing. 3.7 Korleis spela påverkar konkurransen SMS.jackpot Det blir peika på at det er stor konkurranse i SMS-marknaden og at dette kan ha påverka resultatet i spelet i betydeleg grad Norskespill Norskespill meiner det med dagens vilkår er vanskeleg å ta opp konkurransen med utanlandske internett-spel. Det er usikkert om spela som er tilgjengelege på tivoli.no i det heile teke påverkar konkurransen. Det blir spesielt nemnt at grensene på innsats og gevinst gjer det vanskeleg å konkurrere både med dei norske statlege spela, og med utanlandske spel som ofte også har skreddarsydde sider for norske spelarar og med norsk tekst. Ei anna utfordring som blir trekt fram er norske konkurranseliknande lotteri, som ofte er tilgjengelege i samband med radio og tv-sendingar. Side 20 av 74 Lotteritilsynet

21 3.7.3 Norsk Tipping Norsk Tipping meiner at tilbodet dei har ikkje i særleg grad påverkar konkurransen frå spel utan løyve. Bakgrunnen for dette er at konkurransen føregår på svært ulike vilkår. Ut frå dei gjeldande konsesjonsvilkåra finn Norsk Tipping det vanskeleg å konkurrere om den typiske sportsspelaren. Dette er ein type spelar som i stor grad går etter spel med rammevilkår som gjev høgare odds. Norsk Tipping peikar og på at dei vanskeleg kan vinne tilbake spelarar som har etablert seg hjå ein konkurrent. Dette skuldast mellom anna at desse aktørane har eit større speltilbod, gjerne også i form av andre typar spel (augeblikk og høginvolvering). Norsk Tipping konkluderer med at tilbodet i dag ikkje demmer opp for kundeflukta til aktørar som ikkje har løyve til å operere spel i Norge Rikstoto Rikstoto opplever konkurransen frå utanlandske bookmakarar som betydeleg og har vurdert omsetnaden frå norske spelarar på utanlandske hestespel til ca 400 mill. kr. i To viktige moment blir trekte fram for å peike på kor vanskeleg Rikstoto opplever det å konkurrere med utanlandske bookmakarar: 1.Attraktive spelprodukt som Rikstoto ikkje tilbyr. 2. Avgifter som ei rekke utanlandske tilbydarar slepp unna. 3.8 Påverknad på same spel distribuert over tradisjonelle kanalar Norskespill Norskespill nemner at dei skrapelodda som dei tilbyr ikkje ser ut til å ha særleg påverknad på skrapelodd som blir selde av andre operatørar via tradisjonelle distribusjonskanalar Norsk Tipping Prøveperioden syner at spel på Internett ikkje har synbar verknad på dei tradisjonelle distribusjonskanalane. Trenden viser at lykkespel aukar på Internett og at oddsen har stabilisert seg. Norsk Tipping konkluderer med at Internett har ein avgrensa del av omsetnaden og påverkar i liten grad omsetnaden via kommisjonær. Mange av kundane på Internett spelar og hjå kommisjonær Rikstoto I fylgje Rikstoto utgjorde spel på Internett mellom 11 og 12 prosent av totalomsetnaden ved årsskiftet 2003/2004. Fordelinga pr spelprodukt er nokolunde den same på Internett som spel via andre distribusjonskanalar. Lotteritilsynet Side 21 av 74

22 Det blir også rapportert at ein stor del av omsetnaden over Internett ser ut til å vere flytta frå kommisjonær og bane. Det blir vidare konkludert med at det hovudsakleg er kundar som spelar stabilt ofte som har flytta til Internett. 3.9 Marknadsføring Norskespill Ved lansering vart det annonsert i trykte medium. Seinare vart marknadsføringa konsentrert om bannerannonsar på kjende nettsider og marknadsføring mot allereie registrerte spelarar. Dette har redusert marknadsføringskostnadane pr spelar monaleg Norsk Tipping I samband med lanseringa vart nettspel marknadsført både i TV og på Internett. Rekruttering av nettspelarar var vesentleg høgare i perioden med annonsering. Etter dette har rekrutteringa stabilisert seg på eit lågare nivå. I tillegg til kampanjar har Norsk Tipping hatt annonsar med lenker på ulike nettstader i tillegg til informasjon på eiga nettside. For distribusjon via SMS og digital-tv har det stort sett berre vore informert via eiga nettside, pluss nokre innslag på Canal Rikstoto Rikstoto har hatt avgrensa marknadsføring av spel på Internett i 2001 og Omfanget har auka i 2003 og Det er i hovudsak annonsert på web og i fagblad i tillegg til epostutsendingar til registrerte kundar. Ved marknadsføringskampanjar har det vore registrert noko auke i omsetnaden. Det er likevel andre forhold (betre funksjonalitet og nye tilbod) som har påverka nettoomsetnaden i større grad Problem i forhold til vilkår som er gjeve i løyva Norskespill Det blir peika på at vilkåra til private operatørar må harmoniserast med dei statlege spela. Det gjeld særskilt på fylgjande område: Dei pålagde grensene for innsatsbeløp må opphevast. Fjerne grense for overført beløp til spelkonto. Tillate omsetningsbaserte premiar. Gjere løyva uavhengige av distribusjonskanal. Gjere det mogleg for operatøren å justere grafisk utforming utan at det må innhentast løyve. Side 22 av 74 Lotteritilsynet

23 Norsk Tipping Norsk Tipping har i prøveperioden hatt som mål å overføre spel til Internett med dei eigenskapane som ligg i spela sin eksisterande struktur. Det er ikkje utvikla spel som særleg utnyttar dei høva Internett kan tilby. Det blir oppfatta som eit problem at konkurrentar i større grad utnyttar nettet sine eigenskapar. Av moment som blir oppfatta som årsak til spelarflukt til andre nettstadar, nemner Norsk Tipping: Speltilbod (augeblikk og høginvolvering) Infrastruktur med høve til direkte spel etter ei rask registrering Verkemidlar (hjelpe kunden i gang med overføring til spelkonto) Speleobjekt (fleire speleobjekt, høgare odds etc.) Aggressiv marknadsføring (Sette pengar inn på konto, ulovleg sponsing etc.) Rikstoto Det blir ikkje rapportert om problem i forhold til vilkår med unntak av pålegg frå Datatilsynet om å stoppe bruk av alle 11 siffer i fødselsnummer ved registrering Behov for endringar i vilkår Norskespill Sjå pkt Norsk Tipping Norsk Tipping ynskjer ikkje å avvike frå sine generelle retningslinjer og samfunnsrolle for å kunne konkurrere på same premissar som aktørar utan løyve i Noreg. I staden ynskjer dei å utnytte nettet sine eigenskapar betre for eksisterande spel. Det blir spesielt nemnt utvikling av oddsspel og høve til å utvikle kanalspesifikke tenester. Dei ynskjer og å utnytte elektroniske kanalar for distribusjon av spelinformasjon, praktiske råd og rettleiing. Ein permanent konsesjon må etter Norsk Tipping si meining innehalde fleksibilitet for å kunne utvikle nettbaserte løysingar og produkt Rikstoto Det er ikkje behov for endringar i vilkår i forhold til dei som er gitt i prøveløyvet. Lotteritilsynet Side 23 av 74

24 3.12 Anna Norskespill Norskespill peikar på konvergensutviklinga som ein vesentleg faktor i forhold til distribusjon av tenester som spel og lotteri. Selskapet ynskjer difor at ulike teknologiske plattformer må behandlast likt som distribusjonsplattform. Det blir her peika blant anna på mobile teknologiar og digital-tv. Norskespill og ei harmonisering av vilkår for statlege og private operatørar Norsk Tipping Selskapet peikar på at distribusjon av spel og lotteri via Internett er kome for å bli. Norsk Tipping meiner det er avgjerande å ha eit sterkt nasjonalt selskap med gode og fleksible løysingar dersom nasjonal kontroll er den overordna målsetnaden. Side 24 av 74 Lotteritilsynet

25 4 Spela si utvikling i prøveprosjektperioden I denne delen ser vi på utviklinga innan tre område: økonomisk utvikling marknadsmessig utvikling speleåtferd 4.1 Økonomisk utvikling Brutto omsetning per (millionar) Rikstoto 4,4 13,9 14,7 14,9 21,3 33,2 41,2 48,4 52,0 51,7 60,8 69,8 Norsk Tipping 0,3 0,9 2,3 2,1 11,1 25,8 31,0 36,5 38,3 35,4 46,2 50,1 tivoli.no 11,7 11,0 7,4 6,1 2,7 3,8 2,6 2,7 5,8 SMS.jackpot 0,0 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,6 Det var berre dei statlege spela Norsk Rikstoto og Norsk Tipping som var i drift i Dei privat spela starta i Både Rikstoto og Norsk Tipping har hatt ein jamn auke i svis omsetnad, og Rikstoto 3 har heile tida hatt størst omsetnad. Tivoli.no og SMS.jackpot har lågare omsetnad, og SMS-spelet lågast. At tivoli.no hadde høgare omsetnad det første halve driftsåret skuldast mellom anna bruk av promoteringspengar 4. Vi kjem tilbake til dette. 3 Rikstoto har i tillegg sidan tidleg i 2003 hatt omsetning over kontofon og SMS (til saman 3,5 mill). Dette er ikkje med i denne gjennomgangen. 4 Nye spelarar har fått 50 kroner å spele for. Desse pengane er ikkje med i omsetningstalet, men gevinst av dei som seinare er brukt til nye spel er medrekna. Lotteritilsynet Side 25 av 74

26 Årleg brutto omsetning (millionar) 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Rikstoto Norsk Tipping tivoli.no SMS.jackpot år ,9 3,5 år ,6 70,0 36,1 0,3 år ,8 156,5 11,8 1,1 Figuren viser årleg utvikling for dei einskilde operatørane. Diagrammet under viser aktørane sin marknadsdel i 2003 for denne avgrensa delen av spel og lotterimarknaden. Prøvekonsesjonane og aktørane sine delar av brutto omsetning i 2003 tivoli.no 3 % SMS.jackpot 0,3 % Norsk Tipping 41 % Rikstoto 56 % Totalt 382 millionar Til saman omsette dei fire selskapa for 382 millionar i Dette var ein auke frå 217 millionar året før. Brutto omsetnad er samla innsatsbeløp betalt frå spelekonto som spelar opprettar hjå operatør. Ein spelekonto blir tilført pengar frå gevinst i tidlegare spel eller direkte frå spelar. Difor vil det for alle spel inngå innsats finansiert med tidlegare gevinstar, utan at gevinsten først er utbetalt frå spelekontoen, og beløpet for brutto omsetnad er større enn beløpet spelaren har overført frå eigen bankkonto. På bakgrunn av tal/anslag frå operatørane utgjer innsats med bruk av tidlegare gevinstpengar totalt sett om lag 35 % av brutto omsetnad i 2003 (om lag 134 av 382 millionar kroner). Side 26 av 74 Lotteritilsynet

27 I årsmeldinga frå Lotteritilsynet for 2003 estimerer vi bruttoomsetnaden i ein samla norsk marknad til nær 37 milliardar kroner. Omsetnaden frå prøvekonsesjonane utgjer difor berre 1,0 % i den norske spel- og lotterimarknaden. I årsmeldinga estimerte vi også omfanget på nettspel (innan- og utanlands). For 2003 er estimatet 1,8 milliardar der 1,4 mrd er estimat for utanlandske speleselskap. I denne marknaden står difor dei norske prøvekonsesjonane for om lag 20 % av den estimerte omsetnaden.resten går over utanlandske nettstader. Når gevinst er trekt frå har operatørane tilbake ein netto omsetnad til fordeling på operatør og formål. I denne gjennomgangen viser vi ikkje beløp til formål fordi Rikstoto og Norsk Tipping fordeler til formål frå si totale verksemd. Samla gevinstprosent Rikstoto 67 % 67 % 67 % Norsk Tipping 54 % 57 % 52 % tivoli.no 95 % 79 % SMS.jackpot 5 88 % 49 % Årleg netto omsetning (millionar) Rikstoto Norsk Tipping tivoli.no SMS.jackpot år ,9 1,6 år ,9 30,1 1,76 0,03 år ,1 74,5 2,43 0,57 Alle fire har hatt ein auke i netto omsetnad frå 2002 til På grunn av at Norsk Tipping har forholdsvis låg gevinstprosent samanlikna med Rikstoto, er det Norsk Tipping som har størst 5 Nedgangen i gevinstprosent for SMS.jackpot skuldast at ein stor gevinst blei vunne tidleg i salsperioden for SMS-lotteriet. Lotteritilsynet Side 27 av 74

28 nettoomsetnad i Samla utgjer netto omsetnad i prøvekonsesjonane 149 millionar kroner. Elles har også tivoli.no vekst i nettoomsetnaden frå 2002 til At denne veks trass i reduksjon i brutto omsetnad, heng saman med bruken av promoteringspengar i 2002 og noko lågare gevinstprosent i I Lotteritilsynet si årsmelding for 2003 estimerer vi nettoomsetnaden i ein samla norsk marknad til 10,7 milliardar kroner. Netto omsetnad frå prøvekonsesjonane utgjer 1,4 % av den samla norske spel- og lotterimarknaden. Vidare viser vi den økonomiske utviklinga for kvar einskild aktør. Vi ser nærare på utviklinga for dei einskilde spela som operatørane har og kostnadane dei har hatt med å drive den elektroniske plattforma. Side 28 av 74 Lotteritilsynet

29 4.1.1 Norsk Rikstoto Omsetningsutvikling for Rikstoto - ulike spel per (millionar) V75 0,7 2,6 2,9 3,0 4,3 5,9 7,9 9,5 10,7 9,2 10,0 14,6 V65 0,0 5,0 5,6 7,0 6,0 7,8 8,3 V5 2,1 6,6 7,3 7,5 10,1 16,6 16,1 19,1 18,7 20,4 24,1 26,9 Dagens Dobbel 0,3 0,9 0,9 1,0 1,1 1,7 2,1 2,7 2,8 2,9 3,8 4,3 Trippel 0,7 2,0 2,0 1,9 2,5 4,4 5,9 6,3 6,6 6,6 7,9 8,5 Duo 0,0 0,0 0,0 0,1 0,9 1,4 1,3 1,5 1,7 2,0 2,4 2,3 Plass 0,2 0,6 0,4 0,4 0,7 0,7 0,8 0,9 1,1 1,1 1,2 1,3 Vinner 0,5 1,2 1,1 1,1 1,7 2,5 2,2 2,8 3,3 3,5 3,5 3,6 Diagrammet viser brutto. VV5 er det spelet som har størst omsetnad over Internett. Dette er elles det spelet som har størst omsetnad for Rikstoto totalt sett. Med unntak av V65 har alle spel vore tilgjengelege over Internett gjennom heile perioden. I 2003 hadde Rikstoto ein samla brutto speleomsetnad på millionar. Over Internett vart det omsett for 213 millionar, noko som utgjer 8,8 % av omsetnaden. For Rikstoto sine spel er det fastsett gevinstprosent for ulike spel. Samla gevinstprosent i 2003 var 67 %, men varierer frå 60 % til 80% for dei ulike spela. Gevinstprosenten er 80 % for spela Plass og Vinner. Dagens Dobbel og Trippel har 70 %. V5 og V65 har 65 %, medan V75 har 60 %. Gevinstbeløp som Rikstoto rapporterer til denne evalueringa tek utgangspunkt i desse satsane og føreset dermed at gevinstprosentar ikkje er forskjellige i ulike salskanalar. Lotteritilsynet Side 29 av 74

30 Rikstoto si nettoomsetning 6 over Internett er for 2003 berekna til 71 millionar, og har vakse for kvart år ein har hatt drift. Andre nøkkeltal for Rikstoto i prøveperioden Netto omsetning 11 mill 37 mill 71 mill Totale driftskostnader knytt til plattforma ca 10 mill ca 14 mill ca 15 mill Totale driftskostnader som Rikstoto rapporterer skal dekke så mykje som mogleg av kostnadene med å drive speleplattforma. I beløpet inngår mellom anna avskrivingar, endrings- og utviklingskostnader pluass faste kostnader. Her inngår også ei berekning for lønnskostnader knytt til nettspel. I flg. Rikstoto var lønnskostnadene større i oppstartsfasen og dermed vil dei totale kostnadene, spesielt for 2001 og 2002, vere noko større enn det tabellen over indikerer. Differansen mellom netto omsetnad og driftskostnader syner at Rikstoto frå 2002 har ein netto omsetnad som er høgare enn kostnadene med å drive plattforma. Speleplattforma har såleis for desse to åra bidrege positivt til Rikstoto si samla drift, utbetaling til formål og avgift til staten. 6 Netto omsetning er samla innsatsbeløp fråtrekt utbetalt gevinstbeløp. Side 30 av 74 Lotteritilsynet

31 4.1.2 Norsk Tipping Omsetningsutvikling for Norsk Tipping - ulike spel per (millionar) Lotto 0,1 0,3 0,5 0,5 2,7 5,6 7,1 8,8 9,9 9,4 12,4 14,2 Viking Lotto 0,0 0,3 0,1 1,4 2,8 3,2 3,9 3,9 4,3 6,6 6,7 Extra 0,0 0,2 0,1 0,6 1,5 1,7 2,1 2,2 2,2 2,9 3,4 Joker 0,1 1,7 2,0 2,6 2,7 2,7 3,7 4,4 Tipping 1,6 3,9 4,1 5,1 5,1 4,4 6,3 6,6 Langoddsen 0,2 0,5 1,4 1,4 4,7 9,7 9,8 10,8 12,2 10,3 11,4 11,4 Oddsbomben 0,6 3,1 2,9 2,1 1,9 2,7 3,1 Vinneroddsen 0,3 0,2 0,1 0,2 0,4 Diagrammet viser brutto omsetnad, dvs innsatsbeløp Spela Lotto og Langoddsen har størst omsetnad over Internett. Dette er spel som har stor omsetnad også generelt hos Norsk Tipping. Viking Lotto og Tipping er dei siste a blitt om lag like store omsetnadsmessig. Dei fleste spela (talspel og Tipping) har hatt ein vekst gjennom heile perioden, men oddspela hadde sin største svise omsetnad Einskilde spel er komne til gjennom perioden. I 2003 hadde Norsk Tipping ein samla brutto speleomsetnad på millionar (inkl. Extra). Over Internett vart det omsett for 156 millionar, noko som utgjer 1,6 % av omsetnaden Lotteritilsynet Side 31 av 74

32 Norsk Tipping har også ulik gevinstprosent for ulike spel 7. Samla gevinstprosent blant nettspelarane i 2003 var 52 %, men varierte frå 28 % til 67 % for dei ulike spela. Dette er reelle satsar for det som er registrert av premiar hjå nettspelarane. Talspela Joker, Viking Lotto, Extra og Lotto hadde i 2003 gevinstprosentar på nettspel på høvesvis 28 %, 38 %, 45 % og 53 %. For Tipping vann nettspelarar tilbake 44 %. Oddsspela Vinneroddsen og Oddsbomben hadde 65 % gevinst og Langoddsen hadde 67 %. Den teoretiske gevinstprosenten er imidlertid lik uansett speleplattform. Norsk Tipping si nettoomsetning 8 over Internett utgjorde 74 millionar i 2003 millionar, og har vakse for kvart år ein har hatt drift. Andre nøkkeltal for Norsk Tipping i prøveperioden Netto omsetning 2 mill 30 mill 74 mill Totale driftskostnader knytt til plattforma ca 36 mill + ca 59 mill + ca 70 mill + Totale driftskostnader som Norsk Tipping rapporterer dekker ikkje alle kostnadene ein har hatt med spelplattforma. Utviklingsog prosjektkostnader inngår, men nettspela sin del av kostnader i fellestenester hos Norsk Tipping inngår ikkje (t.d. salsavdeling og kundesenter). Avskrivingskostnader er heller ikkje med. Det meste av direkte lønnskostnader er imidlertid medrekna, då desse fram til årsskiftet 2003/2004 var knytt til prosjektstillingar, men går no inn blant ordinære stillingar. Differansen mellom netto omsetnad og driftskostnader har først eit positivt forteikn i Når vi ikkje får sett det totale kostnadsbilete for speleplattforma er det grunn til å tru at denne speleplattforma enno ikkje har bidrege direkte til Norsk Tipping si samla drift og utbetaling til formål. Det er imidlertid grunn til å tru at dette endrar seg for 2004 når kostnadsnivået er venta å bli vesentleg lågare. 7 Norsk Tipping har kunne rapportere kundedata som t.d. premiebeløp frå veke 17 i Før den tid er gevinstprosent estimert prosentvis frå erfaringstal. 8 Netto omsetning er samla innsatsbeløp fråtrekt utbetalt gevinstbeløp. Side 32 av 74 Lotteritilsynet